)+6)5+1-61)47247

Bydgoszcz Kraków Lublin Olsztyn Poznañ Siedlce Szczecin Warszawa Wroc³aw

Administratio Locorum Gospodarka Przestrzenna

Real Estate Management

13(1) 2014

Czasopismo naukowe za³o¿one w 2001 roku przez polskie uczelnie rolnicze

Józef Bieniek (Kraków), Wies³aw Nagórko (Warszawa), Janusz Prusiñski (Bydgoszcz), Ewa Sobecka (Szczecin), Jerzy Sobota (Wroc³aw), Barbara G¹siorowska (Siedlce), Krzysztof Szkucik (Lublin), Waldemar Uchman (Poznañ), Ryszard róbek (Olsztyn)

Rada Naukowa serii Administratio Locorum

Christian Ahl (Getynga), Arturas Kaklauskas (Wilno), Le Thi Giang (Hanoi), Davorin Kerekoviè (Zagrzeb), Alina Maciejewska (Warszawa), Tadeusz Markowski (£ódŸ), Ewa Siemiñska (Toruñ), Khac Thoi Nguen (Hanoi), Maria Trojanek (Poznañ), Ivanèica Schrunk

(Minnesota), Ryszard róbek (Olsztyn) – przewodnicz¹cy, redaktor naczelny serii Agnieszka Dawidowicz – sekretarz rady i zespo³u redakcyjnego

Redaktorzy tematyczni serii Administratio Locorum Gospodarka przestrzenna i kataster – Kazimierz Zwirowicz

Gospodarka i wycena nieruchomoœci – Sabina róbek Zarz¹dzanie nieruchomoœciami – Andrzej Muczyñski

Redaktor statystyczny Sebastian Kokot Opracowanie redakcyjne Agnieszka Or³owska-Rachwa³

Redaktorzy jêzykowi

Agnieszka Or³owska-Rachwa³ – jêzyk polski John Anthony Gawel – jêzyk angielski

Projekt ok³adki Daniel Morzyñski

Redakcja informuje, ¿e wersj¹ pierwotn¹ czasopisma jest wydanie papierowe

Kwartalnik jest tak¿e dostêpny w formie elektronicznej (http://wydawnictwo.uwm.edu.pl, podstrona Czytelnia)

ISSN 1644-0749

© Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego Olsztyn 2014

Redaktor Naczelny – Aurelia Grejner ul. Jana Heweliusza 14, 10-718 Olsztyn

tel. 89 523 36 61, fax 89 523 34 38 e-mail: wydawca@uwm.edu.pl www.uwm.edu.pl/wydawnictwo/

Nak³ad 150 egz. Ark. wyd. 5,5; ark. druk. 4,5 Druk: Zak³ad Poligraficzny UWM w Olsztynie, nr zam. 313

Przewodnicz¹cy Rady Naukowej serii Administratio Locorum

prof. dr hab. in¿. Ryszard róbek Rozpoczynamy nowy 2014 rok z Acta Scientiarum Polonorum – Administratio Locorum.

Ci¹gle pracujemy nad wzmocnieniem czasopisma, które ukazuje siê niezmiennie od dwuna- stu lat. W tym roku proponujemy naszym czytelnikom nowe tematy w zakresie gospodarki przestrzennej oraz rozszerzamy grono Rady Naukowej serii. Do³¹cza do niego dr Le Thi Giang, wyk³adowczyni Geograficznych Systemów Informacyjnych z Uniwersytetu Rolnicze- go w Hanoi (Wydzia³ Gospodarki Przestrzennej). Poprawnoœæ statystycznych opracowañ bê- dzie ocenia³ dr hab. Sebastian Kokot, profesor Uniwersytetu Szczeciñskiego (Wydzia³ Nauk Ekonomicznych i Zarz¹dzania, Katedra Ekonometrii i Statystyki), nasz nieoceniony recenzent.

Jesteœmy dumni, ¿e czasopismo cieszy siê nieustannym zainteresowaniem autorów, czy- telników oraz zaprzyjaŸnionych wspó³pracowników. Obserwujemy wzrost cytowalnoœci na- szych publikacji, co oznacza, ¿e w dalszej perspektywie mamy nadziejê na uzyskanie Impact Factor.

Pierwszy numer kwartalnika Acta Scientiarum Polonorum – Administratio Locorum otwieramy publikacj¹ Joanny Rendy i Ewy Mackoœ-Iwaszko na temat „percepcji wzrokowej krajobrazu miasta w aspekcie sezonowej zmiennoœci barw dendroflory”. Na przyk³adzie Lu- blina autorki badaj¹ wp³yw barw roœlin drzewiastych na atrakcyjnoœæ krajobrazu, okreœlaj¹c intensywnoœci zmian roœlinnoœci oraz d³ugoœci ich trwania w nastêpuj¹cych po sobie sezo- nach. W opracowaniu ukazano mo¿liwoœæ kreowania obrazu miasta przez dobór odpowied- nich gatunków roœlin drzewiastych, które w okresie wegetacji przybieraj¹ intensywne barwy.

Pokrewne zagadnienie prezentuje Ewa Trzaskowska, zajmuj¹c siê analiz¹ wizualn¹ kra- jobrazu. Autorka bada krajobraz g³ównych tras wjazdowych do Lublina, który wskutek in- tensywnej rozbudowy miasta ulega znacznemu zniekszta³ceniu i ginie w potopie reklam oraz tablic informacyjnych. Dowodzi znaczenia bram wjazdowych jako elementu reprezentacyj- nego i kreuj¹cego pierwsze wra¿enie o danej miejscowoœci.

Odrêbne zagadnienie porusza Ma³gorzata Renigier-Bi³ozor. Podejmuje próbê oceny wp³ywu sytuacji spo³eczno-gospodarczej kraju na wartoœæ nieruchomoœci mieszkaniowych.

Zadanie szczegó³owe, dotycz¹ce ustalenia czynników i ich istotnoœci w okreœlaniu wartoœci nieruchomoœci na rynku krajowym oraz lokalnym, zrealizowa³a, wykorzystuj¹c metody sta- tystyczne, analizy korelacji i regresji.

W innym opracowaniu Ryszard róbek, Mariusz Ogniewski oraz Marek Piotrowski okreœlaj¹ zasady usprawnienia wybranych procedur ewakuacji w procesie zarz¹dzania nieru- chomoœciami. W artykule szczególnie skoncentrowano siê na czynnoœciach analiz programu Pathfinder jako narzêdzia in¿ynierii bezpieczeñstwa w procesie tworzenia planów ewaku- acyjnych dla danej nieruchomoœci.

Sk³ad numeru 13(1)2014 dope³nia artyku³ Jana Žukovskisa oraz Jolanty Vilkevièûtë, w którym przedstawiono problemy zatrudnienia w rolnictwie na Litwie w relacji do zmian przestrzennych terenów rolnych.

Wszystkim autorom dziêkujê za interesuj¹ce opracowania, a czytelnikom ¿yczê mi³ej lektury.

Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 13(1) 2014, 5–15

Adres do korespondencji – Corresponding author: Joanna Renda, Katedra Przyrodniczych Podstaw Architektury Krajobrazu, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II, ul. Konstantynów 1h, 20-708 Lublin, e-mail: joanna.renda@kul.pl

PERCEPCJA WZROKOWA KRAJOBRAZU MIASTA W ASPEKCIE SEZONOWEJ ZMIENNOŒCI BARW DENDROFLORY

Joanna Renda, Ewa Mackoœ-Iwaszko

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II w Lublinie

Streszczenie. Krajobraz polskich miast dziêki obecnej w nich roœlinnoœci ulega ci¹g³ym, wyrazistym zmianom. Du¿y wp³yw na jego ostateczny odbiór maj¹ barwy, szczególnie roœlin drzewiastych. W opracowaniu okreœlono intensywnoœæ tych zmian i d³ugoœæ ich trwania w nastêpuj¹cych po sobie sezonach na przyk³adzie Lublina oraz pokazano mo¿- liwoœæ kreowania obrazu miasta poprzez dobór tych gatunków roœlin drzewiastych, które w okresie wegetacji przybieraj¹ intensywne barwy.

 S³owa kluczowe: barwa, tereny zieleni, roœlinnoœæ, miasto

WPROWADZENIE

Krajobraz miejski wydaje siê statyczny i monotonny, jednak¿e sezonowa zmiennoœæ drzew i krzewów urozmaica go i nadaje unikalnego charakteru. Drzewa uzupe³niaj¹ i sca- laj¹ przestrzeñ urbanistyczn¹, tworz¹c akcenty i dominanty oraz podnosz¹ walory archi- tektury [Tyrvainen i in. 2005, Szczepanowska 2007, Szopiñska i Zygmunt-Rubaszek 2009, Szczepanowska 2010]. Zieleñ miejska wp³ywa pozytywnie na walory estetyczne krajobra- zu, a tak¿e zwiêksza jego wartoœæ wizualn¹ [Urbañski i in. 2009], wprowadza urozmaice- nie i zmiennoœæ w fizjonomiê tworzywa buduj¹cego przestrzeñ miasta [Sutkowska 2006].

W wielu badaniach dowiedziono, ¿e roœliny w miastach wywo³uj¹ w ludziach pozytywne reakcje fizjologiczne i psychologiczne oraz zmniejszaj¹ stres i agresjê, a tak¿e sprzyjaj¹ wypoczynkowi [McPherson i in. 2000, B³aszczyk i Kosmala 2008a, Kosmala 2008, Ko- smala i B³aszczyk 2012]. Jedn¹ z licznych funkcji, które drzewa pe³ni¹ w mieœcie; jest za- spakajanie potrzeb estetycznych mieszkañców [Zielonko i Siewniak 1973, Olesiejuk 2005, Tylkowski 2006, B³aszczyk i Kosmala 2008ab, 2009, Szczepanowska 2007, Gaw³owska 2009, Szopiñska i Zygmunt-Rubaszek 2009]. Wi¹¿e siê to z koniecznoœci¹ wprowadzania du¿ej ró¿norodnoœci roœlin na poziomie rodzajowym, gatunkowym i odmianowym. Wed³ug

Pisarskiego i Trojana [1976], liczba rodzajów drzew i krzewów w miastach jest dwukrot- nie wy¿sza ni¿ w otaczaj¹cych œrodowiskach. Wiêksza ró¿norodnoœæ gatunkowa zapew- nia sta³oœæ i zdrowotnoœæ szaty roœlinnej miasta i ogranicza straty powodowane zamiera- niem jednogatunkowych zadrzewieñ na skutek chorób lub dzia³ania szkodników oraz daje gwarancjê ich dobrego wygl¹du [Borowski i Pstr¹gowska 2009]. W dendroflorze miast dominuj¹ przede wszystkim gatunki obce i kultywary, gdy¿ s¹ uwa¿ane za bar- dziej odporne na presjê œrodowiska miejskiego ni¿ rodzime gatunki drzew i krzewów [Zimny 2005, Borowski 2012, Borowski i Pstr¹gowska 2009]. Du¿a ró¿norodnoœæ wi¹¿e siê równie¿ z obfitoœci¹ pokrojów i barw, zró¿nicowaniem wysokoœci oraz rozmaitoœci¹ kwiatów, owoców i ulistnienia. Wieloœæ bodŸców estetycznych powoduje, ¿e nawet osoby o mniejszej wra¿liwoœci na piêkno przyrody mog¹ wœród nich znaleŸæ coœ poru- szaj¹cego.

Czynnikiem wywo³uj¹cym szczególnie silne oddzia³ywanie jest barwa. Wzmianki do- tycz¹ce jej wp³ywu na ¿ycie cz³owieka pojawi³y siê ju¿ w czasach staro¿ytnych. Do dnia dzisiejszego zagadnienie to pozostaje aktualne i istotne [Jurek 2011 online]. Przy odbio- rze obrazu to w³aœnie barwa uwa¿ana jest za czynnik najsilniej oddzia³uj¹cy. Wp³ywa na ludzk¹ percepcjê, zachowanie, procesy poznawcze i emocjonalne [Kolek 2012 online].

Roœlinnoœæ miejska charakteryzuje siê nie tylko ró¿nymi odcieniami zieleni, ale pe³n¹ gam¹ ró¿norodnych barw. Wszystkie one wystêpuj¹ w wielu odcieniach, o ró¿nym stop- niu nasycenia i jasnoœci. Intensywnoœæ wystêpowania okreœlonych barw w zieleni miej- skiej zmienia siê dynamicznie w ci¹gu ca³ego roku. Wi¹¿e siê to przede wszystkim ze sk³adem gatunkowym roœlin, etapem ich rozwoju oraz rozmieszczeniem w przestrzeni mia- sta. Wiosn¹ i w okresie obfitego kwitnienia dominuj¹ zupe³nie inne barwy ni¿ w okresie intensywnej wegetacji czy jesiennego przebarwiania liœci. W sprzyjaj¹cych warunkach w czasie szybkiego wzrostu roœliny maj¹ kolor mocnej zieleni, a w okresie d³ugotrwa³ej suszy letniej odcieñ ich czêsto staje siê s³omiastoszary [£ukaszewicz i £ukaszewicz 2011]. Dominuj¹ce barwy roœlinnoœci drzewiastej w wyrazisty sposób zmieniaj¹ krajobraz miasta, jego postrzeganie, a przez to równie¿ samopoczucie mieszkañców.

Celem opracowania by³o okreœlenie wp³ywu sezonowej zmiennoœci barw dendroflory na zmiennoœæ krajobrazów Lublina w nastêpuj¹cych po sobie porach roku. Podjêto siê próby wy³onienia okresów bogatych w kolory i tych o zmniejszonej ró¿norodnoœci barwnej. Wyniki badañ pozwol¹ okreœliæ sposób dobierania gatunków roœlin w celu do- starczania mieszkañcom miasta pozytywnych bodŸców estetycznych oraz urozmaicenia monotonnego krajobrazu miejskiego poprzez sezonow¹ zmiennoœæ barw drzewostanów przyulicznych i osiedlowych.

MATERIA£ I METODY

Badania prowadzono od marca do listopada 2013 r. w Lublinie. Dotyczy³y sezonowej zmiennoœci zabarwienia roœlin drzewiastych wystêpuj¹cej w obrêbie miasta w ci¹gu okresu wegetacyjnego. Prowadzono prace kameralne i terenowe. W ramach prac kame- ralnych pos³u¿ono siê metod¹ analityczno-syntetyczn¹, która pozwoli³a na przegl¹d pi-

œmiennictwa z zakresu badanego zagadnienia. Prace terenowe polega³y na obserwacji

zieleni miejskiej ró¿nych dzielnic Lublina. Wykonano analizê struktury gatunkowej drzew i krzewów, gdy¿ ze wzglêdu na trwa³oœæ i du¿e rozmiary pe³ni¹ one dominuj¹c¹ rolê w ca³ej szacie roœlinnej. Podjêto tak¿e próbê scharakteryzowania efemerycznej zmienno-

œci kolorów roœlin nastêpuj¹cej w ci¹gu ca³ego sezonu wegetacyjnego, okreœlono okres pojawiaj¹cych siê barw i d³ugoœæ ich trwania. Podane w opracowaniu terminy ukazuj¹ etapy rozwojowe roœlin z Lublina w 2013 r. Mog¹ siê one zmieniaæ w latach kolejnych, gdy¿, jak podaj¹ Lenard i Wolski [2006], zarówno terminy zakwitania, jak i d³ugoœæ kwit- nienia zale¿¹ od warunków pogodowych danego sezonu wegetacyjnego.

W badaniach uwzglêdniono te gatunki roœlin, które ze wzglêdu na czêste pojawianie siê w przestrzeni Lublina, lub wystêpowanie w wiêkszych skupiskach, decydowa³y o ko- lorystyce przestrzeni miejskiej w danym czasie. Pominiêto gatunki spotykane sporadycz- nie, nawet je¿eli ich zabarwienie by³o intensywne, jednak ze wzglêdu na rzadkoœæ wystê- powania nie mia³o wp³ywu na zmianê widocznej w krajobrazie barwy.

WYNIKI I DYSKUSJA

Barwa zielona jest obecna w przestrzeni miejskiej przez ca³y rok, równie¿ poza sezo- nem wegetacyjnym, dziêki roœlinom zimozielonym. Roœliny te s¹ jednak mniej liczne w zieleni ni¿ roœliny liœciaste i stanowi¹ zazwyczaj tylko akcenty barwne, nie wp³ywaj¹c zasadniczo na kolorystykê miasta. Za pocz¹tek obserwacji zmiennoœci sezonowej uznano zatem rozwój pierwszych liœci i kwiatów roœlin liœciastych. Wyniki badañ przedstawiono w tabeli 1 i tabeli 2.

Wydaje siê, ¿e otaczaj¹ca cz³owieka roœlinnoœæ zdominowana jest przez kolor zielony.

Jest on uwa¿any za najspokojniejszy. Nie wi¹¿e siê w sposób wyraŸny z ¿adnymi uczu- ciami. Gdy zabarwi siê ¿ó³ci¹, nabiera cech m³odoœci i weso³oœci. Dzia³a relaksuj¹co i od- prê¿aj¹co [Rzepiñska 1989b]. W badaniach preferencji barwnych pokazano równie¿, ¿e kolor zielony znajduje siê wœród barw najbardziej lubianych przez ludzi [Kolek 2010 onli- ne]. Pamiêtaæ jednak nale¿y, i¿ wra¿enia barwne odbierane s¹ w sposób subiektywny.

Jak wykazano w przeprowadzonych badaniach, w ci¹gu sezonu wegetacyjnego mo¿- na dostrzec w krajobrazie miasta dynamicznie zmieniaj¹ce siê ró¿ne barwy, jak równie¿

odcienie zieleni. Wiosn¹ pierwsza delikatna, jasna, a niekiedy nawet jaskrawa, zieleñ po- jawi³a siê na pocz¹tku kwietnia wraz z roœlinami najwczeœniej rozpoczynaj¹cymi swój roz- wój, które w Lublinie wystêpuj¹ doœæ licznie (topola Simona Populus simonii, irga b³yszcz¹ca Cotoneaster lucidus, porzeczka alpejska Ribes alpinum czy suchodrzew Lo- nicera sp.). W drugiej po³owie kwietnia w krajobrazie Lublina na krótki czas nad zieleni¹ dominowa³a biel licznie kwitn¹cych tu¿ przed rozwojem liœci ró¿nych gatunków drzew owocowych z rodzaju Prunus sp. oraz magnolii Magnolia sp. Kilka dni póŸniej, gdy biel ust¹pi³a znów miejsca zieleni, pojawi³y siê barwne dodatki ¿ó³ci (kwitn¹ce klony Acer platanoides i forsycje Forsythia sp.) i ró¿u (kwitn¹ce jab³onie Malus sp.), które podkre-

œli³y wyraŸnie, ¿e przyroda zaczyna budziæ siê do ¿ycia. Maj i pocz¹tek czerwca to czas najdynamiczniejszych przemian barwnych w krajobrazie miasta. Na pocz¹tku maja roœlin- noœæ zaczê³a nabieraæ intensywnych barw. Coraz wiêksze po³acie zieleni, podkreœlone by³y mocnymi akcentami kolorystycznymi. W tym okresie jeszcze nadal kwit³y jab³onie

Tabela 1. Barwy roœlin drzewiastych dominuj¹ce w krajobrazie Lublina w pierwszej po³owie roku Table 1. Dominant colors of trees and shrubs in city landscape in the first half of the year Termin obserwacji Duration of observation Barwy drzew i krzewów dominuj¹ce w krajobrazie miasta od VII do XII Dominant colors of trees and shrubs in city landscape between July and December

Wp³yw przemian barwnych na percepcjê krajobrazu miasta Transformation of colors as an impact on the perception of city landscape 1234 VII1–30– zieleñ: dobrze rozwiniête liœcie drzew i krzewów – green: mature leaves trees and shrubszieleñ jest g³êboka, stonowana, spokojna green is deep, toned and peaceful1–15 VIII16–30czerwieñ – red (owoce – fruits): Sorbus sp., Crataegus sp., Rosa sp., Cornus sp., Berberis sp. – rudy – ginger (liœcie – leaves) – Aesculus sp.

brak istotnych zmian;. w krajobrazie miasta dominuje zieleñ there is not significant change in the landscaple; the green dominates IX

1–15

– ¿ó³æ – yellow (liœcie – leaves): Fraxinus pennsylvanicum, Juglans regia, Vitis sp., Acer platanoides, Tilia sp. – czerwieñ – red (liœcie – leaves): Cotoneaster sp., Berberis sp., Cottinus coggyria, Acer platanoides, Parthenocissus sp. – pomarañcz – orange (liœcie – leaves) – Aesculus hippocastanum, C. coggyria pojawiaj¹ siê przebarwienia drzew i krzewów appears autumn coloration of trees and shrubs 16–30

– ¿ó³æ – yellow (liœcie – leaves): Fraxinus pennsylvanicum, Juglans regia, Vitis sp., Acer platanoides, Tilia sp. – czerwieñ – red (liœcie – leaves): Cotoneaster sp., Berberis sp., Cottinus coggyria, Acer platanoides, Parthenocissus sp. – pomarañcz – orange (liœcie – leaves) Aesculus hippocastanum, C. coggyria rudoœæ i br¹z – ginger and brown (liœcie – leaves) Tilia sp., Aesculus sp., – niektóre drzewa s¹ ju¿ bezlistne – some trees are leafless – zieleñ – green (liœcie – leaves) – wiele drzew i krzewów – a lot of trees and shrubs

cd. tabeli 2 cont. table 2 1234 X

1–15

– zieleñ – green (liœcie – leaves): Salix x sepulcralis 'Chrysocoma', Spiraea x vanhouttei, Crataegus monogyna, Populus simoni, Tamarix sp., Hydrangea arborescens, Corylus avellana, Deutzia sp., Cornus alba – srebrzysta – silver (liœcie – leaves): Elaeagnus angustifolia – ¿ó³æ – yellow (liœcie – leaves): Acer pseudoplatanus, A. platanoides, Fraxinus pennsylvanicum, Sorbus sp., Juglans regia, Betula sp., Cotoneaster lucidus, Rosa rugosa – czerwieñ – red (liœcie – leaves): Acer platanoides, Cotoneaster horizontalis, C. divaricatus, Parthenocissus, Spiraea japonica, Quercus rubra, Cottinus coggyria, Berberis sp.

przebarwienia drzew i krzewów; miasto wype³nia siê ciep³ymi barwami; barwy s¹ bardzo intensywne autumn coloration trees and shrubs; city fills with warm colors; colors are very intense 16–30

– zielona i zielono¿ó³ta – green and yellow-green (liœcie – leaves): Fraxinus excelsior, Betula sp., Salix x sepulcralis 'Chrysocoma', Larix sp. – czerwieñ – red (liœcie – leaves) Parthenocissus sp., Rhus typhina, Berberis sp. – wiêkszoœæ drzew nie ma ju¿ liœci; pojedynczo widaæ je jeszcze na gatunkach – most of the trees are leafless, single leaves can be seen yet on the species: Acer platanoides 'Globosum', Populus simonii, P. nigra 'Italica’, Rhus typhina, Quercus robur 'Fastigiata', Fagus sylvatica, Parthenocissus, Berberis thunbergii (owoce – fruits) Sorbus intermedia, S. aucuparia, Berberis thunbergii

nadal widoczne liczne i intensywne jesienne barwy drzew i krzewów still visible intense autumn colors trees and shrubs XI

– obecne barwne owoce, dobrze widoczne w masie – there is lots of colourful fruits; there are clearly visible in the mass – brunatnoszara: bezlistne drzewa i krzewy – brown-gray: leafless trees and shrubs – zieleñ – green: trawa – grass, Salix x sepulcralis 'Chrysocoma' – widaæ odrobinê ¿ó³ci – there is still a visible yellow colour krajobraz pustoszeje, staje siê brunatny i szary, uwidaczniaj¹ siê budynki, wyostrzaj¹ siê kontury the landscape becoming empty; now you can clearly see the buildings and there contours XII– zieleñ drzew i krzewów zimozielonych – green evergreen trees and shrubsbrak istotnych zmian there is not significant change in the landscape

Tabela 2. Barwy roœlin drzewiastych dominuj¹ce w krajobrazie Lublina w drugiej po³owie roku Table 2. Dominant colors of trees and shrubs in city landscape in the second half of the year Termin obserwacji Duration of observation Barwy drzew i krzewów dominuj¹ce w krajobrazie miasta od VII do XII Dominant colors of trees and shrubs in city landscape between July and December

Wp³yw przemian barwnych na percepcjê krajobrazu miasta Transformation of colors as an impact on the perception of city landscape 1234 VII1–30– zieleñ: dobrze rozwiniête liœcie drzew i krzewów – green: mature leaves trees and shrubszieleñ jest g³êboka, stonowana, spokojna green is deep, toned and peaceful1–15 VIII16–30czerwieñ – red (owoce – fruits): Sorbus sp., Crataegus sp., Rosa sp., Cornus sp., Berberis sp. – rudy – ginger (liœcie – leaves) – Aesculus sp.

brak istotnych zmian;. w krajobrazie miasta dominuje zieleñ there is not significant change in the landscaple; the green dominates IX

1–15

– ¿ó³æ – yellow (liœcie – leaves): Fraxinus pennsylvanicum, Juglans regia, Vitis sp., Acer platanoides, Tilia sp. – czerwieñ – red (liœcie – leaves): Cotoneaster sp., Berberis sp., Cottinus coggyria, Acer platanoides, Parthenocissus sp. – pomarañcz – orange (liœcie – leaves) – Aesculus hippocastanum, C. coggyria pojawiaj¹ siê przebarwienia drzew i krzewów appears autumn coloration of trees and shrubs 16–30

– ¿ó³æ – yellow (liœcie – leaves): Fraxinus pennsylvanicum, Juglans regia, Vitis sp., Acer platanoides, Tilia sp. – czerwieñ – red (liœcie – leaves): Cotoneaster sp., Berberis sp., Cottinus coggyria, Acer platanoides, Parthenocissus sp. – pomarañcz – orange (liœcie – leaves) Aesculus hippocastanum, C. coggyria rudoœæ i br¹z – ginger and brown (liœcie – leaves) Tilia sp., Aesculus sp., – niektóre drzewa s¹ ju¿ bezlistne – some trees are leafless – zieleñ – green (liœcie – leaves) – wiele drzew i krzewów – a lot of trees and shrubs

cd. tabeli 2 cont. table 2 1234 X

1–15

– zieleñ – green (liœcie – leaves): Salix x sepulcralis 'Chrysocoma', Spiraea x vanhouttei, Crataegus monogyna, Populus simoni, Tamarix sp., Hydrangea arborescens, Corylus avellana, Deutzia sp., Cornus alba – srebrzysta – silver (liœcie – leaves): Elaeagnus angustifolia – ¿ó³æ – yellow (liœcie – leaves): Acer pseudoplatanus, A. platanoides, Fraxinus pennsylvanicum, Sorbus sp., Juglans regia, Betula sp., Cotoneaster lucidus, Rosa rugosa – czerwieñ – red (liœcie – leaves): Acer platanoides, Cotoneaster horizontalis, C. divaricatus, Parthenocissus, Spiraea japonica, Quercus rubra, Cottinus coggyria, Berberis sp.

przebarwienia drzew i krzewów; miasto wype³nia siê ciep³ymi barwami; barwy s¹ bardzo intensywne autumn coloration trees and shrubs; city fills with warm colors; colors are very intense 16–30

– zielona i zielono¿ó³ta – green and yellow-green (liœcie – leaves): Fraxinus excelsior, Betula sp., Salix x sepulcralis 'Chrysocoma', Larix sp. – czerwieñ – red (liœcie – leaves) Parthenocissus sp., Rhus typhina, Berberis sp. – wiêkszoœæ drzew nie ma ju¿ liœci; pojedynczo widaæ je jeszcze na gatunkach: most of the trees are leafless, single leaues can be seen yet on the species: Acer platanoides 'Globosum', Populus simonii, P. nigra 'Italica’, Rhus typhina, Quercus robur 'Fastigiata', Fagus sylvatica, Parthenocissus, Berberis thunbergii (owoce – fruits) Sorbus intermedia, S. aucuparia, Berberis thunbergii

nadal widoczne liczne i intensywne jesienne barwy drzew i krzewów still visible intense autumn colors trees and shrubs XI

– obecne barwne owoce, dobrze widoczne w masie – there is lots of colourful fruits; there are clearly visible in the mass – brunatnoszara: bezlistne drzewa i krzewy – brown-gray: leafless trees and shrubs – zieleñ – green: trawa – grass, Salix x sepulcralis 'Chrysocoma' – widaæ odrobinê ¿ó³ci – there is still a visible yellow colour krajobraz pustoszeje, staje siê brunatny i szary, uwidaczniaj¹ siê budynki, wyostrzaj¹ siê kontury the landscape becoming empty; now you can clearly see the buildings and there contours XII– zieleñ drzew i krzewów zimozielonych – green evergreen trees and shrubsbrak istotnych zmian there is not significant change in the landscape

i forsycje, ale zaczê³y pojawiaæ siê ju¿ pierwsze bia³e kwiaty kasztanowców Aesculus sp.

Bardzo intensywnie na ró¿owo kwit³y licznie wystêpuj¹ce przy ulicach i na lubelskich osiedlach g³ogi ‘Paul’s Scarlet’ Crataegus x media ‘Paul’s Scarlet’. W drugiej po³owie maja wiêkszoœæ drzew najliczniej sadzonych w mieœcie (lipy Tilia sp., graby pospolite Carpinus betulus, d¹b czerwony Quercus rubra, klony Acer sp.) mia³a ju¿ rozwiniête li-

œcie, ale nie wszystkie (zaczyna siê rozwijaæ jesion wynios³y Fraxinus excelsior, katalpy Catalpa sp., orzech w³oski Juglans regia). Znów biel dominowa³a nad innymi barwami.

W tym czasie na bia³o kwit³y: tawu³a Spiraea x vanhouttei, g³óg jednoszyjkowy Crata- egus monogyna, robinia bia³a Robinia pseudoacacia, kasztanowiec bia³y Aesculus hip- pocastanum, jarzêby Sorbus aucuparia, S. intermedia, S. aria, dereñ Cornus alba i bez czarny Sambucus nigra. Na pocz¹tku czerwca do³¹czy³y do nich bia³e jaœminowce Phi- ladelphus sp. i ¿ylistki Deutzia sp. Pojawi³y siê wyraziste, g³ównie fioletowe barwy lila- ków Syringa sp. Za spraw¹ rozwiniêtych m³odych pêdów i liœci z kutnerem lub nalotem woskowym srebrzy³y siê oliwniki Elaeagnus angustifolia, rokitniki Hippophaë rhamno- ides oraz jarzêby m¹czne Sorbus aria i szwedzkie S. intermedia. Coraz bujniej zaczê³y siê rozwijaæ roœliny o mocno wybarwionych liœciach, m.in.: pêcherznica kalinolistna Physocar- pus opulifolius ‘Luteus’ i berberys Thunberga Berberis thunbergii ‘Atropurpurea’.

Po okresie kwitnienia nast¹pi³o wyraŸne uspokojenie i wyciszenie barwnoœci szaty roœlinnej. Okres od drugiej po³owy czerwca do koñca sierpnia obfitowa³ g³ównie w zie- leñ. By³a ona stonowana i ciemniejsza od wiosennej. Nie obserwowano w tym czasie masowego kwitnienia drzew i krzewów. Kwiaty lip Tilia sp. zielonkawo¿ó³te i s³abo przez to widoczne nie mia³y znaczenia dla ogólnego odbioru barwy szaty roœlinnej miasta, po- dobnie jak obecne w zieleni i kwitn¹ce tawu³y Spiraea sp., ró¿e Rosa sp. czy hortensje Hydrangea sp. Wspomniane wczeœniej odmiany o barwnych liœciach pozostawa³y takie czêsto do koñca jesieni, ale ich kolory stawa³y siê coraz mniej intensywne.

Drugi okres wyrazistych przemian barwnych rozpocz¹³ siê we wrzeœniu i trwa³ przez 8 tygodni – do koñca paŸdziernika. Jako pierwsze za¿ó³ci³y siê licznie wystêpuj¹ce w mieœcie jesiony pensylwañskie Fraxinus pennsylvanica. Po nich mo¿na by³o obser- wowaæ przebarwianie klonów Acer sp., lip Tilia sp., winoroœli Vitis sp., winobluszczy Parthenocissus sp., orzechów Juglans sp., dereni Cornus sp., sumaków Rhus sp., peru- kowca podolskiego Cotinus coggygria i innych. Krajobraz wype³ni³ siê w tym czasie in- tensywnymi kolorami: ¿ó³tym, pomarañczowym, czerwonym, rudawym. Kolory te, dobrze widoczne, dawa³y wra¿enie bliskoœci, radoœci, ciep³a. Œciel¹ce siê wszêdzie na ziemi liœcie sprawi³y, ¿e barwa sta³a siê jakby wszechobecna – widoczna na drzewach, nad g³owami i pod stopami. Spowodowa³o to nag³¹, chwilow¹, ale bardzo wyraŸn¹ zmianê w otaczaj¹- cym krajobrazie.

Jesienne przemiany barwne by³y bardzo dynamiczne lecz niejednoczesne – podczas gdy w jednych czêœciach miasta drzewa by³y ju¿ mocno wybarwione, w innych kolory dopiero zaczyna³y siê pojawiaæ. Obserwacje pokazuj¹, ¿e barwa paŸdziernikowego krajo- brazu mocno uzale¿niona te¿ by³a od sk³adu gatunkowego zieleni: wyró¿niano miejsca obfituj¹ce w kolory prezentowane przez ró¿ne gatunki roœlin drzewiastych oraz takie, w których ze wzglêdu na ujednolicony sk³ad gatunkowy dominowa³a z¿ó³kniêta lub zru- dzia³a zieleñ.