800 R E C E N Z JE
w zasadzie słusznie w ydobyte przez nich jako podstawowe. Trzsba jednak pod kreślić, że choć marksistowska historiografia czeska przecenia w pewnym stopniu świadomość klasową i dojrzałość rew olucyjną czeskiego chłopstwa i biedoty m iejskiej, ulegając naciskowi pewnej ahistorycznej m odernizacji zjawisk, to u H ey- manna nie brak również ahistorycznej m odernizacji w przybliżaniu powstania husyckiego do m odelu pierw ocin kapitalistycznej demokracji, a Żyżki do Jerzego Washingtona.
Historyka polskiego zainteresuje w książce Heymanna problem atyka stykowa dotycząca dziejów Polski. Autor stwierdza udział Żyżki w w ielkiej w ojn ie z r. 1410 (s. 29, 31), p odejm u je stosunek Żeliw skiego do polskiej kandydatury na tron czeski (s. 188 nn), omawia przybycie Zygmunta K orybutow icza do Czech i jego stosunek do Żyżki (s. 319) oraz ponow ne jego rządy w Pradze (s. 417 nn). Czyni to jednak po pierwsze jedynie z punktu widzenia spraw wewnętrznoczeskich, po drugie niestety przy bardzo jedynie pow ierzchow nym wykorzystaniu źródeł i historio grafii polskiej 4. Ogólna ocena powołania na tron czeski słowiańskiego króla w ypada u Heymanna pozytywnie, przede wszystkim z punktu widzenia obrony przed niebezpieczeństwem niemieckim. Podniesiony przez Macka klasow y charakter polskiej kandydatury pominięto. W szczegółach ocenę polityki Jagiełły i Witolda daje Heymann bardzo ostrożną, pozostaw iając w ielokrotnie kwestię otwartą, co zresztą przy w yraźnej niedostępności dla niego materiału polskiego należy mu raczej poczytać za plus. Tak w ięc badacz polski szerszego materiału dla siebie nie znajdzie.
Książka Heymanna ma wielką zasługę uprzystępnienia bodaj po raz pierwszy w sposób tak szczegółowy i rzeczow y badaczom amerykańskim i angielskim dziejów ruchu husyckiego, tak typow ego i ważnego w historii wszystkich narodów Słowiańszczyzny zachodniej.
Ewa Maleczyńska
M. M a c h o v é c, Husovo učeni a vyznám v tradici českeho naroda,
Praha 1953, s. 377.
Husycka rew olucja i je j tradycje odegrały ogromną rolę w kształtowaniu się kultury, świadom ości i charakteru narodowego Czech oraz w płynęły silnie na dalszy bieg dziejów tego kraju. Nic też dziwnego, że problem atykę husycką uważa się do dziś za „czerw oną n ić” czeskiej historii.
Praca M. M a c h o v c a stanowi marksistowską analizę biegu ow ej nici na prze strzeni kilku wieków . A utor przeznaczył swą książkę nie dla wąskiego kręgu specjalistów, lecz dla szerokich mas czytelników, interesujących się dziejami czes kiej m yśli filozoficznej — stąd przystępny styl wykładu i umiarkowanie w roz budowie aparatu naukowego.
Praca składa się z trzech części *. W pierw szej autor omawia dość szczegółowo działalność i poglądy poprzedników Husa, a w ięc świetnego kaznodziei Konrada Waldhausera, żarliwego ascety Jana M ilića z Krom ieryża, filozofu jącego szlachcica Tomasza ze Štítneho i „biblijnego teoretyka” M acieja z Janova. Część druga poświęcona jest samemu H usowi i jego nauce. M achovec podkreśla tu szczególnie
4 Podobnie zresztą nie cytuje autor i ostatniej pracy Fr. B a r t o s a , Zižka a Korybut, „Jihočesky Sborník” t. X X , 1951.
1 Obszerne streszczenie pracy M. M a c h o v c a , dokonane przez M. S t r a s z e w s k i e g o , znajduje się w „Przeglądzie Zachodnim ” 1955, z. 9— 12.
silnie trzeźwy, zrównow ażony charakter Husa, jego daleki od średniowiecznej m istyki zdrowy realizm, oraz wskazuje na ścisłe powiązanie z lu d ;m , będące źródłem konsekwentnej i głębokiej na owe czasy rew olu cyjn ości kaznodzieji z Betleemskiej Kaplicy. Część trzecia i ostatnia książki przedstawia dzieją tra dycji husyckiej od śmierci Husa aż do ch w ili obecnej. M achovec w ychodzi tu z wygłoszonej już przez Z. N e j e d l e g o znanej tezy, że stosunek do Husa można w Czechach przyjąć za m iernik postępow ości przy ocenie charakteru całych epok i ich przedstawicieli. Z biegiem lat bowiem husytyzm i jego tradycje dostosow ując się do now ej sytuacji, do now ych form w alki klasow ej toczącej się w kraju, ulegały głębokim przemianom, tak że w końcu stopiły się w jedn o z pojęciem rew olucji w ogóle.
Interesująca praca M achovca, która prow adzi czytelnika przez pięć w ieków myśli czeskiej, nie jest wolna od pewnych niedociągnięć. A utor posługuje się np. na kilkuset stronach pojęciem „kryzys feudalizm u” , nie w yjaśn iając go nigdzie ani nie omawiając. Odesłanie ciekaw ych do prac M a c k a i G r a u s a nie może w ystarczyć w tym wypadku. Zagadnienie kryzysu feudalizm u było szeroko dys kutowane w ostatnich latach przez historyków różnych k ra jów i posiada dość b o gatą literaturę. Należało mu się też w pracy pewne m iejsce, zarówno ze względu na znaczenie dla tematu (autor sam stwierdza wielokrotnie, że powstanie nauki Husa jest ściśle związane z tym zjawiskiem ), jak też ze w zględu na fakt, że jest ■ to zagadnienie dotąd jeszcze dyskusyjne i sporne. Innym brakiem pracy jest pewne w yizolow anie Czech z procesu ogólnoeuropejskiego i traktowanie dziejów myśli czeskiej nazbyt autonomicznie, bez uwzględnienia różnych powiązań. Autor starając się ukazać narodowe korzenie filozofii czeskiej i słusznie krytykując kosm opolityczne ujęcia niektórych dawnych badaczy popada jednak chwilam i w drugą ostateczność (np. niepotrzebnie uspraw iedliw iając husytyzm za ... jego powiązania z W iklefem — s. 143-4). Trzecia część pracy łączy się tematycznie dość w yraźnie z książką F. K a v k y pt. „Husitské revoluční tradice” (Praha 1953). Są jednak m iędzy tymi książkami znaczne różnice. Opracowanie K avky jest bardzo szczegółowe i zawiera analizę bogatego materiału faktograficznego. M achovec na tomiast (jak sam zresztą stwierdza) daje tylko ogólny przegląd i charakterystykę tradycji husyckiej, starając się w yd obyć praw idłow ości je j rozw oju w poszcze gólnych okresach. Takie ujęcie pozwala na śmielsze i wyraźniejsze zarysowanie syntetycznych ujęć, w niektórych jednak wypadkach prow adzi do niebezpiecznych uproszczeń.
Książka M. M achovca, m im o braków, stanowi ciekawą, a chw ilam i w ręcz pasjonującą lekturę. Sugestywność w ykładu i żyw y tok opowiadania przyciągają uwagę i wzbudzają zainteresowanie czytelnika. Poruszając temat niezw ykle ważny w dziejach Czech i przynosząc jego nową interpretację, „H usovo učeni” w ypełnia jedną z luk istniejących do niedawna w czeskiej historiografii oraz stanowi pewien krok naprzód w badaniach nad dziejam i czeskiej m yśli filozoficznej.
Maria Bogucka
Dokum enty k baníckem u povstaniu na Slovensku (1525— 1526), w yd.
Peter K a t k o š, Slovenský H istorický A rchiv, zväzok 1, Vydavatelstvo Slovenskej Akadém ie Vied, Bratislava 1957, s. 560.
Nowa seria p u blikacji źródłow ych Słow ackiej A kadem ii Nauk ma obejm ow ać różnorakie materiały do w ęzłow ych zagadnień dziejów Słow acji, zebrane z licznych
