Wykorzystanie technologii informacyjnej a innowacyjnoĂÊ maïych i Ărednich

(1)

W artykule przedstawione sÈ najwaĝniej- sze wyniki badania zrealizowanego wĂród polskich maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw.

Badanie dotyczyïo okreĂlenia stopnia inno- wacyjnoĂci i zakresu wykorzystania techno- logii informacyjnych w firmach, których nie obejmujÈ badania Gïównego UrzÚdu Staty- stycznego.

Zrealizowane badania wskazujÈ, ĝe sto- pieñ wykorzystania technologii informacyj- nej (TI) w polskich przedsiÚbiorstwach wciÈĝ znajduje siÚ na poziomie, który moĝna okre- ĂliÊ jako doĂÊ juĝ zaawansowany, lecz jeszcze niewystarczajÈcy, aby TI stanowiïa efektywne narzÚdzie w budowaniu przewagi konkuren- cyjnej. Inwestycje w TI zarówno w zakresie dotyczÈcym prowadzonych wewnÈtrz przed- siÚbiorstwa procesów, jak i organizacji firmy realizowane sÈ przede wszystkim w podmio- tach, które i tak charakteryzujÈ siÚ wyĝszÈ od przeciÚtnej konkurencyjnoĂciÈ i postrzegane sÈ w otoczeniu, w jakim dziaïajÈ jako nowo- czesne i innowacyjne.

Przeprowadzone badania dajÈ obraz stop- nia wykorzystania technologii informacyjnych w kilku pïaszczyznach. JednÈ z nich jest zakres zastosowañ komputerów i Internetu w polskich przedsiÚbiorstwach w zwiÈzku z innowacyjnoĂciÈ. Na podstawie wyników badania trudno jednoznacznie stwierdziÊ, ĝe polskie M¥P wykorzystujÈ dostÚpne narzÚdzia w zakresie TI w sposób efektywny, pomimo ĝe istnieje silna korelacja miÚdzy poziomem innowacyjnoĂci a stopniem wykorzysta- nia TI.

1. WstÚp

Rzeczywiste zdolnoĂci rozwojowe przed- siÚbiorstw zaleĝÈ w znacznym stopniu od skali prowadzonej aktywnoĂci inwestycyjnej i innowacyjnej. Rola wprowadzonych innowacji jest nie do przecenienia, zwïaszcza w przedsiÚbiorstwach kraju takiego, jak Pol- ska, w którym wyzwaniem jest pokonanie luki rozwojowej wobec bardziej gospodar-

czo rozwiniÚtych krajów, a w szcze gólnoĂci wobec liderów UE. Z tego punktu widzenia z niepokojem naleĝy odbieraÊ wysokÈ samo- ocenÚ przedsiÚbiorców kierujÈcych maïymi i Ăredniej wielkoĂci przedsiÚbiorstwami¹ polegajÈcÈ na postrzeganiu wïasnych firm jako innowacyjnych, konkurencyjnych i nowoczesnych w zderzeniu z rzeczywistÈ sytuacjÈ przedsiÚbiorstw w zakresie wypo- saĝenia w TI czy teĝ prowadzenia projek- tów innowacyjnych. RzeczywistoĂÊ pozosta- wia wiele do ĝyczenia, jeĂli chodzi o realne wydatki na nowoczesne technologie i innowacje w polskich M¥P.

Wydaje siÚ, ĝe dobrym poczÈtkiem tworzenia systemu majÈcego wspomóc podniesienie poziomu innowacyjnoĂci polskich maïych i Ăredniej wielkoĂci przedsiÚbiorstw jest uzmysïowienie menedĝerom rzeczywistej luki technologicznej, jaka dzieli nasze M¥P od firm „starej” Unii Europejskiej.

Waĝnym dziaïaniem jest teĝ pomoc nie tylko w implementacji nowoczesnych roz- wiÈzañ w zakresie TI, ale przede wszystkim ksztaïtowanie umiejÚtnoĂci efektywnego posïugiwania siÚ dostÚpnymi zasobami technologii informacyjnej.

Wedïug danych GUS (GUS 2005)bpo ziom innowacyjnoĂci polskich MSP jest znacznie niĝszy niĝ poziom innowacyjnoĂci MSP wiÚkszoĂci krajów Unii Europejskiej². Bada- nia GUS nie obejmujÈ najmniejszych firm sektora MSP, które stanowiÈ zdecydowanÈ wiÚkszoĂÊ wĂród polskich przedsiÚbiorstw.

Nie biorÈ teĝ pod uwagÚ stopnia wykorzystania technologii informacyjnej przez przedsiÚbiorstwa. Metodologia stosowana zarówno przez GUS, jak i EUROSTAT nie pozwala na jednoznaczne zidentyfikowa- nie rzeczywistej liczby innowacji i poziomu zastosowañ TI wszystkich przedsiÚbiorstw (metodyka GUS obejmuje jedynie przedsiÚ- biorstwa Ăredniej wielkoĂci i duĝe, natomiast przedsiÚbiorstwa maïe badane sÈ na próbie reprezentatywnej, badanie GUS caïkowi- cie pomija firmy zatrudniajÈce poniĝej 10

Wykorzystanie technologii informacyjnej a innowacyjnoĂÊ maïych i Ărednich

przedsiÚbiorstw w Polsce

Aleksander ¿oïnierski

(2)

osób). Taki stan rzeczy odzwierciedla brak moĝliwoĂci rzetelnego, porównawczego analizowania zarówno stopnia innowacyj- noĂci, jak i wyposaĝenia polskich i unijnych przedsiÚbiorstw w technologiebTI.

Polskie przedsiÚbiorstwa w coraz wiÚk- szym stopniu wykorzystujÈ zarówno nowoczesne wyposaĝenie w zakresie technologii informacyjnych, jak i specjalistycznÈ wie- dzÚ, niezbÚdnÈ w procesie innowacyjnym.

Jednak, jak pokazuje wiele badañ, nasy- cenie firm technologiami informacyjnymi nie jest „mocnÈ stronÈ” polskich maïych i Ăredniej wielkoĂci firm (¿oïnierski 2005:

13–25). Taki stan rzeczy posïuĝyï jako punkt wyjĂcia do przeprowadzenia w 2004 roku (i powtórzenia w listopadzie 2006) badania

„Potencjaï innowacyjny M¥P”, którego jednym z celów byïo znalezienie odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie stopieñ wykorzystania technologii informacyjnej powiÈzany jest z innowacyjnoĂciÈ przedsiÚbiorstw.

2. Metodyka badania

Badania opieraïo siÚ na kwestionariuszu ankietowym. AnkietyzacjÚ przeprowa- dzono w listopadzie 2004 roku i powtó- rzono w listopadzie 2006 roku na próbie 1000 przedsiÚbiorstw za poĂrednictwem grupy ankieterów Instytutu Badania Opinii i Rynku PENTOR SA (obecnie PENTOR Research International). Ankietyzacja zostaïa zlecona przez PolskÈ AgencjÚ Roz- woju PrzedsiÚbiorczoĂci, zaĂ autor niniej- szego artykuïu opracowaï koncepcjÚ badañ i narzÚdzia badawcze oraz przeprowadziï analizy zebranych danych.

Kwestionariusz badania obejmowaï nastÚpujÈce bloki tematyczne:

– tworzenie wizerunku nowoczesnej, konkurencyjnej firmy,

– informacje dotyczÈce TI,

– rodzaje innowacji i ich wprowadzanie,

– miejsce i rola innowacyjnoĂci w strategii firmy,

– organizacja i zarzÈdzanie firmÈ,

– wykorzystywanie wsparcia publicznego w procesach innowacyjnych,

– miejsce firmy w Ărodowisku (otoczeniu),

– oraz dane metryczkowe.

W celu maksymalizacji skutecznoĂci przeprowadzanego badania projektowane narzÚdzie badawcze zostaïo wczeĂniej sprawdzone w badaniu pilotaĝowym, prze- prowadzonym na próbie 50 przedsiÚbiorstw.

Badanie pilotaĝowe pozwoliïo na weryfi- kacjÚ trafnoĂci, rzetelnoĂci i zrozumiaïoĂci umieszczonych w kwestionariuszu pytañ oraz stwierdzeñ, a takĝe na sprawdzenie poprawnoĂci jego ogólnej struktury. Identy- fikacja problemów umoĝliwiïa wprowadzenie niezbÚdnych poprawek oraz pozwoliïa na uwraĝliwienie ankieterów na szczegól- nie trudne elementy wywiadu jeszcze przed rozpoczÚciem wïaĂciwego etapu badania.

Badanie pilotaĝowe ponadto pozwoliïo na konstrukcjÚ kafeterii do pytañ zamkniÚtych, wykorzystywanych podczas wïaĂciwej fazy badania, co w przypadku zïoĝonego i sze- rokiego zakresu poruszanych problemów zapewnia wysoki standard metodologiczny i dostosowanie wykorzystywanego narzÚ- dzie do kategorii myĂlowych, jakimi posïu- gujÈ siÚ przedstawiciele badanej grupy.

W ankiecie wprowadzono podziaï innowacji na rodzaje: produktowÈ, procesowÈ i organizacyjnÈ. W metodologii wydzie- lono innowacje wiÈĝÈce siÚ z poniesieniem wydatków i innowacje, których wprowadzenie nie wiÈzaïo siÚ z wydatkowaniem Ărodków finansowych. Taka stratyfikacja uwzglÚdniaïa wyniki badania pilotaĝowego, które wykazaïo, ĝe pewna liczba przedsiÚ- biorstw deklaruje wprowadzanie innowacji, które nie wiÈĝÈ siÚ z poniesieniem wydat- ków (!). W badaniu poïoĝono duĝy nacisk na zachowanie intersubiektywnoĂci pre- zentowanych w niniejszej pracy wyników i na ich porównywalnoĂÊ w obrÚbie obu

– przeprowadzonych w 2004 i 2006 roku

– badañ.

Próba do badania zostaïa dobrana w spo- sób losowy. Losowanie firm odbyïo siÚ z zachowaniem warstwowania ze wzglÚdu na wielkoĂÊ zatrudnienia (z zachowaniem struktury: mikro – 0 do 9 zatrudnionych, maïe – 10 do 49 zatrudnionych, Ărednie –

50 do 249 zatrudnionych). Wyniki badania pozwalajÈ na wnioskowanie w podziale na województwa i sekcje PKD. Próba zostaïa dobrana w sposób losowy z operatu zawie- rajÈcego dane firm aktywnych. Poniewaĝ nie istnieje jedna w peïni wyczerpujÈca baza danych przedsiÚbiorstw zastosowano losowanie z dwóch ěródeï: bazy Teleadre- son i bazy HBI (Hoppenstedt Bonnier).

3. Do czego sïuĝÈ technologie informacyjne w biznesie

Od kilkunastu lat obserwuje siÚ wzra- stajÈce zainteresowanie wïaĂcicieli i mene-

(3)

dĝerów maïych i Ăredniej wielkoĂci firm zastosowaniami technologii informacyjnych w biznesie. Technologie informacyjne w biznesie majÈ bardzo szerokie zastosowania – od komunikacji, poprzez zarzÈdzanie bieĝÈcÈ dziaïalnoĂciÈ biur, do prowadzenia gospodarki magazynowej, logistyki i marketingu. W firmach, które wprowadziïy do swojej dziaïalnoĂci TI, moĝna zauwaĝyÊ znacznie szybsze i efektywniejsze podejmo- wanie decyzji biznesowych. Dzieje siÚ tak miÚdzy innymi dlatego, ĝe przekazywanie informacji – podjÚtych decyzji – pracowni- kom staje siÚ szybsze, zaĂ kanaïy przepïywu informacji sÈ bardziej wydajne. ByÊ moĝe jednak taka zaleĝnoĂÊ przebiega teĝ w drugÈ stronÚ, gdyĝ nowoczesne technologie informacyjne wymagajÈ coraz wiÚkszej wiedzy od osób je wykorzystujÈcych. Powstaje pytanie, czy wïaĂnie w przedsiÚbiorstwach, w których przepïyw informacji jest lepszy, zaĂ sposób podejmowania decyzji biznesowych szybszy, informatyzacja dziaïalnoĂci nie jest elementem „naturalnej” strategii dostosowania siÚ do dynamicznie zmieniajÈcych siÚ warun- ków rynku. PamiÚtaÊ naleĝy, ĝe firmy, które najwczeĂniej przeszïy fazÚ implementacji rozwiÈzañ TI, sÈ zazwyczaj kierowane przez ludzi, którzy charakteryzujÈ siÚ nowoczes- nym podejĂciem do prowadzenia biznesu i nie dziaïajÈ w sposób „tradycyjny”.

Prawdopodobnie teĝ wïaĂciciele i kierow- nicy tych przedsiÚbiorstw efektywniej ekonomicznie wykorzystujÈ moĝliwoĂci rynku.

Tego typu firmy majÈ znacznie wiÚksze moĝliwoĂci i szanse na odniesienie sukcesu rynkowego (por. Wissema 2005: 136–137), w porównaniu do firm kierowanych w spo- sób tradycyjny, dziaïajÈcych na stabilnych rynkach i w branĝach, gdzie wykorzystanie TI nie jest niezbÚdnym elementem prowadzenia dziaïalnoĂci.

W duĝym teĝ stopniu informatyzacja dziaïalnoĂci pozwala M¥P na szybsze i efektywniejsze nawiÈzywanie wspóïpracy biznesowej zarówno z innymi przedsiÚbior- stwami, jak i z potencjalnymi klientami.

Wspóïpraca taka moĝe polegaÊ zarówno na kooperacji w ramach branĝy i przybie- raÊ formy sieci czy klastrów, jak teĝ pole- gaÊ jedynie na wspóïdziaïaniu w ramach tego samego kanaïu dystrybucji (w ramach rozbudowanego ïañcucha wartoĂci, gdzie pojedyncze przedsiÚbiorstwo jest jedynie ogniwem w procesie tworzenia produktu i/lub usïugi). Juĝ sama kooperacja przed- siÚbiorstw o zasiÚgu regionalnym zapisana

zostaïa takĝe w tworzÈcych siÚ Regional- nych Strategiach InnowacyjnoĂci (Sejmik of the ¥lÈskie Voivodeship 2004: 58).

W skali makro informatyzacja, a szcze- gólnie implementacja technologii TI, powoduje daleko idÈce zmiany w strukturach gospodarek rozwiniÚtych krajów Ăwiata.

Technologie informacyjne powodujÈ pojawienie siÚ nowych cech w biznesie. Charak- terystycznymi cechami gospodarki, w której szeroko stosuje siÚ TI, sÈ szybkoĂÊ zmian, znaczenie wiedzy i informacji jako podstawowych aktywów niematerialnych tworzÈ- cych wartoĂÊ dodanÈ czy teĝ rozwój prze- mysïów wytwarzajÈcych same dobra i usïugi informacyjne.

Dynamiczne zmiany wynikajÈce z coraz szerszego stosowania TI w dziaïalnoĂci przedsiÚbiorstw pociÈgajÈ za sobÈ coraz liczniejsze badania i analizy zachodzÈcych zjawisk z pogranicza technologii i gospodarki³. Badania te nie ograniczajÈ siÚb je - dynie do statystycznego zapisu sytuacji

– zastanego obrazu, „zdjÚcia” obrazujÈcego stopieñ wykorzystania technologii informacyjnych w biznesie. Zjawiska zwiÈzane z informatyzacjÈ dziaïalnoĂci gospodarczej znajdujÈ zainteresowanie w najwyĝ- szych sferach decyzyjnych, na poziomach nie tylko poszczególnych krajów, ale takĝe w Komisji Europejskiej, która dostrzega istotnoĂÊ wpïywu TI na ĝycie gospodarcze krajów Unii Europejskiej.

Opublikowane badania⁴ przeprowadzone przez KomisjÚ EuropejskÈ wskazujÈ, ĝe technologie TI prowadzÈ do wielu rewo- lucyjnych zmian w relacjach biznesowych.

TI zaczÚïo odgrywaÊ istotnÈ rolÚ w przed- siÚbiorstwach w poïowie lat 90. ubiegïego stulecia, wraz z rozwojem firmowych stron internetowych oraz e-handlu.

Bill Clinton jeszcze podczas swojej pre- zydentury okreĂliï rozwój rynku e-handlu do roku 2002 na sumÚ 375 mld. USD (Nor- ris, West 2001: 15). Jednak, jak stwierdzajÈ Norris i West, wartoĂÊ ta byïa juĝ wówczas przez niektórych negowana, zaĂ rzeczywista kwota wartoĂci transakcji rynków e-handlu miaïa byÊ przynajmniej trzykrotnie wiÚksza.

Liczby te wskazujÈ na rosnÈce znaczenie TI w gospodarce Ăwiatowej. Pozostaje jednak nadal zadanie dookreĂlenia pojÚÊ zwiÈza- nych z e-gospodarkÈ. Jak siÚ wydaje, kluczowym zagadnieniem bÚdzie tu e-biznes.

Norris i West w swojej publikacji (2001:

16) okreĂlajÈ pojÚcie e-biznes jako ogóï problemów „dotyczÈcych zakupu i sprze-

(4)

daĝy towarów oraz usïug dostÚpnych za poĂrednictwem sieci” Internetu. Autorzy ci podajÈ, ĝe synonimem pojÚcia e-biznes sÈ angielskie terminy e-commerce i e-trade.

PodkreĂlajÈ oni jednak doĂÊ istotnÈ róĝ- nicÚ wystÚpujÈcÈ miedzy tymi terminami a prefiksem „e”. W modelu biznesu wyróĝ- niajÈ oni istotÚ wzajemnych oddziaïywañ poszczególnych transakcji w ramach rynku na siebie, sposób realizacji tych transakcji oraz wpïyw modelu biznesu na stosowanÈ technologiÚ (Norris, West 2001: 17).

Implementacja rozwiÈzañ w zakresie TI ma istotny wpïyw na rozwój przedsiÚbior- czoĂci i wiÈĝe siÚ z szeregiem korzyĂci dla firmy, poprzez istotne obniĝenie kosztów operacyjnych (Haussmann 2000: 7), co w efekcie moĝe prowadziÊ do obniĝenia cen detalicznych. WĂród innych korzyĂci moĝna teĝ wymieniÊ obniĝenie kosztów sprzedaĝy, marketingu oraz bardziej wydajnÈ obsïugÚ klientów.

Na przykïad prowadzenie sprzedaĝy za poĂrednictwem Internetu pozwala na zautomatyzowanie czynnoĂci biurowych.

ZarzÈdzanie procesem obsïugi klientów staje siÚ w takim przypadku bardziej efektywne i umoĝliwia podniesienie jej jakoĂci (poprzez uïatwiony dostÚp do opisów pro- duktów, pomocy technicznej i procesu skïa- dania zamówieñ on-line). Firmy mogÈ teĝ gromadziÊ informacje o swoich klientach, które dziÚki moĝliwoĂciom technicznym TI pozwalajÈ na bardziej precyzyjne skonstru- owanie oferty, a przez to przyczyniajÈ siÚ do podniesienia skutecznoĂci dziaïañ marketingowych.

W warunkach prowadzenia dziaïalnoĂci szczególnego znaczenia nabierajÈ aktywa niematerialne, takie jak na przykïad marki (choÊ w przyszïoĂci znaczenie jednoli- tej marki dla wszystkich grup klientów –

z e-klientami wïÈcznie moĝe siÚ zmniejszyÊ;

Siegel 2001: 52), która bywa wyznacznikiem renomy firmy i wzbudza zaufanie klientów w stosunku do firmy. Obecnie jednak o war- toĂci firmy decyduje jej kapitaï intelektu- alny (co wydaje siÚ wynikaÊ z „wymogów”, jakie stawiajÈ firmom nowe technologie).

Zakres i jakoĂÊ wiedzy, jakÈ dysponuje firma, przesÈdza zwykle o jej przyszïoĂci na rynku. Stale aktualizowane i poszerzane zasoby wiedzy majÈ i tÚ zaletÚ, ĝe zyskujÈ one z czasem na wartoĂci (zwykle w postaci doĂwiadczenia firmy na danym rynku).

Firma jest w stanie utrzymaÊ przewagÚ konkurencyjnÈ stosujÈc strategiÚ ucieczki

do przodu. W takiej strategii odgrywa rolÚ obecnie TI. Poziom zaufania inwestorów do przedsiÚbiorstw wysokotechnologicznych znajduje swe odzwierciedlenie w indeksach gieïdowych.

Innym przykïadem wzrostu innowa- cyjnoĂci, a zatem i zwiÚkszenia konku- rencyjnoĂci przedsiÚbiorstw dziaïajÈcych w oparciu o TI, szczególnie firm internetowych, jest to, ĝe przedsiÚbiorstwa takie bÚdÈ miaïy do czynienia ze wzrastajÈcymi oczekiwaniami klientów co do poziomu cen i informacji o produktach ze wzglÚdu na uïatwiony dostÚp do porównywalnych ofert firm. Presja ze strony wzrastajÈcej konkurencji miÚdzy przedsiÚbiorstwami przyczyni siÚ prawdopodobnie do stabilizacji cen oferowanych przez nie produktów i usïug, zaĂ jakoĂÊ oferowanych produktów i poziom obsïugi klienta podniesie siÚ.

Technologie TI sÈ dla pewnego typu organizacji – najczÚĂciej wïaĂnie dla M¥P

– istotnÈ barierÈ kosztowÈ (Scovrup 2005).

Jednak mimo to sÈ one (M¥P) w porówna- niu do firm duĝych znacznie bardziej ela- styczne. SÈ one teĝ ïatwiejsze do przejÚcia dla innych firm, w sytuacji gdy dysponujÈ jakÈĂ innowacyjnÈ i atrakcyjnÈ z punktu widzenia rynku technologiÈ.

Implementacja rozwiÈzañ TI pozwala przedsiÚbiorstwom sektora M¥P na wyjĂcie z wÈskich ram funkcjonowania na lokalnych rynkach i powoduje wzrost ich atrakcyjno- Ăci na rynkach zagranicznych, choÊ wiÈĝe siÚ to czÚsto z koniecznoĂciÈ wydatkowania wiÚkszych Ărodków na inwestycje w nowe technologie. Naleĝy jednak pamiÚtaÊ, ĝe nakïady te w szybkim tempie zwracajÈ siÚ dodatkowo, powodujÈc radykalne zmniejszenie kosztów funkcjonowania juĝ w niedalekiej przyszïoĂci.

Rynek globalny – tradycyjnie dostÚpny dotÈd jedynie dla prÚĝnych duĝych firm

– staje siÚ dziÚki TI dostÚpny równieĝ na przedsiÚbiorstw sektora M¥P. Testem umie- jÚtnoĂci dziaïania na tym rynku staje siÚ stworzenie globalnej strategii.

Aby efektywnie funkcjonowaÊ na takim rynku, M¥P powinno speïniÊ kilka warun- ków i przejĂÊ kilka kolejnych faz rozwoju:

od fazy przedsiÚbiorstwa dziaïajÈcego w skali krajowej do przedsiÚbiorstwa w fazie globalizacji (obejko2005). Jednym z naji- stotniejszych jest wykreowanie marki, która bÚdzie cieszyÊ siÚ dobrÈ renomÈ i stanie siÚ znana. Zastosowanie TI pozwala teĝ zmniejszyÊ koszty sieci dystrybucji i serwi-

(5)

sowania, co jest kolejnym elementem, który staï siÚ niezbÚdny dla efektywnego dziaïa- nia M¥P. Kluczowym czynnikiem sukcesu jest teĝ dysponowanie przez firmÚ unikal- nym produktem lub usïugÈ, które przez swojÈ jakoĂÊ stanÈ siÚ poszukiwanymi przez zagranicznych odbiorców. Ostatnim z naj- waĝniejszych elementów, zapewniajÈcym efektywne dziaïanie na rynku zagranicznym, jest stworzenie nowoczesnej infrastruktury zarzÈdzania, która bÚdzie dostosowana do dziaïania w oparciu o TI.

Aby speïniÊ te warunki maïa lub Ăred- niej wielkoĂci firma powinna dysponowaÊ odpowiednimi zasobami finansowymi, co czÚsto z punktu widzenia takich firm jestb zadaniem bardzo trudnym. Naprze- ciwb potrzebom finansowym w tym zakresie wychodzÈ miÚdzy innymi banki i instytucje zajmujÈce siÚ udzielaniem grantów po chodzÈcych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Jednak – jak wskazuje wiele badañ – przedsiÚbiorstwa sektora M¥P nadal najczÚĂciej finansujÈ swÈ dzia- ïalnoĂÊ inwestycyjnÈ ze Ărodków wïasnych.

BarierÈ wejĂcia na globalny rynek przy zaïoĝeniu wykorzystania TI dla osiÈgniÚcia tego celu stajÈ siÚ czÚsto problemy finansowe M¥P. Punktem granicznym okazuje siÚ wielkoĂÊ nakïadów niezbÚdnych dla implementacji zaawansowanych rozwiÈzañ technicznych.

Waĝne jest, ĝe dziaïalnoĂÊ w oparciu o technologie TI pozwala M¥P na prze- definiowanie korzyĂci skali, jakie moĝe osiÈgaÊ dziÚki tego typu dziaïalnoĂci. Roz- miary produkcji lub usïug realizowanych za poĂrednictwem Ăwiatowej sieci, przy któ- rych zaczynajÈ byÊ widoczne efekty skali zmniejszajÈ siÚ i stajÈ siÚ osiÈgalne nawet dla maïej firmy. PowiÚkszajÈcy siÚ rynek pozwala na szybsze osiÈgniÚcie korzystniej- szej pozycji konkurencyjnej. „Logika sieci odwraca mÈdroĂÊ czasów przemysïowych”

polegajÈcÈ na tym, ĝe „[...] kiedy czegoĂ robi siÚ duĝo, traci to na wartoĂci”. W gospodarce sieciowej „siïa wynika z obfitoĂci”

– im wiÚksza jest liczba uĝytkowników sieci, tym sieÊ moĝe generowaÊ wiÚksze korzyĂci dla potencjalnego przedsiÚbiorcy (Kelly 2001: 30).

WejĂcie za pomocÈ zastosowañ technologii informacyjnych na nowe rynki wymagab zwiÚkszonych nakïadów na pro- mocjÚ i marketing, choÊ nakïady te sÈ zwykle dalece niĝsze od ponoszonych w trak- cie podobnych kampanii prowadzonych

w sposób „tradycyjny” (to znaczy bez wykorzystania chociaĝby moĝliwoĂci Ăwiatowej sieci).

Równieĝ w Polsce technologia informacyjna staïa siÚ motorem napÚdowym konkurencyjnoĂci, istotnym „ogniwem”

w budowaniu strategii ekspansji i wejĂcia wielu polskich maïych i Ăredniej wielkoĂci przedsiÚbiorstw na rynki europejskie. TI staïo siÚ swoistym „narzÚdziem transformacji” (Kisielnicki 2003: 9–15), które stwo- rzyïo moĝliwoĂÊ wirtualizacji dziaïalnoĂci maïych i Ăredniej wielkoĂci przedsiÚbiorstw na rynkach miÚdzynarodowych.

W polskich warunkach taka informatyzacja dziaïalnoĂci staïa siÚ wrÚcz – stwierdza Kisielnicki – nowym trendem. Informaty- zacja ta polega na procesie transformowa- nia – przy uĝyciu narzÚdzi TI – organizacji.

Transformacja ta opiera siÚ na przesïance, ĝe zastosowana technologia TI pozwala na znaczÈcÈ eliminacjÚ barier, które dotychczas ograniczaïy moĝliwoĂci funkcjonowa- niu firmy. WiÚkszoĂÊ tych ograniczeñ byïa nie do przezwyciÚĝenia dla M¥P lub teĝ znaczÈco ograniczaïa moĝliwoĂci dziaïania i jedynie wprowadzenie technologii informacyjnych pozwoliïo na ich czÚĂciowÈ lub teĝ caïkowitÈ eliminacjÚ.

Informatyzacja i wirtualizacja – o której pisze Kisielnicki – w praktyce oznaczajÈca uelastycznienie metod dziaïania pozwala poprzez udostÚpnienie towarów lub usïug za poĂrednictwem sieci i na internacjonali- zacjÚ dziaïania.

Gospodarka oparta na zastosowaniach TI ma przede wszystkim wpïyw na rela- cje B2B i B2C. Wokóï firm stosujÈcych TI tworzy siÚ infrastruktura zwiÚkszajÈca aktywnoĂÊ handlowÈ. Infrastruktura ta opiera siÚ na indywidualnych rozwiÈzaniach

– ogromnej liczbie komputerów osobistych poïÈczonych coraz szybszymi ïÈczami sieci kablowych ïÈcznoĂci szerokopasmowej (Kare-Silver M. de 2002: 110).

Zastosowania TI pociÈgajÈ za sobÈ tworzenie siÚ nowych pojÚÊ. Przykïadem moĝe byÊ handel elektroniczny i firma „elektro- niczna” (ang.: e-commerce i e-business) z którÈ wiÈĝe siÚ wielkie nadzieje na szybszy przyrost produktywnoĂci (Jonscher2000:

240-241). Handel elektroniczny oznacza samo prowadzenie transakcji poprzez Inter- net, zaĂ e-biznes odnosi siÚ do firmy, która dokonaïa transformacji w oparciu o filozo- fiÚ funkcjonowania przedsiÚbiorstwa elek- tronicznego (ten trend obejmuje juĝ obec-

(6)

nie nawet bary i restauracje; Mäkipää 2003:

193).

Z danych GUS wynika, ĝe jak dotÈd niewiele polskich MSP dziaïaïo na euro- pejskich czy teĝ globalnych rynkach. Nie- wiele firm mogïo zabezpieczyÊ odpowiedni poziom finansowania takiej dziaïalnoĂci.

Niewiele teĝ firm posiadaïo produkt, lub oferowaïo usïugÚ, która nadawaïaby siÚ do oferowania na rynkach miÚdzynarodowych

– zwykle byïy to firmy niszowe, wysoko- technologiczne, które zaczynaïy swÈ eks- pansjÚ od wspóïpracy ze zwykle znacznie wiÚkszym i silniejszym partnerem zagranicznym. Wprowadzenie technologii TI pozwalajÈcych na wirtualizacjÚ dziaïalnoĂci (czy tylko wirtualizacjÚ oferty) firmy zmie- niïo ten stan. Obecnie wiele M¥P oferuje swe produkty czy usïugi na rynkach miÚdzy- narodowych za poĂrednictwem technologii informacyjnych, a przede wszystkim Inter- netu (Verma 2005: 2).

DziaïalnoĂÊ firmy, która dziÚki zastosowaniu technologii TI, staje przed moĝliwoĂ- ciÈ radykalnego poszerzenia rynków dziaïa- nia, moĝna rozpatrywaÊ w kilku aspektach.

Jednym z nich jest wirtualizacja. Innym istotnym aspektem jest globalizacja dzia- ïalnoĂci przedsiÚbiorstwa.

Dalsze umiÚdzynarodowienie ĝycia gospodarczego i globalizacja rynku stajÈ siÚ faktem, który nie moĝe pozostaÊ bez wpïywu na procesy gospodarcze. Kisielni- cki i Szyjewski uwaĝajÈ, ĝe sytuacja taka powoduje „[...] ĝe pojÚcia i kategorie ekonomiczne, wïaĂciwe klasycznej ekonomii narodowo-pañstwowej, w coraz mniejszym stopniu pozwalajÈ na zrozumienie i sku- teczne oddziaïywanie na wspóïczesne procesy ĝycia gospodarczego. Jest to jedna z podstawowych sïaboĂci wspóïczesnej ekonomii” (Grudzewski, Hejduk 2000).

Wymienione aspekty mogÈ byÊ jednak postrzegane wspólnie, niejako przez pry- zmat globalizacji rozwiÈzañ technologicznych w dziedzinie TI. Pojawia siÚ zatem caïy szereg problemów natury praktycznej przed którymi staje przedsiÚbiorca kieru- jÈcy firmÈ sektora M¥P.

4. TI jako czynnik uïatwiajÈcy wspóïpracÚ pomiÚdzy M¥P Moĝna wymieniÊ wiele innych korzy- Ăci, jakie przynosi firmie wykorzystanie technologii informacyjnych. Do najpowaĝ- niejszych naleĝÈ niĝsze koszty zaopatrze-

nia i redukcja wielkoĂci zapasów. Firmy mogÈ obniĝyÊ koszty przez ïÈczenie zaku- pów (co ma szczególne znaczenie w tzw.

klastrach firm⁵) i zacieĂniajÈc wspóïpracÚ z kluczowymi dostawcami (takĝe technologii i zaawansowanych rozwiÈzañ innowacyjnych; Narain 2005). Zmniejszenie kosztów zapasów odbywa siÚ teĝ poprzez zindywidualizowanie parametrów zamówie- nia zarówno w znaczeniu iloĂciowym, jak i jakoĂciowym. Ponadto dostawy na zasa- dach just-in-time (na czas) pozwalajÈ obni- ĝyÊ koszty magazynowania oraz efektywniej zarzÈdzaÊ produkcjÈ i finansami.

Nowe technologie poprawiïy, na przy- kïad, procesy zarzÈdzania zapasami na zasadach „zero stock”. Tak postawiony cel moĝna osiÈgnÈÊ przez przerzuce- nie kosztów magazynowania na warunki pracy. „Od organizacji produkcji, w której godziny pracy sÈ staïe, a zapasy pozwalajÈ dopasowaÊ strumieñ produkcji do fluktu- acji popytu, przechodzi siÚ do rzeczywi- Ăcie nowej organizacji, w której zapasy sÈ zredukowane do minimum, a dopasowa- nie odbywa siÚ poprzez uelastycznienie czasu pracy” (Husson: www.tezajedenasta.

webpark.pl). Intensyfikacja i uelastycznienie pracy osiÈgniÚte dziÚki nowym tech- nologiom staje siÚ ěródïem oszczÚdnoĂci kosztów.

DziÚki wirtualizacji powstajÈ teĝ, jak wspomniano wyĝej, nowe formy organizacji firm – klastry które pozwalajÈ na efektywniejsze konkurowanie na rynkach miÚdzy- narodowych. NastÚpuje to przede wszystkim poprzez wykorzystanie przez M¥P ogrom- nych moĝliwoĂci, jakie dajÈ TI. DziÚki nim przedsiÚbiorstwa mogÈ zarówno tworzyÊ caïe nowe organizacje wirtualne, jak teĝ budowaÊ nowe „oddziaïy” firm, które juĝ na rynku dziaïajÈ. Z praktyki gospodarczej wynika, ĝe oddziaïy te zajmujÈ siÚ gïównie dziaïalnoĂciÈ handlowÈ – stajÈ siÚ centrami dystrybucji, tworzÈ strategie marketingowe firm i pomagajÈ im w dotarciu do zarówno indywidualnego, jak i instytucjonalnego klienta.

W przypadku przyïÈczania do firmy juĝ istniejÈcej nowych organizacji moĝna mówiÊ o integracji horyzontalnej lub pozio- mej. DrugÈ moĝliwoĂciÈ jest tworzenie roz- wiÈzañ o charakterze integracji pionowej poprzez budowanie sieci nowych oddziaïów przez przedsiÚbiorstwo istniejÈce.

Rewolucja informacyjna umoĝliwiïa tworzenie nowych modeli biznesu (opar-

(7)

tego na intensywnym wykorzystaniu technik informacyjnych), w których trudno jest juĝ jednoznacznie zidentyfikowaÊ dostaw- ców, klientów, partnerów biznesowych czy konkurentów (Norris, West 2001: 178).

Biznes oparty o TI umoĝliwiï redefinicjÚ relacji biznesowych; pozwoliï na zmianÚ dotychczasowych powiÈzañ miÚdzy fir- mami konkurujÈcymi, wspóïpracujÈcymi oraz klientami. CzÚsto przedsiÚbiorstwa, które dotychczas konkurowaïy ze sobÈ, obecnie wspóïpracujÈ, peïniÈc róĝne role w ramach tego samego ïañcucha bizneso- wego. Dzieje siÚ tak zwïaszcza podczas realizacji wspólnego dla kilku firm dziaïania, np. w przypadku przedsiÚbiorstwa wirtualnego. Kiedy zadanie zostanie zrealizowane

– moĝna mówiÊ o osiÈgniÚciu celu – moĝe nastÈpiÊ likwidacja przedsiÚbiorstwa wirtualnego. W rzeczywistoĂci jednak instytucje wchodzÈce w skïad takiego przedsiÚbior- stwa wirtualnego, po zrealizowaniu zadania, znajdujÈ sobie nowy cel, nowe zadanie, a nastÚpnie modyfikujÈ istniejÈcÈ organi- zacjÚ wirtualnÈ, tak aby moĝliwa byïa ich realizacja.

Czasami teĝ przedsiÚbiorstwo wirtualne przeksztaïca siÚ swego rodzaju holding.

W takiej sytuacji proces wirtualizacji przed- siÚbiorstwa staje siÚ wstÚpnym etapem budowania firmy jako organizacji o charakterze „tradycyjnym”.

Mocnymi stronami M¥P funkcjonujÈ- cego we wspóïpracy z innym(i) M¥P czy teĝ kooperujÈcego z instytucjami otocze- nia (w tym przede wszystkim z instytucjami o charakterze naukowym czy badawczo-rozwojowym) jest przede wszystkim ogromna elastycznoĂÊ dziaïania, wyĝsza niĝ w duĝych przedsiÚbiorstwach, a zwïasz- cza w przedsiÚbiorstwach „tradycyjnych”.

PrzedsiÚbiorstwo wspóïpracujÈce, realizu- jÈce czasami zadania przedsiÚbiorstwa wirtualnego, charakteryzuje teĝ duĝa szybkoĂÊ realizacji transakcji, a takĝe silniejsza pozycja w porównaniu do pojedynczego przed- siÚbiorstwa sektora M¥P w prowadzeniu wspólnych dziaïañ. PrzedsiÚbiorstwo wirtualne dziaïajÈce w oparciu o sieciowane M¥P czy klaster ma teĝ niĝsze koszty realizacji dziaïalnoĂci operacyjnej w stosunku do jej realizacji w organizacji tradycyjnej.

W firmie tego typu osiÈga siÚ teĝ obni- ĝenie poziomu nakïadów inwestycyjnych niezbÚdnych dla rozwoju caïej organizacji.

Obniĝenie kosztów dziaïalnoĂci polega teĝ na zmniejszeniu do koniecznego minimum

wydatków zwiÈzanych z prawnÈ obsïugÈ transakcji.

Jednak pomimo tak wielu pozytywnych cech organizacji sieciowej, klastra wspólne przedsiÚwziÚcie firm, a zwïaszcza przed- siÚbiorstwo wirtualne wiÈĝe siÚ z istotnÈ barierÈ, zwïaszcza dla firm maïych. TÈ barierÚ stanowi wyposaĝenie firmy w nowoczesne technologie TI. I w tym przypadku mamy do czynienia z paradoksem, który sprawia, ĝe zastosowania TI w tworzÈcych siÚ klastrach M¥P nie dotyczÈ zwykle firm najmniejszych czy teĝ tych o sïabszej kondy- cji finansowej. Koszt zastosowañ TI w tych firmach jest czÚsto zbyt wysoki i firmy kon- centrujÈ siÚ wyïÈcznie na implementacji zastosowañ w sposób wybiórczy, rezygnujÈc z rozwiÈzañ kompleksowych.

Oprócz samego wyposaĝenia technicz- nego (hardware’u) i oprogramowania, kosztownym moĝe teĝ okazaÊ siÚ dostÚp do duĝych miÚdzynarodowych baz danych (czy teĝ do baz wiedzy i hurtowni danych).

W sieciach firm, a przede wszystkim w klastrach, wystÚpuje koniecznoĂÊ tworzenia Ăcisïych wiÚzi zaufania w stosunku do wszystkich organizacji wspóïpracujÈcych w ramach takiego wirtualnego przedsiÚ- biorstwa.

Organizacje tego typu zdecydowanie szybciej reagujÈ na pojawienie siÚ niszy.

Organizacje skupione w klastrze majÈ teĝ wiÚksze moĝliwoĂci (czÚsto jako organizacje ponadnarodowe) na realizacjÚ transakcji na globalnym rynku pomimo istnienia szeregu barier prawnych i organizacyjnych.

Firmy tworzÈce klaster, gïównie poprzez swój udziaï w procesie dyfuzji wiedzy, majÈ moĝliwoĂÊ zastosowania najbardziej nowoczesnych metod i technik zarzÈdzania; czÚ- sto wystÚpuje wspóïpraca takich partnerów, którzy w warunkach organizacji o charakterze „tradycyjnym” nie kooperowali ze sobÈ z wzglÚdów rasowych, wyznaniowych, poli- tycznych i innych.

Na koniec warto wymieniÊ jednÈ z naji- stotniejszych korzyĂci dla firm tworzÈcych sieÊ, a zwïaszcza dla takich, których produkt czy usïuga oferowana jest na e-rynku

– jest niÈ moĝliwoĂÊ dziaïania przy braku granic celnych w elektronicznych kanaïach dystrybucyjnych.

CzÚsto jednak nawet to, co w niektórych przypadkach jest szansÈ, w innych bÚdzie zagroĝeniem. Technologia TI jest w przypadku klastra infrastrukturÈ zarzÈdzania.

Technologia ta powinna byÊ rozpatrywana

(8)

jako zestaw komponentów, które moĝna kupiÊ lub outsourcingowaÊ w praktycznie dowolnych zestawieniach, w zaleĝnoĂci od potrzeb firmy (Norris, West 2001: 181).

Jako zagroĝenia dla klastra ponadnaro- dowego moĝna wymieniÊ miÚdzy innymi nierównomierny poziom rozwoju TI w poszczególnych krajach (co jest jednak najczÚĂciej doĂÊ szybko niwelowane) czy teĝ brak globalnych uregulowañ prawnych dla funkcjonowania organizacji wchodzÈ- cych w skïad klastra. Waĝnym zagroĝeniem dla organizacji tego typu jest czÚsto nie- znajomoĂÊ zasad prawnych poszczególnych krajów.

Uwaĝa siÚ powszechnie, ĝe wykorzystanie Internetu stanowi szansÚ dla rozwoju klastra w wymiarze globalnym. Poza Inter- netem istotne jest teĝ komunikowanie siÚ komputerów wewnÈtrz samej organizacji poprzez sieÊ intranetowÈ. Sieci kompute- rowe sÈ sposobem na efektywnÈ kooperacjÚ pomiÚdzy poszczególnymi wirtualnymi elementami firmy w wymiarze globalnym, zaĂ technologia TI zmienia charakter kontaktu pomiÚdzy poszczególnymi elementami tego procesu. WielkoĂÊ niezbÚdnych nakïadów na rozwój firmowego TI jest zwykle istotnÈ czÚĂciÈ budĝetów firm. Istotna wydaje siÚ odpowiednia polityka pañstwa, majÈca na celu wspieranie rozwój tej czÚĂci technologii TI, która moĝe stanowiÊ jeden z elemen- tów infrastruktury zarzÈdzania gospodarki pañstwa – zwïaszcza jako otwartej gospodarki rynkowej (Oleñski 2001: 241).

5. Wykorzystanie technologii informacyjnych w Ăwietle badañ przeprowadzonych w listopadzie 2004 roku

W nieco ponad 30% badanych firm ĝaden z pracowników nie korzysta z kom- puterów. SÈ to zazwyczaj firmy najmniejsze lub takie, które posiadajÈ swojÈ siedzibÚ w województwach o niĝszej atrakcyjnoĂci inwestycyjnej.

DuĝÈ grupÚ – blisko 19 procent badanych przedsiÚbiorstw – stanowiÈ te, w których z komputera korzysta tylko jeden z pracowników; dotyczy to firm o zróĝni- cowanej (zeb wzglÚdu na liczbÚ zatrudnionych) wielkoĂci. W firmach tych komputera uĝywabzazwyczaj wïaĂciciel i/lub osoba prowadzÈca ksiÚgowoĂÊ. Te firmy posiadajÈ zazwyczaj jedynie pojedynczy zestaw komputerowy.

W przedsiÚbiorstwach wyposaĝonych w wiÚcej niĝ jeden komputer korzysta z nich zwykle teĝ wiÚksza liczba pracowników.

W 15,4% badanych przedsiÚbiorstw z komputera korzysta dwóch pracowników, zaĂ w przypadku 35,3% badanych firm komputer w swojej pracy wykorzystujÈ trzy osoby lub wiÚcej. Zgodnie z wynikami badañ stwierdziÊ moĝna, ĝe istniejÈ przedsiÚbior- stwa, które wyposaĝone sÈ w wiÚcej niĝ jeden zestaw komputerowy, ale w których jedynie jedna osoba wykorzystuje posia- dany sprzÚt.

BiorÈc pod uwagÚ sposób wykorzystania posiadanych komputerów w przed- siÚbiorstwach jako narzÚdzi niezbÚdnych w codziennej dziaïalnoĂci, w prowadzeniu biznesu, istotne wydaje siÚ okreĂlenie nie tylko samej liczby komputerów w badanej firmie, ale takĝe, czy raczej przede wszystkim, liczby komputerów posiadajÈcych dostÚp do Internetu oraz okreĂlenie liczby pracowników korzystajÈcych z rozwiÈzañ opartych na Internecie.

W populacji badanych przedsiÚbiorstw zlokalizowanych w województwach: mazo- wieckim, wielkopolskim, kujawsko-pomor- skim, dolnoĂlÈskim i zachodniopomorskim istnieje najwiÚkszy odsetek firm, w których zatrudnieni pracownicy wykorzystujÈ kom- putery z dostÚpem do Internetu.

Wraz z wykorzystaniem przez M¥P technologii informacyjnych, a zwïaszcza kom- puterów i Internetu w prowadzeniu dzia- ïalnoĂci, zaczyna tworzyÊ siÚ nowy model firmy, czÚsto w caïoĂci oparty na prowadzeniu interesów w Internecie (takie firmy czÚ- sto nawet nie posiadajÈ wïasnych zasobów materialnych, takich jak wïasna siedziba czy magazyny). Tego typu firmy dziaïajÈ zazwyczaj w branĝach wysokotechnologicznych (ale sÈ to takĝe np. firmy handlowe), któ- rych sposób „produkcji” (np. oprogramowania) lub Ăwiadczenia usïug moĝe mieÊ charakter rozproszony i nie wymusza na wïaĂcicielach lub menedĝerach tworzenia bardziej tradycyjnych struktur przedsiÚbior- stwa. W badanej populacji przedsiÚbiorstw niewielka liczba tego typu firm moĝe wystÚ- powaÊ w sekcjach „handel i naprawy” czy

„poĂrednictwo finansowe”.

PrzedsiÚbiorstwa w badanej populacji najczÚĂciej nie korzystajÈ w peïni z dostÚp- nych w Polsce technologii informacyjnych.

NajczÚĂciej uĝytkowanymi zasobami sÈ zazwyczaj: firmowa sieÊ komputerowa czy serwer. Firmy zwykle teĝ posiadajÈ

(9)

wïasne konta poczty elektronicznej zarejestrowane pod wïasnÈ nazwÈ – domenÈ.

Konta te zazwyczaj sÈ umieszczone na zewnÚtrznych, dzierĝawionych serwerach.

PodkreĂlenia wymaga fakt, ĝe na niewielkÈ penetracjÚ maïych i Ăredniej wielkoĂci firm technologiami informacyjnymi nie majÈ wyïÈcznego wpïywu stosunkowo wysokie koszty tych technologii. Na popularnoĂÊ zastosowañ TI w biznesie wpïyw ma – i to doĂÊ istotny – system uregulowañ prawnych, który decyduje o jakoĂci Ărodowiska biznesu. Firmy – kierujÈc siÚ racjonalnoĂ- ciÈ – nie korzystajÈ z dostÚpnych narzÚ- dzi technologicznych z doĂÊ prozaicznego powodu: w polskiej rzeczywistoĂci gospodarczej wykorzystywanie tych narzÚdzi nie jest jeszcze wystarczajÈco opïacalne. Nadal takĝe – pomimo wielu sygnaïów o zmia- nie tej sytuacji – firmy nie mogÈ w peïni wykorzystywaÊ technologii informacyjnnych w kontaktach z administracjÈ.

Badani menedĝerowie wskazywali na kilka istotnych czynników wstrzymujÈcych rozwój gospodarki opartej na dziaïalnoĂci w Internecie. Wymieniali przede wszystkim:

– bezpieczeñstwo transakcji z wykorzystaniem Internetu,

– brak przejrzystych uregulowañ prawnych,

– niepokój przed naïoĝeniem na handel elektroniczny wysokich podatków,

– niepokój przed podnoszeniem cen usïug dostÚpowych,

– brak ujednoliconych norm prawnych w zakresie ochrony wïasnoĂci intelektu- alnej.

5.1. Oprogramowanie wykorzystywane przez M¥P i dostÚp do Internetu Aby efektywnie obniĝaÊ koszty informa- tyzacji przedsiÚbiorstw i wdraĝaÊ narzÚdzia oparte na TI, niezwykle waĝne jest dostar- czanie firmom legalnego i relatywnieb nie- drogiego oprogramowania. W przedsiÚbior- stwach badano ěródïo z którego pochodzi uĝywane w przedsiÚbiorstwie oprogramowanie. W badaniu kierowano siÚ potrzebom okreĂlenia nie tyle legalnoĂci software’u, lecz wskazanie ěródeï, z których badane maïe i Ăredniej wielkoĂci firmy uzyskujÈ biznesowe narzÚdzia informatyczne.

Badane firmy sektora M¥P zazwyczaj posiadajÈ i uĝywajÈ standardowego oprogramowania zakupionego zwykle wraz z podstawowym zestawem komputerowym;

obok wiÚc oprogramowania typu OEM, firmy bazujÈ na standardowych pakietach oprogramowania biurowego. W badanej populacji firmy te stanowiÈ nieco ponad 54%. Na kolejnym miejscu wymieniane jest oprogramowanie udostÚpniane za darmo na stronach WWW. Duĝa liczba badanych przedsiÚbiorstw – sÈ to przewaĝnie przed- siÚbiorstwa Ăredniej wielkoĂci – wykorzystuje oprogramowanie opracowane i napisane na zlecenie, czyli oprogramowanie dedykowane.

Coraz czÚĂciej badane przedsiÚbiorstwa wskazujÈ na uĝywane oprogramowanie jako pochodzÈce z zewnÚtrznych serwerów.

Z takiego rozwiÈzania korzysta juĝ nieco ponad 10% przedsiÚbiorstw w próbie. SÈ to zazwyczaj przedsiÚbiorstwa Ăredniej wiel- koĂci, zlokalizowane w duĝych miastach, w województwach o wyĝszej atrakcyjnoĂci inwestycyjnej.

Aby jednak efektywnie korzystaÊ z oprogramowania dostÚpnego zarówno za poĂrednictwem Internetu, jak i instalowa- nego na obcych serwerach, niezbÚdne jest wyposaĝenie przedsiÚbiorstwa w szybkie ïÈcze internetowe. Niestety jednak, nadal duĝa liczba polskich przedsiÚbiorstw sektora M¥P nie posiada odpowiednich Ărod- ków na sfinansowanie takiego ïÈcza.

5.2 Bezpieczeñstwo informacji w Internecie

Poza kwestiami bezpieczeñstwa samych transakcji na rynkach B2B i B2C istotna pozostaje kwestia zabezpieczenia wïas- nych zasobów informatycznych przed zakusami konkurencji czy moĝliwoĂciami ich kradzieĝy za poĂrednictwem wïama- nia z zewnÈtrz (kwestie kradzieĝy danych przez wïasnych pracowników firm nie byïy badane).

Najpopularniejszym typem zabezpieczenia zasobów informatycznych firmy sÈ programy antywirusowe. Z takich progra- mów korzysta juĝ ponad poïowa badanych przedsiÚbiorstw. W wiÚkszoĂci sÈ to programy zakupione, na które przedsiÚbior- stwo posiada licencjÚ. Obecnie koszt takich programów – zwïaszcza na niewielkÈ liczbÚ stanowisk – czasami wrÚcz na jedno (w przypadku gdy firma ochrania wyïÈcznie jeden komputer, na którym prowadzona jest ksiÚ- gowoĂÊ lub gospodarka magazynowa firmy)

– jest niewielki, zwïaszcza w porównaniu do szkód, jakie moĝe ponieĂÊ przedsiÚbiorca w zwiÈzku z zainfekowaniem jego zasobów

(10)

informatycznych przez wirus lub niepoĝÈ- dany dostÚp z zewnÈtrz.

PrzedsiÚbiorcy równieĝ decydujÈ siÚ na korzystanie z firewall’i, a takĝe stosujÈ ogra- niczenia w dostÚpie do danych i informacji zebranych na komputerach firmy. WïaĂ- nie ograniczanie dostÚpu do danych moĝe byÊ uwaĝane za najefektywniejszy sposób ochrony wïasnych zasobów, gdyĝ to wïaĂnie pracownicy firmy sÈ zwykle tymi, których dziaïania mogÈ prowadziÊ do zniszczenia danych zasobów informatycznych, a tym samym czÚsto do niepowetowanych strat dla przedsiÚbiorstwa.

Ograniczony dostÚp stosuje 46% badanych przedsiÚbiorstw. WewnÚtrzne zasoby informatyczne chroni za pomocÈ baz danych 26% przedsiÚbiorstw w badanej populacji. Firmy stosujÈ takĝe kodowanie danych – jest to trzeci co do popularnoĂci sposób zabezpieczania wïasnych zasobów informacyjnych. Taki kodowany dostÚp stosuje 14% badanych firm. Na dalszych miejscach znajdujÈ siÚ takie sposoby, jak szyfrowanie, ochrona licencyjna i paten- towa. Te dwa ostatnie stosowane sÈ gïównie przez prÚĝnie rozwijajÈce siÚ firmy Ăredniej wielkoĂci, które wprowadzajÈ innowacje zwiÈzane z wydatkowaniem Ărodków finansowych. Podobna sytuacja wystÚpuje takĝe w przedsiÚbiorstwach sektora M¥P w krajach UE15 (Mariani, Romanelli 2005: 8).

6. Wykorzystanie technologii informacyjnych w Ăwietle badañ przeprowadzonych w listopadzie 2006 roku

W polskich M¥P poziom wykorzystania technologii TI jest bardzo zróĝnicowany.

Przynajmniej raz w tygodniu komputer w pracy wykorzystuje Ărednio 76% pracow- ników firm mikro, 53% firm maïych i 40%

pracowników firm Ărednich. Komputer z dostÚpem do Internetu jest wykorzysty- wany przez Ărednio 76% pracowników firm mikro, 49% firm maïych i 33% pracowni- ków firm Ărednich.

Wyĝszym poziomem komputeryzacji oraz penetracjÈ Internetu w sektorze M¥P charakteryzujÈ siÚ przedsiÚbiorstwa ulokowane w aglomeracjach miejskich oraz w województwach o najwyĝszej atrakcyjno- Ăci inwestycyjnej.

Badane firmy dobrze oceniajÈ poziom znajomoĂci technologii informacyjnych swoich pracowników biurowych i kadry

zarzÈdzajÈcej, choÊ trudnoĂci z odpo- wiedziÈ na niektóre bardzo szczegóïowe pytania ankiety pozwalajÈ przypuszczaÊ, ĝe nie jest to wiedza wyczerpujÈca. Jest ona jednak niewÈtpliwie wyĝsza w grupie firm z doĂwiadczeniem we wprowadzaniu innowacji. Najsïabiej, na Ărednim poziomie, zostaï oceniony poziom znajomoĂci technologii informacyjnych wĂród pracow- ników produkcyjnych. Stopieñ wykorzystania technologii TI wĂród osób pracujÈcych w firmie przekïada siÚ na jej rentownoĂÊ.

Firmy, których rentownoĂÊ wynosiïa powy- ĝej 15%, jednoczeĂnie najwyĝej oceniajÈ poziom wykorzystania TI w swojej firmie.

Telepraca jest obecna w 3% badanych firm, istotnie czÚĂciej w przypadku firm zatrudniajÈcych powyĝej 10 pracowników (6-7%). Analiza zaleĝnoĂci statystycznych pokazuje, ĝe system telepracy jest czÚĂciej obecny w firmach z kapitaïem zagranicznym lub publicznym, dziaïajÈcych równieĝ na skalÚ miÚdzynarodowÈ. Telepracy sprzyja równieĝ wykorzystanie TI oraz innowacyj- noĂÊ firmy. Zdecydowanie wyĝszy poziom skïonnoĂci do wykorzystywania tej metody pracy wystÚpuje w firmach, w których kie- rownicze stanowiska obejmujÈ osoby posia- dajÈce tytuï naukowy.

W badanej populacji M¥P moĝna zaob- serwowaÊ powszechny dostÚp do Internetu.

Najpopularniejsze jest staïe ïÈcze typu xDSL, obecne w 78% firm. W przypadku firm ulokowanych w województwach o naj- wyĝszym poziomie atrakcyjnoĂci wykorzystanie ïÈcza typu xDLS siÚga 89%, podczas gdy Ărednia krajowa wynosi 78%. Dial-up powoli przechodzi do lamusa, wykorzystuje je juĝ tylko 9% firm. Brak dostÚpu deklaruje jedynie 3% badanych, kolejne 8% przedsiÚbiorców nie potrafi udzieliÊ odpowiedzi, moĝna wiÚc wnioskowaÊ, ĝe przynajmniej duĝa czÚĂÊ z nich równieĝ nie posiada dostÚpu do Internetu. Brak dostÚpu do Internetu jest w zasadzie cechÈ wyïÈcz- nie mikro przedsiÚbiorstw i nie wystÚpuje wĂród firm innowacyjnych, których siedziba jest ulokowana w najbardziej atrakcyjnym inwestycyjnie regionie.

Polskie M¥P wykorzystujÈ na swoich komputerach przede wszystkim zakupione oprogramowanie (deklaruje tak 75% firm).

Oprogramowanie typu open source pocho- dzÈce z czasopism, gazet i Internetu jest wykorzystywane przez 15% firm. NajczÚĂ- ciej sÈ to firmy mikro o niĝszych obrotach.

Oprogramowanie napisane na zamówie-

(11)

nie, ĂwiadczÈce poĂrednio o innowacyjno- Ăci firmy, jest wykorzystywane przez 12%

populacji M¥P, najczÚĂciej przez wiÚksze firmy – w firmach Ărednich odsetek ten wynosi 30%. Istotnie czÚĂciej niĝ w pozosta- ïych branĝach tego typu oprogramowania sÈ wykorzystywane w branĝy przetwórstwa przemysïowego. Oprogramowanie pisane na zamówienie jest czÚĂciej obecne w grupie firm wprowadzajÈcych innowacje procesowe. Podobne odsetki obserwowane sÈ dla oprogramowania zainstalowanego na zewnÚtrznych serwerach.

Najpowszechniej wykorzystywane oprogramowanie to aplikacje biurowe (69%), ale do niewiele mniej popularnych naleĝÈ systemy ksiÚgowe (60%). Systemy obsïugi magazynowej obecne sÈ w jednej trze- ciej badanych firm, wĂród których 50%

penetracjÈ wyróĝniajÈ siÚ firmy Ărednie.

DecyzyjnoĂÊ w zakresie wykorzystywanych w przedsiÚbiorstwie oprogramowañ czÚ- sto leĝy w gestii jego menadĝerów, o czym Ăwiadczy istotna statystycznie zaleĝnoĂÊ miÚdzy wyĝszym poziomem wyksztaïcenia a generalnie czÚstszym wykorzystywaniem róĝnego rodzaju oprogramowañ. Wyniki badania wskazujÈ na ĂcisïÈ zaleĝnoĂÊ miÚ- dzy wykorzystaniem przez firmy róĝnych typów oprogramowania do zarzÈdzania firmÈ a innowacjami procesowymi i organizacyjnymi. Innowacje procesowe i organizacyjne wiÈĝÈ siÚ bowiem z wykorzystaniem systemów ksiÚgowych, zarzÈdzania kadrami, automatyzacjÈ obiegu dokumentów. W firmach wdraĝajÈcych innowacje procesowe lub organizacyjne czÚĂciej spotkamy rów- nieĝ systemy typu CRM oraz hurtownie danych (20% vs. odpowiednio 7 i 9% dla ogóïu M¥P).

¥wiadomoĂÊ koniecznoĂci zabezpie- czeñ antywirusowych w badanej populacji plasuje siÚ na wysokim poziomie, jedynie 6% firm deklaruje, ĝe nie stosuje ĝadnych zabezpieczeñ zasobów informatycznych (sÈ to gïównie firmy z segmentu mikro).

Jednak wiÚkszoĂÊ firm ogranicza siÚ do programów antywirusowych (57% korzysta z wersji komercyjnych, 41% z wersji darmo- wych), natomiast po bardziej wyrafinowane zabezpieczenia zasobów informatycznych polskie M¥P siÚgajÈ znacznie rzadziej, gïównie sÈ to firmy powyĝej 50 pracow- ników. Firewalle moĝemy spotkaÊ w 22%

firm (31% firm Ăredniej wielkoĂci); serwery zabezpieczajÈce dostÚp do zasobów w 9%

(27% firm Ăredniej wielkoĂci); szyfrowanie

danych w 8% (14% maïych i 12% Ăredniej wielkoĂci); back-upy poza siedzibÈ firmy w 6% (10% Ăredniej wielkoĂci). Ten aspekt bezpieczeñstwa zasobów informatycznych, podobnie jak w przypadku poziomu korzystania z technologii informacyjnych, jest ponadprzeciÚtnie rozwiniÚty w grupie firm, które wprowadziïy innowacje procesowe. Ponownie istotnie wpïywajÈcÈ na badany aspekt dziaïalnoĂci firmy zmiennÈ jest wyksztaïcenie menedĝerów. Wyĝszy poziom wyksztaïcenia wiÈĝe siÚ z wiÚkszÈ ĂwiadomoĂciÈ koniecznoĂci zabezpieczania zasobów informatycznych firmy.

7. Wnioski

Ok. 60 proc. badanych przedsiÚbiorstw wskazaïo, iĝ w ostatnich trzech latach wpro- wadziïo innowacje produktowe, procesowe, organizacyjne lub marketingowe. Wskazuje to, iĝ potencjaï innowacyjny polskiej gospodarki jest duĝy. Potwierdzeniem tego jest relatywnie szybko (na tle Europy) rozwija- jÈca siÚ gospodarka i konkurencyjnoĂÊ polskich firm na otwartym na miÚdzynarodowÈ konkurencjÚ rynku europejskim.

WiÚkszÈ innowacyjnoĂciÈ charakteryzujÈ siÚ firmy dziaïajÈce na rynku krajowym lub miÚdzynarodowym, a takĝe firmy z udzia- ïem kapitaïu zagranicznego. Potwierdzone równieĝ zostaïo duĝe zróĝnicowanie inno- wacyjnoĂci firm ze wzglÚdu na branĝe, w której dziaïajÈ – bardziej innowacyjne okazaïy siÚ byÊ firmy przemysïowe niĝ usïu- gowe.

Z drugiej strony istnieje duĝe zróĝnico- wanie potencjaïu innowacyjnego firm. 40%

w ogóle nie ponosiïo nakïadów na dzia- ïalnoĂÊ innowacyjnÈ, a jedynie niewielki odsetek firm inwestowaï w dziaïalnoĂÊ badawczo-rozwojowÈ. W wiÚkszoĂci firmy ponoszÈ nakïady innowacyjne na tzw. wie- dzÚ ucieleĂnionÈ, tj. w postaci maszyn, urzÈ- dzeñ czy oprogramowania. IntensywnoĂÊ dziaïalnoĂci innowacyjnej jest skorelowana z wielkoĂciÈ firmy – zdecydowanie czÚĂciej nakïady na innowacje ponoszÈ firmy maïe i Ărednie ok. 80% firm niĝ mikro – jedy- nieb56%.

Przeprowadzone badanie wyraěnie wskazuje, iĝ wĂród polskich M¥P istnieje stosunkowo ograniczona liczba przedsiÚbiorstw dysponujÈcych wysokim potencjaïem innowacyjnym. Moĝna tak wnioskowaÊ przez fakt, iĝ jedynie 8-9% firm wprowadziïo innowacje produktowe i procesowe bÚdÈce

(12)

nowoĂciÈ w skali branĝy (do tej pory niesto- sowanych w Ăwiecie), a w przypadku innowacji organizacyjnych i marketingowych takich firm byïo jedynie 3-4%. Potwier- dzeniem tej tezy jest równieĝ fakt, iĝ jedynie niewielka liczba przedsiÚbiorstw (4%) posiada wïasnÈ jednostkÚ odpowiedzialnÈ za projektowanie/rozwój nowych produk- tów i technologii. Udziaï firm z wïasnÈ jed- nostkÈ projektowÈ/rozwojowÈ roĂnie wraz ze wzrostem wielkoĂci firmy – 29% firm Ărednich deklaruje posiadanie takiej jed- nostki. Równieĝ jedynie po 7% firm pro- wadziïo wïasnÈ dziaïalnoĂÊ badawczo-roz- wojowÈ oraz zakupiïo gotowÈ technologiÚ w postaci dokumentacji i praw, a zlecanie prac badawczo-rozwojowych podmiotom zewnÚtrznym deklarowaïo jedynie 4%

przedsiÚbiorstw. Udziaïy te rosnÈ w przypadku wiÚkszych firm. WĂród firm Ăred- niej wielkoĂci 29% prowadziïo dziaïalnoĂÊ B+R, 16% zakupiïo gotowÈ technologiÚ, a 13% zlecaïo prace B+R podmiotom zewnÚtrznym.

W opinii przedsiÚbiorców ich firmy sÈ nowoczesne/innowacyjne, a ich pozycja konkurencyjna jest co najmniej porówny- walna z innymi przedsiÚbiorstwami. Konse- kwencjÈ takiego postrzegania rzeczywistoĂci jest przekonanie, iĝ dotychczas prowadzone dziaïania sÈ wystarczajÈce dla rozwoju firmy w przyszïoĂci. W zwiÈzku z tym, iĝ przed- siÚbiorcy nie widzÈ opóěnienia w zakresie jakoĂci i nowoczesnoĂci swojej oferty w stosunku do konkurentów, nie dostrzegajÈ takĝe potrzeby wprowadzania radykalnych zmian/innowacji oraz zwiÚkszania nakïa- dów na dziaïalnoĂÊ innowacyjnÈ. PrzyczynÈ takiego stanu rzeczy moĝe byÊ równieĝ brak wiedzy/informacji o najnowoczeĂniejszych technologiach i rozwiÈzaniach stosowanych lub dostÚpnych na Ăwiecie i stosowanych przez liderów.

Korzystanie z technologii informacyjnych jest powszechne w krajowych M¥P. Zde- cydowana wiÚkszoĂÊ firm (97%) posiada dostÚp do Internetu, z czego zdecydowana wiÚkszoĂÊ firm posiada szerokopasmowe ïÈcze internetowe. Badane firmy równieĝ dobrze oceniajÈ poziom znajomoĂci technologii informacyjnych swoich pracowników biurowych i kadry zarzÈdzajÈcej (chociaĝ trudnoĂci z odpowiedziÈ na niektóre bardzo szczegóïowe pytania ankiety pozwalajÈ przypuszczaÊ, ĝe nie jest to wiedza wyczer- pujÈca). Nieco gorzej wyglÈda sytuacja, jeĂli chodzi o wykorzystanie Internetu do przed-

stawienia informacji o firmie (promocji).

Jedynie 55% firm posiada wïasnÈ stronÚ www. Ponadto aĝ 2/3 firm nie potrafiïo udzieliÊ bliĝszych informacji na temat wïas- nej strony www, co moĝe ĂwiadczyÊ o tym, iĝ przedsiÚbiorstwa nie przywiÈzujÈ duĝej wagi do tego zagadnienia.

Firmy najczÚĂciej wykorzystujÈ jedynie oprogramowanie biurowe oraz w mniejszym stopniu systemy ksiÚgowe, programy do obsïugi magazynowej i zarzÈdzania kadrami. Jedynie nieliczna grupa firm posiada oprogramowanie do zarzÈdzania relacjami z klientem, wspomagajÈce zarzÈ- dzanie firmÈ czy teĝ inne specjalistyczne oprogramowanie. Wskazuje to na dosyÊ ograniczone (podstawowe) wykorzystanie oprogramowania w przedsiÚbiorstwach w celu zwiÚkszenia efektywnoĂci i obniĝki kosztów dziaïalnoĂci firm. Na to, jak istotne moĝe byÊ wykorzystanie tych technologii, wskazuje zaleĝnoĂÊ miÚdzy wykorzystaniem przez firmy róĝnych typów oprogramowania do zarzÈdzania firmÈ a innowacjami procesowymi i organizacyjnymi. Innowa- cje procesowe i organizacyjne wiÈĝÈ siÚ bowiem z wykorzystaniem systemów ksiÚ- gowych, zarzÈdzania kadrami, produkcjÈ, automatyzacjÈ obiegu dokumentów. W firmach wdraĝajÈcych innowacje procesowe lub organizacyjne czÚĂciej spotkamy rów- nieĝ systemy typu CRM oraz hurtownie danych.

Wykorzystanie technologii informacyjnych jest ĂciĂle skorelowane z wielkoĂciÈ firmy – wiÚksze firmy czÚĂciej korzystajÈ z takich narzÚdzi jak: wewnÚtrzna sieÊ komputerowa, serwer, extranet itp. WiÚk- sze firmy równieĝ zdecydowanie czÚĂciej wykorzystujÈ Internet w bieĝÈcej dziaïal- noĂci, zarówno do poszukiwania informacji, korzystania z bankowoĂci elektronicznej czy kontaktów z partnerami biznesowymi.

Ograniczone wydaje siÚ byÊ wykorzystanie Internetu w relacjach z administracjÈ publicznÈ. Chociaĝ duĝa czÚĂÊ przedsiÚ- biorstw deklaruje, iĝ pobiera z Internetu róĝnego rodzaju formularze, np. dotyczÈce podatków czy z ZUS to jednak juĝ zdecydowana mniejszoĂÊ takowe formularze odsyïa.

Równieĝ niewielki jest odsetek firm, które poszukujÈ informacji na temat pomocy pub- licznej w Internecie, co wyraěnie wskazuje, iĝ znaczenie tego medium jako Ărodka promocji i informacji jest bardzo ograniczone.

Kwestia bezpieczeñstwa w korzystaniu z systemów komputerowych oraz sieci

(13)

Internet staje siÚ coraz waĝniejsza wraz z wzrostem popularnoĂci wykorzystania Internetu, a tym samym wzrostem zagro- ĝeñ, jakie z tego wynikajÈ. WiÚkszoĂÊ firm (94%) stosuje zabezpieczenia swoich komputerów i sieci. Jednakĝe w wiÚkszoĂÊ przedsiÚbiorstw korzysta jedynie z oprogramowania antywirusowego, w tym czÚsto jest to darmowe oprogramowanie (charaktery- zujÈce siÚ czÚsto niĝszÈ funkcjonalnoĂciÈ, aktualizacjÈ baz wirusów itp.), zdecydowanie mniej firm zabezpiecza siÚ poprzez firewall, tworzenie backup’ow poza firmÈ itp.

WiÚkszoĂÊ innowacji wprowadzanych w badanych M¥P byïa raczej ulepszeniami i usprawnieniami dotychczasowych produk- tów, usïug czy technologii. DominujÈ nie- wielkie usprawnienia i modyfikacje – innowacje przyrostowe raczej niĝ radykalne

– innowacje w skali firmy raczej niĝ w skali branĝy. Wskazuje na to kilka czynników.

Po pierwsze kluczowym ěródïem dla wprowadzanych innowacji byïy informacje uzy- skane od partnerów handlowych, odbior- ców i dostawców, co sugeruje, iĝ zgïaszali oni problemy oraz propozycje usprawnieñ/

zwiÚkszenia funkcjonalnoĂci w dotychczasowych produktach lub byli (w przypadku dostawców) ěródïem nowoczeĂniejszych materiaïów lub podzespoïów. Po drugie w wiÚkszoĂci firm wprowadzone innowacje byïy wynikiem wïasnych rozwiÈzañ – zdecydowana mniejszoĂÊ firm wspóïpracowaïa w tym zakresie z partnerami zewnÚtrznymi i zazwyczaj w takim przypadku byïy to firmy. WspóïpracÚ z jednostkami badawczo-rozwojowymi, dysponujÈcymi wiÚkszym zapleczem badawczym mogÈcym ĂwiadczyÊ o wprowadzaniu bardziej radykalnych innowacji deklarowaïo jedynie od 2 do 5% firm w zaleĝnoĂci od charakteru wprowadzanych innowacji. Po trzecie równieĝ jedynie nie- liczne firmy ponosiïy nakïady na wïasnÈ dziaïalnoĂÊ badawczo-rozwojowÈ (7%), zakup gotowej technologii (7%) oraz zlecanie prac badawczo-rozwojowym podmiotom zewnÚtrznym.

Wreszcie o relatywnie ograniczonej nowoĂci i zasiÚgu wprowadzanych innowacji Ăwiadczy to, iĝ zdecydowana wiÚk- szoĂÊ innowacji wprowadzonych w ostatnich trzech latach przez polskie M¥P byïo innowacjami na skalÚ firmy. W przypadku innowacji produktowych byïo to 60%, procesowych 71%, organizacyjnych – 82%, a marketingowych 68%. Firm, które wpro- wadziïy innowacje nowe dla caïej branĝy

(w skali rynku Ăwiatowego), byïo zdecydowanie mniej – w przypadku innowacji produktowych byïo to 8%, procesowych 9%, a organizacyjnych i marketingowych odpowiednio 3 i 4%.

JednÈ z przyczyn takiego stanu rzeczy jest to, jak przedsiÚbiorstwa postrzegajÈ tempo zmian zachodzÈce w ich branĝy (wĂród swoich konkurentów). Okoïo 1/3 badanych przedsiÚbiorstw wskazywaïa, iĝ produkt w ich branĝy zmienia siÚ przeciÚt- nie maksymalnie w okresie 3 lat. To te firmy sÈ potencjalnie najbardziej skïonne do wprowadzania innowacji. Z drugiej strony w blisko poïowie przedsiÚbiorstw cykl ĝycia produktu wynosi powyĝej 7 lat lub trudno go okreĂliÊ (co wskazuje, iĝ równieĝ jest stosunkowo dïugi lub wrÚcz w ogóle siÚ nie zmienia). Takie firmy nie sÈ skïonne do koncentrowania nakïadów i wysiïków firmy na dziaïalnoĂÊ innowacyjnÈ.

Duĝa czÚĂÊ badanych maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw nie wspóïpracuje z partnerami zewnÚtrznymi. Te, które wspóïpracujÈ najczÚĂciej robiÈ to z innymi partnerami biznesowymi – powiÈzanymi w ramach ïañ- cucha wartoĂci – dostawcami, odbiorcami lub innymi przedsiÚbiorstwami z branĝy, w tym konkurentami. Jedna trzecia przed- siÚbiorstw widzi potrzebÚ wspóïpracy z innymi przedsiÚbiorstwami z branĝy.

CzÚĂciej na takÈ potrzebÚ wskazujÈ firmy maïe i Ărednie niĝ firmy mikro – moĝe to wskazywaÊ na wiÚksze obawy o utratÚ autonomii, niezaleĝnoĂci lub wykorzystania przez partnerów zewnÚtrznych wĂród firm dysponujÈcych sïabszym potencjaïem.

WĂród korzyĂci dominuje wymiana informacji i doĂwiadczeñ (52% przedsiÚbiorstw deklaruje takÈ potrzebÚ), a na dalszym miejscu kwestie finansowe oraz wspólne pozyskiwanie klientów.

Niewielki procent firm wspóïpracuje z instytucjami naukowo-badawczym. TakÈ wspóïpracÚ deklarowaïo jedynie 6% M¥P.

CzÚĂciej teĝ wspóïpracowaïy przedsiÚbior- stwa maïe i Ărednie, a rzadziej firmy mikro.

Wydaje siÚ to naturalne, gdyĝ maïe firmy nie majÈ czÚsto odpowiedniego potencjaïu ludzkiego i finansowego, aby angaĝowaÊ siÚ we wspóïpracÚ z jednostkami naukowo- badawczymi. Potwierdzeniem tego sÈ wyniki odpowiedzi na pytanie o gïówne przeszkody we wspóïpracy ze Ărodowiskiem naukowym.

WiÚkszoĂÊ przedsiÚbiorców wskazywaïa tu na wysokie koszty takiej wspóïpracy (75%

wskazañ). WĂród innych barier respon-

(14)

denci wskazywali równieĝ sïabÈ dostÚpnoĂÊ (48%) oraz powolnoĂÊ/opieszaïoĂÊ w dzia- ïaniu (31%)

Bariera finansowa nie jest jednak je- dynÈ przyczynÈ ograniczonej wspóïpracy M¥P i jednostek B+R, o czym Ăwiadczy chociaĝby ograniczone i spadajÈce zainteresowanie korzystaniem przedsiÚbiorstw z projektów celowych (dofinansowanie prac badawczo-rozwojowych). Powodem tego z jednej strony mogÈ byÊ zbyt trudne i cza- sochïonne procedury ubiegania siÚ o wspar- cie i jego rozliczanie, a takĝe sïaba promo- cja tego typu projektów (brak wiedzy ze strony przedsiÚbiorców). Z drugiej strony jednak, przyczyna takiego stanu rzeczy leĝy w ograniczonym potencjale przedsiÚbiorstw do absorpcji wyników prac B+R w swojej dziaïalnoĂci.

8. Podsumowanie

Zastosowania TI w firmach majÈ znaczenie nie tylko jako bezpoĂrednio oddzia- ïujÈce na prowadzenie biznesu. PrzedsiÚ- biorstwa stosujÈce nowoczesne technologie stajÈ siÚ w oczach ich najbliĝszej konkurencji i klientów bardziej nowoczesne i „dynamicznie rozwijajÈce siÚ”, cob– poprzez sprzÚĝe- nie zwrotne – prowadzi do szybkiej dyfuzji informacji na temat szerokich moĝliwoĂci jakie daje zastosowanie TI w firmie. Powo- duje to zwykle sytuacjÚ, kiedy rozwiÈzania sÈ powielane przez firmy dziaïajÈce w otoczeniu przedsiÚbiorstwa, które stosunkowo wczeĂnie wprowadziïo technologiÚ TI.

Nie zawsze jednak takie zachowania firm (powielanie istniejÈcych rozwiÈzañ) dajÈ pozytywne ekonomicznie rezultaty.

CzÚsto zakupiona technologia nie odpo- wiada szczególnym wymaganiom firmy lub teĝ wykorzystywana jest w niewielkim stopniu. Moĝna powiedzieÊ, ĝe w tym wypadku nie zawsze zachowania przedsiÚbiorców sÈ racjonalne, zaĂ z caïÈ pewnoĂciÈ ich „racjo- nalnoĂÊ” nie opiera siÚ li tylko na ĂciĂle ekonomicznych przesïankach.

M¥P, które zastosowaïy nowoczesnÈ technologiÚ informacyjnÈ, stajÈ siÚ teĝ czÚ- sto wrÚcz konkurencjÈ dla firm duĝych, któ- rych pozycja na rynku jest juĝ ugruntowana.

Dzieje siÚ tak zwykle jednak w przypadku maïych firm niszowych, których produkt jest wysoko wyspecjalizowany i technolo- gicznie zaawansowany, lub teĝ – najczÚĂciej

– w przypadkach komercjalizacji nowych

wynalazków w niewielkich firmach odpry- skowych.

Automatyzacja procesów zachodzÈcych w firmie, zwïaszcza w zakresie przepïywu informacji oparta na implementacji technologii TI powoduje, ĝe sektor technologii informacyjnych przoduje w opracowywa- niu nowych sposobów dziaïania i narzÚdzi.

Wdraĝanie tych narzÚdzi ma na celu podniesienie efektywnoĂci przedsiÚbiorstw. Substy- tucja pracy ludzkiej kapitaïem – w postaci technologii TI – np. w procesach gromadze- nia, przetwarzania i udostÚpniania danych radykalnie zwiÚksza skalÚ wykonywanych operacji, ich szybkoĂÊ i precyzjÚ. Pozwala to na podniesienie produktywnoĂci pracy i kapitaïu, a tym samym na obniĝenie kosz- tów, np. poprzez ograniczenie liczby osób zajmujÈcych siÚ pracÈ biurowÈ. Wdroĝenie TI przyczynia siÚ do poprawy elastycznoĂci struktury organizacyjnej firmy poprzez jej spïaszczenie gïównie przez redukcjÚ kadry kierowniczej Ăredniego szczebla. TI pozwala kierownictwu na lepszy dostÚp do informacji, przez co ïatwiej jest precyzyj- nie kontrolowaÊ przebieg pracy, zaĂ uwagÚ przenieĂÊ na problemy racjonalizacji i opty- malizacji zachodzÈcych procesów. Z tego punktu widzenia szczególne znaczenie ma komputeryzacja ksiÚgowoĂci i zarzÈdzania finansami firmy.

Jednak samo wdroĝenie TI bez integracji (najczÚĂciej za poĂrednictwem Inter- netu) ze Ăwiatem zewnÚtrznym nie przynosi korzyĂci na szerokÈ skalÚ. WïaĂnie takÈ sytuacjÚ moĝna obserwowaÊ jeszcze w Polsce. Oczekiwane korzyĂci z przenie- sienia operacji gospodarczych do sieci sÈ nierozerwalnie zwiÈzane z jej zasiÚgiem i dostÚpnoĂciÈ. Istotne jest teĝ, ĝe wraz z rozwojem sieci otwierajÈ siÚ teĝ kolejne moĝliwoĂci w zakresie komunikacji, wspóï- pracy i koordynacji pomiÚdzy firmÈ, jej klientami i kooperantami.

Wdroĝenie do rozwiÈzañ biznesowych zaawansowanych systemów komputerowych, technologii TI oraz przede wszystkim wykorzystanie globalnej sieci, spowo- dowaïo zmianÚ na rynkach co do warunków konkurowania i funkcjonowania porów- nywalnÈ z pierwszym szokiem naftowym poïowy lat 70. ubiegïego stulecia. Zmiana ta polegaïa gïównie na tym, ĝe jako zasób ekonomiczny postrzegana zostaïa infor- macja – informacyjny zasób ekonomiczny definiowany jako: „potencjalnie uĝyteczny

(15)

zbiór informacji i metainformacji, zgroma- dzone i przechowywane w czasie, miejscu oraz przy zastosowaniu technologii i organizacji umoĝliwiajÈcych ich wykorzystanie przez uĝytkowników finalnych informacji dziaïajÈcych jako podmioty ekonomiczne w gospodarce” (Oleñski 2001: 246).

Istotne z punktu widzenia przedsiÚ- biorstwa informacje, które uzyskiwane sÈ z pomocÈ narzÚdzi technologii informacyjnych, dotyczÈ przede wszystkim psy- chologii zachowañ klienta internetowego, kwestii demograficznych i róĝnic w psycho- logiczno-spoïecznym modelu odbioru prze- kazu internetowego. Tego typu informacje stanÈ siÚ kluczowe dla budowania przewagi konkurencyjnej przedsiÚbiorstwa (Krawiec 2005: 33).

Wnioski z przeprowadzonego badania:

a) W badanej populacji najwiÚkszÈ liczbÚ firm, w których pracownicy korzystajÈ z komputera z dostÚpem do Internetu, stanowiÈ przedsiÚbiorstwa województw:

mazowieckiego, wielkopolskiego, ku - jawsko-pomorskiego, dolnoĂlÈskiego i zachodniopomorskiego, co w pewnym stopniu przekïada siÚ równieĝ na odsetek firm, których pracownicy majÈ dostÚp do Ăwiatowej sieci.

b) NajwiÚksza liczba firm, których pracownicy korzystajÈ z Internetu umiej- scowiona jest w miastach o duĝej liczbie mieszkañców – powyĝej 300 tysiÚcy oraz w maïych miejscowoĂciach, których populacja nie przekracza 50 tysiÚcy mieszkañców. IstotnÈ liczbÚ firm, któ- rych pracownicy korzystajÈ z Internetu stanowiÈ przedsiÚbiorstwa ulokowane na wsi. SÈ to zazwyczaj tereny wiejskie ulokowane w pobliĝu duĝych aglomera- cji miejskich, co wskazuje na sytuacjÚ, ĝe czÚĂÊ przedsiÚbiorstw nowoczesnych lokuje siÚ poza obszarami miejskimi, jednak w ich niedalekiej odlegïoĂci –

prawdopodobnie ze wzglÚdu na bliskoĂÊ rynków zbytu.

c) Do najczÚĂciej uĝytkowanych zasobów TI zaliczyÊ moĝna firmowÈ sieÊ kom- puterowÈ czy serwer. Firmy przewaĝnie posiadajÈ teĝ wïasne konta pocztowe (poczty elektronicznej) zarejestrowane pod wïasnÈ domenÈ, lecz umieszczone na zewnÚtrznych serwerach firm – dostaw- ców tego typu usïug.

d) Polskie maïe i Ăredniej wielkoĂci firmy najczÚĂciej uĝytkujÈ standardowe opro-

gramowanie, które nabywajÈ zazwyczaj wraz z zestawem komputerowym lub innym – wykorzystywanym w dziaïal- noĂci operacyjnej – TI. Firmy te stano- wiÈ ponad 54% badanej populacji. Na drugim miejscu naleĝy wymieniÊ oprogramowanie udostÚpniane za poĂredni- ctwem Internetu – zwykle jest to oprogramowanie darmowe (np. ThinkFree⁶).

Duĝa liczba przedsiÚbiorstw – gïównie firm Ăredniej wielkoĂci – korzysta z oprogramowania dedykowanego, napisa- nego na zlecenie firmy przez podmiot zewnÚtrzny.

e) Analogowy modem jest nadal jednym z gïównych narzÚdzi pozwalajÈcych na uzyskanie dostÚpu do Internetu. Z ïÈcza szerokopasmowego korzystajÈ przede wszystkim firmy z województw: pomorskiego, ĂlÈskiego, mazowieckiego, kujawsko-pomorskiego czy maïopolskiego.

DostÚp do szerokopasmowego ïÈcza jest popularny wszÚdzie tam, gdzie istnieje rozwiniÚta sieÊ teletransmisyjna, a firmy posiadajÈ niezbÚdne Ărodki na utrzyma- nie – nadal doĂÊ kosztownego w polskich warunkach – ïÈcza. Generalnie zauwaĝyÊ moĝna sytuacjÚ, ĝe im w wiÚkszej aglo- meracji firma jest zlokalizowana, tym czÚĂciej posïuguje siÚ szybszym i o wiÚk- szej przepustowoĂci ïÈczem interneto- f) W wiÚkszoĂci przypadków przedsiÚbior-wym.

stwa sektora M¥P postrzegajÈ swoje obecne dziaïania wyïÈcznie w perspek- tywie krótkiego okresu – brakuje tym samym dïugookresowej strategicznej wizji rozwoju przedsiÚbiorstwa, przekïa- dajÈcej siÚ na konsekwentnie wdraĝane dziaïania.

g) Kontynuacja trendu spadkowego w zakresie nakïadów na B+R/innowacje przez polski sektor M¥P w najbliĝszych latach niekorzystnie wpïynie na perspektywy dïugookresowego rozwoju gospodarczego pañstwa oraz moĝe przyczyniÊ siÚ do dalszego pogïÚbienia strukturalnej luki pomiÚdzy gospodarkÈ polskÈ a gospodar- kami pañstw starej Unii Europejskiej.

Informacje o autorze

Aleksander ¿oïnierski – Polska Agencja Rozwoju PrzesiÚbiorczoĂci, Sekcja Badañ i Analiz (kierownik Sekcji),

E-mail: a_zolnierski@parp.gov.pl