Adam Durak
Wtajemniczani w misterium ciała i
krwi Chrystusa
Studia Theologica Varsaviensia 38/2, 175-187
2000
S tu d ia T h e o lo g ic a V a rsa v ie n sia U K S W
38 (2 0 0 0 ) n r 2
ADAM D U RA K SDB
W TA JE M N IC ZA N I W M IS T E R IU M C IA ŁA I KRWI C H R Y S T U S A
O w o cn e u czestn ictw o w iern y ch w litu rg ii M szy św iętej, zależy w dużym sto p n iu o d u m ie ję tn o śc i k o rz y sta n ia z b o g ac tw a tek stó w biblijn y ch fo rm u la rz a m szaln eg o , a ta k ż e ze z n a n e g o jeszc ze c ią gle za m ało , b o g actw a treśc i eu c h o lo g iczn y ch p oszczeg ólny ch fo r m u la rz y 1. S tą d w a rto zauw ażyć, że się g a n ie d o d ep o z y tu eu c h o lo - g ijn eg o K o ścio ła je s t z a d a n ie m dużej w agi i godn ym p o d jęcia . M a o n o , w tajem n icz ając w tre śc i litu rg ic zn e w iern ych przyczyniać się d o n ie u s ta n n e g o u b o g a c a n ia ch rześc ijań sk ie g o życia i ro zw ijan ia c h rześcijań sk iej duchow ości. P ró b u je m y to p o tw ierd z ić ró w n ież p o p rz e z n in iejsze stu d iu m w ybranych m o d litw fo rm u la rz a m szal n eg o , p rz ew id zian e g o p rz e z K o śció ł n a uro czy sto ść N ajśw iętszego C ia ła i K rw i C h ry stu sa. C h o d zi tu p rz e d e w szystkim o tek sty p re - zy d e n cjaln e, a w ięc re cy to w an e lub śp iew a n e p rz e z k a p ła n a czy b isk u p a, ta k ie jak : K o le k ta , M o d litw a n a d d a ra m i, M o d litw a p o K o m u n ii i dw ie P re fa c je o N ajśw iętszej E u c h a ry stii2. W s tu d iu m tych tek stó w fo rm u la rz a m szaln e g o celo w o p o m ija m y g en e zę i rozw oj tek stó w , co było p rz e d m io te m m o ich d o c ie k a ń ju ż w cze śn ie j3.
P rzeprow ad zając to stu d iu m eu cho logijn e nie zapom inam y, że sam a uroczystość N ajśw iętszego C iała i Krwi C hrystusa, celeb ro w a n a je st ju ż w O k resie Zwykłym R o k u liturgicznego. W Polsce, trad y
1 Euchologia jest dyscypliną liturgiczną, która obejmuje studium modlitw i zajmuje się prawami, które rządzy ich formułowaniem, szerzej na ten temat, zob. A. D urak, Treści uczestnictwa we M szy Świętej w świetle fo rm u ł euchologicznych M szału Rzym skiego dla diecezji polskich, Pila 1992, s.21-27.
2 Odnośnie do Kolekty, Modlitwy nad darami i Po komunii, zob. interesujący art. В. N e u n h e u se ra , Le Orazioni: Collecta, Super oblata, Postcomunio. Revisione del testo: Princi p i e metodi, w :A A . W , Vincolo di Carita’. L a celebrazione eucaristica rinnovata dei Vaticano II. A tti del I Convegno liturgico intem azionale (Bose, 18-23 aprile 1994), Magnano 1995, s. 19-26.
3 Por. A. D urak, Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa. A naliza herm eneulycz- na tekstów celebracji, Kraków 1999, s. 85-88.
1 7 6 A D A M D U R A K SBD [2]
cyjnie obchodzim y ją w czw artek, p o uroczystości Najświętszej Trój cy4. Z a n im przejdziem y do k o n k re tn e g o stu d iu m m odlitw należy też zaznaczyć, że zaró w n o K o lektę, M odliw ę n a d daram i, M odlitw ę po K om unii, ja k i p o zo stałe m odlitwy, m ożem y analizow ać w edług ich elem en tó w stru k tu raln y c h lub w edług innych m eto d stosow anych w h erm e n eu ty ce liturgicznej5. O bydw ie drogi, chociaż n a różny sp o sób, przybliżają w iernym bogactw o treściow e tych m odlitw i w tajem niczają uczestników liturgii w głębię przeżyw anego m isteriu m wiary.
1. K O LE K TA
K o lek ta kończy O brzędy w stęp n e Mszy św. F o rm a tej m odlitw y i jej zaw artość, zostały p rzez w ielu au to ró w szczegółow o ro z p rac o w a n e6. W spom nijm y jedynie, że je st o n a tą m odlitw ą, w której k a p łan przew odniczący E ucharystii, zb iera inten cje poszczególnych uczestników N ajśw iętszej O fiary i p rzedstaw ia je N ajlep szem u Ojcu. T rzeba do dać, że w ażne są tu nie tylko słow a w ypow iadane p rzez k a p łan a, ale tak że tow arzyszące m odlitw ie gesty. Tak więc wszystko, poczynając od w ezw ania kap łan a: M ódlm y się, a kończąc n a o d p o w iedzi w iernych n a za k o ń czen ie m odlitwy, czyli w spólnym : A m e n 1.
Tekst k o lekty z uroczystości N ajśw iętszego C iała i K rw i C h ry stu sa, brzm i n astęp u ją co :
Boże, Ty w N ajśw iętszym Sakram encie zostaw iłeś n a m p a m ią tk ę swej m ęki, daj n a m
taką czcią otaczać święte tajem nice Ciała i Krwi Twojej, abyśm y nieustannie doznaw ali ow oców Twego odkupienia. Który żyjesz i królujesz z B ogiem Ojcem...
4 Por. MRP, s. 278. W w ielu k rajach uroczystość obchodzi się w niedzielę po uroczystości N ajśw iętszej Trójcy. L itu rg ia G o d zin uw zględnia obydw a w arianty.
5 N ie k tó re z tych m e to d , zob. A. D u r a k, Treści uczestnictw a we M szy Św iętej..., dz. cyt., s. 24- 27; p o r. ta k ż e stu d iu m : J. P i n e l l , I. P o n s (re d . D. S a rto re ), A d celebrandum Pas chale Sa cra m en tu m . Il com plesso eucologico < Per singulas L ectiones > della Viglilia Pa- squale secondo la tradizione gelasiana, Opera di S a n L e o n e M agno, „ E cclesia O ra n s ” 15(1998)163-191. J e d n ą z m e to d w skazuje J. K o p e ć , Bogarodzica w kulturze p o lsk ie j X V I w., L u b lin 1997, p o r. stu d iu m fo rm u la rz y sta ro c h rz e śc ija ń sk ic h uroczystości m aryjnych, o ra z p o d o b n y ch fo rm u larzy śred n io w iecz n y ch o b c h o d ó w m aryjnych, w R ozdz. I i II.
6 M issarum solem nia, s. 293-315. W skrócie, zob. A. D u г а к, O Mszy świętej dla Ciebie, dz. cyt., s. 19-20; J. M i a z e k , K olekty okresu zwyktego w M szale Pawia VI, C T 50(1980)85-92.
[ 3 ] W TA JEM N IC Z EN I W M IN IS T E R IU M 111
W m odlitw ie tej m o żn a w yróżnić kilka znaczących w yrażeń syn-
tagm atycznych, ułatw iających zro zu m ien ie treści tej m odlitwy. O to one: Boże, Ty w N ajśw iętszym Sakram encie zostaw iłeś...pam iątkę
swej m ęki; Boże...zostaw iłeś n a m p a m ią tk ę swej męki;...święte tajem nice Ciała i Krwi;. ..czcią otaczać święte tajem nice (Ciała i Krwi); aby śmy... doznaw ali ow oców ...odkupienia. N ajb ardziej w ym ow ne w yra
ż e n ie syntagm atyczne, ujm ujące zasad n iczą treść m odlitw y zaw iera z d a n ie pierw sze: Boże, Ty w N ajśw iętszym Sakram encie zostaw iłeś
(n a m ) p a m ią tk ę swej m ęki.
K o lek ta n a uroczystość C iała i K rw i C hry stu sa skiero w an a je st do B oga, w sposób b ard zo prosty. N ie d o d a je się tu żadnych d o d a t kow ych atrybutów , ja k np. w ielki czy w szechm ogący. C o w ięcej, gdy k a p ta n zw raca się d o B oga, Ty w N ajśw iętszym Sakram encie zostaw i
łeś n a m p a m ią tkę swej m ęki, ad resu je tę m odlitw ę n ie do O jca, ja k
to najczęściej w liturgii bywa, ale do Syna B ożego, Jez u sa C h ry stu sa. C hrystus bow iem ustanow ił p a m ią tk ę swej m ę ki i po zostaw ił sw oim A p o sto ło m i U czn io m k o n k re tn e p o lece n ie m ówiąc: To
czyńcie na m oją p a m ią tk ę (1 K or 11,24).
Z te g o sa m e g o w y ra żen ia sy n ta g m aty cz n eg o w ynika ró w n ież, że c h o d z i tu o S a k ra m e n t N ajświętszy. S a kra m e n t, k tó ry w yróżnia się w śró d innych sa k ra m e n tó w , co d o s to p n ia św iętości, ale i co d o c h a ra k te r u w p o rz ą d k u laski, k tó rą d aje. D z ie je się ta k d la te go, że w św iętych ta jem n ica ch C iała i K rw i Chrystusa, a w ięc w E u ch a ry stii, o d n a jd u je m y ró w n ie ż sa m e g o S p raw cę s a k ra m e n ta ln e j la sk i8.
D ru g a część tej syntagm y, p rz e z w y ra żen ie zo sta w iłeś n a m p a
m ią tkę sw ej m ęki, m og łab y su gerow ać, że k o le k ta k ie ru je uw agę
z g ro m a d z e n ia litu rg ic zn eg o je d y n ie n a ta je m n ic ę m ęk i P a n a J e z u sa. J e d n a k w k o n te k śc ie ce le b ro w a n ej uroczystości, n ależy zaw sze odczytyw ać u czestn ictw o w szystkich w tej E u ch ary sty czn ej O fie rz e i to w całym bog actw ie p a sc h a ln e g o m iste riu m . C h o d zi z a te m , n ie z m ie n n ie i zaw sze, o tę s a m ą i je d y n ą O fia rę C h ry stu sa, ta k is to tn ą d la całej h isto rii św iata, gdyż za w iera O n a w sob ie zaw sze i w całości w ym iar zb a w ie n ie 9. D la te g o w ierzący w C h ry stu sa są
8 T ekst łaciń sk i w y raża to c h y b a g łę b ie j, o k re ś la ją c E u c h a ry s tię ja k o „ m ira b ile s a c ra m e n tu m ”, p o r. M RP, s. 376; Z o b . ta k ż e I. S c h u s t e r , L ib e r sa c ra m e n to ru m , dz. cyt., s. 501.
p rz e k o n a n i, że P a sc h a ln a O fia ra C h ry stu sa, rzeczyw iście i sk u tecz n ie w pływ a n a c a łą h isto rię ludzkości. W yjątkow ość Jej zaś p o le g a ta k ż e n a tym , że je s t O n a niew yczerpu jący m się ź ró d łe m B ożej ła s k i10.
S tu d ju jąc k o le jn e w y rażenia syntagm atyczne kolekty, zauw aża się dw ie zasad n icze prośby. P ierw sza dotyczy zdolności o d d aw an ia należytej czci św iętym tajem nicom Ciała i Krwi, czyli praw dziw em u uczestnictw u w m iste riu m E ucharystii. D ru g a pro śb a, logicznie p o łączo n a z tą p ierw szą, dotyczy trw ałości i sku teczności sak ram en tu :
abyśm y nieustannie doznaw ali ow oców Twego (C hrystusow ego) o d kupienia. W yrażenia: C iało i Krew, przy studiow anej uroczystości
N ajśw iętszego C iała i Krwi C hrystusa, odczytyw ane są tu ja k o sło w a ch arak tery sty czn e. W idziane m u szą być o n e ja k o w yjątkow e sio- w a-znaki E ucharystycznej O fiary ja k o sak ram en tu . Przez nie, uczestnicy N ajśw iętszej O fiary w tajem niczani są zaró w no w ta je m nicę, ja k i w sa k ram en t.
O ddaw ać cześć świętym tajem nicom Ciała i Krwi, nie m oże odnosić
się w tym przypadku, tylko do sam ej adoracji N ajśw iętszego S ak ra m entu. W tych słow ach, zaw iera się także czynne uczestnictw o wszystkich zgrom adzonych n a Mszy św. N ależy je rozum ieć b ardzo szeroko. P. P a r s с h, k o m en tu jąc tę m odlitw ę podpow iada, że należy
ta cześć dla tajem nic Ciała i Krwi Pana Jezusa polega na praw dziw ym współofiarowaniu, praw dziw ym spożywaniu i praw dziw ym życiu z E u charystii11.
O sta tn ie w yrażen ie syntagm atyczne kolekty, o d n o si się do trw a łości skutków u czestn ictw a w tej N ajśw iętszej O fierze. Z a o taczan ie n ależytą czcią... świętych tajem nic Ciała i Krwi, lud wierny pragnie
nieustannie d ozn a w a ć ow oców Jego odkupienia. N ie m o że o n tych ow oców d o zn aw ać dzięki zasługo m w łasnym , dzięki sw ojem u n ie
d o sk o n ałem u kultow i eucharystycznem u. M oże je d n a k w nich uczestniczyć dzięki C iału i Krwi C hrystusa, k tó re są P am iątk ą Jeg o M ęki i dzięki Jeg o p asch aln ej O fierze, p o siad ają b ez cen n ą w artość zbaw czą12. 178 AD A M D U R A K SBD [ 4 ] 10 N a te n te m a t, p o r. G -M . O u r y , L e C hrist fê t é p a r l ’É glise, S o le sm e s 1994, s. 184- 188. 11 P. P a r s c h , R o k liturgiczny, P o z n a ń 1956, t. III, s. 20. 12 P o tw ie rd z a ją to z a ró w n o w c z e sn o c h rz e śc ija ń sk ie ja k i p ó źn iejsze d o k u m e n ty K o śc io ła , p o r. J.J. K o p e ć , E ucharystia w życiu K ościoła pierw szych w ieków , w: p r. zb. p o d re d . J.J. K o p c i a , E ucharystia. M isteriu m O fiara K u lt, L u b lin 1997, s. 55-5
[5] W TA JEM N IC Z EN I W M IN IST E R IU M 179
2. MODLITWA NAD DARAMI
M o d litw a n a d d aram i, nazyw an a daw niej secretą, p o sia d a ró w n ież sw oją d łu g ą h isto rię, sięg ającą V III w .13. P o b o b n ie ja k in n e m odlitw y m szalne p o d le g a ła o n a różny m zm ian o m , w ed łu g o k re ślonych p rzez K ościół z a s a d 14. O b e cn ie m odlitw y n ad d aram i, a w ięc te po re fo rm ie S o b o ru W atykańskiego II, w dużej m ierze p o c h o d z ą z daw nych sa k ra m e n ta rz y lub przy najm n iej ko rzy stan o z n iek tó ry c h ich elem en tó w , przy tw o rz en iu now ych M od litw n ad d a r a m i15. K o n te k st celebratyw ny M odlitw y n a d d a ra m i najlep iej o k re śla ją tek sty O gó ln eg o w p ro w ad ze n ia d o M szału R zym skiego, g dzie czytam y: Po złożeniu na ołtarzu darów ofiarnych i p o obrzę
dach, które tem u towarzyszą, następuje w ezwanie do m odlitw y razem z k a p ła n em i m odlitw a n a d dara m i ofiarnym i; w ten sposób kończy się przygotow anie darów, a zarazem przygotow uje się M odlitw ę e u charystyczną16. C ytow any te k st m ów i o w łączen iu M odlitw v n ad
d a ra m i w k o n te k st fo rm u ł, odm aw ianych p rz ez k a p ła n a przy sk ła d a n iu daró w , k tó re k ie ru ją n asz ą m yśl n a sk ła d a n e d ary chleba
i wina. K a p ta n w ypow iada w tedy słow a błog osław ień stw a: B łogo sław iony jesteś, Panie, B oże wszechświata, bo dzięki Twojej hojności otrzym aliśm y chleb, który je st ow ocem zie m i i pracy rąk ludzkich; To bie go przynosim y, aby sta ł się dla n a s chlebem życia. Błogosław iony jesteś, Panie, B o że wszechświata, bo dzięki Twojej hojności otrzym ali śm y wino, które je st ow ocem winnego krzew u i pracy rą k ludzkich; Tobie je przynosim y, aby stało się dla n as n a pojem duchow ym . Z a to
w szystko więc, B łogosław iony jest, Bóg, teraz i na w ieki11. Ju ż w tej fo rm u le w ychw ala się B o g a za ch leb i w ino, k tó re s ta n ą się dla w szystkich chlebem życia i n apo jem duchow ym . W u roczystość N a j św iętszego C ia ła i Krw i C h ry stusa, fo rm u ły te w yjątkow o d o b rz e k o re sp o n d u ją z tek stam i biblijnym i i euchologicznym i, w k o n te k ście treściow ym i celebratyw nym , przy p o staw ie stojącej w szystkich
13 Zob. M issarum sollem nia, s. 76-78; A. N o ce n t, Storia della celebrazione d ell’eucaristia,
w: Anamnesis 3/2, s. 225-229.
14 Por. J. Ja n ic k i, Z asady odnowy tekstów m odlitw M szału Rzym skiego Pawia VI, CT 51(1981) z. 3, s.79-85.
15 Na ten temat zob. J. H erm a n s, L a celebrazione d ell’Eucaristia. Per una com prensione teologico-pastorale della Messa seconda il Messale R o m a n o , Torino 1985, s. 297-303; J. J a ni с к i, M odlitw y n a d daram i, MKZ, s. 35-53.
16 OWMR, n. 53. 17 MRP, s. 15*.
180 AD A M D U R A K SBD [ 6 ]
uczestnikó w M szy św .18, gdy k a p ta n w znosi M od litw ę n a d d a ra m i do B oga.
W uroczystość B o żeg o C iała M od litw a n ad d aram i b rzm i n a s tę pująco:
Panie, nasz Boże,
udziel sw ojem u K ościołow i darów jed n o ści i pokoju, które m istycznie wyrażają złożon e dary.
Przez Chrystusa, Pana naszego.
W p rzed staw io n ej M od litw ie n ad d aram i, m o żn a w yróżnić n a s tę p u jące z d a n ia syntagm atyczne: Panie... udziel... K ościołow i darów;
B oże...udziel K ościołow i darów jedno ści i p o ko ju ; zło żon e dary...przez Chrystusa.
N ajw ym ow niejszym jaw i się tu d ru g ie w y rażen ie sy ntag m aty cz ne: B o że...u d ziel K ościołow i darów jed n o ści i p o ko ju . A d re s a te m tej m od litw y je s t B ó g n a sz i Pan w szystkiego. K u N iem u sk iero w a n a je s t m od litw a. N ie tyle je s t o n a p ro ś b ą o przyjęcie złożo ny ch
darów c h le b a i w in a, ile o udzielenie K ościołow i teg o , co sk ła d a n e
d ary m istycznie wyrażają. Z ło ż o n e w uro czy sto ść C ia ła i K rw i C h ry stu sa n a o łta rz u d ary chleba i w ina, o zn a cza ją d la m o d lące g o się K o ścio ła, o b jaw iają cą się d o b ro ć n asz eg o Pana i Boga, w d a ra c h je d n o śc i i p o k o ju . M o ż n a w ięc stw ierdzić, że uczestniczyć w litu rg ii B o żeg o C iała, czyli w C iele i K rw i C h ry stu sa znaczy tyle, co b u d o w a ć w K o ście le i św iecie p a sc h a ln e ow oce jed n o ści i p o k o
ju . S am C hry stu s p rz ecież spraw ia, że E u c h a ry stia staje się s a k ra
m e n te m p o k o ju i je d n o ś c i z C h ry stu sem , a p rz e d sta w ia n e w litu r gii M szy św. O jcu , dary n ie tylko m istycznie wyrażają dary jed n o ści
i p o k o ju , lecz ta k ż e w ielk ą tro sk ę Pana naszego, o sw ój K o śció ł19.
Ta m o d litw a n a d d a ra m i je s t jak b y e c h e m tre śc i teo lo giczn ych M o d litw eu ch ary sty czn y ch K o ścio ła, a szczegó ln ie ich ele m e n tó w epikletyczny ch. N p. P ią ta M o d litw a E u ch a ry sty czn a zazn acza, że
je d n o ś ć i p o k ó j p ły n ą c e z E u ch a ry stii m a ją w ielo ra k ie w ym iary.
Z aw sze je d n a k c h o d z i o to , by w św iecie ro z d a rty m n iezg o d ą , K o ściół ja ś n ia ł ja k o z n a k przyszłej je d n o śc i i p o k o ju 20. T rzeb a z a
18 Por. O W M R , n. 21 (gdzie je s t m ow a o gestach i postaw ach).
19 Por. P. P a r s c h , R o k liturgiczny, dz. cyt., s. 21, a także dw a pierw sze w yrażenia syntag m atyczne.
[7] W TA JEM N IC Z EN I W M IN IST E R IU M 181
uw ażyć też, że o d a r p o k o ju i jed n o ści, K o śció ł m o d li się w każdej E u c h a ry stii, ch ociażby w O b rz ę d a c h K o m u n ii21.
M odlitw a n a d d aram i, p rz ezn a czo n a n a uroczystość N ajśw iętsze go C iała i Krw i C hrystusa, licznie zg ro m ad zo n ej, liturgicznej w spól nocie K ościoła uśw iadam ia, że im b ard ziej jed n o czy się o n a w okół C hrystusa i p rzez N iego i w N im ce le b ru je E u ch ary stię, tym ow oc niej uczestniczy w pasch aln ych d a ra c h p o k o ju i jedności, o fiaro w a nych d la d o b ra i rozw oju całego K ościoła.
3. M O D LITW A P O K O M U N II
P o d o b n ie ja k w o d n iesien iu d o K olek ty czy M odlitw y n a d d a r a m i, n a te m a t M odlitw y p o K om unii, jej rozw oju i ró ż n eg o n azew nictw a, m o żn a zn aleźć stu d ia u w ielu au to ró w 22. M o dlitw a p o K o m unii, kończy O b rz ę d K om unii. O g ó ln e w p ro w ad zen ie d o M szału R zym skiego mówi: W m odlitw ie p o K o m u n ii ka płan prosi, aby o d
praw ione m isterium przyniosło owoce. Przez aklam ację A m e n lud uznaje m odlitw ę za sw oją23.
M odlitw a p o K om unii dzieli się zw yczajnie n a dw ie części: n a tę o d n o szą cą się do sam ej E uch ary stii i Jej przyjęcia, o ra z p ro śb ę o Jej ow oce. Tekst studiow anej p o k o m u n ii b rzm i następ u jąco :
Panie Jezu,
spraw, abyśm y w wieczności
radowali się p ełn ym udziałem w życiu Bożym , który w doczesności zapow iada
przyjm ow anie najdroższego Ciała i Krwi Twojej. Który żyjesz i królujesz na wieki wieków.
21 Por. cale teksty w MRP, w O b rzęd ach K om unii, gdzie znajdujem y m iędzy innym i w yra żenia: ...i obdarz nasze czasy p o kojem ; ...Ty powiedziałes'...pokój w am zostawiam , p o k ó j m ó j w a m daję; ...napełniaj go (Kościół) p o k o je m i doprow adź do p ełnej jedności, i inne. N a te n te m at, por. A . D u r a k , Pokój w świetle Liturgii Eucharystycznej, w: pr. zb. p o d red. S.C. N a p i ó r k o w s k i e g o , N iepokalanów 1988, s. 85-96.
22 Z ob. M. R i g h e t t i , M anuale d i storia liturgica, M ilano 1956, t. III, s. 470-473. M ów iąc o różnych nazw ach m am y n a myśli ta k ie jak: „P o stc o m m u n io ”, „ O ratio ad c o m p le n d u m ”, „C o m p len d a” czy „P o k o m u n ia” . Nazwy te n ie zaw sze o dpow iadały rzeczywistości, szczegól n ie w tedy, gdy po m odlitw ie p o K om unii n astęp o w ała: „ O ra tio su p e r p o p u lu m ”, por. np. J. A. J u n g m a n n , M issarum sollem nia, Origini,liturgia, storia e teologia della Messa rom ana, C a sale 1961, s. 318-322; i inne.
W tekście powyższej M odlitw y po K om u nii, m o żn a w yodrębnić kilka w yrażeń syntagm atycznych. N ajw ażniejsze syntagm y to: Panie
Jezu, spraw, abyśm y w wieczności radowali się; abyśmy... radowali się p e łn y m udziałem w życiu B ożym ; przyjm ow anie najdroższego Ciała
i Krwi (w doczesności); p ełn y udział w życiu Bożym .
P o k o m u n ia n a uroczystość N ajśw iętszego C iała i K rw i C h ry stu sa, z a ad re so w an a je s t do Pana Jezusa. Z d a n ia syntagm atyczne p o tw ierdzają, że ta fo rm u ła m odlitw y rzeczywiście dzieli się n a dwie zasadn icze części, je d n a k trz e b a zauważyć, że gdy chodzi o p o rz ą d ek treściow y, je st o n a u ło ż o n a w p o rz ąd k u odw rotnym . N ajpierw do Je z u sa sk iero w an a je s t p ro śb a o ow oce E ucharystii, a d o p iero w drugiej k olejności naw iązuje się do Świętych P ostaci najdroższego
Ciała i Krwi Chrystusa, i sa k ra m e n ta ln e g o w N ich udziału. P ro ste
w yrażen ia pierw szej części M odlitw y n ad d aram i, sku piają uw agę uczestników liturgii n a tak ich syntagm atycznych rzeczyw istościach jak: wieczna radość czy p ełn y udział w życiu Bożym , co precyzyjnie o d d a je łacińskie: divinitatis tuae24. W arunkiem u czestn iczen ia w ży
ciu B ożym , ja k p o d p o w iad a trzecie w yrażenie syntagm atyczne, je s t przyjm ow anie najdroższego Ciała i Krwi Chrystusa. Ciało i Krew,
o k re ślo n e w M odlitw ie p o K om u n ii ja k o najdroższe, stan o w ią nie tylko c e n tru m sam ej P oko m unii, lecz tak że całej liturgicznej u ro czystości N ajśw iętszego C iała i Krwi C hrystusa. Przyjm ow anie Świętych P ostaci p rz ez w iernych, podczas celebracji uroczystości, n ie ozn acza zw yczajnego w zięcia czy b ra n ia , lecz sak ram en taln y u dział w Ciele i Krwi C hrystusa. C o więcej, P o k o m u n ia z uroczysto ści B ożego C iała uśw iad am ia nam , że spraw ow any dzisiaj w K o ście le S a k ra m e n t E uch arystii, celebrowany w doczesności, je s t d o p ie ro zapow ied zią pełnego udziału wiernych w życiu Bożym , ja k ie ich cze k a w w ieczności25.
N a k o n iec stu d iu m tych trze ch m odlitw prezydencjalnych, Mszy św. n a uroczystość N ajśw iętszego C iała i Krwi C hrystusa, w a rto p rzy p o m n ieć in te re su ją c ą o ce n ę treści tych m odlitw o p ub liko w an ą p rz ed laty p rzez prof. M . R i g h e t t i e g o . Pisze O n m iędzy innym i:
1 8 2 A D A M D U R A K SBD [ 8 ]
24 D osłow nie: ...divinitatis tuae sempiterna fruitione repleri, Por. M R , s. 377.
25 M odlitw a ta w yraża d o b rze o kreślony sc h em at w ypełniania się „Paschy historycznej i < R ytualnej > ”, k tó ra p o p rzez Paschę C hrystusa i K ościoła, b ę d ącą zarazem i sym bolem i rzeczyw istością, prow adzi do „Paschy w iekuistej”, por. M. S o d i, Eucaristia e Sangue di Cń- sto, w: A A . W , II M istero del Sangue di Crislo nella Liturgia e nella P ieta’popolare. A tti I I I Co- nvegno Pastorale (Rom a, 27-30 dicem bre 1988), R o m a 1989, sc h em at n a s. 54.
[9] W TA JEM N IC Z EN I W M IN IS T E R IU M 183 T e m a t w szystkich trzech m odlitw tej M szy św., koresponduje z p o tró j n ym p o d zia łem schołastycznym w S u m ie Teologicznej, gdzie św. To m a sz przedstaw ia Sakra m en t Eucharystii. Rzeczywiście widzi On w Eucharystii (RUI, quaest. 73,4 ad corpus), potrójny sym bolizm : -a) w relacji do przeszłości, ja k o p a m ią tk i m ę ki Chrystusa; - b) w relacji do teraźniejszości, dlatego wyrażenie o jed n o ści ciała ja k im jest K o ściół; gdzie p odkreślona kom unia, oznacza naszą je d n o ść z Chrystu sem i z każd ym wierzącym; - c) w relacji do przyszłości, m ając gw a rancją p osiadania Boga w wieczności. Te trzy aspekty Eucharystii d o kładnie fo rm u łu ją tem a t wszystkich trzech m odlitw M szy św...26.
4. P R E F A C JE O N A JŚ W IĘ T S Z E J E U C H A R Y STII
W p refacji, przew odniczący liturgii, w im ien iu wszystkich u czest ników M szy św., w ychw ala B oga O jca za cale dzieło zbaw ienia. D z ię k u ją c M u za wszystko, u k az u je ta k ż e jak iś szczególny asp e k t celebracji. S tąd nic dziw nego, że K ościół od daw na przywiązywał d u żą w agę do prefacji. P o tw erd zają to d aw n e ź ró d ła liturgiczne ja k S a k ra m e n ta rz e i M szały27, ja k i księgi w spółczesne, chociażby M szał R zym ski28.
F o rm u larz m szalny n a B oże C iało, p ro p o n u je d o w yboru je d n ą z dw óch p refacji o N ajśw iętszej E uchary stii. Tymi p re fac ja m i p o słu guje się K ościół rów nież w celeb racji M szy w otyw nych o N ajśw ięt szym S akram en cie. P ierw sza z nich, sto so w an a je s t rów nież we M szy W ieczerzy P ańskiej. C hociaż o b ie w sp o m ian e p refacje były ju ż p rz e d m io te m stu d iu m innych litu rgistów 29, przyw ołuje się ich
26 Por. M anuale di storia liturgica, t. II, s. 257 (tłum. Autora). Bazując na tekście oryginal nym, por. te trzy aspekty: a) D eus qui...passionis tuae m em oriam reliquisti...ut redemptionis tu ae fru c tu m iugiter sentiamus·, b) Ecclesiae tuae...unitatis et pacispropitius dona concede, quae sub oblatis m uneribus mystice designantur, c) Fac nos...tivinitatis tuae sempiterna fruitione re pleri, q u a m pretiosi Corporis et Sanguinis tui temporalis perceptio praefigurat, por. MR, s. 376.
27 Zob. J u n g ma n n , M issarum Solem nia, s. 90-100 (z przypisami); a także już dziś kla syczne dzieło, A. J. Nowowi ej ski ego, M sza Święta. W ykład liturgii Kościoła Katolickiego,
Płock 1993, t. V, s.753-776, gdzie Autor przy omawianiu prefacji wspomina np. o dodatku do sakramentarza gregoriańskiego, zawierającym ponad 100 prefacji z wariantami, tam że, s.757.
28 Na ten temat nazwy, liczby i struktury prefacji, por. S. C zerw ik, Prefacje okresowe w M szale Pawia VI, MKZ, s. 71-77; Odnośnie do źródeł prefacji obecnego Mszału, por. A. W ard i C. Jo h n so n , The sources o f the R o m a n M issal (1975). Prefaces, II, Notitiae
24(1987)415-1009.
29 Por. S. С z e r w i к, Prefacje о M isteriach Chrystusa w M szale R zym skim Pawia VI. Geneza i teologia, Warszawa 1984, s. 193-206; M. S o d i, L a tem atica del <Sanguis Christi>..., dz. cyt., s. 1488-1489.
treści, by zw rócić szczególną uw agę n a tem aty k ę łączącą się z u ro czystością „B ożego C ia ła ” . O b ie p refacje o Najśw iętszej Eucharystii bow iem , ja k w ykazują ich em bolizm y, b ard zo d o b rz e łączą się tr e ściowo ze studiow anym i te k sta m i euchologijnym i tej uroczystości. P o d o b n ie ja k in n e p re fac je , p o sia d a ją o n e fo rm u łę w stęp n ą z p o przedzającym je dialo g iem i za k o ń czen ie uw ieńczone radosnym śpiew em Św ięty30.
In teresu jący nas te k st P refacji I, zatytułow anej „O fiara i U c zta E u ch a ry sty czn a”, b rzm i następ u jąco :
O n sa m ja k o praw dziw y i wieczny Kapłan, ustanawiając obrzęd wiekuistej Ofiary, pierwszy się Tobie o d d a ł w zbaw czej Ofierze
i n a m p o lecił ją skła d a ć n a swoją pam iątkę. Jego Ciało za nas wydane um acnia nas, gdy je spożywamy,
a Krew za nas wylana, obm yw a nas, gdy ją p ije m y 31
Z tek stu powyższej prefacji wynika, że zg ro m ad zo n a wspólnota li
turgiczna wysławia Boga Ojca z radością za to, że m oże celebrow ać
w raz z C hrystusem , ku Jeg o chw ale, wiekuistą Ofiarę dziękczynienia. Tę O fia rę ustanow ił sam Jezus C hrystus ja k o praw dziw y i wieczny
Kapłan. M ając n iep o d w ażaln e kw alifikacje i zachow ując szacunek
d la p raw a i tradycji, O n pierwszy od dał się Bogu w zbaw czej Ofierze,
wydając za nas swoje Ciało i wylewając za nas swoją Krew. Tekst p r e
facji przyp om ina, że Jezus nie zatrzym ał p raw a sk ład an ia O fiary je dynie dla siebie sam ego, ale polecił ją skła da ć na swoją pam iątkę,
A p o sto ło m i ich następcom . Ilek ro ć za te m K ościół, posłuszny n a k a
zowi P an a Jezusa, w uroczystość N ajśw iętszego C iała i Krwi C h ry stu sa ce leb ru je uroczyście N ajśw iętszą O fia rę na Jego pam ią tkę, ty- lekroć p rzy p o m in a so bie o zbawczym uczestnictw ie w Jego Ciele
i Krwi. W przyw ileju teg o uczestnictw a, odkryw a O n praw dziw ą d ro
gę d o stę p u d o duchow ych dobrodziejstw , ja k ie niesie ze so b ą spoży
wanie Jego Ciała i p icie Jego Krwi. J a k m ówi prefacja, C hiystusow e
C iało za nas wydane, rzeczywiście nas um acnia. Jego K rew za nas wy
1 8 4 AD A M D U R A K SBD [ 1 0 ]
30 Szerzej n a te m a t tego dialo g u i aklam acji „Święty”, zob. A. D u r a k , Uroczystość N a j świętszego Ciała i Krwi Chrystusa..., dz. cyt., s. 102-104.
lana, d o k o n u je obmycia nas z grzechów, a w ięc rzeczy w cześniej
p rzez nas niew yobrażalnej. D o k o n u je się to wszystko podczas N aj świętszej O fiary i U czty E ucharystycznej. W tedy, gdy n ap raw d ę spo
żyw am y C hrystusow e C iało i gdy pijem y Jeg o N ajśw iętszą K rew 32.
W ym owny je s t tak że tek st II P refacji o N ajśw iętszej E ucharystii, któ ry brzm i n astęp ująco:
O n chciał, aby na wieki trwała p a m ią tk a zbaw czej ofiary Krzyża,
dlatego spożywając z A p o sto ła m i ostatnią wieczerzę od d a ł się ja k o B aranek bez skazy
na doskonałą i m iłą Tobie ofiarę uwielbienia. W tym w ielkim Sakram encie
Posilasz i uświęcasz sw oich wiernych, aby ludzi m ieszkających na jed n ej ziem i oświecała jed n a wiara i łączyła je d n a miłość. Przystępujem y do Uczty sakram entalnej, abyśm y przeniknięci Twoją łaską, stawali się p o d o b n i do Chrystusa, naszego niebieskieg w zoru33.
Z asa d n ic zą treść p refacji II, p o d a je ju ż jej p o dtytuł: „O w oce N ajśw iętszej E u ch a ry stii” . Z a ra z n a p o c z ą tk u prefacji m o żn a z a uważyć, że C hrystus P an n ie u sta n n ie realizu je swój zam ysł, by zbaw cza ofiara Krzyża p o z o sta ła p a m ią tk ą na wieki. D o w yrażenia
Ofiary zbaw czej z P refacji I, d o d a n o w tej prefacji, że je s t to zbaw
cza Ofiara Krzyża.
P refacja II, m alu je p rz e d n am i d o b rz e n am znan y o b ra z ostatniej
wieczerzy, a w ięc Jez u sa i A p o sto łó w ze b ran y ch ra zem w w ieczern i
ku, by spożyw ać (Jego C iało) i by p ić (Jeg o K rew ), by w te n sposób najp ełn iej uczestniczyć w tym w ielkim Sakram encie. N ie n a d arm o
B aranek bez skazy, o d d a ł się B ogu O jcu na doskonałą i m iłą ofiarę uwielbienia. B ogactw o tak ich treści jak: Krzyż, Baranek, Ofiara, k a
że nam sięgnąć d o ST, by lepiej zro zum ieć, co „dzisiaj, tu i te ra z ”, w liturgicznej w spólnocie lu d u B ożego, staje się u d ziałem wszyst kich. L u d zie o chrzczeni bow iem , przeniknięci Jego łaską, stają się
[11] W TA JEM N IC Z EN I W M IN IS T E R IU M 185
32 T rzeba sobie i innym uśw iadam iać często, ja k w iele tra c ą ci, którzy nie posilają się C ia łem Pańskim i których n ie obm yw a z grzechów C hrystusow a Krew.
inni czyli nie p o z o sta ją tacy sam i. M og ą m ieć też nadzieję, iż p o d o b n ie ja k ce le b rac ję sta ro te s ta m e n ta ln ą ch arak tery zo w ała sym bo lizująca życie < k re w > w ylew ana n a o łtarz, k tó rą sk ra p ia n o lud (por. Wj 24,6.8), ta k o fia ra Krzyża, C h ry stu sa-B aran k a, k tóry za nich w ydaje sw oje C iało i przlew a sw oją K rew , staje się zn ak iem nowej Paschy, przynoszącej najp łn iejsze życie łaski w C hrystusie34.
Słow a tej p re fac ji p rzypom inają, że w ierni p rzystępu jąc do Uczty
Sakram entalnej, p ow inni być św iadom i, że p o p rz ez liturgię m ają do
czynienia z now ą rzeczyw istością, w k tó rej odkryw ają całą e k o n o m ię sa k ra m e n ta ln ą . D zięki niej, nie tylko oni sam i, ale wszyscy w ie rzący w C hrystusa, chociaż każdy n a m iarę swego zaangażow ania, zo stają w tajem n iczan i co raz głębiej w rzeczyw istość celeb ro w aneg o M iste riu m C hrystusa i K ościoła. W ydaje się, że w tej nowej rzeczy wistości, lepiej m o żn a zro zu m ieć sens słów prefacji: W tym w ielkim
Sakram encie posilasz i uśw ięcasz sw oich wiernych, aby ludzi m ieszka jących na jed n ej ziem i oświecała jed n a wiara i łączyła jed n a m iłość.
Ten now y m otyw p refacji II, w o d ró ż n ie n iu od p refacji I, pozw ala oczym a w iary zauw ażyć, ja k S a k ra m e n t E ucharystii, „na naszych oczach ” staje się skutecznym n arzęd z ie m jed n o ści m iędzy B ogiem a Je g o L udem . M o ż n a pow iedzieć, że p re fac ja II, przy p o m in a uczestn ikom liturgii, ja k chrześcijańsk ie życie i d ziałalno ść K ościo ła u za le żn io n e są o d zach o w an ia tych B ożych darów .
W ydaje się, że n ie m o żn a p o m in ąć tu taj tak że w yraźnie w skaza nej m otyw acji uczestnictw a w iernych w N ajśw iętszej O fierze. P rzy stę p u ją oni do U czty sa k ra m e n ta ln e j, aby przen ik n ięci B ożą łaską, staw ali się p o d o b n i do Chrystusa, sw ego niebieskiego w zoru. C h rz e ścijanin lepszego w zoru niż Jezu s C hrystus nie m a. O b ie prefacje „O N ajśw iętszej E u ch a ry stii” są z a te m tem aty cznie b ard zo zbliżone i d o b rz e k o re sp o n d u ją z treściam i celebratyw nym i uroczystości N ajśw iętszego C iała i K rw i C hrystusa, w tajem niczając zg ro m a d zo nych n a liturgii, w głębię treści teologiczno-liturgicznych.
Z A K O Ń C Z E N IE
N iniejsze stu d iu m m odlitw p rezydencjalnych z uroczystości N a j św iętszego C iała i K w i C hrystusa, a więc: K olekty, M odlitw y n ad
M Por. D .N . P o w e r , Teologia della celebrazione eucaristica, w: Scientia liturgica, pod. red. A . C h u p u n g c o , C asale M o n fe rra to 1998, t. 3, s. 366-368.
[ 1 3 ] W TA JEM N IC Z EN I W M IN IS T E R IU M 1 8 7
d aram i, P o k o m u n ii i dw óch Prefacji, w skazuje ja k b o g a te treści teolo g iczn e są uk ry te w euchologijnym depozycie K ościoła. C hodzi o to, by teksty eu ch o lo g ijn e fo rm u larzy m szalnych, częściej staw ały się p rz e d m io te m teologicznych studiów i przynajm niej św iątecznej refleksji, by o d kry te treści w tajem niczały w iernych w praw dziw ą k o n tem p lację celeb ro w an eg o M iste riu m E ucharystii, p o d o b n ie ja k m odlitw y p rezy d en cjaln e „B ożego C ia ła ”.
D o w łaściw ego odczytania teg o d ep o zy tu euch olo gijneg o K o ścioła, p o trz e b n e są n ie tylko o d p o w ied n io d o b ra n e m eto d y h er- m en eu ty czn e ale życie w całym k o n tek ście liturgiczno - celebratyw - nym uroczystości i p o d d a n ie się d ziała n iu D u c h a Św iętego. O n b o w iem , w tajem niczając w sp ó ln o tę K o ścioła w E u ch ary stię ja k o w iel ki „ S ak ram en t ob ecn o ści” , w sp osób sak ram en taln y , tw orzy rów n ież w człow ieku rzeczyw iste m ieszkanie dla B oga, czyniąc go p o słusznym słow u B ożem u i uczestn ik iem życia B o żeg o 35.
Ks. prof. A d a m D u r a k - salezjanin, kiero w n ik K a te d ry H e rm e n eutyk i L iturgii n a W ydziale Teologicznym UKSW .
Sommario
Eautore, per piu’ profonda l’iniziazione dei fedeli al Mistero eucaristico, p ro pone lo studio l’eucologico dei formulari del Messale, dando come 1’esempio 1’analisi dei formulario per la solennita’ del SS. Corpo e Sangue di Cristo. Per lo studio A. D urak a scelto solo le preghiere presidenziali, cioe’: Colletta, Orazione sopra le offerte, Orazione dopo la Comunione e i prefazi della SS.ma Eucaristia. EA utore mostrando tanta richezza dei terni teologico liturgici emmersi dai testi studiati, vuole convicere tutti, che per il bene spirituale della Chiesa, bisogna ini- ziare ancora di piu’ i cristiani al Mistero eucaristico, aprendo a loro, la richezza dei deposito eucologico dei Messale e di altri Libri liturgici.
