Zenon Guldon
"Miasta Kielecczyzny. Przemiany
społeczno-gospodarcze 1815-1869",
Stanisław Marcinkowski,
Warszawa-Kraków 1980 : [recenzja]
Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 12, 433-434
Recenzje i omówienia 433 STANISŁAW MARCINKOWSKI: M IA
STA KIELECCZYZNY. PRZEMIANY SPOŁECZNO-GOSPODARCZE 1815— 1869, Warszawa—K raków 1980, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, ss. 242.
Praca niniejsza stanow i skróconą w er sję rozprawy doktorskiej Autora. Jej przedmiot stanow ią przem iany społeczno -gospodarcze w 114 miastach guberni ra domskiej w granicach z lat 1845— 1866. Po reformie adm inistracyjnej 1866 r. w granicach nowo utworzonych guberni k ie leckiej i radomskiej znalazły się 104 m ia sta, dziesięć pozostałych znalazło się w granicach guberni piotrkowskiej. Po uka zie z 1869 r. na terenie K ielecczyzny po zostało 17 miast, a inne spadły do rzędu osad. Tak w ięc praca dotyczy wybranych zagadnień z dziejów m iast Kielecczyzny w schyłkowym okresie feudalizm u. O za m ianie w iększości m iast na osady zade cydow ały w zględy ekonomiczne, utrata dawnych funkcji gospodarczych przez ośrodki m iejskie, które w nowych w arun kach straciły racje bytu.
Zasadniczą podstaw ę źródłową roz praw y stanow ią m ateriały z zespołów Ko m isji Rządowej Spraw W ew nętrznych i Rządu Gubernialnego Radomskiego. Je dynie dla 9 m iast zachow ały się archi w alia m iejskie. Praktycznie Autor pomi nął akta n o ta r ia ln e1 i h ip oteczn e2. Na przydatność badawczą dobrze
zachowa-1 Zob. szerzej J. K a zim iersk i A k t y n o t a r ia ln e ł ic h z n a c z e n ie d la b a d a ń h i s t o r y c z n y c h X I X w ., „S tu d ia Z r ó d ło zn a w c ze”, t. IV, 1959, s. 109—124; R. K o ło d ziejc zy k A k t a n o ta r ia ln e w a r s z a w s k i e j a k o ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a r s z a w y , [w:] S tu d ia h i s t o r y c z n e . K s i ę g a j u b i l e u s z o w a z o k a z j i 7 0 -le c ia u r o d z i n p r o f . d r . S t a n i s ła w a A r n o ld a , W arszaw a 1965; J. M azurkie w ic z Z n a c z e n ie a k t n o t a r i a l n y c h d la b a d a ń n a d w ła s n o ś c ią w K s i ę s t w i e W a r s z a w s k im l K r ó l e s t w i e P o l s k i m , „ A n n a les UMCS” , S e c tio F, v ol. 20, L u b lin 1968, s. 115—126; H. S z y m ańsk a, J. S m ia ło w sk i A k t a n o ta r ia ln e z t e r e n u K r ó l e s t w a P o l s k ie g o l Ich w a r t o ś ć n a u k o w a , „A rch eio n ” , t. X X X , 1959, s. 43—67. * P or. R. G uidon A k t a h i p o t e c z n e w W o j e w ó d z k i m A r c h i w u m P a ń s t w o w y m w K i e l c a c h . „S tu d ia K ie le c k ie ’’, 1977, nr 2, s. 95—104
nych ksiąg m etrykalnych wskazuje cho ciażby artykuł A. Żaka dotyczący prze mian dem ograficznych w D en k o w ie3. Rzecz oczywista nie sposób tego m ateria łu w ykorzystać w całości w opracowaniu 0 tak szerokim zakresie terytorialnym. W skazuje to jednak na konieczność dal szych badań nad dziejam i poszczególnych miast, co um ożliwi w ykorzystanie całej zachowanej dokum entacji źródłowej. T e go typu opracowań jest wciąż zbyt mało. Już po oddaniu do druku omawianej roz prawy ukazały się zbiorowe monografie Olkusza 4, Ostrowca 6, P iń czo w a 6 i Zwo lenia 7, których charakter i poziom jest zresztą bardzo zróżnicowany.
Rozdział I om awianej pracy p ośw ię cony jest om ówieniu ustroju i gospodarki finansow ej miast. W rozdziale II przed stawiono terytorium, rozwój przestrzen ny i zabudowę m iast. Szkoda, że Autor w szerszym zakresie nie wykorzystał stu diów historyczno-urbanistycznych do pla nów zagospodarowania przestrzennego poszczególnych m ia st8. Również załączo ne plany m iast (w tym kilka dotychczas nie znanych) stanow ią raczej ilustracje, a nie podstaw ę analizy. W rozdziale III 1 IV'A utor przedstaw ił obszerny m ateriał dotyczący zaludnienia i stanu ekonomicz nego miast. W reszcie ostatni, piąty roz
oraz W. Ś liw iń sk a H i p o t e k a k i e l e c k a w la ta c h 1798—1876, K ielce 1976 (m aszyn op is p racy m a g istersk iej w A rch iw u m W SP w K ielcach ).
* A. Żak P r z e m i a n y d e m o g r a f i c z n e D e n - k o w a w X I X w i e k u , „ K ie le c k ie S tu d ia H isto r y czn e” , K ielce 1977, s. 77—94.
< D z i e j e O lk u s z a i r e g io n u o lk u s k ie g o , t. I—II, praca zb iorow a pod red. F. K iryk a i R. K o ło d ziejc zy k a , W arszaw a—K rak ów 1978.
« O stro u A e c Ś w i ę t o k r z y s k i w c z o r a j , d z iś i j u t r o , praca zb iorow a pod red. A. G insber-ta -G eb erinsber-ta , W arszaw a 1979.
* P i ń c z ó w i j e g o s z k o ł y w d z i e j a c h , praca zb iorow a pod red. J. W yrozu m sk iego, „Z eszy ty N a u k o w e U J ” , P r a c e H isto ry czn e, z. 62, W arszaw a—K rak ów 1979.
7 Z w o le ń . D z i e j e m i a s t a i z i e m i , praca zb io row a pod red. K. M y śliń sk ieg o , L u b lin 1976.
* W o j e w ó d z t w o k i e l e c k i e . K a t a l o g d o k u m e n t a c j i i p r a c k o n s e r w a t o r s k i c h P r z e d s i ę b i o r s t w a P a ń s t w o w e g o P r a c o w n ie K o n s e r w a c j i Z a b y t k ó w 1951—1971, W arszaw a 1972.
434 Recenzje i om ówienia
dział ma charakter syntetyczny i przed staw ia funkcje miast. Przyjęte zasady ty pologii funkcjonalnej m iast nie zostały dostatecznie sprecyzowane i stąd w yda wać się mogą d y sk u sy jn e9. Pom inięta praktycznie została trudna zresztą pro blem atyka socjotopograficzna. Przy oma w ianiu roli przem ysłu jako czynnika m iastotwórczego Autor niedostatecznie podkreśla, że poważne inw estycje prze m ysłow e najczęściej om ijały m iasta (Hu ta Aleksandra w Białogonie pod K ièlca- ci, K lim kiew iczów pod Ostrowcem, kopal nia „K saw ery” pod Będzinem itd.), cho ciaż w yw ierały poważny w pływ na ich rozwój.
Podsum owując powyższe stwierdzić trzeba, że otrzym aliśm y interesującą, cho ciaż dyskusyjną, próbę przedstawienia stanu gospodarczo-społecznego m iast K ie lecczyzny w pierwszej połow ie X IX w. Zenon Guidon
• К . D z ie w o ń s k i , M. J e r c z y ń s k i B a z a e k o
n o m i c z n a i s t r u k t u r a f u n k c jo n a ln a m ia s t,
W a r sz a w a 1971.
BARTŁOMIEJ SZYNDLER: ST A N I SŁAW NAŁĘCZ MAŁACHOWSKI 1736— 1809, W arszawa 1979, W ydaw nictw o M inisterstwa Obrony Narodowej, ss. 387. Celem pracy jest przedstaw ienie ż y cia i działalności Stanisław a M ałachow skiego, jednego z najw ybitniejszych m ę żów stanu schyłkow ego okresu szlachec kiej Rzeczypospolitej i K sięstw a W ar szawskiego. W m onografii szkicowo jed y nie om ówiono jego działalność gospodar czą w dobrach białaczowskich, położo nych w dawnym powiecie opoczyńskim (s. 239—247).
Po śm ierci Jana M ałachowskiego w 1762 r. zarząd dóbr objęła jego żona Iza bela. Dopiero 15 kw ietnia 1777 r. doko nano form alnego podziału olbrzymiego la - tyfundium m iędzy synów Jana: M ikoła ja, Stanisław a, Jacka i Antoniego. F ak tyczny podział dóbr m iędzy spadkobier ców nastąpił dopiero po śm ierci Izabeli w 1783 r. Na podstaw ie nie znanego A u torowi S umariusza generalnego in trat
dóbr w s z y s tk ic h Jana Małachowskiego
kanclerza w ielkiego koronnego z 1777 r. stwierdzić możemy, że Stanisław ow i M a łachow skiem u przypadły w ów czas k lu cze: białaczow ski w w ojew ództw ie san domierskim (1 m iasto i 16 wsi), dobrski w Galicji pod Lim anową (8 w si) 1, ostrog- ski na W ołyniu (2 miasta i 3 wsie) oraz rękorajski w w ojew ództw ie ’sieradzkim (9 wsi) o łącznej w artości 821415/9 złp. Dobra te przynosiły w łaścicielow i roczny dochód brutto w wysokości 60 341/26 złp. Po odliczeniu rozchodów pozostawało 43 234/24 złp. czystego dochodu. Spośród w ym ienionych kluczy najniższy dochód w wysokości 8 284/27 złp. d aw ały dobra białaczowskie. Na dochód ten składała się sprzedaż krescencji folw arcznej (3842 złp.), propinacja (3456 złp.) oraz czynsze i da niny (986/27 z łp .)2. Dane te dają orienta 1 P o r . s z e r z e j A . W o js 600 l a t w s i D o b r e j k / L i m a n o w e j 1361—1961, L im a n o w a ^961. * S u m a r iu s z g e n e r a l n y d ó b r w s z y s t k i c h J a n a M a ła c h o w s k ie g o k a n c l e r z a w i e l k i e g o k o r o n n e g o z 1777 r . w z b io r a c h p r y w a t n y c h W ła d y s ła w a D e m b iń s k i e g o w W a r sz a w ie .
