ПРИНЦИПЫ И МЕТОДЫ ИССЛЕДОВАНИЙ В ФИЛОЛОГИИ: КОНЕЦ ХХ ВЕКА, Сборник статей научно-методического семинара «TEXTUS», вып. 6, ред. К. Э. Штайн, Санкт-Петербург - Ставрополь: Изд-во СГУ, 2001, 680 с.
Zasady i metody badanfi/o/ogicznych to pr6ba syntezy opartej na wielu rzetelnych analizach. Niew<1_tpliw<1_zaleщjest jej interdyscyplinarny i mi�dzynarodowy charak ter. Autorzy przyczynk6w pochodщ z Rosji, Litwy, Ukrainy, Bialorusi, W�gier,
Clюrwacji i Polski. Ksi<tZka sklada si� z 17 rozdzial6w: 1. Og6lne metodologiczne proЫemy filologii, 2. Metoda fenomenologiczna i interpretacja tekstu, 3, Podejscie semiotyczne do badania tekstu artystycznego, 4. Metodologiczne proЫemy badania tekstu, 5. Analiza logiczno-semantyczna j�zyka i tekstu, 6. Analiza kognitywna, 7. Antropocentryczne podejscie w j�zykoznawstwie, 8. Lingwistyka kulturowa, 9. Pro Ыemy analizy dyskursu, 1 О. ProЫemy badania narracji, 11. Zasady badan w leksyko logii, frazeologii, leksykografii, 12. Metapoetyka i dane autointerpretacji w badaniu tekstu, 13. Tem1inoznawstwo, 14. Analiza motywu i podejscie intertekstualne, 15. Wersyfikacja, 16. Кrajoznawstwo, 17. Recenzje.
Тот rozpoczyna artykul redaktorki tonш Кlary Е. Sztajn, zatytulowany «Глубокие идеи» на службе фшюлогии. Autorce Ыiska jest filozoficzna refleksja nob listy-fizyka kwantowego Nielsa Henrika Bohra, kt6rej kwintesencj<1_jest wyra- zenie deep truths 'gl�bokie prawdy', czyli idee "rewolucyjnej" nauki, kt6re w okreslonym czasie staj<1_ si� kamieniem w�gielnym naukowego myslenia i zmieniaj<1_ bieg rozwoju poznania. Przedmiotem rozwazan К. Sztajn jest system zasad i metod, kt6re s<1_ owymi gl�bokimi prawdaшi i odpowiadaj<1_ kryteriuш pi�kna i hamюnii (s. 11 ). W przeko naniu rosyjskiej badaczki analityczne i syntetyczne tendencje w harmonijnej organizacji tekstu poetyckiego pozwala okreslic triada analizy (zasada wzgl�dnosci, шetoda fenomenologiczna i strategia dekonstrukcji) oraz triada syntezy (zasada wzgl�dnosci, symetrii, komple- mentamosci).
Pozostale artykuly pierwszego rozdzialu Og6/ne metodologiczne рrоЬ/ету filo logii dotycz<1_ takich zagadnien,jak symetria/ asymetria jako gl�bokie uniwersalne binarne prawo lingwistyczne i og61nonaukowe (N. W. Czeremsina-Jenikolopo wa), metodologiczne proЫemy wsp6kzesnych poszukiwanj�zykoznawczych (N. F. Alefirenko ), Leonid Leonow- nad stronami dziel Szekspira (F. Listwan), zasa dy i metody integracyjnego podejscia w lingwistyce (S. А. Sucl1ich), · zasady i me tody badan w j�zykoznawstwie konca ХХ wieku: wspomnienia z przyszlosci (J. W. Sergejewa), metodologiczny status paradygmatu lingworetorycznego jako
od-Book Reviews Ьicie wspбkzesnych tendencji filologicznych (А. А. Worozbltowa), metoda opo zycji w badaniach filologicznych (А. L. Szarandin), osoЫiwosci technologii ba dan nad historiц_ tekstu we wspбkzesnej tekstologii (G. D. Czesnokowa), zasada komplementamosci jako metodologiczna podstawa opisu idiolektu poetyckiego na przyk!adzie twбrczosci А.1. Wwiedenskiego (S. G. Pawtow), systemowa anali za tekstu tekstu artystycznego jako najbardziej produktywna metodyka jego bada nia filologicznego (N. W. Jakimec).
Rozdziat Metodafenomenologiczna i interpretacja tekstu porusza nast�pujц_ce zadnienia: hermeneutyka i fenomenologia jako arsenat literaturoznawstwa wspбkzesnego (L. Р. Jegorowa), fenomenologia i droga do codziennosci (W. 1. Przilenskij), ,,fenomenologia imienia" М. 1. Cwietajewej (К. В. Zogina), fenome ny i sensy pereapokalipsisa w tekscie А. 1. Wiedenskiego (А. N. Si!antjew), А. Bietyj а swoistosc procesu twбrczego: aspekt fenomenologiczny (Т. J. Kowalo wa), proЫem widzianego w nauce Р. А. Florenskiego (W. L. Kototajew), z obser wacji nad j�zykiem i stylem Podr6zy do przeszlosci Fiodora Abramowa (Т. Zebe rek), рrбЬа interpretacji sonetu barokowego na przykladzie Es ist al/es eitel Gry phiusa (W. Р. Szczadeko ), objasnianie znaczenia jako metoda badania tekstu artystycznego (О. J. Awdewnina), metodologiczne aspekty interpretacji podmiotu estetycznego w prozie artystycznej (А. А. Durow), Faust - tragedia utraty upo srednienia (J. W. Utyblna), kнndalini i tapas: czy mozliwa jest tantryczna interpre tacja mitu wedyjskiego? (В. J. Zajczenko), о pewnych osoЫiwosciach rozumienia fenomenu W. Nabokowa w kontekscie wspбlczesnej teorii interpretacji (J. W. Po grebnaja), podstawa epistemiologiczna programu j�zykowego W. М. Szukszyna (N. W. Cha\ina), obraz трубы w tekscie muzykalno-poetyckim В. Okudzawy (W. А. Kofanowa).
Podejscie semiotyczne do badania tekstu artystycznego przejawia si� w artykutach ktбre skupiajц_ uwag� czytelnika na takich proЫemach, jak tragedia tradycji europej skiej i jej sens misterialny: ,,smierc" i "wskrzeszenie" autora (S. А. Zotow), filolo giczna mistagogia: nic W!adymira Chlebnikowa (N. Arlauskajte ), poszukiwania filo zofii tekstu: о ksiц_zce Psycho/ogiczna topologia drogi: М Proust" W poszukiwaniu
straconego czasu" М. Mamardaszwili (1. А. Martjanowa), А. Bietyj - ,,semiotyk
symbolizmu" (Т. J. Kowalowa), historia, mit, muzeum (W. S. Ptochotniuk), faktura tekstu poetyckiego А. Cwietajewej а styl baroku (Т. N. Woronina), wartosc tekstu: pewne kulturowo-filozoficzne aspekty twбrczosci S. Krzyzanowskiego (А. N. Silant jew, 1. 1. Czerepow), przezywanie przedmiotowosci w aspekcie metaprozy W. Nabo kowa (J. W. Pogrebnaja), analiza tekstu metodц_ roszyfrowania kodu transtekstualne go na przykladzie Proteptyku К\emensa Aleksandryjskiego (О. L. Aristowa), funkcje
...
•
polisyndetonu w tekscie poetyckim А. S. Puszkina (F. I. Dzaubajewa), skladnia tekstu modernistycznego na przykladzie eseju М. Cwietajewej Natalia Gonczarowa (Je. А. Pokrowskaja), funkcjonowanie toposu еда w powiesci 1. А. Gonczarowa ОЬ/отоw (J. W. Filippowa), piбro, hak, p�tla jako doskonale srodki ego-translacji: rapsodia metodologiczna (1. 1. Czerepow), ewolucja bohatera i funkcjonowania imienia w kontekscie analogii mityczno-rytualnyc\1 (wizerunek lwana Bezdomnego) (l. А. Bogdanowa), powtбrzenia jako srodek organizacji tekstu w wierszach Wiaczeslawa lwanowa (М. S. Grewcew).
Metodologiczne рrоЫету badania tekstu sit tematem rozwazan artykulбw, kt6-rycl1 przedmiotem zainteresowan sit dynamiczne tendencje badania tekstu (А. G. Baranow), sposoby wyrazenia autoryzacji nюwy w_ tekscie artystycznym (G. F. Gawrilowa, N. Malyczewa), zdarzenie fabularne jako kategoria tekstu narracyjne go (М. J. Dymarskij), w poszukiwaniu jednostki znaczeniowej struktury tekstu na ukowego (J. А. Bazenowa), wiedza naukowa jako jednostka analizy calego tekstu (N. W. Danilewskaja), ontologiczne aspekty ekspresywnosci tekstu (W. А. Mas lowa),jeden z mozliwych modelбw syntaktycznego opisu tekstu staroruskiego (L. Р. Jefanowa), funkcjonalno-semantyczne makrostrategie temporalnej struktury tekstu artystycznego (Т. М. Golosowa), niemiecki przepis kulinarny jako typ tek stu (Р. Р. Burkowa).
Dzial Analiza logiczno-semantyczna j�zyka i tekstu obejmuje artykuly, ktбre zajmujit si� takimi zagadnieniami jak posredniczitca funkcja litcznika w zdaniach z dwoma rzeczownikami (N. А. Gerasimenko ), pragmatyka j�zykoznawcza а pro Ыem rozumienia tekstu na przykladzie jednego opowiadania Wiktora Pielewina (Т. В. Radbil), porбwnanie i jego rola w strukturze tekstu (Т. В. Dmitrijewa, G. W. Kuzmina), systemy logiczne w liryce rosyjskiego symbolizmu (W. S. Woronin).
Dzial Analiza kognitywna, zawiera prace, ktбre dotycц_ takicl1 proЫemбw jak: wyrazanie krytycznego myslenia w tekstach naukowych (М. Р. Kotiurowa), anali za kognitywna kwantytatywnych politczen wyrazowych (А. Р. Babuszkin), kon cepty ideologiczne w dyskursie \eksykograficznym: semantyka, pragmatyka, syn tagmatyka (А. L. Golowaniewskaja), kategorie odbioru i rozumienia tekstu i aspekty ich realizacji (1. N. Grigorienko, W. А. Rybnikowa), badanie zjawisk pre cedensowych jako sposбb analizy tekstu artystycznego (J. W. Kuzniecowa), kon cept скука w tekscie artystycznym na przykladzie utworбw Puszkina, Lernюnto wa i Gonczarowa (J. N. Soroczenko ), trбjaspektowa analiza konceptua\na idiosty lu artysty slowa jako sposбb interpretacji tekstu (S. J. Lawrowa), tekstowa konceptualizacja przestrzeni na przykladzie utworбw artystycznycl1 (О. W. Mia kiszewa), koncept rбzy w twбrczosci poetyckiej W. А. Zukowskiego (J. W.
lwasz-• I
Book Reviews
czenko ), funkcjonowanie kluczowych sl6w путь i дорога w tekstach poetyckich N. Gumilowa (О. J. Biespalowa), autorski symbol i jego rola w znaczeniowej or ganizacji tekstu artystycznego na przykladzie j�zykowego "modelu swiata" М. Cwietajewej (N. А. Afanasjewa), kon- ceptualizacja duszy w swiecie poetyckim G. lwanowa (1. А. Tarasowa).
Antropocentryczne podejscie w j�zykoznawstwie przejawia si� w artykutach zaj
muj,tcycl1 si� nast�puj,tcymi kwestiami: elitamosc kultury mowy (G. G. Infantowa), Р. W. Czesnokow jako nosiciel elitamej kultury n10wy (G. G. Infantowa), antropolo giczna analiza wsp6kzesnej puЫicystyki (J. Korzeniewska-Berczynska), wyrazenie synonimicznych zasob6w osobowosci j�zykowej we wsp6kzesnej gazecie (А. J. Maszkowcewa), nihilista jako artystyczny model czlowieka: о modelu osobowosci j�zykowej w tekscie (L. N. Czurilina ), metody i zasady badania swiadomosci j�zyko wej jako proЫem wspбlczesnej lingwistyki zajmuj,tcej si� gender 'plci,t' (К. W. Kiu ru), fragment portretu mowy G. Iwanowa (1. W. Gorublewa), filologia zmienionych stan6w swiadomosci w analizie tekstu artystycznego (D. W. Gugunawa).
Wzajemne uwarunkowania j�zyka i kultury s,t szczeg6lnie Ыiskie artykutom umieszczonym w rozdziale Lingwistyka kulturowa: lingwofolklorystyka w poszuki waniu swoicl1 metod (М. А. Bobunowa, О. А. Pietrenko, А. Т. Chrolenko), analiza li gwokulturo\ogiczna: жанр проработки w Slowniku Uszakowa (S. J. Danilow), pa radygmat ocen literackich w krytyce В. Sruogi (G. Siarejkiene), ludnosc rosyjska kra ju stawropolskiego w aspekcie etnolingwistycznym (L. Р. Jefanowa), j�zykowo kulturoznawcze podejscie w interpretacji nowycl1 znaczen w celach naukowych (G. М. Wasiljewa), status "krasawicy" w madrygalowej poezji А. S. Puszkina (К.1. Sza rafadina).
РrоЬ/ету analizy dyskursu to poszt1kiwanie granicy paradygmatu tekst6w: od
,,paradygmatu tekst6w" do "formacji dyskursywnej" (Е. Lassan), podstawy fazo wej analizy czynnosci m6wienia (W. G. Bobotko), stylowe osoЫiwosci wspбlcze snego dyskursu ekonomicznego wedrug jego przejaw6w leksykalnych (К. W. To maszewskaja), periodyk jako oznaka rzeczywistosci spoleczno-politycznej: pr6ba badania czasopisma "Медведь" dla ш�zczyzn (N. А. Kulinka). W kolejnym rozdziale РrоЬ/ету badania narracji znajduj,t si� prace, kt6re poruszaj,t takie proЫemy, jak symulacja, funkcja, defikcjonalizacja (А. W ta szycz-Anicz), ksztahowanie si� sytuacji narracji osobowej w prozie rosyjskiej drugiej potowie XIX wieku (W. М. Gotowko ), rosyjska opowiesc lat 1820-1840 а bajka: struktura fantastycznej opowiesci А. Pogorelskiego Lafertowskaja makow
nica (0.1. Timanowa), spowiedz konspiracyjnego paradoksalisty F. М. Dostojew
skiego: proЫem transformacji gatunkowych (М. А. Zyrkowa), Corka kapitana А. i
:,.
Tołstoja (N. G. Michnowiec), prze-akcentowanie spowiedzi jako gatunku mowy w opowiadaniach W. M. Szu-kszyna (R. M. Bajramukow), kształtowanie się za-sad narracji historycznej w belletrystyce F. W. Bułharyna (N. N. Akimowa).
Rozdział Zasady badań w leksykologii.frazeologii, leksykografii. Problemy no -minacji dotyczy następujących zagadnień: synonimia leksykalna języka rosyjskie -go: kontekst końca wieku (W. D. Czerniak), konwersja nominacyj no-syntaktyczna
w świetle tradycyjnych i nietradycyjnych metod badania nominacji (A. A. Burow),
opis porównawczy cech motywacyjnych floronimów w języku angielskim, fran-cuskim i niemieckim (J. A. Bułach), eurystyczne problemy analizy frazeologi -zmów slangowych (S. I Krassa), nominacja predykatywna w leksykalnej organi -zacji tekstu artystycznego na przykładzie przymiotników charakteryzujących oso
-bę (J. A. Makarowa), badanie języka tekstu jako hiper- i subpotencjałów (M. S. Maksimenko ), zasada wzajemnej zależności semantyki, struktury i gramatyki w
składni jako relizacja zasady związku formy i treści w języku: metafora aplika
-tywna (S. A. Achmadejewa), o funkcjonowaniu cerkiewizmów w poezji M. J. Ler -montowa (O. N. Gromakowa).
Metapoetyka i dane autointerpretacji w badaniu tekstu to tytuł kolejnego roz
-działu, dotyczącego takich zagadnień, jak metoda Władimira Nabokowa w eseju
Wykłady z literatury rosyjskiej (A. Kowtun), metajęzyk i zasady lingwistycznej samo
-interpretacji imienia w poetyckich tekstach M. I. Cwietajewej (K. B. Żogina), strate -gia badania tekstu artystycznego w procesie historycznoliterackim na przykładzie
tekstów XVIII wieku (T. W. Malcewa), struktura metapoetyckiego dyskursu tekstu dramatycznego A. P. Czechowa (W. P. Chodus), lingwistyczne podstawy metapoetyki W. Briusowa (J. S. Reznickaja).
Szósty numer rocznika „Textus" zawiera również rozdział Terminoznawstwo,
którego przedmiotem rozważań jest leksykograficzny opis wyrazu Memoo I met
-hod w niektórych słownikach językoznawczych i specjalistycznych (G. D.
Cze-snokowa), termin wąskospecjalistyczny jako przedmiot i rezultat derywacji termi-nologicznej (Ł. J. Bujanowa), aktywność terminologiczna jako proces
kreatywno-ści językowej (Ł. J. Bujanowa, T. S. Kondratjewa).
Analiza motywu i podejście intertekstualne charakteryzuje artykuły, których te
-matem jest motyw „syna marntrawnego" w twórczości Leonida Leonowa (F. Li -stwan), przekład artystyczny jako fenomen intertekstualny (I. A. Kuźmina), inter -tekstualne spojrzenie na powieść I. Murdoch The Black Prince (I. Mielnikowa),
po-Book Reviews etyka historyczna шotywu (I. W. Danilewicz, L Je. Lapina), цвет небесный: В. Pasternak, N. Barataszwili (N. W. Gogocl1ija).
Rozdzial Wersyjikacja zawiera jednц_ prac�: О zasadach analizy wiersza abazy nskiego (Р. К. Czerkalow).
Pozomie шаlо ma wsp61nego z pozostalymi cz�sciami rozdzial Krajoznaw stwo, kt6ry, jak si� p6zniej okazuje, przyЫiza czytelnikowi kontekst sytuacyjny fi lolog6w z Uniwersytetu Stawropolskiego. Skladajц_ si� па niego: l1istoria kauka
zoznawstwa lat dwudziestycl1 i trzydziestych ХХ wieku (W. W. Bietokon), Он
ранен был в бою у леса ... (wiersz przypisany Lermontowowi) (N. W. Markielow), Мстислава древний поединок (pomyst poematu Puszkina о kniaziu Mscislawie а
praca Szory Nogmowa Historia ludu adygejskiego (N. W. Markielow), В типогр
афии Ильи Глазунова ... (N. W. Markietow), Надеждам ты не измени (W. N.
Krawczenko ), о А. W. Siemionowie (W. N. Krawczenko ), Библиотека Северо-К
авказского научно-исследовательского института в фонде редкой книги библиотеки Ставропольского университета (N. А. Kononirowa).
Rozdziat ostatni obejшuje 11 recenzji prac opuЫikowanycl1 w Rosji (Moskwa, Pe tersburg, Tomsk, Stawropol), Polsce (Gdansk, Кrak6w, Poznan) i па W�grzech
(Pecs).
Sz6sty tom rocznika "Textus" przeznaczony jest dla szerokiego kг�gu odblor c6w: wyktadowc6w, doktorant6w i student6w. Z pewnosciц_ kai:dy czytelnik znaj dzie w omawianej puЫikacji cos dla sieble interesujц_cego i inspirujц_cego.
Charakterystyczny jest zasygnalizowany w tytule wyrazjilologia. Ма on z pew nosciц_ znacznie szerszy zakres nii: jego angielski odpowiednik: ,,tl1e study of words and ofthe way words and languages develop" (Longman Dictionary ofCon temporary English, Edinburg 1995, s. 1057 s.v. pl1ilology). Rosyjskie rozumienie tem1inujilologia nawiц_zuje do etymologii: qнлtro 'kocl1am, miruj�, lubl�' л6уо� 'stowo, mowa, wypowiedz, ksi�ga; nauka'. Tak tez jest w tradycji europejskiej, aczkolwiek pod wplywem anglo-amerykanskim moi:na zaobserwowac niepo kojц_cц_ tendencj� znacznego zaw�zenia zakresu stosowania tego terminu. Sympto matyczne jest, i:e w najstarszym polskim uniwersytecie Instytut Filologii Polskiej zmienH nazw� па Instytut Polonistyki. W tym kontekscie 6. tom rocznika ,,Textus" pokazuje, ze filologia ша nie tylko bogatц_ tradycj�, ale taki:e perspekty wy wielokierunkowego rozwoju. Przedmiotem jej uwagi jest tekst, niekoniecznie pisany, okreslany greckim slowem л.6-уо�.
TADEUSZ SZCZERBOИ1SKI • I
