Retyk i lias na wschodnim Mazowszu

· UKD lISi.m.JI.'181.1:I5Il..J.ll:5II,.1:1Il.JU(4llh:-ll Mazowsze waeh.)

Ryszard DADLEZ

Retyk Uas' ··na wschodnim ·

MClZOWSZU

UWAG! WSTĘEINE

W artykule ogłoszonym drukiem kilka lat temu omówiłem stratygrafię

i wykształcenie utworów retyku i liasu w północno-wschodniej Polsce, w granicach wschodniej części obniżenia nadbałtyckiego i na wyniesieniu mazursko-suwalskim (R. Dadlez, 1968). W tej pracy pragnę się zająć

tymi samymi utworami w obszarze przyległym b"zpOśrednio od południa, położonym głóWnie w granicach zachodniej części obniżenia podlaskiego (fig. 1). Ze względu na pokrewieństwo tematyczne i sąsiedztwo terenowe postaram się zachować układ treści i dobór ilustracji podobny jak w cy- towanym wyżej artykule.

Badania· głębokiego podłoża na rozpatrywanym terenie zainicjowane·

zostały jeszcze w latach pięćdziesiątych wykonaniem przez Instytut Ge- ologiczny otworu Ostrów Mazowiecka na północnych peryferiach obszaru oraz otworów Zebrak i Magnuszew na peryferiach południowych. Wszy- stkie 'trzy były w pełni rdzeniowane, przy czym pierwszy przebillias i re- tyk, dwa następne zaś tylko retyk - bezpośrednio pod jurą środkową.

Wyniki ^badań otworu Ostrów Maz. ^{stały się} przedmiotem ^odrębnego biu- letynu (Praca Zbiorowa, 1965), natomiast problemem retyku we wszystkich trzech profilach zajęła się A. Szyperko-Sliwczyńska (1961).

W latach 1960-1963 Instytut Geologiczny wykonał w centralnej czę­

ści obniżenia pełnordzeniowy otwór Tłuszcz, który stanowi zasadniczy

materiał dla rozważań stratygraficznych. Był to zresztą ostatni odwiert na omawianym obszarze z pełnym poborem rdzenia. Profile czterech do-

tąd wymienionych odwiertów zostały wykorzystane przy opracowaniu wyników I etapu badań na Niżu Polskim oraz Atlasu stratygraficzno-fac- jalnego jury (R. Dadlez, 1964). .

BezpOśrednio potem nowych danych o retyku i liasie dostarczyły:

otwór Instytutu Geologicznego - Warszawa oraz pierwsze wiercenia wy- konane przez przemysł naftowy - Kołbiel, a na północnej peryferii obszaru - Pułtusk. Krótkie komunikaty o wynikach otworów Warszawa i Kołbiel były również publikowane (B. Areń, 1965; P. Karnkowski, 1965).

Jednak referowany w tych, jak i poprzednio wymienionych pracach po-

dział stratygraficzny uległ - w konfrontacji z nowszymi wynikami - . znacznym zmianom. Podstawy niektórych z nich zostaną szerzej przedy-

skutowane niżej. .

Kwarta1n1k Geoloefcmy. to 1" nr I, 1171 r.

Retyk i lias na wschodrum Mazow.szu

- I - 2 - 3 --4

50km ^o 5

Fig. 'l. iMiąższość utwGrów liasu l warstw nidzickich"" wschodnim Ma- .zow:szu,

Il'hickness of [;la",ic fonnaticns andof Nidzica !Bed. within the iEastern Mazowsze area

1 - izopacbyty lislU co 20 m; 2: - lzoPachyty war8tw nidzickich co łIO m;

3 - granica obecnego ^zasięgu utworów llallU; ł - granica obecnego za·

sfęgu utworów retyJ!;.:u; 5 - otwory wiertnicze

1 - isopachytes o;f Liall, 20 m apart; 2: - -lsopachytes ot Nidzica Bedli, 50 m apart; 3 - boundary Ol tbe prel!lent extent ot LlaIIsic formations;

ł - boundary Of th.e· prelent, extent ot Bhaet1c tormationsi :I. - bore hole.

625

Po 1965 r. Instytut Geologiczny wykonał w nawiązaniu do otworu Warszawa - otwór ·Okuniew, w nawiązaniu zaś do otworu Tłuszcz - otwory Łochów i Wyszków. Wreszcie w latach ostatnich prace wiertnicze w obniżeniu podlaskim prowadzone były wyłącznie przez przemysł naf- towy (otwory Dębe, Radzymin, Dobre, Sokołów i Dębe Wielkie). We wszy- stkich ostatnio wymienionych otworach pobierano w retyku i liasie tylko rdzenie kontrolne, nieco gęściej w otworach Instytutu niż przemysłu naf- towego. Jedynie w otworach Warszawa i Okuniew wybrane odcinki, dłu­

gości 20+30 m, były w pełni rdzeniowane. W tych warunkach zasadniczym

narzędziem korelacji litologicznej i stratygraficznej było profilowanie geo-

fizyczne. .

Materiały ze wszystkich wymienionych wierceń zostały w latach 1968 i 1969 zestawione dla celów syntetycznych opracowań prognostycznych

626 R""",rd Dadloz

w zakresie poszukiwań. bituminów. Poniższe ujęcie·różni się już jednak nieco od wspomnianych, zmiany wynikły z dokładniejszej analizy danych faktycznych.

Wszystkie profile retyku i liasu były obiektem badań nad megaspo- rami. Badania te przeprowadziła: T. Marcinkiewicz. Profile retyku w Ma- gnuszewie i Tłuszczu zostały również zaualizowane pod kątem ·występo­

wania mikrofauny, co uczynił J. Kopik. 01;Ju tym osobom serdecznie

dziękuję za udostępnieMe wyników Ich badań. Dziękuję także geologom z PN WołomIn za umożliwienie obejrzenia próbek rdzeniovrych i wyko- rzystania pomiarów geofizYcznych ,orąz mgr A,_ Szyperko-Sliwc~ej

i mgr K. Daycza:k-Calikowskięj za liczneąyskusje nad trudnymi proble- mami przebiegu granic między'kajprem a retykiem i międŻV.liasem a ju-

rą środkową·

STRATYGRAFIA

.POIlL02lE~U

Niezgodne ułożenie osadów retyku na ich podłożu nie jest w obniżeniu

podlaskim wyrażone tak kohtrastowo jak na Mazurach (R. Dadlez, 1968).

Na p6łnocno-zachodnim krańcu obazaru (otwór Dębe) retyk spoczywa na kajprze górnym, w pozostałych punktach natomiast na kajprze dolnym (A. Szyperko-Sliwczyńska, inf. ustne). Można' jednak prześledzić stopień ścięcia erozyjnego osadów dolnego kajpru. Wzrl!Sta on, choć niezbyt re- gularnie, ku wschodowi i południowemu wschodowi,' bowiem miąższość

dolnego kajpru maleje od 48 m w PUłtusku do 9 m w Kołbieli i 6 m w SokQłowie.

Granica między retykiem a jego podłożem jest wyraźna tylko w przy- padku jego ułożenia na dolnym kajprze. Występuje wówczas kontrast li- tologi(!ZJly między utworami kajpru dolnego - ilasto-łupkowymi, często

piaskowcowymi, przeważnie szarymi a utworami retyku - iłowcami nie- warstwowanymi, pstrymi, często zdolomityzowanymi. Tego typu kontakt, poza otworami pełnordzeniowymi, uchwycony został w kontrolnym ·rdze- niu w Wyszkowie. Na krzywych geofizycznych można tę granicę również wyznaczyć, zapewne z niewielkim błędem. Natomiast w profilach, w któ- rych retyk kontaktuje z górnym kajprem, granica między nimi, popro- wadzona tylko na podstawie profilowania geofizycznego, jest umowna i bardzo hipotetyczna.

Powierzchnie spągowe retyku i liasu (fig. 2) podnoszą się stopniowo i zapewne równomiernie ku wschodowi. Nachylenie ich jest większe niż

na terenie Mazur i waha się od 1,1 do 1,8"/0.

RE1I'YUt.

Lokalny podział stratygraficzny kompleksu retyckiego jest identyczny jak w obszarze Mazur (R. Dadlez, 1968). Wydzielono tu zatem, pod mia- nem war s t w n i d z i c k i c h, ogniwo dolne, w którym dominują

pstre, niewarstwowane skały ilaste, często O charakterze zlepieńców iło­

wych oraz ogniwo górne, nazwane war s tw a m i b ar t o s z yck im i, gdzie dominują szare, warstowowane skały ilasto-piaszczyste (fig. 3 i 4).

RetYk 1 lias na wacbodnlm iMamwszu 627

---~

OSIEOLCE

- 1 - 2

50km o 3

'111

FIg. 2. Ukształtowanie powierzcbn1 podłoża liasu na wacoodnim IMazow-

8ZU

Conflguration ol lLIU&!c basement 8urfaee witb1n tbe Ea.st ... n Mazowsze area

1 - izobat,. powieruhDi ^{podlała liuu} co ^l_ m; ^{Z -} arsnica obecnego SBlle:gu utworów' llaaui a - otwol7 wiertnicze

1 - isobatbs of U.sc balement Burf.cel 100 m apart: 2 - boUndary ot . the preIeDt extent ar Lia .. ie form.tłolll; • - bore holeJ

W warstwach nidzickich profilu Tłuszcza J. Kopik znalazł szczątki char na przemian z małżoraczkami Da1'Winula sp. oraz otwornicami Spirinina sp. i T,.ochammina sp. Z profilów południowej części obszaru (Zebrak, Magnuszew) wymieniane są również chary i małżoraczki (A. Szyperko-

-Sliwczyńska, 1961). Dodać przy tym trzeba, że w profilu Magnuszewa, w odległości około 42 m od stropu warstw, występ,uje Darwinula globosa (D u f f.), a w odległości około 37 m od spągu - Da1'Winula cf. glob08a (D u f f.). Jest to gatunek, który można uznać za charakterystyczny dla retyku (J. Kopik, inf. ustna). Wreszcie w profilu Ostrowi Maz. obok char i zębów ryb występują także otwornice (A. Szyperko-Sliwczyńska, 1965).

Obecność otwornic w Tłuszczu i Ostrowi Maz. wskazuje, podobnie jak w profilu Nidzicy (R. Dadlez, 1968), na słabe wpływy środowiska mor- skiego w basenie.

628 Ryszard Dadlez

G6rnoretyclti . wiek 'il'arstw' baJ:toszycltich można uważać za udowc;>d- niony w kilku 'profilach (pułtusk wraz z·pobliakim Ciechanowem, War- szawa, Radzyttifn), ponieważ stwierdzono W. nich charakterystyczne me- gaspory: 7',.i!eites, pedinaC'l"on (H a r r i s) P o t., T. pullw M a r c., T. pinguis (Harr'i.s) Pot., Ve1"1'14triletes utilis (M·arc.) i V. guttatus M arc. Są to gatunki z I ż.espoł.u m,egasporowego (T. Marcinkiewicz, 1962) lub według nowszej nomenklatury ':-' z· zespołu Trileites pinguis (T. Marcinkiewicz, 1969)..

Wydzielenie warstw b!!l'toszyckich w pozostałych profilach przepro- wadzono wyłącznie na podstawie por6wnań'litologieznych. Jak można sądzić z korelacji profil6w T,łusżcza i . Warszawy, waręf.wy te .nie wystę­

pują we wschodniej części Q]:lszaru, skąd . .ząstały .zapewne· erozyjnie

usunięte. .

LIAS

Najniższe ogniwo liasu, nieznalte na Mazura'ch, 'uoznacza się zmien- nym wykształceniem bądź to prawie wyłącznie mułowcowo-ilastym, bądź

też silnie piaszczystym. Nazwano je',warstwami liwie'ckimi od rzeki Liwiec, w kt6rej pobliżu usytuowano 'otwór' wiertniczy Tłuszcz.

W profilu tego otworu w warstwach liwiecltit:h znalezióno megasporę Natho'I"Btisporitea hopliticua· '(J u n g), 'charakterystyczną dla najniższego

liasu (II zesp6ł megasporowy - T. ' M.arcin~ewicz; 1962 lub zesp6ł

NathO'l"BtisporiteB hopliticua - 'T. MarcinkiewiCz; 1969). Obecność tegoż

gatunku stwierdzono w profilach Warszawy. i OstroWi. Maz. Ponieważ

w pełnych profilach liasu centralnej części basenu gatunek ten charakte- ryzuje odcinek hettang - dolny synemur, warstwy liwieckie należy lo-

kować w tym odcinku. Co więcej, w pełniejszych profilach omawianego obszaru warstwy liwieckie stanowią cyklotem. porównywalny z mega- cyklotemem I centralnej części basenu, mogą zatem reprezentować cały

wspomniany interwał stratygraficzny. Nie jest natomiast wykluczone, że

w profilach bardziej zredukowanych stanowią one tylko część tego in-

terwału.

Profil otworu Warszawa jest jedyny, w kt6rym skonstatowano zarów- no obecność zespołu Trileites pinguis. jak i zespołu Nathorstisporites hopliticus. Zbliżone wykształcenie litologiczne warstw bartoszyckich i liwieckich oraz bardzo prawdopodobna niezgodność głębokości pobrania rdzeni z głębokościami odczytanymi z profilów geofizycznych ¹ sprawiają

jednak, że prowadzenie granicy między nimi, nawet w tak dobrze udo- kumentowanym profilu, jest trudne. Może to uzmysłowić kłopoty

i wątpliwości, jskie powstają przy korelowaniu litologiczno-stratygra- ficznym pozostałych profil6w. .

Wyższe ogniwo liasu, w kt6rym zdecydowanie dominują osady piaszczyste. opatrzone jest nazwą war s t w o l s z t Y ń s k i c h. Jedyną skamieniałością jest tutaj występująca sporadycznie w g6rnej części me- gaspora H01"Bti8poriteB planatus (M a r c.). Dane z obszaru obniżenia pod-

1 szczegółowa, analiza prOfilu na odciDltu od dolnego triasu do 1'6rneJ jury doprowadd.ła do wnio.ku te rdzenie przesunięte lUi w atosullku do krzywych Pl'ofilowauia geof1zycmeao

średnio o 8 m w tlbL Rozbie.inoU ta została usunięta przez dOlltoR)Wanie l'łt,:bok06cl rdzeni 110 WYkre.ów profilowania geof:lzycsnego. Dlateac> głc:bokOlic1 pobrania rdzeni (tig. f) nie od.~

powiadaj'4 głc:bokośclom., ,zanotowaDym w plerwOtll;ych materiałaCh tr6cUowych (dolrumeD.- taela wynikowa otwO!'U). PodObna. Choć mn1eji:za rosbietnołć W)"ftępuje takie w pro:łilu

otworu Wyuków.

PułflJsk

[10m

Wyszkdw rluszez Ostrów wal's(wlj lJol'/JcickitJ"

I

1140· ("'"""'1 {. I /

/

~-S

'\.

~"!,:,,,:~

I

2 wal'stw/, ~ C') ciechoc IlSkie " q; wal'stw!! I!iii ł, / ) ~-~ ~ \ ~ ""r-~,..., .... olsztyńskie -..j waf's!w!! ~

...

? "a ___

."'litra

71 \ J 1i§3-1

..

~..,.... . Ii w i e c k i e wan/wy lic

I

bal'toSlljckiB )...

.

...

:,,1

warstwy nidzicki,

, ~ 111

2

." m=~4 B5 _6

n r mtf)

7

11«1

8

1:::::::1

9

.... _10 ."

^_12

=13 ==-:zz

'4 =='5

:azzz-fG

"

, 18

f

19

I

20 .. 2f Fig. 3. Korelacja wybranych profilów retyku i liasu w północnej części obniżenia podlaskiego i w obszarach przyległych Col'T'elation ol selected Rhaetic and lJiassic seotions in the northern plM:'t of the Podlasie depressd.on and within the adjacent areas t 1 -iły i iłowce gUnk:owate, glinki; 2 -iły, iłowce i łupki ilaste; S -iły i iłowce piaszczyste lupki ilasto-piaszczyste; 4< -mułki i mułowce; & -piaski 1 pillllkowce pylaste i d.robnoziarniste z przemazami ilastymi, przekładaAce piaskowcowo-ilaste; 6 -piaski i piaakowce bardzo drobnoziarniste i pylaste; '1 -piaski i piaskowce drobnoziarniste; 8 -piaakI i piaskowce średnioziarniste; 9 -piask! i piaskowce gruboziarniste oraz różnoziarniste itwlrkowate; 10 -iłowce gruzłowe i zlepleńce iłowe; 11 -zlepieńce iiasto-węglanowe; 12 -Zlepieńce kwarcowo-piaskowcowo-ilaste; 13 -wapl-enie; 14 -d.olomity; 111 -wapienie piaszczyste i piaskowce wapniste; 16 -dolomity piaszczyst-e i piaskowce dolomityczne; 17 -węgiel; 18 -szarozielone zabarwienie akał ilastych; 19 -pstre przebarwienie szarych akał ilastych; 20 -zabarwienie pstre; 2l -piryt; 22 -:lielaziak ilasty. 1 -loamy clays and. claystones, loamB; 2 -clays, claystones and c1ay-shales; 3 -sandy clays and. claystones, clay-sandy shales; 4 - lUta and lUtatones; 5 -sUty and f1ne-grained sanda and sand.stones with clayey streaka, aiternat1ng 'sandstones and clays; 6 -very f1ne-grained and sUty sands and sandstones; '1 -fine-grained. sand8 and sandstones; 8 -medlum-grained sand.. and sancistones; 9 -coarse-grained., varioUSly grained and gravel-like sand.s and. landstones; 10 -nodular claystones and clayey conglomerates; 11 - clay-carbonate conglomerates; 12 -quartz-aandstone-c1ayey conglomerates; 1S -Umestone&; 14 -d.olomites; 15 -sand.y Umestones and. calcareou8 sandstones; 16 -Bandy d.olomites and dolomitic sand.stones; 1'1 -coal; 18 -grey-green colour of clay rocks; 18 - variegated tint of grey. cIsy rocki; 10 -variegated colour; 21 -pyrite; za -clay lrolllltone

_22

I") ...t

-- ....

lo::: ~ ... lI..I ~

...

"..,'- ;t~ .. u ... ~ b .... ił: C> "" ClI ",,40< iI: .., .... oc: ...

""

... to .. ił: .. C> ~.~ iI: ... ... <. "'11>

... . -

bil: ~::: iI:

...

.... ... b 11: <I> -lc

.., ..

"l> c:

"'"

~ ...

... ...

b ił:

Radzljmin f!ru9ml1nf)

Warszawo Okllniew

[fom

Kolbiel Fig. 4. lKorelacja wYbre,nych profiIÓW'!I."etyku i liasu w południowej części obniżenia pcsJlaskiego i w obszarach prz.yległych Corra1ation of eelected Rhaetic and iLiaSs1c sections in the southern PBTt ol the ~d1Bsie depreseion and within the adjacent areas ' Objaśnienia jak do fig. 3 , Explanations al in Fig. 3

IOBlu

~

1097,0

~

.I.

iii!

~~-5

•

^~

wao •

^.;

B

6

t~i~

1120.0 ff20.7 d

-111-

g

-

10

•

11 1135,7

....

12

..

13 ® 14 ... 15

~

16 1156.5

ł

17 e.. 18

i

19 1f7U Fig. +5. !Profil utworów liasu w otworze Tłuszcz Section of Liassic formations Ul bore ho- le Tluazcz 1 -Iły, iłowce' l łUpki 1lute tłuste I glin- kowate; 2 -iły, iłowce 1 łupki Ilaste chude: 3 -mułki l mułowce; • -piaskowce bar- dzo drobnoziarniste i pylaste: II -piBBkowee drobnozlarn1Bte: 6 -piaKowce drobnoziar- niste ,wapniste: 'I -plaakowce r6tnoziar- nilte; 8 -sferolity syderytowe w rozpro- szeniu; 9 -syderyt sterolltowy; 10 -sfero- syderyty Huta: 11 -piryt; 1lI -fauna _ terU; U '-zwęglone szczątki roWnne; Ił - spirytyzowane IZCZątlrl roślinne; lIS -rizoi- dy; 18 -szarozielone zabarWienie skal ila- stych: 1'1 -pstre zabarwienie skał ilastych: 18 -toczeńce i okruchy Uastej 19 -cy- klotem sedymentacyjny l -smooth and loamy elays, claystones and clay shales; :t -rough cłay, claystones and elay shales: I -SUtl and Illtstones; 4 -very flne-gralned Bnd slIty sandstones; 5 -tine- -grained sandstones; 6 -calcareoua fine- -grained sandstones; 'I -vartously grained sandstones; 8 -slderitie spherolites dlsse- mlnated; 9 -spherolltic slderite; 10 -clayey sphaerosiderites; 11 -pyrite; 12 -fauna ot esteriae; 13 -charred plant fragments; 'u - pyrltlzed plant fragments; 15 -rhizoids; 16 -grey-green colour ot elay rocks; 1'1 - varlegated tint ot cIay rocka: 18 -elay. balls and clay tragments; 19 -sedlmentary cy- ciothem

Ret;vnt I lia. na wschodnim Ma:row.zu 629

laskiego nie wniosły nic nowego w zakresie bliższego sprecyzowania wieku warstw olsztyńskich, określanego dotychczas jako najprawdopo- dobniej domerski (R. Dadlez, 1968). Ponadto znaczna redukcja miąższoś­

ciowa Jlniemożliwia dokonanie podziału na dolne i górne . warstwy olsz-

tyńskie. Jednak zarówrto położenie' w dolnej części cyklotemu ze :stop- niowym przejściem ku górze do warstw ciechocińskich, jak i wspomnia- na megasPora wydają się nie pozostawić wątpliwości, że' ogniwo to jest ekwiwalentem warstw olsztyńskich na Mazurach. .

Pozycja stratygraficzna kolejnego ogniwa, war ^S t w c i e c h o c i ń­

s k i c h, jest najpewniejsta. Dominacja szarozielonych oaadów ilasto-

-mułowcowych oraz swoisty zespół megasporowy pozwalają zaliczyć te warstwy do dolnego toarsu; Wspomniany zespół, zbadany w profilu Tłu­

szcza, obejmuje gatunki: Thomsónia phy!lieu8 (M u r r a y) P o t., Er- lansonisporites 8parassis (M u r r a y), P o t. i Echitriletes hiBpiduB M arc.

Wreszcie ogniwo najwyżSze z przewagą oaadów piaszczyStych, zwane war s t wam i b or u c I ck i mi, zaliczone jest do górnego toarsu.

N'AIDKLAID 11nASU l Rm"itKU

Na utworach liasu i retyku spOczywają przekraczająco .osady wysokiej

środkowej jury. (K. Dayczak-Calikowska, praca w druku). Rozmiar luki sedymentacyjnej zwiększa się przy tym ku południowi i wschodowi.

W północnej i środkowej części obszaru na :warstwach borucickich leży mułowcowo-piaszczysta seria . lądowa, a raczej deltowa, ponieważ stwier- dzono w niej cienkie wkładki z fal\llą morską. Wiek tej serii jest nie ustalony,. może stanowić ekwiwalent niższego batonIl' Natomiast na po-

łudniu, na osadach retyku w Zebraku i Magnuszewie, leżą wprost wa- pienie organodetrytyczne górnego batonu. W tych przypadkach przepro- wadzenie granicy nie stanowi problemu, gorzej przedstawia się natomiast sprawa granicy między serią deltową a warstwami borucickimi.

Kontakt tych. dwóch kompleksów został przerdżeniowany w kilku punktach. W Tłuszczu drobnoziarniste brązowe piaskowce, leżące pod

najniższą .warstwą mułowca serii deltowej, przechodzą stopniowo ku do-

łowi na przestrzeni kilku metrów w piaskowce drobnoziarniste, jasno- szare ze szczątkami zwęglonych roślin. W otworze Warszawa pod pias- kowcem z morską fauną leżą wprost piaskowce. jasnoszare, różnoziarniste,

silnie mikowe. W Wyszkowie pod. transgresywną warstewką serii delto- wej, zawierającą żwirki kwarcowe, konkrecje pirytu i faunę, występuje

4O-centymetrowa warstwa b,ązowego mułowca ze szczątkami roślin i ri- zoidami, przechodzącego stopniowo ku dołowi w piaskowce jasnobrązowe,

silnie mikowe, drobno- i średnioziarniste .. Na koniec w źle zachowanych próbkach z Ostrow! widoczne.jest także stopniowe przejście od piaskow- ców brązowych z wtrąceniami ilastymi do piaskowców drobno- i średnio-

ziarnistych jasnoszarych. . '

W tych warunkach przy prowadżeniu dyskutowanej granicy w profi- lach nierdżeniowanych przyjęto podobne . kryterium jak na Mazurach,

wyznaczając ją w spągu najniżSzej wkładki ilastej serii deltowej (fig. 3 i 4). Nie wydaje się, by odbiegała ona daleko od rzeczywistości, zważyw­

szy !Dożliwość przerobienia najWyższego odcjnka liasu w procesie ingresji czy transgresji serii deltowej. Nie można jednak wykluczyć, że w pew- nych przypadkach granica. ta przebiega nieco niżej.

630 ^{iRy ....} rd iDadlez

REWIZJA DAWNIEJSZYCH USTALEN' STRATYGRAFICZNYCH Zakres retyku w referowanym tu ujęciu zgodny jest z zakresem przY-

jętym w pracy A. Szyperko-Sliwczyńskiej (1961) dla. profilów Magnu- szewa, Ostrowi i Zebraka. Reinterpretacji uległ jedynie podział profilu Ostrowi. PIJnowne sprofilowanie próbek skłoniło do wydzielenia w tym profilu warstw bartoIIzYcklch, charakteryzujących się swoistym wy-

kształceniem, a szczególnie obecnością sferolitów syderytowych i różno­

ziarnistych, jasnoszarych piaskowców. Dolną granicę tych warstw po- prowadzono w spągu wkładki piaskowca leżącego, licząc od górY, mniej

więcej w 1/3 kompleksu 2 (op. cił., fig. 1 oraz A. SzYperko-SliwCzYńska,

1965, tab!. l, głębokość 1066,0 m). W ślad za tą zmianą nie da się utrzy-

mać korelacji p,rofilu Ostrowi z profilami Zebraka i Magnuszewa. Pias- kowce i zlepieńce kompleksu 3 w Magnuszewie odpowiadają pakietowi

piaskówcowo-zIepieńcowemu, J!:tóry występuje mniej więcej w połowie

grubego kompleksu warstw nidzickich w profilach Warszawy i Kołbieli . (fig. 4).

W komunikacie o otworze Kołbiel (p. Karnkowski, 1965) ten ostatni kompleks został w całości zaliczony do kajpru, przy czym wspomniany pakiet dzielący uznany był za odpowiednik piaskowca trzcinowego.

W komunikacie o otworze Warszawa (B. Areń, 1965) większość tegoż

kompleksu została już zaliczona do retyku, .którego granicę dolną popro- wadzono w spągu 'wzmiankowanego pakietu dzielącego. Porównanie obu tych ujęć z wcześniej opublikowanym profilem otworu Magnuazew (A. Sqperko-SliwCzYńska, 1961), z uwzględnieniem znalezIonych w nim retyckich małżoraczków· i charakterystycznej litologii (zlepieńce iłowe

i węglanowe), przemawia jednak za aktualną stratygrafią.

Seria liasu w dotychczasowych publikacjach nie była dzielona na mniejsze ogniwa. Tylko w artykule P. Karnkowskiego (1965) pojawia się określenie ,,seria borucicka", jednak z niewiadomego powodu rozciągnię­

te na cały lias Kołbieli. Granica międzY jurą środkową a dolną była także różnie prowadzona. W profilu Warszawy (B. Areń, 1965) włączono do jury środkowej całe warstwy borucickie, podkreślając zresztą dyskusyj-

ność tego zagadnienia na tle porównań z otworem lwiczna. Odwrotnie w profilu Ostrowi Maz. (H. Makowski, 1965) do liasu zaliczono warstwy, które niewątpliwie odpowiadają serii deltowej środkowej jury.

Modyfikacje w porównaniu z wspomnianymi poprzednio opracowa- niami prognostycznymi polegają m.in. na wydzieleniu warstw borucic- kich w Tłuszczu, Dobrem i Łochowie oraz rozszerzeniu ich zasięgu ku górze w Dębem Wielkim i Kołbieli wskutek przYjęcia jednolitych kry- teriów dla ich górnej granicy. Ponadto poruszona wyżej sprawa niezgod-

ności między rdzeniami a pomiarami geofizYcznymi w profilu Warszawy

spowodowała - po ponownym oglądzie rdzeni - przesunięcie również

dolnej granicy retyku i górnej granicy liasu, a z kolei - na t1~ regio- nalnej analizY miąższości - wpłynęła na zmianę dolnej granicy retyku w RadzYminie i Dobrem.

WSzYstkie te zmiany, jak i drobniejsze korekty granic wynikają

z pełniejszej korelacji profilów, początkowo izolowanych, z wypełnienia

luk międzY nimi przez profile nowSzYch otworów, wreszcie z dalszego zaawansowania opracowań szczątków organicznych. •

Retylk. i lias na wschodnim Mazowszu 631

WYKSZTAŁCENIE LITOLOGICZNE

W MfSrWY N1ID7lIiCKIE

Są one rozwinięte w największych miąższościach w POłudniowej części

obszaru. W profilach pelnych (Warszawa, Okuniew, Dębe Wielkie, Koł­

biel) osiągają one i przekraczają 200 m grubości. Zredukowane profile Zebraka (i Sokołowa?) stanowią poerozyjne resztki zapewne podobnie

miąższego kompleksu, kt6rego znaczna część została usunięta przed

transgresją batońską.

W parze z dużymi miąższościami idzie znaczna monotonia wykształ­

cenia. Są to przede wszystkim pstre zlepieńce iłowe i iłowce gruzłowate

o toczeńcach od paru mm do 5 cm średnicy. W masie ilastej tkwią często

rozproszone otoczaki o podobnych rozmiarach, wapieni i dolomit6w sza- rych, brązowych, szarofioletowych, rdzawych. Niekiedy skupiają się one w cienkie, zazwyczaj kilkudziesięciocentymetrowe wkładki zlepieńc6w,

zbudowanych z otoczak6w skał węglanowych, mułowcowych i ilastych, zanurzonych w spoiwie ilasto-marglistym lub wapiennym. Zlepieńce tego typu były już poprzednio dokładniej opisane (A. Szyperko-Sliwczyńska,

1961).

Mniej więcej po środku kompleksu pojawia się w tym regionie bar- dziej zwarty pakiet skał zlepieńcowo-piaszczystych, dobrze widoczny na krzywych potencjał6w własnych (fig. 4). W Magnuszewie są to piaskow- ce od drobno- do średnioziarnistych, dolomityczne, częściowo wapniste, szare i r6żowe, leżące na przemian z szarozielonymi łupkami i mułowcami zawierającymi sieczkę roślinną oraz z pstrymi iłowcami dolomitycznymi.

W rdzeniowanym odcinku profilu Warszawy stwierdzono przeławicanie

dw6chtyp6w skał: pierwszym są piaskowce drobnoziarniste i mułowcowe,

pstre, przekątnie i smugowo laminowane, niekiedy przechodzące w piasz- czyste iłowce i zawierające duże toczeńce zielonych iłowc6w, drugim - drobnoziarniste zlepieńce, zbudowane z otoczak6w wapieni i mułowc6w

wapnistych, ż6łtozielonych i ż6łtych o spoiwie piaszczysto-wapiennym.

Poza opisanym pakietem podrzędne wkładki r6żnego typu skał war- stwowanych występują także w dolnej części warstw nidzickich. W Ze- braku są to ceglaste mułowce wapniste, przekątnie laminowane oraz piaszczyste łupki szare z ż6łtymi plamami. W Magnuszewie natomiast są

to piaskowce drobnoziarniste, margliste, szaropstre ze śladami falowania,

toczeńcami ilastymi i sieczką roślin, łupki margliste ciemnoszare, iłowce

piaszczyste szarozielone i szaropstre, r6wnolegle i przekątnie lamino- wane, również z sieczką roślin, wreszcie wapienie .margliste i mułowce

wapniste, zielonawe.

W najniższym rdzeniu retyckim profilu Warszawy występują iłowce

dolomityczne fioletowoczerwone i jasnozielone, gdzieniegdzie przepojone jasnoszarym dolomitem. Zawierają one miejscami rozproszone okruchy dolomitu i pseudo-oolity dolomityczne, a ponadto przerosty piaskowca drobnoziarnistego, dolomitycznego, białego, niżej zaś - piaskowca r6ż­

noziarnistego ze żwirkami dolomitu. Skała ta, jako jedyna w rozpatrywa- nym obszarze, wykazuje daleko idące podobieństwo do utworów warstw jarkowskich w Polsce zachodniej, podczas gdy zasadniczy trzon warstw nidzickich (skały zlepieńcowate, zlepieńce iłowe i węglanowe) jest analo-

632 Byozam Dadlez

giczny do utworów. warstw zbąszyneckich w tamtym obszarze (R. Dadlez, J. Koplk, 1963).

Na pozostałych terenach obniżenia podlaskiego warstwy nidzickie są

ciensze, rzędu 100+150 m miąższości. Wykształcenie litologiczne pozosta- je jedn'ak podobne - ton nadają zlepieńcowe, ~tre, przeważnie czer- wone utwory ilaste z wkładkami ilepieńcówwęglanowych. Podobnie też

w środkowej części kompleksu na ogół występują (profile TłuSzcza

i Wysikowa) osady bardziej piaszczyste, które zapewne odpowiadają pa- kietowi dzielącemu z regionu południowego. Są to piaskowce mułowcowe,

warstwowane, szarozielone z wkładkami częściowo rozmytymi zielonego

mułowca, oraz piaskowce bardziej czyste, średnioziarniste, szare, wap- niste. Podobnie w dolnej części kompleksli trafiają się wkładki skał war- stwowanych w postaci piaskowców wapnistych, drObnoziarnistych, częś­

ciowo zlepieńcowatych ze szczątkami roślin (TłuszCz), iłowców łupkowa­

tych, nieco mułkowatych, ciemnoszarych. (Wysików) . lub wreszcie iłow­

ców mułowcowych szarych i żółtawych z detrytem roślinnym (Łochów).

Na północno-wschodnim krańcu obszaru badań :(ptiłtusk, Ciechanów)

iłowce i mułowce warstwowane, na ogół o smugowej laminacji, pstre i szare, zdają się już odgrywać znaczną rolę w profilu. . .

Zupełnie odrębną pOzYcję zajmuje profil warstw nidzickich w Ostrowi Maz. (fig. 3). Są one tu najciensze (41,8 m) i zawierają stosunkowo nie- wiele gruzłowo-z~epieńcowatych skał iląstych.Całą dolną część sekwencji

zajmują iłowce przeważnie bladożielone z gruzłami .i wkładłtami beżo­

wego dolomitu. Wśród nich stwierdzono ławice warstwowanych, piasz- CzYstych iłowców szarych i jasnozielonych oraz piaskowców drobnoziar- nistych, jasnoszarozielonych, dolomitycznych i wapnistych, partiami prze-

chodzących w wapienie piaszCzYste. Profil ten swoją różnorodnością

przypomina najbardziej profile niższego retyku na terenie Mazur.

WABPnJWY BARTCJISZYCIHE

Warstwy. te występują tylko w zachodniej części obszaru' badań, przY czym wydzielić tu można wyrażne dwie strefy lItofacjalne. Na południu, aż po Radzymin, jest to niegruby pakiet' iłowców chudych i mułowców,

na ogół piaszczYstych, szarych,' ciemnoszarych i szarobrunatnych. Zawie-

rają orie smugi i przerosty. piaskowca pylastego brązowego, a czasem w części środkowej wkładkę podobnego piaskowca drobnoziarnistego, Bardzo liczne są zazwyczaj szczątki roślin, skały mają różnorodną tek-

sturę - od regularnej przez smugową do silnie spływowo zaburzonej, tra-

fiają się poziomy rozmyć oraz rozproszone, silnie utlenione sferolity syderytowe. Miąższość kompleksu w tej facji waha się zaledwie od 14 m

do niecałych 40 m. .

W kierunku północno-zachodnim (Dębe, Pułtusk) zjawiają się w pro- filu, głównie w jego dolnej części, coraz liczniejsze piaskowce, które ku

północy zyskują jeszcze bardziej na znaczeniu i w profilach Ciechano- wa - Ostrowi Maz. zajmują około połowy miąższości kompleksu.

W Ostrowi są to przy tym w głównej mierze piaskowce różnoziarniste.

Obok nich występują, jak i w poprzednio omó.yionym regionie, skały iłasto-mułowcowe z przerostami piaskowca, piekiepy wapnjstego i z siecz-

ką roślinną. W Ostrowi iłowce są częściowo czerwono zabarwione i za-

RetY'!< i lias na w&chodnim Mazowszu 633

wierają zniszczone sferolity syderytowe, a .także na kontakcie z dolnym pakietem piaskowców są zsyderytyzowane. Ten ostatni profil, ze wzglę­

du na wykształcenie w postaci dwóch wyraźnych cyklotemów i pewne analogie litologiczne, można porównywać z profilem Olszyn na wynie- sieniu mazursko-suwalskim.

Warstwy bartoszyckie w tej części obszaru osiągają miąższość około

35+55m.

Brak warstw bartoszyckich na wschód· od połudiuka Wyszkowa ~

Kołbieli należy najpraWdopodobniej przypisać wczesnoliasowej denu- -dacji.

:w ^AlłS'l1WY UIWlIIIOClKlIE

Układ litofacjalny tego kompleksu przypomina układ warstw barto- :szyckich, jakkolwiek granice stref litofacjalnych są względem siebie nie- 'co przesunięte. W każdym .razie profile o najbardziej ilastym wykształce­

niu skupione są na wschodzie i południu, zaś profile z dużym !ldziałem

piaskowców ~ na północy i zachodzie.

W części środkowej obniżenia podlaskiego kompleks ten ma małą miąższość (12+21 m). Przerdzeniowany w całości w Tłuszczu (fig. 5) zbudowany jest z wzajemnie przewarstwiających się iłowców, częściowo

glinkowych lub węglistych, barwy od popielatej przez brązową do· ciem- nobrunatnej, następnie podobnych do nich mułowców, wreszcie pylas- tych, często mułowcowych piaskowców. W najniższej części występuje

nieco grubsza od pozostałych ławica kruchego, jasnobrązowego piaskow- ca bardzo drobnoziarnistego i drobnoziarnistego. W całym kompleksie . powszechna jest sieczka roślinna, w niższej części występują przerosty i kopkl"ecje ilasto-żelaziste, a w odcinku przystropowym - agregaty dob- rze wykształconych kryształków pirytu. Opisane wykształcenie właściwe

jest zapewne również profilom Łochowa i Dobrego.

W kierunku południowo-zachodnim (Okuniew, Dębe Wielkie, Kołbiel),

równolegle ze wzrostem miąższości kompleksu do 23+33 m pojawiają się

w nim, głównie w części dolnej, grubsze wkładki piaskowców, których

wykształcenie nie jest jednak znane z powodu braku próbek rdzenio- wych.

Jeszcze dalej ku zachodowi (Warszawa, Radzymin) miąższość nadal wzrasta (od 43 do 44 m), wkładki piaskowców są dość liczne, choć nie- ,grube. Litologia znacznego odcinka wstała tu dobrze rozpoznana dzięki pełnemu rdzeniowaniu w otworze Warszawa (fig. 6). Osady układają się

-w kilka drobnych cyklotemów kilkumetrowej miąższości. Cykliczność wyraża się niżej podanym następstwem odmian skalnych, licząc od dołu

ku górze:

1. Piaskowce drobnoziarniste i bardzo drobnoziarniste, przekątnie la- minowane, 'białe i jasnoszare z nieliczną sieczką roślin.

2. Piaskowce mułowcowe jasnobrązowe i przekładańce piaskowcowo- -ilaste, o przekątnej lub smugowej laminacji, czasem z zaburzeniami se- dymentacyjnymi i z nieliczną sieczką·roślinną . .

3. Mułowce piaszczyste, popielate, szare i szarobrązowe o nieregular- nych, często silnie zaburzonych teksturach, zawierające liczną sieczkę roślinną i zwęglone drewno, niekiedy słabo zsyderytyzowane.

Kwartalnik Geologiczny - 11

634 Ryszard DadJez

4. Mułowce ilaste i iłowce chude, mułowcowe, jasnoszare, szare i sza-

robrązowe, czasem z .pstrymi zaplamieniami, niekiedy węgliste, zawie-

rające sferosyderyty, sferolity syderytowe, licmą sieczkę 'roślinną i ri- zoidy.

5. Iłowce glinkowate, jasnoszare i jasnopopielate z pstrymi zaplamie- niami, zawierające sferolity . syderytowe.

o

Sm

rOm

W górnej ^części rdzeniowanego odcinka, bezp,ośrednio

ponad sekwencją przedstawioną· na fig; 6, występują po- nadto wkładki zlepieńców z okruchami skał ilastych, sy- . derytów i węgla w spoiwie piaszczysto-glinkowym. Dwie takie wkładki przedzielone są piaskowcem z wtrąceniami

ilastymi, a przyk!ryte łuPkami ilasto-piaszczystymi, miej- scami węglistymi. Pakiet ten w sumie stanowi już począ­

tek nowego cyklotemu o odmiennym wyrazie.

Omówiony wyżej bardzo interesujący profil zasługuje

bez wątpienia na bliższą uwagę sedymentologów i petro- grafów, szczególnie pod kątem widzenia porównań z pro- filami najniższego liasu w osłonie Gór Swiętokrzyskich.

W p.ółnoeno-zachodniej części obszaru badań (Wysz- ków, Pułtusk, Dębe) warstwy liwieckie tworzą dość jedno- lity cyklotem ze skałami piaskowcowYmi w dole i mułow-

FIg. 6. !Fragment profilu waratw liwlecldch w otWOIrze War- szawa

lI'ragment 01 seetion ot the ILdmec Bod. in bo.e hole War- szawa

ObJdn1eul& jak 40 ł1&-I E.zp!anaUODl u in J'11. II

cowo-ilastymi W górze. Osiągają przy tym maksymalną miąższość około

40+80 m. Człon. piaskowcowy może miljŻSzościowo przeważać nad mu-

łowcowo-ilastym; a w jego składZie - jak sądzić można po nielicznych próbkach - dużą rolę grają piaskowce różnoziarniste, żwirkowate,

o ziarnach do 5 mln średnicy. Charakterystyka litologiczna członu mu-

łowcowo-ilastego jest podobna do opisanej poprzednio z regionu Tlusz~.

W ABSITWY OIS21rYNSKmE

Jest to słabo zbadany kompleks o przewadze osadów piaszczystych.

Piaskowce ^są na ogół drobnożiarniste, ale w ^części dolnej kompleksu, poza profilami Kołbieli i zapewne Dobrego, występują piaskowce średnio-,

grubo-lub różnoziarniste· ze żwirkami kwarcowymi, dochodzącymi

w Ostrowi do 10 mm średnicy.

!Retyk i lias na wIChadnlm IMazowozu ₆₃₅ Zgodnie z profilowaniem geofizycznym nieznacznej grubości wkładki skał mułowcowych.llIastychmogąwystępcwać w całym kompleksie, lecz

najczęściej w'jego partiigómej; W rdzeniowanych odcinkach 'profilów

Tłuszcza (fig. 5)i'Ostrowii'Wyszkowa są to piaskowce pylaste, piaskowce

milłowcowe, mułDwce i łupki piasZczyste .. szare, brązDwe I brunatne, częs­

to z bardzo licznym detrytem rDŚlinnym I rizoidami, rzadziej (tylko w par- tlachprzystropowych) ze śladami działalności organizmów mułożemych.

Ponadto lokalnie spctyką ~ięwkł.adkl. ilowcÓw glinkowatych popiela- tych, cienkie smugi węgla, a vi najwyższej części kompleksu - silnie ilaste sferosyderyty I gruzłową cementację węglanem. wapnia, w spoiwie

piaskowców. .

Miąższość warstw, olsztyńskich maleje konsekwentnie ku. wschodowi i południowemu wscbooowi, od, blisko 100 m w Dębem do około 30+4.0 m na linii Ostrów ~ Dobre i kilkunastu m w Kołbieli.

IW MISTWY OliElOHOIClINSKIDE

Warstwy te zostały dobrze rozpoznane litologicznie dzięki pełnemu rdzeniowaniu całego ich profilu w Tłuszczu i Ostrowi oraz znacznych odcinków w Warszawie 'i Okuniewie. :TWorzą je naprzenilanległe ławice iłowców, mułowców.~ piaskowCÓw, przy czym propcrcje tych trzech ty- pów skał są·mnlej więcej równe. nowce I mułowce są zazwYczaj piasz- Czyste, przewl$lle,.szarozielone, ale w środkowej igómej części lokalnie szare, jasnopopielate lub brązowe, a w części dolnej z reguły szare i ciem- noszare. Spotykane są w .. nich wkładki Iłowca węglistego, cienkie. so- czewki węgla oraz zrostki. syderytyczne .. Laminacja bywa równąle'gła,

smugowa i przekątna. Plaskowc.e są drobnoziarniste i pylaste, jasnoszare, rzadziej z jasnozieJonym ilastym spclwem; zawierają pcrwaki I toczeńce

Ilaste. Dość często' trafiają się cienkie wkładki piaskowc6w wapnistych pcplelatych, na og9ł o .gruzłowej cementacji; a w dole również piaskow-

ców nieco .zdoloInityzowanych. . .

Zarówno w ,skałach .mułowcowo-llaątych, jak i piaskowcowych po- wierzchnie laInin. pokryte są ,często pyłem. Inikowo-węgllstym .. We wszyst- kich typach skalnych spotykana jest też sieczka roślinna I rizoidy.

W całym kompleksie stwierdzono ślady żerowania, w części górnej -

faunę esteriI; a "w części dolnej':"'- łuski ryb i spirytyzowane szczątki roślin. Te' ostatnie cechy mogą dowodzić obecnDŚci bardzo słabych wpły­

w6w basenu morskiego 'w najniższym toarsie,. choć brak na' to bezppśred­

nich dowod6w w postaci mikrofauny.

Wykształcenie warstw ciechocińsklch I Ich milł~zDŚć,która waba się

na ·og6ł od około 20 'doblisko 40 m,slI dOść jednolite i wsk~ują na wy-

r6wnane warunkisedytrientacji na całym obszarze badań. '

w

Aru:::rwY BORUCl'CKIE .

StanOwią one najwyższe ogniwo serii . liasu, pcnownie gł6wnie· piasz- czyste. Są to piaskowce, zazwyczaj drobno- i bardzo drobnoziarniste,

cienkoławicowe, białe i· jasnoszare oraz piaskowce pylaste, laminowane

Iłem i smugami sieczki roślinnej. Niekiedy występują piaskowce o grub- szym ziarnie, czasem o obfitym spciwie glinkOWym. W·piaskowcach ,częste

636 ^{lRyozard ,Dadlez}

są okruchy i toczeńce szarych iłowców, a w Kołbieli na kontakcie z war- stwami ciechocińskimi - toczeńce iłowca zielonego. Występujące z rzad- ka wkładki skal ilastych zbudowane są z mułowców I łupkowatych piasz- czystych iłowców barwy brunatnej do prawie czarnej, zawierających nie- liczne szczątki roślinne. Miąższość warstw horucickich waha się od około

10 m do około 50 m.

UWAGI PALEOGEOGRAFICZNE

Powstawanie utworów retyku i liasu na rozpatrywanym terenie pod-

legało ogólnym prawidłom, znamionującym w permo-mezozoiku zachod- ni skłon platformy prekambryjskiej. Istnieje generalna tendencja do wzrostu' subs'ydencjl i uzupełniania profilu w kierunku ze wschodu na zachód. Na to tło nakładają się w pewnych okresach efekty blokowych

przemieszczeń głębs2;ego podłoża wzdłuż płaszc..yzn nieciągłości, biegną­

cych w ogólnych zarysach poprzecznie do brzegu platformy. Powstały

w rezultacie tych przemieszczeń "system elementów klawiszowych"

(B. Areń, 1967) różnicuje sedymentację w strefie brzeżnej platformy. Sta-

pień ruchliwości bloków podlegał pr..y tym Periodycznym zmianom.

W okresach zastoju konfiguracja basenu zależała głównie od wspomnia- nego generalnego wzrostu subsydencji ze wschodu na zachód. W okresach

wzmożonej ruchliwości konfiguracja ta jest wynikiem sumowania się

tendencji generalnej z bardziej lokalnymi tendencjami o kierunkach W- przecznych do brzegu platformy. ,

Wypadkową tych różnokierunkowych tendencji są m.in.,' aktualne ero..yjne granice zasięgu osadów retyku .I liasu, przebiegające skośnie

przez środkową część abniżenia podlaskiego (fig. 1) i mające ogólny kieru- nek, NNE -SSW. Na retyku i liasie leżą tu przekraczająco utwory gór- nego batonu, które dalej ku południowi i .wschodowi PT"'Ykrywają kolejno coraz starsze ogniwa triasu, a wreszcie różne formacje precechsztyńskie.

Ocena pierwotnego zasięgu kompleksów retyku i liasu może być w tych warunkach oparta jedynie, na p.ewnych, analogiach do obszaru wynie- sienia mazursko-suwalskiego, oraz na obserwacjach zmian miąższości

i facji oddzielnych ogniw stratygraficznych. Jednak metoda ta może być

zawodna ze względu na to, że większość tych ogniw ulegała dodatkowo procesom denudacji intraformacyjnej. Tylko warstwy olsztyńSkie i ewen- tualnie ciechocińskie mogły być w najmniejs..ym stopniu zniszczone przez te procesy i dlatego ich ana1.lza wydaje się najbard2<iej miarodajna.

Sedymentacja niższego retyku (warstwy nidzickie)

w

p.ołudniowej części obszaru odbywała się pod znakiem gwałtownego rozmywania I re- depOzycji starszych osadów. Wydaje się, że istotną rolę odegrało podów- czas właśnie wzmożenie ruchliwości bloków podłoża. Pr..yjmowane jest istnienie wgłębnej linii dyslokacyjnej, lub raczej systemu takich linii, o ogólnym kierunku równoleżnikowym lub ENE - WSW, ograniczają­

cych od południa obniżenie podlaskie (B. Areń, 1967 oraz praca w druku;

J. Znosko, M. Pajchlowa, 1968). Powstały one we wczesnym karbonie i mani!estowały swą obecność również w permie (B. Areń, praca' w dru- ku). W czasie triasu okresy zahamowania ruchów, wyrażone prawdopo- dobnym dalekim zasięgiem ku południowi utworów dolnego pstrego pias- kowca oraz wapienia muszlowego (i kajpru?), przedzielone były zapewne