Polskie morze

(1)

Cena Nk. 3.--.

IIASZA B?8bJOTECZKl\ LUDOWA

FRANCISZEK REINSTEIN

POLSKIE MORZE

WARSZAWA

Nak?'adem P. S. W. "Placówka". Nowy-?wiat ⁴⁰

1920 •

•

,

! ^..

(2)

laud ^- a Po?yczka Odrodzenia.

DO BRACl W?O$C1AN.

Wy, ch?opi polscy, którzy ^slusznie

domagacie si? ^od nowopowstaj?cej ^Polski

wi?kszych praw, poka?cie, ^?e ^chcecie spel

ni? i wszystkie obowi?zki, jakich ^Polska

wymaga.

Dali?my jej dzielnych naszych synów,

którzy ^nam ^nie ^zrobili wstydu, ^ale walcz?

bohatersko z wrogami Ojczyzny ⁱ ^swemi

cia?ami robi? ^wal ochronny. ^To jest du?o,

ale dla Ojczyzny tego ^zamalo. ^Polski Rz?d

musi mie? i pieni?dze ^na ^te ogromne po-

trzeby ⁱ ^w?a?nie ^wzywa ^naród ^do po?ycz-

ki, ^a czy? chlop polski ^nie przyjdzie Oj-

czy?nie ⁱ ^w ^tym wypadku ^z pomoc?? Nie

dajmy ^si? zawstydzi? innym ^stanom.

Ró?ni ludzie rzucaj? ^nam ^w ^twarz

zarzut, ^?e dbamy tylko ^o pieni?dze, ^?e?-

my paskarze. Odeprzyjcie, polscy ch?opi,

te zarzuty, daj?c grosz ^na po?yczk?, ^od

której Rz?d b?dzie p?aci? ⁵ ^od ^sta. ^{A wte-}

dy ^?mia?o ^b?dzie ^móg? ch?op polski powie-

dzie?, ^?e prawdziwie d?wign?! Polsk?

swemi plecy.

J. Bojko ^- pose?.

wYDA?.-

:?.

?'l ?:',Lr;j(jW

tib!i:_"'j ^? ^.... ",.?owsl

.-.A? ^-

(3)

DZIc? Ifl-ty lutego ^lD20 ^roku .powi ^nic ⁿ

hy? r.ap isu.ny ^zb)tem? glosk amli VI' ksi?dze

(?zieJfnv odradzaj?ce] si? nIZ{?C.zylpOS?p") litej

Poliskiej. ^\V ^dni ^u tym, wódz frontu 130-

nnorsk iog.o, gcuer al Hu.llor , na czele oddz ^ia

lu wojska po lskiogo, ^«lotar ^? ^do wyhr ^zc?u

Bulty.ku 'l (?,s,n?? pier?cie? ^w gLl,b ^r^ozfulo-

wa n? ^na

-

.znaik za?l.ub in T'o lski z .::>idz;Y">lk'1.-

Ilem dla Niej ^rno ^r^zem.

Cho r??owie rozmaitej ^broni ^zmaczuli

sztandar _y \V ?!?onej wcdzic, ^za? ^na parni?t k?

dotarcia naszej ,si?yz,brojncj ^do wybi ^!.,t'?a

morskiego, ^wlbito pal ^y, g?owic? ^r^ze?ihio n?.

Gdy ,si? ^to ^dziulo. kapelan wojskowv ^ks.

Wr _{y dz.a,} 'OlU o?tarza ]Y)loweg'o ^nad ^b^u ^r ^sz ^ty-

now? g??bin? ^zakre?li? ^?ZCTOlko ^zin ^aik ^k^{r z v-}

,?a i towwrz?13\zyl uroczystcm ^u ^obohodo ^wi

huk armat, wtóruj?c szczerej ^rado?ci ^ca ^le-

,go narodu.

Znac7.,enie tej ^ur aozystc?ei jest wielkie,

sam fakt oihj?eia przez ^lias cho?by tylko

szcanplcsro -wybr ^zc? ^a morskiego ⁿieslyc ^ha-

<nie donios?y ⁱ wiekopomny.

3

(4)

\

Albowiem pa?.atwo pozbawione morza,.

Iugdy ^111e ^zajrn io stanolviska UJ?? powa?ne-

I

?p ^w rz?dzie innycli pa?stw ?wiata, ^morze

nadaje ^mu pot?g? ^j ^mo?no?? ?ci?lejszego

ziblfatania si? ^z ^mieszk a?carn] ziem _rozpru-

szo nych ^na ^kuli ziemskiej ^; daje ^mili ^nadto

sil?, zamo?uo?o, rozwój ^handlu ⁱ przemy-

stu, ^u?atwia o?wiat? ^ludowi zamieszkuj?ce-

mu kraj ⁿaidlm:'JI'ski, ^ohdarza ^taki kraj ^wi ^?-

ksz? powag?.

Po,!ska nasza, ^moc b'WOj? ⁱ pot?g? ^ULI ^a-

eil a jedmoc'z(?I?lnrie ^ze ,?tlra;",? Baltyku. Jej ⁿaj-

wy'?.S1.U ^si?a datuje ,?,i? ^w ozusach, gdy ^nad

wzir okicm nie o\hj?t? ,P,r:z,es,trz,eni? morsk?,

n a stutka ch k ról owsk ich i Hzeczypospoljtej

powiewa ^la bunder ^a ^z or?em bialym ^w ly,lu

czer wo nem. ?ajwiQk;;l,3. ^za? ^zum-?no?? kra-

ju ⁱ najwv? ^szo bOI,gactwo handlu polskiego

paTlolwa!?y ^w ^ezasio 8Zy bo wunia _po Ba?tyku

oJkr?t6\"T kupieckich, ^na któ;rych ^widz ^iano

banider? ^z r?k? po rami? ^w polu ^czer ^wo-

nem, tr zyrnaj?c? dohyty pa?nsz. By?y ^to

f

bowiem nasze mary-aarekie ^odznaki ^naro-

dowe, Okr?ty kupieckic polskie ??czy?y

pa?stwo ^naeze ^nie tylko ^z portami ^morza

Baltydkic'@o; wiemy ^z dziejów ^i? przeby-

wa?y ^one c,jc?niTl4,? Karegart ⁱ zapuszczely si?

4

(5)

na morze Pólriocne docieraj?c. ^,\1:l ^do Aug lji

i Szkocji.

Pomijaj?c przycxy.ny ^co wyderrIy ^Ilam

z r?k ^ów ^skarb jakim ^dla ^POillS,ki ^b)1110 ^mo-

, rze, powinni,?my 1z,3.lpoz,ua? si? ^nieco bJi?ej

z 11altykiem., który dzi?ki waleczn.o?ci ^na-

szego .9_r?.?a ⁱ ^pomocy uzyskanej ^.ze ^sbro.ny

naszych przyj.aeiól pol itycznych, ^znowu ^do

nas powraca i do Bóg, dopomo?e ^do ^usta-

lcn'ia 'w'Obclc ?wia;t,ai, ?Wlict"no?ci naszej Uj-

C',z.yZJn y. I

Morz« Bal tycki ^c (po ^Ii.towsku ^Balta

czyli Biale) ^na ^zacho.lnim ^kra?cu ^z.a ^po-

?r odn ^ictwem oie?n.iuv Zllrud ^or az ,Viclkje-

go i Malcgo ^Beltai jest ^po??czcne ^:z ^moczem

Pólnocncm te? zwumern Niemieckie) czy Ii

?e OIkr<;t. ^mocno zbudowamy ⁱ ^tcwa?y, ^ud-

plym?wezy ^od wyib.rz,c.?a p(?blkleg'(}, móg?,by

korzystaj?c ^z istniej?cych po??cze? ^mor-

skich, orplyn?? ^?w ^ia.t ^calv, ^'Nad ^morzem

Ba?tvckicm oprócz Polski, l0:l? jeszcze ^kr ^a-

je: ^Da nja. Niemcy. ^dawna n';)/8,ja, Szwe-cja,

Lo _{t wa,} EstIarul1ja ⁱ Finb(lj:t. (nie Iicz?c

Litwy g1clyt? ^.zarówno losy tej cz??ci krainy,

? Polsk? da'WlJlhej Umj? zwi?xancj, jak ⁱ jej

g^raniee rni e s? Jot?,d Uls:tUJI\)llle).

Morze Ba?tyckie ^??cl';llie ^z odnogami

FiilSk.q ⁱ Botnick? {)·bejmuje ^7.500 ^milI ^kWllI-

5

(6)

•

.drmt,oiwych; d?JUg,OI?? jPlgo rwynosi ^ch ²⁰⁰

a szeroko?? 24: do 48 mil, ^zale?nie ^do polo-

?emia mnCU1i·YCa. Trzeci? jago zwtok? ^,sltWllO-

wi zatoka Ryska czyil ⁱ ^Inflancka, oiprócz

:zwtok ,mn'icjlsz,ych, ^które ^twor ^z^? uj?cia ^rzek ^..

Niemena, Pregli, \V?sl'y ⁱ Odry. ^Do naj ^wa?-

!liej?zyC'h portów tego ^morza nnle?? ^: ^Ko-

pemlrag ^a (suO?tlca Damji ), Flonsburg, ^Szlez-

wik i Kiel w Dallji, Taawemundc, ^'\Vit-

rn a.r k , HOlS/t ok, Stra.ls'LnJ, ^?wi.no uj?c ^ie (po

niem. :SWUTICmlLndc, '\Vi?!U'llllj?;:ie, .Elbl?g,

KrólI ew'i cc _, PilJ'H WIn. i K.lnj·pcda (pa ^niem.

,j{emol) ^w .Nicmczcoh : HJ1ga ⁱ ^Hewel

w Est,lallld.ii? ^I.J?hawa· ^\x.; _l.Jotwie, Nar.wa

i Kro:ll?ztad c1a'\,rniej ^w HJlsjj, IIClI,sin,gf.Jrs

C-, ^to ^l^ieu ^Fi ⁿladj ⁱ ^w l,rutO'J0 FlliL?kiej), ^woi-

u.: n: .usto Gda?sk, ^nasz plJ'hki ^Puck , wre-

?zr:ic Stok holm (:-:,t,,)l ^ieR Sz;wccji), Kar1.Q" r o

na. i ::?:rad ^w SZW!?c.;j,

Teraz g,cly ju? po:znt:.:di,?ll1yniec,o naj-

g.lówmJiej::lze, s?lsi,adllj?cc ^.z ^Po lsk? miejsce-

w ? l r.or towo, n.usimv ,Id:ei za.poz.n ^..].-; ?:e

Z T,c.'S.ZClll1 W?ms.L'l?m w v] ^.•^rze?em rrnvin:n;;:l?y

tlj!' 1'18 roz:w?tZ'y-(: ^rl.'l?ZJ nadmorskie _g:QqpJ-

?: ^r^. .;!v, o? 7.mi'?,·l'y ^? -'('i2;O i&LoLl? '\var?::p?

i o,braehowa? jalkic mianowicie ten Unw\"

nabytek naslz?.i '?.iczy,i,nic ^mot?e tprzyuie5:?

,ko:r.zy?('i. ^UcZYllimy- ruiaTI'O'\virie t,o, co ?tR-

6

(7)

rau.ny i Iprzc:mYl?llllly gosP'?)J:U'Z. ty?,'yn,i przy

obejmowaniu wcielonej ^do swojej ojcowi-

z.ny nowej ^dzialki ^gruntu, ^Te ^nasze J.gl?-

dz.iny wykal?·? wszystk ^ie ^dobr ^e ⁱ ujemne

,<:l,tlrony ⁿabytk ^u. ^Tr ^o-k ^liwo tJ)oz:nanie na":i...e.i

wla snej pol ^aci ^na dmorskiej nauczy na.;,

umiej?tnego wykorzystunia jej ⁱ ^nade ^Wb12. S>

suko, po zwol i na t? s.pr aw? paltrze? ja.:no

i trze?wo.

i Otó? podstaw? n?yw ^al ^no?o ⁱ ^morza jest

jeg-o gl?holkol??, g,ny? ^nawet ^na _najszezu-

plcjszyrn o,h?;;rurze nadbrzo?uym ^mOl?na t.:?

ur z.?dz ^i? ja.kna}do,w)dniej, by!le1hy ty,lkr)

Qk r?ty, jak ^w dunym ^r^az.ie ^nasze, poh.kie,

rm a?y ?mtwy dost?p d!o.spo:kcdmej ⁱ bezpic-

("z:nei zatoki CJzyh ^da portu.

Gl?boko?ó Bn?tyk'll ^w ^r ó?nych miej-

scach jest ^bardzo ^rozmaita. ^VV zachodnioj

CIZQ'?('j g??bia:, wed?ug' ?cislyr ^h ^oblic e11, do-

«hodzi ledwie do 16 s??ni, ^we wschodniej

7,aH, ^na pó?noc ôd Ktl?jIPCf{1y ôd ⁶⁰ â? ^Jo ¹⁰⁰

fl?:?,ni. ^\V ^zatoce Fiillf:Akicj gJ?b<}tko?? ^z ^?.sO

Q??'lli zmuiejszre ?i? nag lo na 16, ^nawet ^do,

4 f\[?,?ni; ^w doclat;kll sa tam liClznc sk adisk a

i m'ieliz;ny, ^kltór ^e, g-ll?b:v ^nie praca, prze-

my?lmo?? ⁱ ka[1nt,al cz,I'J/wieka, zupe?.nie

u niemo?li wi?y\by ?eglug?. ^Innemi E,lowap.lj,

lilu1zie mo,gliby r."pog1?da? ^na: fIowoje ^morle

7

(8)

lecz ru e mieliby ^mo?no?ci ^z ^niego ^ko ^rzv-

sta?.

OÓI? jalk?e wi?c ^radzi? ⁱ ^czynic ^a?eby

z,arprz?:c1z p?ytkie pr zestr zen ie morskie (h

u?lug ?eglugi ¹ ^Tr'zeba ^dmo pog??bi? ^w ^ta'b

5fposóh, a:?aby okr?t kupiecki ^Lub ^na ^wet

bardzo z,alg?<;lbiajqcy ^?]? paucer nik wojen-

ny. mialI wo lny pr zyet?p ^do wyibrzo?,a *).

Dl a uiz,uIPelnie'Ilia poj?? ^trzeba jetS,ZCiZ,C ^do-

da? iii port nadmorski powinien ^chroni?

okr?ty ^Old wichrów, ^hur ^z ^l cz?stych ^nawal-

.nic, ^musi by? IPl'ZCltio ^{)(1 riapo'ru wiatrów

? wiaburaomych ^ba?wanów *) ^star ^amn.in ^za-

bezp: ^ec ^zon ^v.

*) Pis ^z?cv to, SZCl'ei,:';' lat miesz ka ^? \'f mie-

?cie po rtnw ern .nadmor-skioni, widz ia l joilk a mór-z

iW I·Ju,rolpie, z?y? si? i wiele ruz m.a wial z in? r-

nieraani i mar rua.rz ami. Wiec chocia? sam uie

jest Iachowccan, rua sporo ^w tych rzeczach oby-

cia i wiadomo?ci.

*) ^Oko ^lo 18i? roku, aut o ro wi zd,arz:do sie

()?g11.a.da? Islkutki burlzy ^no cne.i ^w malej lzuto,cO na

BartYlkn. {POU Groblnein w pcbli? u PD?n.,gi, ^na

po,gr'aniezilI Lot1wy i ?muidz i. ?ocowa ?o tam kil-

ka okr?tów oraz k.ilka.na?cio wi?kszvch szkut

rY'ba,(?klilC?l. ^Z r.?rzyczyny braku z,wbezlP'iel'zcnia,

wielka burza ^.. nOCII1a, ,od wzajemnych z,der7eTI,

8

(9)

Z morzem wogóle ^zuntów niema i nig,dy

nie mo?na iTI1JU dowier lZl.?. Budowll'?ctwo za-

równo portowe jruk okr?:+-o,\VlC, wysila si?

nieu5Ita,n)nie nad za\bo?z;pjec/zcniem ?ycia ^{m a-}

r'y:na'fz,y ôr âz ôbbr zyrnich a.naj?t:ków ^w ^::;tat-

kruch i towar aoh, od o kr op nyoh walstQ1ps-tw

kap ry?n ych I,J) Ii7)C:SittW ^° rów.

Skoro j:u:iJ wiiemy mllleJwiQcej ^czem

jest Ba?tyk ⁱ ^.na ^ozem [10lega ^znaczoruo

'P?HtiU, pu??my si? ^N oiCl'?eldziny nalHOlego

obszaru In'ajcltl'nol"Slkiego ^Zbadanie tego nucj-

sea jeszcze hlil?cj 'pouczy ^nas ^co i jak mamy

z,arZlqJdzi? aby?my mogli ^sta? si? ^uarotlern

nalplNl.w/(1Q marymar sk im, ,sllc,zególnje ^wzm ^a-

czcn iu wZlhO(gara:nia ^o ic:.zyzny wymian? ^to-

warów IX rymlkami madrnor.skiemi, ^nie tylko

pnloeomomi• ^w bh?sl7.cm <;qJsn.edztwlie 'ale

, •• I

l na IHzen,IZYlm ^s'WlCCIC ^.

.T CI?JitCi?I?y ^?nltcm ^w ^Zak),co Puck'iej, ^któ-

ra stamowi mIno/g? ^mor-za Baltyckiogo. ^Le-

?y ^oma ^na p6?n,o'c ^od ^{G da} ?ska, mi?dzy ^hrzc-

gami ^Prus pl'zCldw,)jen.n.ych ^a K?p? ^H01-

ska, ^N^{W !'1l ze} ^ohszar ^v ^wlndania na;rUbrul'tvekie-

go. trlz.e1a pr7.:rz;na·p'.s? ^szcz uplo ⁱ s'1"r?imnc.

,

WiS'7.?1"tld.c s<7::kl1lJty pl)Ig'l'l1rhotala, o,lmlQty zna,cz-

nli,o UlS'Z.kIOdtZ ila, nawnt ;p'o.7. ryw a?az kOlt wij c i (}A'l"- wa,la n? rnOl'r.e.

9

(10)

Cala _pr zcstr ze? zatok i, ^st.anow i?cej l?ozn ^lk

Plilsb ze ?wiatem nadwodnvm, mierzy ^nie

wi?cej jaik ⁵ ^mil *) ^wzd?u? ⁱ ² ^mile ^na. ^sze-

ro ko??. .I e?t to i('idnak ^,):bSlzar w?mpel ^no?oi

wysta ^rczaj?cy ^do ^zalo?cn ^i,a, pr zyatani ^na-

• wet powm?nicjsxej ⁱ jedna tylko ^nadm-za

?Ii? tJ:,urUnol??. ta rrnano wscic, il? ..alo wybrze-

?e .le.8t plytk ie, ^Olel gl?hi ^mo ^rzia ,z:naIClZ:nie od-

dn lon o. Chc?c ^z ^zatoki uczyni? por.t, ^nale-

?a?oby ^od hrzegn ^a? ^hen ^do. g:??lbin tPl'zE.'ko-

pa(? ^s^zerok ⁱ ,k?lmll, ^co lclaniC\InElPecja?li:)tó\;v

kow,Z',t'OIwalloiby 0I1brzy1111e sumy, ohl icz ane

j!U? ^nie ^11.a miljony ^ale ^na rniljnaxly ^' ^Skarb

Po leiki stertmej nie?Iych3 ^nom] kl?:: ^karni

woj uy kilkuletniej, ^nie ^odr ^azu mógl.by ^<:,1)-

hi c lP.0zwo.li? ^na podobny wydatek, cho?by

narwe t robotv roxlo?ono na dlu?szy ?z{'re?

lat.

Na pociech? cz.ytcln ^ika trzeba jednak

powiedzie?, ^,?e ^uho?sz« lecz pr'zc'my?lne

i energicz11.e ^zhio ^rowiska ^ludno?ci na'Cllmor-

sk iej, ⁱ ^w tym wypadku ^,radzi? ^sobie ^um ^ialv

1_ ûm ¹ej? ^, ô île tvhko chc? pr acowaó i _po-

*) ?r Owa tu o milach morskich. J cd na mila

morska ^lila r/eo _s'tn,p.nia dlu,g'o?ci ge,ograficznej

CzYli lR52 met'ry.

"

10

(11)

tr af ia _prac? z k ^reikk? ^w ^reku ^zo rg ^auizo-

'-'- wa?,

Tiuk _mp. Ljburwa, ^tlzj? posiaduj?ca ^wiol-

k i por ^t WOjC'1U1Y, ^z dojazdem ^I1awet ^dla

ok _1'/2 t(rW occamowvch, llIie>gKly,? ^*) by ^la

przJl?t:alliq rYlbu('kq, dost?pn? jedynie ^d.la

pommicj-xvch ^?tatJk{)\v ku.p ^iock ^ioli Szwecji

i Danji. l'z,aldziej Anglj î. ^?Tûlk,?e ^,?o:bie ^.r â-

dzo.no \\' cehu utrz ynu yw ^a.n ia sto?mnków hau-

dlowyc,h ^nit-mul ^.z ca?ym ^?wiatem ? Oto

\\0" l?po?lOh l)ll'o?ty, ^m,.),?e troch? kosz'townv,

!('(?z W}ltrlzymfl.lj'llcy ^rachunek. ^Ok» ?ty ^wiel-

kie j lilW,,('7.Hl'ie IHli? lWg',?Qlbli,aj?ee, _stawa?y ^na

kotwicv na ,pe?ne,m ^morzu ^w: o,dlc,glo,?ci

o par? mil ^orl nrzvstani. ZaTz?,cl po ^r^tu

utrzvun ywa] ealy ^.szcrr-z szkut, ^ba,rek ⁱ ^ho-

Iown i'k?w parowych ^: ^to ^warr y ^.na pelnem

11101'7.,11 wy?uclowvwu ^no ^lub ^Iadowan o, l. ^r^zy-

czern liezp,e ^scnk ⁱ ^murv ^nnrzv ⁱ ^robo't ⁿ ^ików

mialv ?rt;:al<1 pr ac?. Ruch Ibylwa,l zlTIacim:v

do. tece sto.p.n ^ia. ^j,? ^z^aszla .potr ^z.oba ^budo-

wania ⁿ ^n«] portem og ^rum nych lTIwgu,zynów

torwarnwyr-h ^lNlwet u10wa'torów ZlhOI?OWych.

"\y olcz,pki,wluniu ,nHl Pl'Z,"i;)\h!iccn,lll1 przclz rz?d

J'(?:'?7j,,?ki bwl'o'\\'(' widkir-ig'O port.u, ^mia?to

*) .JIII? za p;lJni,?:(',i :lutora ,któi·?· patrza? ^na to

",?aq)CnnL ^orr.yma.

11

(12)

•

nie O?)l131?c.zal,o r?k. ?kupieCltwo 'lH'aCowal'j

i zhJlgaca?o ^zanówno ^siebio jak ^.ca?? pLO-

w'ineje. ^PO' pol?czcniu ^Luba ^w:/. ^kolej? ^?ela-

zn?, ruch towarowy ^mo ^r^sk ⁱ ^wz.rosl jeszcze

bard/ziej pomimo ^i(? p;)?,llLgiwa ^..^no si? tylko

ma?ym po?-tom. ^Na in?lych ^morzach ^euro-

pejskich. ^znacz.n ^ie wi?cej jest 11":) dzil? dzie?

Z1rutoik .pornniojszyeh ^a jednak mieil<Z4kaIte;y

?yj? ?yciem ^narlmo ^r^{sk icm} ⁱ ci?gm? ':l.t?"l

znaczno dochody.

\V ostatnich czasaoh dado si? czyta.?

wiele 0,g?ro3'zonyeh ^w glal1(?tach ^ar ^tvkulów,

o dalszyoh ^widokach ^l ^(,cII?wh ^.Polls.k'i ^W ^kie

runlon rozszerzenia joi p'O!?la(clkl?ci ^u.edbal-

ty?kich. ^Zanim ^to llHrSt?'p'i. 'rz?d ⁱ ^nar ^órl

!powinny jerlnrsk?o ppmy'?le? ^.0 \vyzY'i,kaniu

tego ^co j'lll? jest. ^w ^z^astoso wcniu do CZ·:\::iÓW

i waruraków. Posiadqmy wipr awdzie mo?

no,?? k'o rxyatan ^iu ^z ^wvhor ⁿ ^ie urZi?dz.ome?,)

por tu gc1awgl\.'iago, Îccz û?vtk ôwanie ^na ^,:,z·e

rok? skal? gr-untu ^w rxeczvwisto?c] ^obcr-

IgO, kto wie czv mio wvpadlo hy ^nann zbyt

drogo, jf'l?C'E ^we?mie <i? ^11,a uw?? wys ^....k ie

op?aty ^cpllle ⁱ ^iu ^ne ^l'ioz ⁿ^o ^koszta ^dzier?« wy

hub wyna.jmovn? ^ni'a lll'Z,,!clzcil. gmachów.

glu?b?- Ipolrto\vej. WllOI?z:ellic Gdnl'l.:?kovn

opIat. ^HI ,P/C);cla:ttl:ów ^z.a p?awo lv?y'WaJlnol?Cl

portu. wipr?. ?kla'r?(,,,, i t. d. ni)' wC':hm?' ^!111

12

-

(13)

I.tWla,g? ^?e jcdeu rodzaj ^towarów lwy/dutki

oplaci ^bez zby teczuych ^str ^at dla ,ydb'orcy

Innh wysyl aj?ccgo, inny ^znów ^tO\Y31r wyp?',-

dnie znaoz.uie ta-niej gdy si? Igo na?aduje

llllib wybdU'je ^na ,,\v?asnyeh ?mieciach", ^"

w?asucmi zuchodami ^; sposobom ^,ba!r dziej

gOI?{podarsklim.

-Po?o?cnie i warunki za/toki Puckioj

prze» uczonych techników IP:olskic,ll po oh-

j?ciu pr zóz n as wybrze?a jeszcze ^nie ^zo-

dtaly d!olkladllie i ?ci?le I1b;lJda:ne. Kto wje.' _I

czy te war uuk'i _3<1 tak ha/rdzo 21c? ^!Skoro

nasi przodkowie ^w rueukach illl?ynicr,?kic,h

znacznie mniej ^ni,? my wyr ob icn.i, wt?,:

.. zacofani", potr ^afi ^li ^w ^zaito ^ce urz?dzi? wy-

g:)I(lny port ^nie tvlko handlowy ^u,le ^nawet

wojeruny. ^Nie zrepoan inajmv ^za? ^i? ^w ^owe

czasy flota ,?k la?chla siQ ^'ze ^s.t.wtków ci??-

kich, ^zlunlo ^wauvch ^..r?k? ^o<r1 ^to pora", ^mo-

lo zrw rotuych ⁱ ^('.0 najwaJ?lli('.i'il,C? wy!lnalg',a-

j?cych 7.ilUlCZ1H?.i t!;?QbillY. ^Okr?ty ^ó^wczexnr-

'z ca?ym ·&YHtempI11 bl'lc:k ?aglowych ^.ab ^ie-

Ialy ^bardzo ^du?o nucjsca, jaki?e si? z?,tcm

mOiglY(1)y p')ll1li("?I?i(? ^o/ho.k ?iebje gdYiLy

.pon-t ^.bvl ciasny ⁱ w?zk ⁱ^l ^•

POIL?·?l(]a ma ryn ^ar ka wojenna, ^zlo?oma,

Jak wszystkie Ówcr-C-I'\lle.z i?-iJkiC'ih korwet

tr aynnasetowych, naje?on ych ?eluvuomi

13

(14)

..

pl'Z(OWil,?:111e d7.lialami, rl?"v'?ga1a ^na ^swoich

rok?adach licZI11C osa'dy piecholty LLzhrr;jD-

urj ^w L/'pory, samopa?y i w haki do ch _wy-

tan ia ^okr ?tów nicprxyjaciolsk'ich. ^Nic hy-

? la sna? ta s1tu?iha lich?, ^skoru p tr afila

zwyci\.'i?[l(· wytaawuicjsz? ⁱ ^b^ar ^dJZli ej ^cto-

?\\'ia.clezolll'? armad? *) szweclz;k? "").

*) Armada to samo co d?zj,qie,szfl eska.l+a,

f g:'1Lpa ^ok r?t ów, stan.o wiaca jeldJlo's-tkQ boiowa.

*'?) \Iiala marvnurkn nnszu JUZ wó wczu.s

z nn komit rch a rtyl()I"Z?lstpw Q,krc:towyth. Naj-

dziPlll,ip'.k?zYilll i najhardziej uczunvm byt Krzy-

sztof Arcisxewski, u'r()d:Z??,n?' ^w ^J'.'" ¹³⁰² ^wo ^w^si

Hogail.illie. ^Po uko?czeniu szk ól W Szmig lu, ^no ^d

bu lawa Krzvsztofa Ha.dziwiHa bi,l sic z 'I'atarn-

TlI' j Sz wetkun i. \V r. 1fi22 zacin"g-n?.l sio ^do woi-

ska' h 011 (',II d(>'?"? k!i egO? tt1l: ?vt cm IH:!Z (?IS ^zc.zlaJ ?(?l wsz echnit-? ^w Letjdzie. ?[Lst.(?,P'lli,e j,a,ko' art.Y/le.-

rz vs ta w r. Hi2fJ wst?pi? do Kompandi ludvi-

sk iej i od1plyn:J,? na,wo.i'IlQ do TIrazylji, jUiZ ^w

nn.s tC;IP ⁿym ro knu 'lIl iano W,fI/D v ko mend anteIn

tWl,e,ndzy Oran,ge ^na w?'s'pic Ilamarar,3. Kró,1

pul,ski 'V?adYlsJaw TV ehcia? gO mie? w "woj('G

a1'1nJj 10rz KOlillJpa:nj,a lndytjska POlprOISItu go

od siebie nie wYllmszczala. Do,piero w r. 164:)

obSYipany z?otem i zaszczytami, A rci szew,slk:

powróri,r ^do Poilski ^w ^r. ¹⁶⁴⁵ ^zaraz po,suni?ty

14

(15)

Xl ^aryna nk a nasz u, wy wol a na a)O ^tr zcb»

c.br ^o_ny Po lsrk'i równie? od strony morza,

wobec ?zC'?óclz.ieE,i?:t ^lat twaj?r yeh naja ^zr

rlów r8Zlwecbkich, ^z,8tsta131 u+-,WOr.ZO,ll? przez,

króla ZYlgm'l111J?a Augusta, ,kltóry ^wln?n'ic

wYlbnd ^dla l1'iej mif.j:;('e ^na port pod ^Puc-

kiem ^. .Tego ^ll!aSlknea \YlwdYf,?a'W ^IV ^od.wu-

rowa? zatok? ⁱ ^u ^moc ⁿⁱ l, prxyczem ^za lcv? _yl

na w}1brz,C?ll ^ar ^sen ^s^? ^mon-ski ^z którego, ^'?hi?

xaró wno jak ⁱ ^z ^for ^tv fi.kacji ^?ladów ⁿ^ie

zoetado. Lcoz jak Sil? ju? powiedzba?o. pail-

st wu polskiemu, gló',V',lje ^rolniczemu ⁱ ^pny-

zwvr-zajo.nrmu ^do prowadzenia wojen ^lIa

1:1,clt.ie, ^tmuhno hylo ^Dl ^ier zy? E,i"? ^nar ^morzu

? uro.dzon _yru i ?egbrz<lmi. ^,V »ier.pn'iu ^l()?R

roku jesz ^cze ^za !)ial1o'waniu' Zylgm'unta ^1fT.

po l?czone

•

floty ^szwedzku ⁱ ^du?ska ^atarly

na nas'Z?.;armaiClt; Z.}O?O.fl?, ^z ⁹ okr?tów, ^no-

wodzon? pr ^zca a:dmir\ala Apelmam.a ⁱ ^znj-

HCZ.V]Y j?. ⁰⁽¹ toj IPory man-y nark a wojen-

na stomie? g ener ^ala artvl orji. ^Bil (',ic ^d ^ziclnie

l umia? po,sun?? 'l'rtylcrjc polsk? ¹¹³ wysoki

sto(pie{l dolskonalo?ei. Zmar? w r. lG5fi 11 krew-

llych, w?a?nie pod J?d,a?,skielill ^w okolica,:"h

PuC"ka, ^w pobli?u ^P0rtu woje,nnego' ^w ,którym

niema?o, podrza,g najazdów mo.?skich, napsu?

krwi sz wcd 7.k i<'li.

15

(16)

na polska ^utraci?a swoj? ^?wietno?? ⁱ ^w ^kil-

kadziesi?t ^la ^t potem, ^za ^Jana ^Kazimierza

,1.s:t'nic? 'Przesta:!al, ^t^embandzi ej ^, ^-i? ^z ^u- ^ta-

niem napa?ci ^od strony Badtykm, ^zn ^iklu

w?a?ciwie potrzeba jej .utrzymywamia.

Taik wi?c ^.po ^r^t wojenny ^utraci? ^znacze-

nie, ca?y ^?aJR ^handel ^uinsz ^mor ^sk'i ^wraz ^z ^o-

kr?tami kupicok iomi, trzymal s:i? ^o ^wielt:

dOjg1oldniejgzcg'o ⁱ przez. ,statki cudzoziem-

skie stale o:d1wiedzanelgo Gda?ska, .który

p^rzaz ca?y ^czas ^trwania uiepodz.iel nej ^Ko-

.. ro.ny, równie? i do niej ⁿale?ad.

\V krótkim 01pisic IlV)lI:tu puckiego.

chcieli?my ,g?ównie wykaz1a(s ^i? ^zatoka ^któ-

r? dzJi? odzvekali?mv, ⁿ ^ie ^mo?e by? c.hy;h'l

?go?ru ^UO ^celów po rtowych niou?vtcczn?,

gdy przed ^trzema ^stuleciami ^slu?vla ri/{-i.-

kim Lstutkorn jako pewne i bezpieczne

schronisko.

Faikt obj?cia wybr ^zc?a przez Po iskc

nast?ipil g,zy:bko ⁱ ^zasta? naszych ^budown ^i-

czvch morek ich w TIieprzygotowanill. 'Miej-

my cierpl ^iwo?ó ⁱ ^nie rozatawajmv si? ^.z; ^na-

dniej?, ^i? ^rz?d poirudzi tych?e ^fachowców

do olimy?lenia sposobów ,pog??bienia ^z.atu-

ki. ₅₁ wtedy :'Iprawa u? ywailno?ci 'daw.nego

poatu b?(lzip. ⁿ^ale?vcro ustalon?,

,N:[\I?i dl 7:1 ('II 111 wojown'ioy ^lnie wy? ?cza-

16