R E C E N Z JE
685
W su m ie je d n a k ow e n ied o ciąg n ięcia są n ie w ielk ie w obec p ow ażnych w arto śc i książki. A u to r w y k az ał się, n ie p o ra z p ierw szy , św ie tn ą znajom ością epoki. N ak re ślił g ład k im p ió rem n iezm iern ie szczegółow e, a zarazem w ielce p rz e jrz y ste dzieje g en e
r a ła G rabińskiego, o p ie ra ją c się n a rozległej ii o ry g in aln ej p o d sta w ie źródłow ej. Szcze
gólną w a rto ść o d k ry w c zą p rz e d sta w ia część o sta tn ia , w k tó re j G ra b iń sk i w y stę p u je ja k o o b y w a te l w ło sk i oraz o rg a n iz a to r p o w sta n ia bolońs kiego. Z apew niło m u to m iejsce w h isto rio g ra fii w ło sk ie j. Nie u le g a w ięc w ątpliw ości, że p ra c a o G ra b iń sk im w zbudzi z a in te re so w an ie ró w n ie ż h isto ry k ó w w łoskich. A tra k c y jn o ść k sią żk i podnoszą liczne i b a rd z o sta ra n n ie d o b ra n e ry c in y pochodzące p rze w a żn ie ze zbiorów zagranicznych. T ę e fe k to w n ą szatę ilu s tra c y jn ą m ógł w zbogacić a u to r k ilk u ry ci
n am i odnoszącym i się do w y d arze ń n a ziem iach polskich. Np. w M uzeum w e W roc
ła w iu z n a jd u je się ła d n a ry c in a p rz e d sta w ia ją c a zdobyw anie m ia sta p rzez w o jsk a napoleo ń sk ie pod w o d zą przyszłego k ró la W estfalii — H ieronim a. N ależy n a koniec p o d k reślić, że b io g rafia G rab iń sk ieg o .posiada d obrą i p rz e jrz y stą k o n stru k c ję . N ap i
sana je s t p ię k n y m , a rów nocześnie p rzy stę p n y m o ra z potoczystym językiem . Z a
p ew n i je j to n ie w ą tp liw ie poczytność n ie ty lk o w śró d h isto ry k ó w zaw odow ych, ale też w śród licznych a m a to ró w te j c iek a w e j epoki.
Michał K om aszyński
H e n ry k B a r y c z , Stanisław Sm olka w życiu i w nauce, W ydaw n ic tw o lite r a c k ie , K ra k ó w 1974, s. 410.
N asza h isto rio g ra fia o sta tn ic h la t trzy d z iesty ch o b fitu je w zn a k o m ite dzieła św iadczące o je j b u jn y m rozw o ju . Je d n a ż e — zro zu m iałą je s t rzeczą, — że nie w szy stk ie p ro b lem y przeszłości zdolni je ste śm y b a d a ć ró w n o m iern ie . H isto ria n a u k i h isto ry czn ej n ależy d o d ziedzin sk ro m n ie u p raw ia n y ch . L eżą odłogiem bio g rafie naszy ch n a jw ię k sz y c h d ziejo p isarzy — k la sy k ó w lite ra tu r y histo ry c zn e j. R zad k o sp o ty k a m y ró w n ież p ra c e z z a k re su an a liz y dzieł histo ry czn y ch . T oteż każ d y k ro k n ap rz ó d w te j dziedzinie n a le ż y z u zn a n ie m o d n otow ać i s k rz ę tn ie zapisać n a nasze habet.
M am y oto n o w ą k sią żk ę prof. H e n ry k a B a r y c z a o S ta n isła w ie Sm olce. P i
san o ju ż n ie jed n o o ty m w y b itn y m m ed iew iście, p rz e d e w szy stk im a u to rz e „M ieszka S tareg o ”, ja k ró w n ie ż badaczu d z iała ln o śc i L ubeckiego. H. B arycz ró w n ież n ie p o r a z p ie rw sz y się g n ął do tego te m a tu . W czasie se sji pośw ięconej se tn e j rocznicy k a te d ry h isto rii P o lsk i w K ra k o w ie w 1969 r . n a k re ślił d ziałalność S m olki ja k o p ro feso ra, o p ie k u n a m łodzieży, o rg a n iz a to ra s e m in a riu m historycznego. S y lw e tk ę n a u k o w ą tego h isto ry k a o ra z jego działalność n a p o lu o rg an izacji c h a ra k te ry z o w a li o sta tn io prof. A le k s a n d e r G i e y s z t o r o ra z J a n H u l e w i c z a daw n iej — S tan isław Z a k r z e w s k i , O sk ar H a 1 e с к i, K a z im ie rz T y m i e n i e c k i . Te s tu d ia n a ś w ie tla ły n ie k tó re asp e k ty działalności S m olki. Książika H. B ary cza znacznie ro zsz erza n a sz ą w ied zę o ty m k o ry fe u sz u n a u k i h isto ry c zn e j. P ok azan o tu n ie ty lk o uczonego, ale ró w n ie ż odsłonięto p ry w a tn ą stro n ę ży c io ry su S m olki. K o n w e n c ja tego ty p u s tu dió w p o le g ała dotychczas p rze w a żn ie n a b ag a te liz o w a n iu lu b p rze m ilc za n iu s p ra w zdrow otnych, ro dzinnych i osobistych. W y p re p a ro w a n ie d ziałalności zaw odow ej z c a ło k sz ta łtu życia człow ieka u p raszcza c h a ra k te ry s ty k ę , u ła tw ia zbliżenie do sta re g o m odelu, w edług k tó reg o uczony w in ie n żyć i oddychać li ty lk o czystą w iedzą, obo
ję tn y na sp ra w y tego św iata.
Inaczej u B arycza. S m olka ja w i się obciążony schorzeniam i ro d zin n y m i (choro
ba n erw ow o-psychiczna), obarczony sześciorgiem dzieci p rz y sp a rz a ją c y c h m u w iele zm artw ień , d w u k ro tn ie żonaty, p rzyczym d ru g a p a n i S m olkow a sz asta pien ięd zm i w p ęd z ają c m a łżo n k a w długi. S ta n zd ro w ia S m o lk i w y ja śn ia — n ie zro zu m iałe do
tychczas — w y co fan ie się z u n iw e rsy te tu o raz A k ad e m ii U m iejętności uczonego je
686
R E C E N Z JEszcze w p e łn i s ił tw órczych. S m olka, k tó ry w z a w ro tn y m tem p ie w sp iął się po szcze
b la ch n au k o w y ch , m ia ł bow iem 22 la ta gdy zo stał p rofesorem , liczył la t 49 gdy p o zostaw ił p la có w k i n au k o w e (w 1903 r.).
O sobne m ie jsc e pośw ięca a u to r działalności d y d ak ty czn ej S ta n isła w a S m olki.
N ieco p isa n o o -tym ju ż daw niej. U czniow ie: S ta n isła w Z ak rzew sk i i F ra n cisz ek В u - j а к w sp o m in a li m is trz a — n ad to n aślad o w a li go w p ra k ty c e pedagogicznej n a u n i
w ersy te cie lw ow skim . H. B arycz zre k o n stru o w a ł w y siłek S m olki w z a k resie o rg a n i
zacji p ra c o w n i se m in a ry jn e j o raz m etod k stz ałcen ia a d e p tó w k u n sz tu historycznego.
A u to r o p eru je z aró w n o w łasnym słow em , ja k też d o k u m e n ta c ją w postaci aneksów . S m o lk a ja k o o rg a n iz a to r b y ł (obok Liskego) w tym zak resie pionierem n a polskim gruncie. P ra w d a , iż w zorow ał się n a sw y m m is trz u G. W a i t z u — n ie u m n iejsza to je d n a k jego zasług. D zieje d y d a k ty k i u n iw e rsy te c k ie j to d ziedzina z a n ie d b a n a w n aszej nauce. T y m b a rd z ie j cen n e w y d a ją się w ięc p a rtie o m a w ian e j książk i p o św ięcone te m u zag ad n ien iu .
S m o lk a ro z w in ą ł te ż sw ój niepospolity ta le n t o rg an iz ac y jn y ja k o s e k re ta rz n a j p ie rw W y d ziału H istoryczno-Filozoficznego, n a s tę p n ie (W la ta c h 1890—1903) ja k o s e k re ta rz g e n e ra ln y A kadem ii U m iejętności. W iązało się to ściśle z działaln o ścią p ro fe so rsk ą. D y sp o n u ją c bow iem liczn y m za stę p em w y b itn y c h uczniów m ógł r e a li
zow ać sz ero k i p la n k w e re n d arc h iw a ln y c h (przede w szy stk im S ta c ja R zym ska) oraz e d y c ji źródłow ych.
O m a w ia n a k sią ż k a należy do g a tu n k u lite ra tu r y w ysoce eru d y c y jn ej, m a jąc ej rów nocześnie c h a ra k te r p o p u la ry z a to rsk i. P rz e m a w ia do cz y te ln ik a różnym i śro d k am i: n a r r a c ją o d au to rsk ą , stro n ą ilu s tra c y jn ą oraz (co bo d aj n ajce n n iejsze ) do
k u m e n ta c ją . Co się ty czy o sta tn ie j m a m y tu m . in. ta k ie źródła, ja k np. przegląd czynności se m in a riu m S ta n is ła w a S m olki z la t 1876— 1902 czy m e try k i zdrow ia n a
szego h isto ry k a . A u to r odszu k ał p a m ię tn ik có rk i S tan isław a Sm olki — Ja d w ig i, w p ro w a d za jąc y c z y te ln ik a w atm o sferę dom u rodzinnego, o p a rł się n ad to na o b fi
ty c h m a te ria ła c h rę k o p iśm ien n y c h dotychczas nlie w ykorzy stan y ch .
K sią żk a zn a cz n ie rozszerza h o ry zo n t n asze j w iedzy o Sm olce i jego śro d o w isk u n au k o w y m — p rz e d e w szy stk im k ra k o w sk im . C zy to, co dotychczas p isa n o o tyrn h isto ry k u m oże n a s w p e łn i sa ty sfak c jo n o w ać? W y d a je się, że n ie k tó re dziedziny tw órczości o cz ek u ją jeszcze n a opraco w an ie. N ależał on (podobnie ja k M a rc eli H an- d elsm a n ) d o h isto ry k ó w rozszczep iający ch sw e za in te re so w a n ia n a ró żn e okresy d ziejow e: m e d ie w ista i za raze m badacz czasów K ró le stw a K ongresow ego do 1830 r.
T a d ru g a dziedzina jego stu d ió w je st dotychczas po m acoszem u tra k to w a n a .
Czy rzecz o S m olce je s t apologetyczna? A u to r p rze d sta w ił po stać w ielk iej m ia r y h isto ry k a życzliw ie, d alek i je s t je d n a k od je d n o stro n n eg o n a ń spo jrzen ia. K lęski i niepow odzenia w życiu ro d zin n y m o raz ch o ro b a w iązały się z niepow odzeniam i n a polu n au k o w y m . M ow a tu n a w e t — i słusznie — o trag izm ie tej postaci. S m olka ja k o „ p o lity k ” tj. d ziała cz z ra m ie n ia N K N n a te re n ie W łoch, po p ro s tu się skom p ro m ito w a ł, o czym szerzej o p ow iada a u to r.
W sum ie o trzy m aliśm y ce n n ą i c ie k a w ą k sią ż k ę o w y b itn y m re p re z e n ta n c ie h isto rio g ra fii p o lsk iej doby pozytyw izm u.
K rystyna Sreniow ska
W itk a T o s z k o w a , Bałgarija i T retijat Reich (1941—1944). Poli- ticzeski otnoszenija, Sofia 1975, s. 257.
W itk a T o s z k o w a , p rac o w n ik n a u k o w y In s ty tu tu H isto rii B u łg arsk ie j A k a dem ii N auk, n a p isa ła sw oją m o n o g rafię w la ta c h 1970—1972. S tą d w niosek, że cykl w yd aw n iczy w B u łg a rii je s t ró w n ie p rz e w le k ły ja k w Polsce.
Z godnie z zapow iedzią n a s. 13 a u to rk a z a jm u je się ró w n ież w pływ em a n ty fa szystow skiego zb rojnego ru c h u op o ru n a k sz ta łto w a n ie się i p e rsp e k ty w y b u łg a r
