M Y Ś L W S P Ó Ł C Z E S N A
C Z A S O P I S M O N A U K O W E
WARSZAWA - ŁÓDŹ GRUDZIEŃ 1949
C e lin a B obińska
Józef Slalin a wpzłowe zagadnienia nauk społecznych
N ie sposób w je d n y m a rty k u le w y ja śn ić ro lę S talina w ro zw o ju nauk społecznych i pokazać to, co w n ió sł on do poszczególnych gałęzi w iedzy 0 społeczeństwie. Jest to cały węzeł problem ów , w ym agający szczegóło
wego opracowania przez ekonom istów, p ra w n ik ó w , h isto rykó w , filozofów , specjalistów z dziedziny lo g ik i itd .
N in ie jszy a rty k u ł ma stosunkowo ograniczony cel: ośw ietlenie k ilk u w ę
złow ych zagadnień m a te ria lizm u historycznego, isto tn ych je d na k dla w szystkich nauk społecznych.
*
Wyższość m arksizm u - le n in izm u nad b u rż u a z y jn y m i próbam i w y ja śnienia is to ty procesów społecznych polega m iędzy in n y m i na tym , że jest on nauką stale ro zw ija ją cą się, obcą skostnieniu. Tę cechę m a rksizm u- le n in izm u można zrozumieć je d yn ie wówczas, gdy pam ięta się, że je s t on teoretycznym podsum owaniem re w o lu c y jn y c h doświadczeń p ro le ta ria tu 1 szerokich mas lu d zkich walczących z uciskiem , że teoria m arksistow ska jest ostrym orężem ideologicznym w a lk i klasow ej i u m o żliw ia w yty c z a nie w te j walce klasow ej dalszych perspe ktyw h istorycznych i dróg roz
w ojow ych.
2 5 8 C E L I N A B O B IŃ S K A
L e n in i S ta lin w ie lo k ro tn ie p rze ciw sta w ia li m arksizm tw ó rc z y „m a rk sizm ow i“ dogmatycznemu. Twórczość naukowa Len in a i S talina to k la syczny m arksizm tw órczy. Będąc z samej swej is to ty re w o lu c y jn y m , m arksizm zachowuje jednak wszystko to, co w poprzednich osiągnięciach pozostało p ło d n ym i pożytecznym . Ciągłość ro zw o ju m arksizm u polega na ,tym , że ko le jne o d krycia i etapy nie lik w id u ją , nie obalają poprzed
nich osiągnięć m arksizm u, lecz je ro z w ija ją , pogłębiają i wzbogacają.
L e n in i S ta lin dlatego o tw o rz y li n o w y etap w ro zw o ju m arksizm u, że d a li teoretyczny w yra z re w o lu c y jn y m doświadczeniom p ro le ta ria tu w okresie im p e ria lizm u. A przecież w żadnym z okresów poprzednich nie b y ło to doświadczenie ta k bogate, n ig d y przedtem ta k w ie lk ie masy lu d z
kie nie uczestniczyły czynnie w fo rm o w a n iu procesu historycznego. W ła śnie w te j epoce doświadczenie lu d zkie wzbogaciło się przez fa k t z w y cięstwa re w o lu c ji socjalistycznej oraz ro z w o ju społeczeństwa socjalistycz
nego.
W teoretycznym podsum owaniu doświadczeń te j epoki tru d n o je st od
dzielić w le n in izm ie dzieło S talina od dzieła Lenina. S ta lin rośnie z Lenina, Len in a uzupełnia i ro zw ija .
W dziedzinie filo z o fii m arksistow skiej S ta lin u ją ł w zw artą systema
tyczną całość podstaw y m a te ria liz m u dialektycznego, w y ja ś n ił, sprecyzo
w a ł i ro z w in ą ł szereg niejasnych dotychczas m om entów, podniósł na w y ż szy szczebel ro zw o ju d ia le k ty k ę m arksistow ską. Spraw a stosunku m iędzy bazą i nadbudową w życiu społecznym została postawiona ta k jasno i przejrzyście, że w y klu cza w szelkie w ulgaryzow anie, w szelkie „ekono
m iczne“ pojm ow anie procesu rozwojowego. Z ja w is k a ideologiczne nie pow stają bezpośrednio ze stosunków p ro d u k c ji, lecz są w y n ik ie m okre
ślonego u kła d u s ił klasow ych i dlatego rozw ój k u ltu r y i ideologii b y n a j
m n ie j nie idzie rów nolegle do ro z w o ju sił p ro d u k c y jn y c h . S ta lin podkre
ś lił, że należy rozgraniczać genezę id e olo g ii od r o li id e i w procesie histo
rycznym , w yka zu jąc is to tn y w p ły w id e i postępowych na przyspieszenie procesu rozwojowego, oraz w p ły w id e i wstecznych — na jego zahamo
wanie.
S ta lin skonkretyzow ał i w y ja ś n ił pojęcie „w a ru n k ó w m a te ria ln y c h ży
cia“ . Po raz pierw szy zostało sprecyzowane m iejsce środowiska geogra
ficznego w zespole ty c h w a ru nkó w . S ta lin w yka za ł ch arakter i g ra n i
ce o dd zia ływ a n ia tego środowiska, w a ru n k ó w geograficznych, na spo
łeczeństwo ludzkie. D ow ió d ł, że to oddziaływ anie nie je s f czymś sta-
ły m i niezm iennym , lecz zalezy od rozw0^ ] akie w danym spo- pu stosunków klasowych, stosunków mię '} ^ 1 i edna z najbardziej łeczeństwie p a n u j,. W ten spos6b zostola spraw w martw niesprecyzowanych przedtem i tru d n y nym m aterializm ie“
sizmie. W pracy S talina „O d ia le k ty c z n y m i _ w iei ostronną charakte- z n a jd u je m y obok w ym ienionych spraw, P dokładne sprecyzowanie
ry s ty k ę fo rm a c ji społeczno - ekonomiczny ’ ^ w y j aśnienie pro- pojęcia sił p ro d u kcyjn ych i stosunków pro j historycznym blem u stosunku m iędzy m aterializm em
oraz rozw iązanie całego szeregu innych zagacl • ednolitą konsekwent- Spod pióra S talina w yszła książka u^m ^ “ zmu epoki im perializm u ną całość zagadnienia le n inizm u ■ i n ź ie k i S talinow i leninizm , ktorego i re w o lu c ji p ro le ta ria ckie j (Stalin). „ k a. Stalin w yja ś n ił b y ł on w spółtw órcą, stał się usystematyzowaną h .gtoryczny) na k tó rym dziejow e miejsce leninizm u, jego^ zro a, g ^ g.ę w w a runkach im - le n in iz m powstał. „L e n in iz m w yró sł i. u sz g kulm inacyjnego perializm u , kie d y sprzeczności kapitalizm u sprawą bezpośredniej p un ktu, k ie d y rew o lu cja proletariacka s^ a ^ robotniczej do rewo- p ra k ty k i, k ie d y daw ny okres przygo oW bezpośredniego szturmu na lu c ji dobiegł końca i przerósł w now y „n w sta ł właśnie w Rosji, k a p ita liz m “ . S ta lin w yja śn ił, dlaczego ,en^ ™ uchu rew0lucyjnego“ do B yło to w y n ik ie m przesunięcia się ,,osio wszystkich sprzecz- Rosji, oraz tego, że „R osja b yła punktom u ja w n i ł y się k o n flik ty spo- ności im p e ria liz m u “ . Tu z największą o ctnnniu b y ł przygotowany łeczne a p ro le ta ria t ro s y js k i w najw iększym stopniu
do rozw iązania tych sprzeczności. burżuazyjno - demokra- M a rks i Engels, działający w epoce rew czność reWo lu cji i rolę tycznych, genialnie prze w id zie li historyczn D ykta tura proletariatu p ro le ta ria tu w dalszym rozw oju sp0 ec Sam M arks uważał dy - b yła najw ię kszym odkryciem M arksa i E n g e l s ^ ^ obu k lasy- ta tu rę p ro le ta ria tu za rzecz główną w hu robotniczym zaprzepasz ków , za czasów przewagi reform izm u w r u c ^ historycznego; przede czone b y ły re w o lu cyjn e podstawy ^ r i ^ ej reW olucji p ro le ta ria tu , w szystkim zaprzepaszczono teorie o narodu, a przede wszys
o hegem onii p ro le ta ria tu wobe. ^ '
0 d y k ta tu rz e p ro le ta ria tu . Odro z dziełem Len in a i Stalina.
2 6 0
C E L I N A B O B T Ñ S K A
L e n in i S ta lin me ty lk o p rz y w ró c ili m a rksizm ow i jego re w o lu cyjn ą resc. Piaca ich m iała znaczenie szersze i głębsze. R ew olucyjna p o lity k a epoki im p e ria liz m u postaw iła na porządku dziennym szereg now ych za
gadnień strategu p ro leta ria tu , szereg problem ów nadchodzącej socjali- s ycznej re w o lu c ji i w ysunęła nowe w ym agania wobec te o rii m arksistow - skiej. Na nowe p ro ble m y i zagadnienia zrodzone przez nowe w a ru n k i w a lk i klasow ej odpowiedź d ali L e n in i S talin.
R ozw inęli om dalej teorię m a te ria lizm u historycznego i dialektycznego d a li w iele nowego w problem atyce m etodologii nauk społecznych. Zagad
nienia te m ają ogromne znaczenie m etodologiczne dla w szystkich nauk, g yz metoda m a rksizm u -le n in izm u w stopniu coraz w iększym staje się metodą naukow ą postępowych uczonych w szystkich k ra jó w , przede wszy
s tk im zas k ra jó w d em okracji lu d ow e j. D zisiaj bez zastosowania tej m eto- y n ie m o żliw y jest w ie lk i rozw ój n au ki w ja k ie jk o lw ie k dziedzinie, rzede w szystkim zaś nie może bez tego dorobku obejść się dzisiaj żaden badacz procesów społecznych, je ś li chce się utrzym ać na poziomie nau
kow ym .
N ie wszyscy i dziś jeszcze zdają sobie sprawę z tego, że m a te ria lizm historyczny me za trzym a ł się ze śm iercią M arksa i Engelsa a ro z w ija się nadal K to ogranicza m a te ria lizm h isto ryczn y do sztywnego pow tarzania tez M arksa i me uw zględnia dorobku Lenina i S talina ten w istocie rze
czy me jest m arksistą. Jest to socjaldem okratyczne, kautskistow skie dog
m atyczne pojm ow anie m arksizm u, nie mającego nic wspólnego z m a rk sizmem żyw ym , tw órczym .
Dziś nie można studiować p ra w ro zw o jo w ych ka p ita lizm u , je ś li się obok „ K a p ita łu “ nie położy na sw ym stole „Im p e ria liz m u ja ko ostatniego etapu k a p ita liz m u “ Lenina i „Zagadnień le n in iz m u “ Stalina.
N ie można znać filo z o fii m arksistow skiej, je ś li się obok prac M arksa i Engelsa me zna „M a te ria liz m u i e m p irio k ry ty c y z m u “ Len in a i „O ma
te ria liz m ie d ia lektyczn ym i h isto ry c z n y m “ — Stalina.
W przededniu re w o lu c ji socjalistycznej w R osji L e n in dał m a rksisto w ską teorię im p e ria liz m u ja ko ostatniego etapu k a p ita liz m u o swoistych, isto tn ych właściwościach rozw ojow ych, odróżniających go od k a p ita liz m u w olnokonkurencyjnego. L e n in u ja w n ił o b ja w y gnicia ka p ita liz m u ja ko fo rm a c ji i przepow iedział bliską re w o lu cję socjalistyczną. Na podstawie zaobserwowanego przez siebie nierów nom iernego ro zw o ju k a p ita liz m u w poszczególnych k ra ja ch im p e ria listyczn ych L e n in w y s n u ł wniosek, że .rew olucja odbędzie się w in n ych niż to M arks p rz e w id y w a ł w arunkach
í 1'
. . , t konieczne zwycięstwo i wysunął tezę, że w okresie imperiahzmu nie J zwycięstwo rewolucji rew olucji od razu w w ielu krajach, że moz 1 okaze się „słabym ogni- i budownictwo socjalizmu w jednym kra]U, Ta idea Lenina da- wem im perializm u“ , i w którym imperia izm ^ rosyjskiemu perspek wała przystępującemu do rew olucji pro e a
tywę historyczną i pewność zwycięstwa. Drzez reformistów dyk Lenin przyw rócił marksizmowi zdegra o czag f aktem dokonanym, taturę proletariatu. Jeszcze nie stała się on naukową, l ecz i ai0 Lenin jednak nie traktow ał je j jako abstrak^ arks i Engels przyp^szcza- konkretne i wielostronne zjawisko historyczne. parlamentarna repu
li, że form ą państwową d ykta tu ry proletaria’ państwa socjalistycznego blika demokratyczna. Lenin wykazał nową .1 . . . ącej się rosyjskiej re i o d krył Rady (Sowiety), wyłonione w o a tariatu_ Teza ta nie by a ° w olucji, jako formę państwową dyktatury P letariatu w rozmai y gmatyczna. Lenin przypuszczał, że ^ " ozmaüe formy. R -c z y - krajach może przyjąć zgodnie z n0wej sytuacji histo-
wistość historyczna potwierdziła tę mys - proletariatu zna tycznej demokracja ludowa ja to odmmna d y k W u J P „ jeg0 wazny swe miejsce w leninowsko - stalinowskiej teorii pa
teoretyczny element. , , repUb lik i parlamentar
Lenin wykazał ograniczony i ^ ^ T o ś c i
nej w porównaniu z Radami (Sowietami , przyCiągały do dzia a n organizację bardziej demokratyczną, funkcje i zadania >
Państwowej najszersze masy. " f ^ a l o w “ H f i Z » Proletariatu i je j treść klasową. fundamentu nie m
chłopski. Takiego szerokiego społeczneg
żadne państwo. , intu i udziela temu za
S talin poświęca dużo uwagi dyktaturze Stalinowi
gadnieniu centralnego miejscá w swy , twa proletariackiego, y marksizm dalsze rozbudowanie teorii p j podstaw socja12 ’ z_
ną w ykładnię jego rozwoju w okresie ustroju komumstyc Przejściu od socjalizmu do komunizmu i rzede wszyst-
" f t k niegdyś po śmierci Marksa
k im starali się pogrzebać tezę Marks j prawicow cy^ prQletaria.
śm ierci Lenina w rogow ie proleta . ’ naukę o d y k t n?a się ona Przede wszystkim rzecz główną lenin^ . idei, gdyż reallZ° ^ zniszczyć,
Nie __ • 1 i- rrnicZCZVC samej .. ---- n w in tu
w
^ d e w szystkim rzecz głów ną ^ gdyż reahzowa ^
• N ie można b yło ju ż zniszczyć san\ Jstw£u Pr6bowano wię postaci potężnego proletariackiego p
2 6 2
C E L I N A B O B IŃ S K A
robotniczo - chłonski . y PIUJ-eiariatu — sojusz
wreszcie b y iy p ró b y tra k to w a n ia d y k t l ^ ,
ma ubocznego w m arksizm ie - leninizm ie. J k ° Zagadnie"
o państw ie p r o t o i ^ ^ ^
Lóre0?oTwiIałoWsięU p r0 le t" riack^ g ° -
ria lis ty cznego otoczenia i d y w e rs ji w o w ^ t t n “ 8011 W r° gieg° im pe- nieSm t ^ e i t a i z S e T d i k r Ura p r a l n y m zag adnie- letariatu^stanow iącyci^' ° k r e il“ le *“ * ^ ‘ u ry p ro -
w w ce,u 2d!awienia
. ^ w celt, ro zw o ju \ ^ ^
^ t y c z n e g o ,w ceiu
=S *
, Pr r + Lenina 1 StaHna dają w ie l°s tro n n y obraz — program działalno s a d y k ta tu ry p ro le ta ria tu . N ie u k ry w a ona swych zadań wobec Sas’
rogmh p io leta h iato w i. M usi być bezwzględną wobec nich szczegól- w ie lk ą s iłę WSZym ° kreSl6’ ^ burŻUazja’ naw et ro z b ita, posiada jeszcze r u n k ó w ^ ' 110 d y k ta tu ra p ro le ta ria tu ma na celu stworzenie wa
ru n k ó w dla w ychow ania szerokich mas chłopskich i pomocy ty m ma
som. Państwo p ro le ta ria ckie poczuwa się wobec nich do rozległych obo- wiąz ow w ychow ania, kierow ania, organizowania. D y k ta tu ra p ro le ta ria tu jest państwem o ogrom nych tw órczych zadaniach gospodarczych. Od pierwszego dnia swego istnienia przystępuje ona do budow ania podstaw ekonom icznych gospodarki socjalistycznej. S ta lin opracował kw estię „m e-
--- T T ^ e m ro li p artii w dyktaturze chanizmu“ d y k ta tu ry proletariatu ^ y t iik u masom,
proletariatu oraz system „transm isji Stalin wypracowywa W miarą doświadczeń państwa ra ziec k ty w y rozwoju na p r o fetyczną syntezę doświadczeń i wytycza socjalistycznego- szło«. U stali, on dwie fazy w do likw id a cji k as w y- pierwsza od zwycięstwa socjalistyczne] , gtwa po likw id a cji k as zyskujących i faza druga rozwoj sp
zyskiwaczy. ' naństwa proletariackiej
Wchodzimy tu w zakres zagadnienia ^ . e komunizmu. ®'0ZW^ą ią_
w okresie rozwiniętego socjalizmu i z naj bardziej chlu nyc tego zagadnienia przez Stalina — 0 j gtale idącego naprzód mar
gnięć twórczego, stale rozwijającego ’ i w sposób najbar z teQ_
Tu przejawia się w najwyższym s P ksizmu: odkrywc . zisty w łaściw a Stalinowi cecha klasyków m spoleranego ig e m d retyczne ujęcie bezpośrednich 0SJ leczeństwu dróg rozwojo
ne, naukowo dokładne wytyczeni ^ y_
przyszłość. , • państwa proletariac ie _
M arks i ouszczali, że funkcje Pans," aJ oraz wejście w spo- izerpią się stosunkowo szybko i k zbędność państwa, eczeństwo bezklasowe będzie sam wój historyczny P° . listycz- Tednakże, ja k już mówiliśmy, ^ czasów. Rewoluc3
zej niż można było przypuszcza krajach, lecz z§° n l. . j w jed- ia nie zwyciężyła jednocześnie ^ ^ ¿ olucj i - W
vaniami Lenina' i Stalina w przededniu ^ ^
ly m kra ju . • ¿e rewolucja zwyciązy jZ_
W swoim czasie, wob^C ¿’^ ^ J s z o ś c i krajów i z^ ^ p rawa „obu- we wszystkich krajach lub ^ bardziej P°wSZeCh"w istość historyczna nów klasowych będzie mn ] ^ p rosta. Rzeczy etapach pro- mierania“ państwa w y d a w a j s _ przyni 0sła rozłożony i so- ckazała się bardziej skomph 0 przez rewolucję s
ces lik w id a c ji form acji kapita is y zbawić per-
cjalizm. , cr^ialistyczne L , e strony
Ci, co pragnęli pierwsze wobec niehe7^ ‘^ i żądali jej do- spektywy, ci, co chcieli ro u starą tezą M walk i klaso- otoczenia kapitalistycznego, V w ygasania“ , os a ^ ^ sposób w y _ gmatycznego traktowania, ą proletariatu, Prag * nie licznych wro- wej i sam ohkwidacji d ykta tu ry p iecbybne uder
stawić budownictwo socjalistyczne
2 6 4
C E L I N A B O B IŃ S K A
W m iarę rosnących sukcesów bud o w n ictw a socjalistycznego powsta
w ała potrzeba naukow ej syntezy i jasnej p e rspe ktyw y teoretycznej tego rozw oju. Perspektyw ę taką dał S talin. Druzgocąc w szelkie te o ry jk i, pod
dające w w ą tpliw o ść w ew nętrzną trw ałość d y k ta tu ry p ro le ta ria tu do
w ió d ł on, ze w m iarę ro z w o ju socjalizm u, w m iarę przekształceń zacho- zących w klasach pracujących, w m iarę zacieśniania sojuszu robotniczo- chłopskiego, rosną i w ew nętrzne s iły socjalistycznego u stro ju . Jednocześ
nie rosną i w zm acniają się sprzeczności w obozie im p e ria lizm u. Toteż w w arunkach otoczenia im perialistycznego m ożliw e jest nie ty lk o zbudo
wanie socjalizm u, lecz także przejście do kom unizm u i rozw ój społeczeń
stw a kom unistycznego.
W zw iązku ze stw ierdzeniem tej s y tu a c ji i z w y tk n ię c ie m now ej per
sp e k ty w y S ta lin d ow iód ł niesłuszności i szkodliwości tezy, że w m iarę lik w id o w a n ia klas w ZSRR państwo pow inno obumierać.
L ik w id a c ja klas odbyw a się w w arunkach obostrzenia, a nie osłabie
nia w a lk i klasow ej. K la s y rozbite b ronią swych p o zycji do upadłego i w sz y s tk im i środkam i, szczególnie wówczas, gdy — ja k w istniejącej s y tu a c ji historycznej — wspomagane są przez zewnętrzne s iły im p e ria listyczne.
G dy z ukończeniem pierw szej fazy socjalizm u nie ma ju ż niebezpie
czeństw w ew n ętrzn ych ze stro n y w ro g ich klas, państwo socjalistyczne me staje się b y n a jm n ie j zbędnym, gdyż m usi p ełnić fu n k c ję obrońcy zdo
byczy socjalizm u przed najazdem im p e ria liz m u i przed przenikaniem jego agentur do k ra ju . W ten sposób, je ś li ko m u nizm będzie budow any w w a
ru n kach istn ie n ia otoczenia kapitalistycznego państwo będzie niezbędne dla zw ycięstw a kom unizm u.
S ta lin w y o d rę b n ił i sprecyzował w ew nętrzne i zewnętrzne fu n k c je państwa radzieckiego. Waga gatunkow a i zakres fu n k c ji w ew nętrznych zm ienia się w m iarę posuwania się k u kom unizm ow i. F u nkcja zbrojnego tłu m ie n ia oporu w ew n ątrz k ra ju odpadła w m iarę w ew n ętrzn ych sukce
sów socjalizm u. Rosła natom iast i nadal rośnie fu n k c ja w ychow ania i pod
noszenia k u ltu ra ln e g o poziom u mas, ko n stru ktyw n e g o adm inistrow ania, obrony socjalistycznej własności, planow ania i b ud o w n ictw a gospodarcze
go i k u ltu ra ln e g o .
W ten sposób S ta lin ro z w in ą ł i w zbogacił m arksistow sko - leninow ską naukę o d yk ta tu rz e p ro le ta ria tu .
S ta lin je st ty m te o re tykie m m arksizm u, k tó r y bezpośrednio k ie ru je rozw ojem pierwszego bezklasowego społeczeństwa. Jest też on ty m teore- y iem m arksizm u, k tó r y podsum ow ując etapy przeżyte, rz u tu je bez-
■ , tego społeczeństwa, które po pioniersku błędnie przyszłe d ro gi rozw oju teg P
to ru je drogi ludzkości. . .+ niezbędnym
łędnie przyszłe a ro gi rozw oju -r
to ru je drogi ludzkości. „ „ w id y w a n ie jest niezbędnym S ta lin o w ski plan i stalm ow sk P , w artością m aterialną skła d nikiem kom unistycznego budownic wa, ycb obozu socjalizmu, i twórczą, stanow i jedną z zasadniczych si J* eństwa leży to, że kształ-
;vm bardziei. że w istocie kom unistyczneg _ •„i . , „ n
składnikiem kom unistycznego ouaowu— - / h obozu socjalizmu, i twórczą, stanow i jedną z zasadniczych si J* . eństwa leży to, że kształ- tym bardziej, że w istocie kom um styczneg żyw iołowo.
tuje się ono w edług w ytkn ię te g o Plan ’ pr0letariatu, socjalizm D la M arksa i Engelsa problem y d y k ta tu y F a Toteż . kom unizm u to b y ły m niej lu b więcej z kapitalizm em a so kładli oni nacisk na w ykazanie przeciwiens . komunistycznej, ija lizm em nie zgłębiając etapów rozw ojow y
w zarvsie ogólnym. „„„4 Qiiotvcznej lalizm em nie zgłębiając etapów
którą przepow iedzieli w zarysie ogólnym. Rosji ku socjalistycznej Lenin, k tó r y ju ż bezpośrednio Pr ° ^ a<^ u dow nictw a socjalistycznego, e w o lu c ji i k ie ro w a ł pierw szym i k ro m nrowadzi społeczeństwo
jeszcze bardziej S talin, k tó ry bezposre . kom unizm u zagadnie om unizm ow i, w idzą w problem atyce socl^_ ._ i,„-nirretnei niedalekie ia ko n k re tn e j bieżącej rzeczywistości i r
szcze bardziej sta n n , . ; kom unizm u
unizm ow i, w idzą w problem atyce S0CJ* . konkretnej niedalekiej k o n kre tn e j bieżącej rzeczywistości i rów nie
zyszłości. - • ' nie stały,
1 k o n kre tn e j bieżącej
zyszłości. . o-adnień które nie stały,
roteż S ta lin zajm uje się opracowaniem przyWiązuje on do
2 m ogły jeszcze stać przed stu la ty. kom unizm u (socjalizmu 'kazania cech odróżniających pierw s n -cb doświadczeń konkre
d ru gie j. W skazuje on na podstawie p P ^ w ięc rozw ój form w a- d ro gi rozw iązania zasadniczycn P™ m iastem a wsią, m iędzy pr ości, z lik w id o w a n ie przeciw ieństw J obrotu pieniężnego itd.
um ysłow ą a fizyczną, problem y Ys k ty w y pewnych ogolnyc
N ic też dziwnego, że z tego w y n m » ^fdy « -e c z y w is to - irk s a i Engelsa, w ysu n iętych w u . istn i ała.
i społecznej jeszcze problem atyka . g ta lin wskazali, ze pr
Już w pierw szym ^ s p o r n e j j
cja lizm ie pow stają dw ie fo J p roletariat i chłop
Izw ierciedla swoistą drogę, któ rą 1 . •
A *\r7vch dzwigm
w i bezklasowemu. . ^ n a z zasaanu^j
L e n in i S ta lin o d k ry li planowanie lako M
ujalistycznego budow nictw a. - kom unizm zniesie u
M arks i Engels proroczo p r z e w i d z i e l i b y ^ ustroje antago Y ^ i ludzkiego społeczeństwa, k tó ry m 'um ysłow ą i tizyczną, 2, zniesie przeciw ieństw a mię ZY P
em i wsią.
2 6 6 C E L I N A B O B IŃ S K A
S ta lin s tw o rz y ł k o n k re tn y p la n ty c h przem ian o doniosłości ogólno
lu d zkie j. G dy pow stał ru ch stachanowski, S ta lin d o jrz a ł w n im początki lik w id o w a n ia przepaści m iędzy pracą fizyczną a um ysłow ą i w y tk n ą ł dalsze koleje tego procesu wskazując, że będzie się on realizow ał przez podniesienie poziom u kla sy robotniczej do poziom u p ra cow n ikó w inży- ' niersko-technicznych.
W swoim czasie Engels w yp o w ie dział szereg m y ś li o zlik w id o w a n iu przeciw ieństw a m iędzy wsią a miastem. S ta lin wskazał ko nkretn e ro zw ią zanie te j spraw y. W yszedł on i w tej spraw ie ja k i w in n ych od p ro d u kcji, ja ko od podstaw y procesu. U sta lił, że zbliżanie się sposobu p ro d u k c ji wsi do sposobu p ro d u k c ji w przem yśle je st drogą lik w id a c ji tego zasadniczego przeciw ieństw a, drogą, k tó ra w in n a prow adzić poprzez przeistoczenie pra cy w ie js k ie j w odmianę pracy przem ysłow ej, poprzez podwyższenie k u ltu r y ogólnej i technicznej w si. W momencie gdy ustrój kołchozow y skończył z odw iecznym barbarzyństw em drobnej gospodarki chłopskiej i drobnej własności, o tw a rta ju ż została droga k u zasypaniu przepaści m iędzy m ia stem a wsią, k u przeistoczeniu się ro b o tn ik ó w i chłopów w pracow n ikó w jednolitego kom unistycznego społeczeństwa.
W podobnie k o n k re tn y i jednocześnie now y, o dk ry w c z y sposób ro zstrzy
ga S ta lin kw estię podziału pra cy p rz y kom unizm ie. W yjaśnia on proces przem ian zachodzących w w arstw ach pracujących, któ re ze starych klas przekształcają się w klasy nowe, nie będące ju ż klasam i s ta ry m i w ca
ły m tego słowa znaczeniu. W yjaśnia problem przeistoczenia pracy będącej ciężkim obow iązkiem w pracę będącą potrzebą każdego człowieka, roz
strzyga k o n kre tn ie problem d y s try b u c ji, o b rotu pieniężnego, ro zw o ju sił p ro d u k c y jn y c h itd .
Z n a u k i Len in a i S talina w y n ik a , że socjalizm i kom unizm opierają się na je d n y m sposobie p ro d u k c ji, m ają te same podstaw y społeczne i wspólne korzenie ideologiczne. K om un izm w yra sta z socjalizm u ja ko jego now y, w yższy etap. K o m un izm dzię ki sw oim w e w n ę trzn ym m ożliw ościom może się ro zw ija ć naw et w dłużej trw a ją c y m otoczeniu ka p ita listyczn ym .
Na tem at przyszłego „h a rm o n ijn e g o “ społeczeństwa ludzkiego w y p o w iedziano chyba najw ię cej nieuzasadnionych przypuszczeń i m a rzycie l
skich mrzonek. L e n in w sw oim czasie n a w o ływ a ł, aby m arzyć o przyszło
ści ale m arzyć na podstaw ie re a lnych danych, marzyć, aby działać i tw orzyć.
Teoria Len in a i S talina co do dróg ro z w o ju socjalizm u i kom unizm u nie ma nic wspólnego z bezpodstawnym m arzycielstw em . Jej w ielkość, polega na tym , że jest ona k o n k re tn y m w nioskiem z doświadczeń procesu dziejowego, toteż plan zbudowania kom unistycznego społeczeństwa wciąż się ro z w ija i idzie naprzód.
Ten stalin ow ski plan jest dzisiaj ta k im sam ym p rzew odnikiem dla lu d ów świata, ja k im przed stu la ty b y ła praw da „M a n ife s tu kom unistycznego o historycznej konieczności re w o lu c ji socjalistycznej.
*
L e n in izm w ykazał, że re w o lu cja burżuazyjno-dem okratyczna w epoce im p e ria lizm u posiada cały szereg m ożliw ości różniących ją od wczesnych re w o lu c ji burżuazyjno-dem okratycznych. In n a jest rola klas w tej rew o
lu c ji, przede w szystkim zaś ro la kierow nicza w nie j należy do p ro le ta ria tu . Z tego w y n ik a ją dalsze perspe ktyw y i m ożliw ości tej b urżua zyjn ej rew o
lu c ji, ja k ic h nie m ia ły rew o lu cje b urżuazyjne w epoce poprzedniej — m ianow icie p e rs p e k ty w y i m ożliw ości przerastania je j w re w o lu cję socja
listyczną.
S ta lin w sposób jasny i zw ię zły u ją ł zasadnicze różnice m iędzy rew o
lu c ją burżua zyjn ą i socjalistyczną. Pięć stalin ow skich p u n k tó w w yjaśnia głęboką odrębność ty c h re w o lu c ji i ic h konsekw encji społecznych dając p u n k t w yjścia do praw idłow ego ujęcia epoki leżącej m iędzy n im i.
Nie można badać dzisiaj w sposób n au ko w y procesów społecznych prze
szłości i teraźniejszości bez uw zględnienia leninow sko - stalinow skiego rozum ienia zagadnienia świadomości i tzw . żyw iołow ości. S ta lin ro z w i
nął dalej m yśl o r o li subiektyw nego czynnika w h is to rii. Jest ona ściśle związana z tezą o historycznej r o li re w o lu c y jn y c h mas oraz z nauką o p a r tii p ro le ta ria ckie j, k tó ra świadom ie k ie ru je re w o lu c y jn ą w a lką i dąży do te
go, aby zrealizować najba rd zie j postępową m ożliwość historyczną, aby ukształtow ać przem iany społeczne w sposób n ajba rd zie j odpow iadający h istorycznym dążeniom mas, w sposób p rzyb liża ją cy realizację tych dą żeń.
M arksizm - le n in izm w yklu cza bierną postawę wobec w ypadków histo
rycznych. . ,, .
L e n in i S ta lin w y k a z a li rzeczyw iste zw ią zki i przeciwstaw nosc ż yw io łowości i świadom ości ruchu społecznego. Ż yw iołow ość procesu rozw o
jowego na pew nym szczeblu ro zw o ju ustępuje m iejsca świadom ej dzia
łalności lu d zi. P artia, k tó ra reprezentuje świadomość, w in n a mesc ją
2 6 8 C E L I N A B O B IŃ S K A
w masy. Rozwój p rze w ro tu społecznego i przem ian zależy w dużym stop
n iu od ro zw o ju świadomości re w o lu c y jn y c h mas, W ty m u ja w n ia się do
niosła ro la now ych id e i społecznych.
U Lenina i S talina z n ajdu je m y określenie o b ie ktyw n ych w a ru nkó w re w o lu c ji oraz niezbędnych czynników su biektyw nych, bez k tó ry c h owe m ożliw ości obiektyw ne nie mogą się zrealizować.
L e n in i S ta lin w yp ra c o w a li strategię p ro le ta ria tu o d kryw a ją c mecha
nizm re w o lu c ji b urżuazyjno - dem okratycznych, w ie lk ic h ruchów naro
dow o-w yzw oleńczych narodów k o lo n ia ln y c h oraz p rze w ro tó w so cja li
stycznych. W s tra teg ii tej centralne miejsce za jm u je p a rtia p ro leta ria tu , k tó ra urzeczyw istnia nau ko w y plan strategiczny. L e n in i S ta lin w yka za li rolę te o rii re w o lu c y jn e j w realizow aniu planu strategicznego, teo rii, która stanow i „doświadczenie ru ch u robotniczego w szystkich kra jó w , wzięte
^ ogólnej postaci (S talin) a k tó ra ksz ta łtu je się w n ierozerw alnym zw iązku z re w o lu c y jn ą p ra k ty k ą .
L e n in i S ta lin o d k r y li fo rm y organizacyjne i ideologiczne p a rtii, któ ra może zrealizować re w o lu c y jn y plan strategiczny i nazw ali taką p artię
„p a rtią nowego ty p u “ w odróżnieniu od p a r tii re form istycznych.
Sprawa chłopska zajm uje poważne miejsce w m arksizm ie - leninizm ie.
L e n in i S ta lin ro z w in ę li poglądy M arksa i Engelsa na chłopstwo ja ko na w arstw ę społeczną. W yka za li d w o isty ch arakte r społecznej is to ty chłop
stwa. W yka za li oni re w o lu c y jn ą ro lę chłopstw a p rz y lik w id a c ji feuda- lizm u, szczególną wagę i ro lę problem u chłopskiego w rew olucjach b u r- żuazyjno-dem okratycznych. W yka za li oni także rolę p ro le ta ria tu wobec chłopstw a; chłopstwo nie może samodzielnie w ygrać w ie lk ic h w a lk klaso
wych, natom iast staje się w ie lk ą siłą re w o lu c y jn ą pod kie ro w n ic tw e m k ’ a- sy robotniczej.
L e n in i S ta lin w y p ra c o w a li strategię p ro le ta ria tu wobec chłopstwa i je go rozm aitych grup klasow ych w epoce re w o lu c ji burżuazyjno-dem okra- tycznych, re w o lu c ji socjalistycznej, w epoce budo w n ictw a socjalizm u i kom unizm u. S ta lin w skazał jedyną historycznie m ożliw ą drogę przepro
wadzenia mas chłopskich od drobnej własności k u w ie lk ie j własności so
cjalistycznej.
L e n in i S ta lin w sposób n ow y i szerszy ro zw ią za li problem narodowy.
S ta lin dał, dzisiaj ju ż klasyczne, określenie narodu, w yka za ł jego genezę historyczną i jego ra m y dziejow e. W ykazał on, na ja k im podłożu społecz
no-ekonom icznym pow staje naród i w y ja ś n ił związek zachodzący m iędzy ideologią narodową a interesam i ekonom icznym i. („R yn e k jest pierwszą szkołą, w k tó re j burżuazja uczy się nacjon a lizm u “ ).
S talin pow iązał i ro z w in ą ł w konsekwentną całość zasady m arksizm u w k w e s tii narodow ej, w yka za ł postępowość w a lk i narodowo w yzw oleńczej w epoce k a p ita liz m u a zwłaszcza w okresie im p e ria lizm u, gdy w a lk a na
rodowo wyzwoleńcza k o lo n ii i narodów uciskanych tw o rz y potężne rezer
w y socjalistycznej re w o lu c ji. L e n in i S ta lin ściśle zw iązali sprawę naro
dową ze sprawą chłopską. W yka za li ja ką drogą należy iść k u w yzw o le n iu narodowem u z pęt im p e ria lizm u . W św ietle teraźniejszego etapu re w o lu c ji chińskiej w idać naocznie ja k genialnie S ta lin scharakteryzow ał przed 20 la ty s iły te j re w o lu c ji i je j perspektyw y.
S ta lin pokazał h istorię i losy problem u narodowego p rz y ka p ita lizm ie w o ln oko n kuren cyjn ym , p rz y im p e ria liz m ie i uw idocznił, że całko w ite roz
wiązanie spraw narodow ych, dążeń w yzw oleńczych narodów przyniesie je d ynie re w o lu cja socjalistyczna. D ał d e fin ic ję narodu burżuazyjnego i socjalistycznego. W ykazał trw ałość narodu i ję zyka i udo w o d nił le kko myślność te o rii d ekla ru ją cych zniknięcie narodów w okresie socjalizm u.
Pokazał, że okres socjalizm u związany je s t z ro z k w ite m narodów.
D la tych, k tó rz y badają ogólny przebieg procesu historycznego zasadni
cze znaczenie m ają u w a gi S talina dotyczące ogólnych spraw m etodologii h is to rii. Przede w szystkim takie znaczenie zasadnicze ma m yśl, że lu d z
kość poprzez k o n flik ty , w strząsy i czasowe cofania się stale ro z w ija się po drodze postępu, od niższych fo rm k u w yższym i wreszcie przez zniesie
nie w yzysku k u u s tro jo w i kom unistycznem u.
Ogromne znaczenie metodologiczne ma wskazanie, że masy lu d zkie są tw ó rca m i h is to rii. Podkreślenie r o li prostego człow ieka w kształto w a n iu życia społecznego ma głęboką hum anistyczną w ym ow ę. W yka zu je ono błąd ty c h w u lg a ry z a to ró w m arksizm u, k tó rz y „odczłow ieczają“ historię, przedstaw iając ją ja ko niem al technologiczny proces ro zw o ju p ro d u k c ji.
L e n in i S ta lin uczą nas, że p ra w d ziw ie o b ie k ty w n y sąd o z ja w is k u spo
łecznym m usi być sądem p a rty jn y m , m usi współcześnie w y n ik a ć z w y ra ź nego angażowania się po stronie p ro le ta ria tu . Angażow anie się po stronie p ro le ta ria tu i ocenianie zja w is k z p u n k tu w idzenia klasy n ajba rd zie j za
interesowanej w re w o lu cjo n izo w a n iu społeczeństwa samo przez się łączy się z n ajba rd zie j słusznym, n ajbardziej o b ie k ty w n y m sądem naukow ym .
L e n in i S ta lin s tw o rz y li s ty l m arksistowskiego, naukowego m yślenia naszej epoki. S ty l ten góruje nad m yśleniem b u rżu a zyjn ym k o n k re tn y m i jednocześnie syn te tyczn ym ujęciem zagadnień, lo g iką w y z b y tą z wszel
k ie j scholastyki, stałym i ciągłym zw iązkiem nauki, z re w o lu c y jn ą ludzką p ra ktyką . M y ś l stalinow ska łączy p rze jrzystą ko nstru kcję ' i jasność sform ułow ań z ujęciem każdego zjaw iska w całej jego w ie lo stro nn e j zło-
2 7 0 C E L I N A B O B IŃ S K A
żoności. Jasny s ty l S talina udostępnia n ajbardziej złożone pro ble m y sze
ro k im masom szeregowych tw ó rcó w procesu historycznego. S talinow ska m yśl, stalin ow ski s ty l codziennie na całym świecie przysparza obozowi socjalizm u i postępu m ilio n y now ych b o jow n ikó w , potężnie przyczyniając się do przeistoczenia żyw iołow ości w świadomość.
S talinow ska m yśl p row adzi dziś m ilio n y lu d z i do jasno w ytkniętego celu.
Idee M arksa, Engelsa, Lenina, S talina są najw ię kszym uzbrojeniem po
stępowej ludzkości w je j walce o lepszą przyszłość.
Celina Bobińska
Sialin - budowniczy socjalizmu
Józefa S talina masy pracujące na całym świecie nazyw ają w ie lk im bu
dow niczym socjalizm u.
Istotnie, dzieje P a r tii B olszew ickiej i R e w o lu c ji S ocjalistycznej w ZSRR, dzieje zrodzonego przez re w o lu cję Państwa Radzieckiego, dzieje pełnej o fia r i poświęcenia zw ycięskiej w a lk i radzieckich ro b o tn ik ó w i chłopow i w szystkich lu d ó w radzieckich o zbudowanie społeczeństwa socjalistycz
nego i przejście do kom unizm u, w szystkie kolejne etapy te j w a lk i i roz
w o ju nowego społeczeństwa, są nierozerw alnie związane z im ieniem Stalina.
S talin, w ie lk i uczeń i tow arzysz b ro n i Lenina, w y p e łn ił jego testament.
Jako k o n ty n u a to r Len in a ro z w in ą ł on tw órczo i p rz e tw o rz y ł w życie jego wskazania. To, o czym m arzył, co planow ał, do czego dążył, ale czego nie dożył L e n in — zbudowanie socjalistycznego społeczeństwa w ZSRR, bazy światowego ru ch u rew olucyjnego i nadziei mas pracujących całego świata, zostało urzeczyw istnione przez S talina. Po śm ierci L e n in a S ta lin u ją ł w swe dłonie i podniósł wysoko w górę sztandar twórczego, rew o
lucyjnego m arksizm u, sztandar le n in iz m u i poprow adził pod ty m sztan
darem p a rtię bolszewicką i narody radzieckie do socjalizm u.
S ta lin dał ru c h o w i robotniczem u jasną perspektyw ę w a lk i, u z b ro ił p a rtię bolszewicką w naukę o m ożliw ości zw ycięstw a socjalizm u w je d n ym k ra ju , otoczonym przez k ra je kapitalistyczne, wskazał masom p ra cującym d ro gi b ud o w n ictw a socjalistycznego, drogi, prowadzące do znie
sienia klas w yzyskiw aczy i zbudowania społeczeństwa bezklasowego.
S ta lin po śm ierci Len in a b y ł tw órcą w szystkich zw ycięstw W K P (b) i na
rodów Z w ią zku Radzieckiego. G enialna nauka S talina o drogach i meto
dach budo w n ictw a socjalistycznego i przejścia do kom unizm u oraz p ra k
2 7 2 K A R O L M A R T Ę L
tyczna je j realizacja w Z w ią zku Radzieckim, są w ie lk im program em dla mas pracujących w k ra ja c h k a p ita łu oraz stanowią drogowskaz i busolę dla narodów, kroczących do socjalizm u.
C Z Y S O C J A L IZ M M O ŻE Z W Y C IĘ Ż Y Ć W JE D N Y M KRAJU.?
H isto ryczn ym zadaniem zw ycięskiej R e w o lu c ji P aździernikow ej w R osji b yło obalenie k a p ita liz m u i zbudowanie na jego gruzach nowego, socjali
stycznego społeczeństwa.
L e n in i S ta lin — wodzowie p a r tii bolszew ickiej — prowadząc rosyjską klasę robotniczą do szturm u na ka p ita lizm , s ta li na stanowisku, że rew o
lu c ja może zw yciężyć najprzód w Rosji, i że naw et w ty m w ypadku, je ś li re w o lu c y jn a Rosja pozostanie osamotniona w śród k ra jó w k a p ita li
stycznych, może ona zbudować społeczeństwo socjalistyczne.
Badając jeszcze w okresie w o jn y k a p ita liz m m onopolistyczny, L e n in stw ie rd ził, że w okresie im p e ria liz m u rozw ój poszczególnych k ra jó w , po
szczególnych tru stó w , poszczególnych zakładów przem ysłow ych, odbywa się w najw yższym stopniu nierów nom iernie, skokam i. W w arunkach za
kończonego ju ż podziału św iata związana z ty m skókow ym rozw ojem za
cięta w a lka im p e ria listyczn ych g ru p o ry n k i, źródła surow ców i sfery w p ły w ó w , m usi prow adzić do wciąż now ych w o je n o n ow y podział po
dzielonego ju ż świata. Ten stan rzeczy pow oduje wzajem ne osłabienie im p e ria lis tó w i stwarza m ożliwość przerw ania fro n tu im perialistycznego w poszczególnych kra ja ch. O tw ie ra on drogę zw ycięstw u re w o lu c ji socja
listyczn e j w je d n y m k ra ju .
Na ty m sam ym stanow isku stał S talin, k ie d y w lip c u 1917 r. na V I Z jeź- dzie p a r tii bolszew ickiej, broniąc ku rsu P a r tii na zw ycięstw o re w o lu c ji socjalistycznej w R osji i w ystępując p rzeciw trockistom , nie w ierzącym w taką możliwość, s tw ie rd z ił: „N ie je st w ykluczone, że w łaśnie Rosja okaże się kra je m , k tó r y u to ru je drogę re w o lu c ji socjalistycznej... Trzeba odrzucić przestarzałe wyobrażenie, że ty lk o Europa może wskazać nam drogę“ *).
H istoryczna zasługa S talina polega na tym , że od pierw szej c h w ili sta
nął on tw a rd o na ty m le n in o w skim stanowisku, i że później, po śm ierci Lenina, w b re w w szystkim w rogom le n inizm u , sceptykom i n iedow iarkom o b ro n ił on, ro zw in ą ł tw órczo i zrealizow ał naukę Len in a o m ożliw ości zw ycięstw a re w o lu c ji i zbudowania społeczeństwa socjalistycznego w Rosji.
r) Protokóły VI Zjazdu SDPRR(b), str. 233 — 234. Cyt. na podstawie „Krótkiego Kursu Historii WKP(b)“ , str. 223, „Książka“ , Warszawa 1948.
Zadanie to nie b y ło łatw e.
R ew olucja P aździernikow a w y rw a ła w pra w d zie Rosją z system u k a p i
talistycznego. U stanow iła ona d y k ta tu rę p ro le ta ria tu i stw o rzyła pod
stawę polityczną socjalizm u. W ładza radziecka łam iąc opór obalonych klas w yzyskiw aczy, rozpoczęła organizować tw órczą przebudowę życia go
spodarczego od uspołecznienia w ie lkieg o przem ysłu, ziem i, banków, transportu, han d lu zagranicznego, tj. podstaw ow ych środków p ro d u k c ji
i obrotu. i i >
W szystko to je d na k oznaczało dopiero zburzenie podstaw k a p ita liz m u i w niczym nie zm ieniało fa k tu ekonomicznego zacofania Rosji, stojącej daleko w ty le poza p rzo d u ją cym i k ra ja m i k a p ita lis ty c z n y m i.
Rosja re w o lu c y jn a o trzym a ła w spadku po R osji carskiej straszne dzie
dzictw o. B y ła ona k ra je m n ie w ia ryg od n ie zacofanym, pogrążonym w śred
niowieczu. N ie posiadała pra w ie wcale przem ysłu maszynowego, posiadała bardzo słaby i n ie ro z w in ię ty przem ysł ciężki, słaby i niedostatecznie roz
w in ię ty przem ysł le k k i, b y ła k ra je m ro ln iczym , pozbaw ionym te ch n iki.
Rosja carska b y ła ekonomicznie, a co za ty m idzie i politycznie, uzależ
niona od zagranicy. Na w s i przew ażały w ynędzniałe, k a rło w a te gospo
darstw a chłopskie, w k tó ry c h m orzu to n ę ły poszczególne, nieliczne oazy przem ysłu. Ludność R osji b y ła na w p ó ł niepiśm ienna. W dodatku k ra j b y ł kom pletnie zniszczony; z ru jn o w a n y przez cztery la ta w o jn y im p e ria
listycznej i trz y la ta w o jn y dom owej.
T a k i w łaśnie k ra j, otoczony p rz y ty m przez w rogie państw a im p e ria li
styczne, szykujące się w każdej c h w ili do napaści, b y zdław ić to pierwsze ognisko re w o lu c ji św iatow ej, m ia ł zbudować socjalizm i wskazać narodom św iata drogę w przyszłość.
S talin, w ie rn y w skazaniom Len in a ,' udow odnił, że zadanie to je st w y konalne. Zgodnie z nauką Len in a tw ie rd z ił on, że p ro le ta ria t m ając w sw ych rękach w ładzę państwową i w szystkie w ie lk ie śro d ki p ro d u k c ji, posiada te podstawowe dane, k tó rą są konieczne, aby poprow adzić za sobą w ie lo m ilio n o w e masy chłopstw a i poprzez uprzem ysłow ienie k r a ju i spółdzielczość na wsi, lik w id u ją c kla sy w yzyskiw aczy i zacofanie ekono
miczne, dojść do socjalizm u.
R o zw ijając naukę L en in a o m ożliw ości zbudowania socjalizm u w je d n y m k ra ju , S ta lin w skazyw ał, że należy rozróżnić dw ie stro n y tego zagad
nienia — w ew nętrzną i m iędzynarodow ą.
W ew nętrzna strona — to zagadnienie wzajemnego stosunku klas w e
w n ą trz k ra ju , budującego socjalizm , zagadnienie pokonania oporu k a p i
ta listyczn ych elem entów w e w n ątrz k r a ju w ła s n y m i siła m i ro b o tn ik ó w
M y ś l W spółczesna — 2.
2 7 4 K A R O L M A R T E L
i chłopów, zagadnienie w ciągnięcia do b u d o w n ictw a socjalizm u podstawo
w ych mas chłopskich, zagadnienie zw ycięstw a elem entów socjalistycz
nych nad elem entam i k a p ita lis ty c z n y m i we w szystkich dziedzinach go
spodarki narodow ej, zagadnienie lik w id a c ji klas w yzyskiw aczy i zbudo
w ania całkow icie socjalistycznego społeczeństwa w je d n y m k ra ju .
S ta lin w skazyw ał, że w b re w tw ie rd zen io m k a p itu la n tó w i zdrajców , w k ra ju zw ycięskiej re w o lu c ji socjalistycznej nie ma i nie może być żad
nych rzekom o nie dających się pogodzić sprzeczności m iędzy interesam i ro b o tn ik ó w i podstaw ow ych mas chłopstwa. Przeciw nie, bie dn i i średni chłopi, stanow iący o lb rzym ią większość chłopstwa, mogą pójść i pójdą do socjalizm u pod kie ro w n ic tw e m p ro le ta ria tu , ja ko jego n a tu ra ln y sojusz
n ik w walce z burżuazją i w dziele b ud o w n ictw a socjalistycznego, albo
w ie m zniesienie w y z ysku klasowego, lik w id a c ja k a p ita liz m u i zbudowa
nie socjalizm u, leży także i w ich interesach — ponieważ ty lk o socjalizm może przynieść pracującem u chłopstw u w yzw o le n ie od w yzysku, nędzy i ru in y .
S ta lin w skazyw ał, że w w a ru nka ch d y k ta tu ry p ro le ta ria tu w Z w ią zku Radzieckim ro b o tn icy i chłopi mogą zbudować społeczeństwo socjali
styczne p rz y s ym p a tii i poparciu p ro le ta riu szy in n y c h k ra jó w , naw et bez uprzedniego zw ycięstw a re w o lu c ji p ro le ta ria c k ie j w in n ych krajach.
T a k w yglądała w e w nętrzna strona zagadnienia zw ycięstw a socjalizm u w je d n y m k ra ju .
Jak przedstaw iała się strona m iędzynarodow a tego zagadnienia?
B y ło to zagadnienie w zajem nych stosunków pom iędzy Z w ią zkie m Ra
dzieckim , je d y n y m jeszcze w o w ym czasie państwem socjalistycznym , a okrążeniem k a p ita listyczn ym . S ta lin w skazyw ał, że dopóki istn ie je okrą żenie kapitalistyczne, istn ie je ró w n ie ż groźba k a p ita listyczn e j in te rw e n c ji i re sta u ra cji k a p ita liz m u w ZSRR. Usunąć tę groźbę można ty lk o znosząc samo okrążenie ka pitalistyczne, a to z k o le i je st m ożliw e ty lk o w re z u l
tacie zw ycięstw a re w o lu c ji p ro le ta ria c k ie j, co n a jm n ie j w k ilk u w aż
niejszych kra ja ch.
Uzasadniając m ożliw ość zbudowania socjalizm u w je d n y m k r a ju i prze
ciw staw iając się tro c k is to w s k im k a p itu la n to m i w rogom socjalizm u, S ta lin w skazyw ał jednocześnie na o lb rzym ią rolę, ja ką zw ycięstw o socja
liz m u w ZSRR będzie m iało dla ro zw o ju światowego ruchu re w o lu c y j
nego.
W ten sposób rozstrzygnięte zostało zagadnienie m ożliw ości b ud o w n ic
tw a socjalizm u w ZSRR, zagadnienie losów R e w o lu c ji Socjalistycznej.
B y ła to decyzja przełom ow a nie ty lk o w dziejach R osji radzieckiej, ale także w dziejach całego świata. Oznaczała ona, że p ierw szy k ra j rew o
lu c ji socjalistycznej, na k tó ry spoglądały z nadzieją masy pracujące w szystkich k ra jó w , u trz y m a niezłom nie ku rs na zw ycięstw o socjalizm u.
Trzeba b yło całej re w o lu c y jn e j śmiałości, całej genialnej dalekow zrocz- ności proletariackiego stratega, trzeba b yło w ie lkieg o historycznego- mę
stwa i nieugiętości, b y w k r a ju ta k im ja k Rosja, w n ie z w y k le tru d n e j s y tu a c ji m iędzynarodow ej, w b re w oporow i k a p itu la n tó w i w ro g ów we w łasnej p a r tii w stąpić na tę najeżoną tysiącznym i trudnościam i drogę.
B y ła to zasługa Józefa Stalina.
S talinow ska nauka o m ożliw ości zbudowania socjalizm u w je d n y m k ra ju posiada olb rzym ie znaczenie praktyczne.
„Nie można budować socjalizmu — m ó w ił S ta lin — nie mając pew
ności, że można go zbudować, nie mając pewności, że zacofanie techniczne naszego kraju nie jest niepokonalną przeszkodą do zbudowania całkowicie socjalistycznego społeczeństwa...“ 2).
N auka S talina p ozw oliła rozgrom ić trockistow sko - z in o w je w o w skich zdrajców , k tó ry m „te o ria “ o rzekom ej niem ożliw ości zbudowania so cja li
zm u w ZSRR bez pom ocy zwycięskiego p ro le ta ria tu k ra jó w zachodnich b y ła potrzebna, b y uzasadnić konieczność p o w ro tu do ka p ita lizm u . Jednocze
śnie nauka S talina u z broiła p a rtię w jasną perspektyw ę dalszego zw ycię
skiego marszu.
D R O G I B U D O W N IC T W A S O C J A L IZ M U
Po to, b y udow odnić w p ra ktyce m ożliwość zbudowania socjalizm u w Z w ią z k u Radzieckim , trzeba b yło odpowiedzieć nie ty lk o na pytanie, c z y można zbudować socjalizm, ale także j a k rozw inąć b ud o w n ictw o now ej, socjalistycznej gospodarki, b y pokonać k a p ita liz m nie ty lk o pod względem p o lityczn ym , ale także pod względem ekonom icznym .
L e n in m ó w ił:
„Dopóki żyjem y w kraju drobno chłopskim, kapitalizm ma w Rosji trw a l
szą podstawę ekonomiczną, niż komunizm. O tym trzeba koniecznie pa
miętać. Każdy, kto uważnie obserwował życie wsi w porównaniu z życiem miasta, wie, żeśmy nie w yrw ali korzeni kapitalizmu i nie podważyli fu n damentu, podstawy wroga wewnętrznego. Wróg ten opiera się na drobnej gospodarce i dla podważenia go jest jeden środek — oparcie gospodarki 2
2) J. Stalin, „Przyczynek do zagadnień leninizmu“ , cyt. wg. polskiego wydania:
J. Stalin —• „Zagadnienia leninizmu“ , „Książka“ 1947.
2 7 6 K A R O L M A R T E L
kraju, w tym i rolnictwa, na nowej podstawie technicznej, na technicznej podstawie nowoczesnej w ielkiej wytwórczości. Taką podstawą jest tylko elektryczność. Komunizm — to władza radziecka plus elektryfikacja ca
łego kraju. W przeciwnym razie kraj pozostaje drobnochłopskim. Jesteśmy słabsi niż kapitalizm nie tylko w skali światowej, ale i wewnątrz kraju.
Uświadomiliśmy to sobie i doprowadzimy do tego, aby podstawa gospo
darcza z drobnochłopskiej przekształciła się w wielkoprzemysłową. Do
piero wtedy, gdy kraj zostanie zelektryfikowany, gdy przemysł, rolnictwo i transport otrzymają podstawę techniczną nowoczesnego wielkiego prze
mysłu, dopiero wtedy zwyciężymy ostatecznie“3).
A w ięc przekształcenie k ra ju zacofanego, rolniczego w k ra j nowoczesny, w ie lko p rze m ysło w y, zbudowanie w ielkiego przem ysłu socjalistycznego i przebudowa ro ln ic tw a na podstawie nowoczesnej maszynowej te c h n ik i — taka b yła zasadnicza leninow ska lin ia , zasadniczy k ie ru n e k budow nictw a.
Takie b y ły w ytyczne p a r tii bolszew ickiej w walce o socjalizm.
*
U przem ysłow ienie k ra ju w ym agało jednak pewnego okresu przygoto
wawczego.
L e n in stał na stanowisku, że w ty m okresie przygotow aw czym należy zapewnić ipewną swobodę o b ro tu towarowego. Ta swoboda o b rotu tow a
rowego — tw ie rd z ił L e n in — w y w o ła zainteresowanie gospodarcze chłopa, podniesie w ydajność jego pracy i doprow adzi do szybkiego ożyw ienia r o l
nictw a , u ła tw i ona w ym ianę m iędzy m iastem a w sią i zacieśni sojusz ro botniczo - chłopski. Na tej podstawie będzie się odb u do w yw a ł przem ysł państw ow y, a w następstwie w y p ie ra n y będzie k a p ita ł p ry w a tn y . Nagro
madzając w ten sposób s iły i środki, re ze rw y surowcowe i finansowe można będzie przejść w rezultacie tej p o lity k i do stw orzenia potężnego przem ysłu, to jest ekonom icznej podstaw y socjalizm u, i z likw id o w a ć resz
t k i k a p ita liz m u w k ra ju .
B y ła to tzw . Nowa Ekonom iczna P o lity k a (NEP).
„N EP — m ó w ił S ta lin na X I V Żjeździe P a r tii — jest specjalną polityką państwa proletariackiego, obliczoną na dopuszczenie kapitalizmu przy k lu czowych pozycjach, znajdujących się w rękach państwa proletariackiego, obliczoną na walkę elementów kapitalistycznych z socjalistycznymi na niekorzyść elementów kapitalistycznych, obliczoną na zwycięstwo elemen
tów socjalistycznych nad elementami kapitalistycznymi, obliczoną na znie
sienie klas, na zbudowanie fundamentu ekonomiki socjalistycznej. Kto 3) W. Lenin, Dzieła, t XXVI. str. 46 — 47, cyt. wg. „Zagadnień leninizmu“ ,
nie rozumie tej przejściowej, dwoistej natury NEP-u, ten odchodzi od le- ninizmu“.
Ten plan obliczony na stopniowe w yp ie ra nie sektora kapitalistycznego przez sektor socjalistyczny ze w szystkich dziedzin gospodarki narodow ej doprowadzić m ia ł — i doprow adził istotnie — do całkow itego z lik w id o w a nia elem entów k a p ita listyczn ych i ostatecznego zw ycięstw a system u socja
listycznego, ja ko podstawowego we w szystkich dziedzinach gospodarstwa narodowego.
Zasady N EP-u, sform ułow ane przez Lenina, zostały rozw in ię te i b y ły konsekw entnie realizowane dalej przez Stalina. S ta lin u ra to w a ł le n in o w ską naukę o N E P -ie przed atakam i panikarzy, k a p itu la n tó w i tro c k is to w - skich zdrajców , k tó rz y głosili, że NEP oznacza n a w ró t do k a p ita liz m u i klęskę re w o lu c ji.
Jakie b y ły ostateczne re z u lta ty te j d ługofalow ej, dalekowzrocznej p o li
tyki?
W sw ym przem ów ieniu, poświęconym K o n s ty tu c ji Z w ią zku Radziec
kiego, 25 listopada 1936 r., wskazując na zm iany, ja k ie zaszły pom iędzy 1924 a 1936 ro kie m i podsum owując osiągnięcia zwycięskiego socjalizm u w ZSRR S ta lin pow iedział:
„Jeżeli wówczas (tj. w 1924 r.) mieliśmy pierwszy okres NEP-u, począ
tek NEP-u, okres pewnego ożywienia kapitalizmu, to obecnie mamy ostatni okres NEP-u, koniec NEP-u, okres całkowitej likw idacji kapitalizmu we wszystkich sferach gospodarstwa narodowego“ *).
W ten sposób w p ra ktyce budow nicw a socjalistycznego w Z w ią zku R adzieckim udow odniona została słuszność le n ino w sko -sta lin ow skie j po
lit y k i N EP-u.
N auka o N EP-ie, a także radziecka p ra k ty k a re a liza cji N E P -u stanowią nieoceniony drogowskaz dla w szystkich k ra jó w , kroczących do socjalizm u.
Już w r. 1928 S ta lin m ó w ił:
„Czy kraje kapitalistyczne, chociażby najbardziej rozwinięte, mogą obejść się bez N E P -u przy przejściu od kapitalizmu do socjalizmu1 Myślę, ze nie mogą. W takim czy innym stopniu Nowa Polityka Ekonomiczna z jej rynkowym i stosunkami i wykorzystaniem tych rynkowych stosun
ków jest absolutnie nieodzowna^ dla każdego kraju kapitalistycznego w okresie dyktatury proletariatu ’).
W Polsce i w in n y c h k ra ja ch dem okracji ludow ej w ro zm a itych okre
sach i w ro zm a itym stopniu u trzym yw a n o i w yko rzystyw a n o stosunki ry n - 4 5 4) J. Stalin — „Zagadnienia leninizmu“ , str. 470.
5) Stalin, Dzieła, t. XI, str. 145.
2 7 8 K A R O L M A R T E L
kowe, p rz y czym państwo, m ając w sw ym rę ku kluczow e pozycje gospo
darcze, zapewnia stały w zrost sektora socjalistycznego w gospodarce na
rodow ej, rea lizu ją c zasady planowości w gospodarce k ra ju oraz marsz do socjalizm u. K ra je d em okracji ludow ej, dzię ki potężnej pomocy Z w ią zku Radzieckiego, u n ik n ę ły o k ru tn e j w o jn y dom owej i zb ro jne j in te rw e n c ji im p e ria listyczn e j. W yko rzystu ją c doświadczenia Z w ią zku Radzieckiego p o tra fiły one w zasadzie słusznie rozwiązać p ro ble m y swego ro z w o ju go
spodarczego, pozostawiając początkowo w gospodarce k ra ju na określo
n ych odcinkach i w określonych w arunkach elem enty kapitalistyczne;
następnie, po u trw a le n iu sw ych p o zycji kluczow ych przeszły one do ofensyw y, stopniowo ograniczając i w ypierając, a na n ie k tó ry c h decy
dujących odcinkach rów nież lik w id u ją c sektor ka p ita listyczn y. Podsta
w o w y m zadaniem na ty m etapie ro zw o ju w k ra ja c h dem okracji ludow ej, podobnie ja k i w Z w ią zku R adzieckim w okresie N EP-u, je st ta k i wszech
stro n n y rozw ój s ił w ytw ó rczych k ra ju , k tó r y n ajba rd zie j sprzyja lik w i
d a cji elem entów ka pita listyczn ych , przejściu p ro d u k c ji drobnotow arow ej na drogę socjalistyczną oraz całkow item u zw ycięstw u socjalizm u.
S T A L IN W W A LC E O S O C JA LIS T Y C Z N E U P R Z E M Y S ŁO W IE N IE K R A J U
Jaka je st podstawowa dźw ignia, k tó ra w w a ru nka ch w ładzy p ro leta ria c k ie j, p rz y w sp ó łistn ie n iu w gospodarce k a p ita liz m u i socjalizm u za
p ew nić może zw ycięstw o elem entów socjalistycznych nad k a p ita lis ty c z n y m i, zw ycięstw o socjalizmu?
Na p yta n ie to, zgodnie z nauką Lenina, dał S ta lin jasną odpowiedź: jest nią socjalistyczny przem ysł.
T y lk o w szechstronny rozw ój przem ysłu, zwłaszcza przem ysłu ciężkiego i przem ysłu bud o w y maszyn, ty lk o stworzenie nowoczesnej te c h n ik i ma
szynowej może doprow adzić do lik w id a c ji zacofania, może się stać pod
stawą re k o n s tru k c ji, technicznego uzbrojenia całego gospodarstwa naro
dowego, może Się stać podstawą socjalistycznej przebudow y ro ln ic tw a i doprowadzić do lik w id a c ji klas w yzyskiw aczy i zbudow ania społeczeń
stw a socjalistycznego.
S ta lin w ych o d ził p rz y ty m z założenia, że w Z w ią z k u Radzieckim , oto
czonym przez k ra je ka pita listyczn e i narażonym na stałą groźbę napaści ze stro ny im p e ria lizm u, szybkie i osiągnięte kosztem choćby n a jw ię k szych w y s iłk ó w i o fia r rozw iązanie tego zagadnienia, zbudowanie w ie l
kiego, nowóczesnego przem ysłu, jest sprawą życia i śm ierci.
„Pozostaliśmy — m ó w ił S ta lin — poza przodującymi krajam i o 50, 100 lat. Musimy przebiec tą odległość w 10 lat. Albo tego dokonamy, albo zostaniemy zgnieceni“ 6).
W ten sposób w ie lk i wódz i strateg p ro le ta ria c k i z w łaściw ą m u prze
n ikliw o ścią u c h w y c ił samą istotę problem u, k tó r y h isto ria postaw iła przed k ra je m Rad.
S ta lin nie ty lk o p o d ją ł i ro z w in ą ł tezę Len in a o konieczności zbudowa
nia ciężkiego przem ysłu, jako m a te ria ln e j bazy socjalizm u. Wychodząc ze wskazówek Lenina zbudow ał on pełną i w yczerpującą, wzbogaconą przez żywą p ra k ty k ę b ud o w n ictw a socjalistycznego, teorię socjalistycz
nego uprzem ysłow ienia.
Na czym polega stalinow ska teoria socjalistycznego uprzem ysłow ienia?
S ta lin w skazyw ał, że istota socjalistycznej in d u s tria liz a c ji polega nie na z w y k ły m wzroście przem ysłu w ogóle, a na ro zw o ju przede w szyst
k im ciężkiego przem ysłu, a zwłaszcza jego serca — przem ysłu maszyno
wego, albow iem tylko stworzenie ciężkiego przemysłu zabezpiecza mate
rialną bazę socjalizmu i uniezależnia kraj socjalistyczny od świata kapi
talistycznego.
B y ła to żelazna zasada stalinow skiego p la n u socjalistycznego uprzem y
słowienia.
Zadanie to nie b yło łatw e, w ym agało ono o fia r i wyrzeczeń.
Jednakże ty lk o realizacja tego p la n u m ogła zapewnić Z w ią z k o w i Ra
dzieckiem u lik w id a c ję wiekow ego zacofania, przekształcić go w potęgę przem ysłow o-rolną, zabezpieczyć przed in te rw e n c ją i zapewnić zw ycię
stw o socjalizm u.
W sw ym referacie „O w y n ik a c h pierw szej p ię c io la tk i“ wskazując na słuszność te j zasady socjalistycznego uprzem ysłow ienia S ta lin m ó w ił:
„Powiadają, że wszystko to jest dobre — zbudowano wiele nowych fabryk, stworzono podstawy uprzemysłowienia. Ale byłoby znacznie le
piej wyrzec się polityki uprzemysłowienia, polityki rozszerzania produk
cji środków produkcji, lub też co najm niej odsunąć tę sprawę na drugi plan po to, aby wytwarzać więcej perkalu, obuwia, odzieży i innych przed
miotów powszechnego użytku. Przedmiotów powszechnego użytku w y- - tworzono m niej niż trzeba, to zaś stwarza pewne trudności.
Ale w takim razie należy sobie uświadomić, dokąd by zaprowadziła nas taka polityka odsuwania zadań uprzemysłowienia na drugi plan. Oczy
wiście, moglibyśmy z sumy półtora m iliarda ru b li w walucie, wydatko
wanych w tym okresie na urządzenia techniczne dla naszego przemysłu
6) J. Stalin, „Zagadnienia leninizmu“ , str. 307.
2 8 0 K A R O L M A R T E L
ciężkiego, odłożyć połowę na przywóz bawełny, skór, wełny, kauczuku itd. Mielibyśmy wtedy więcej perkalu, obuwia, odzieży. Ale nie m ieli
byśmy wtedy ani przemysłu traktorowego, ani samochodowego, nie mie
libyśmy jako tako rozwiniętego hutnictwa żelaznego, nie mielibyśmy me
talu do wytwarzania maszyn — i bylibyśmy bezbronni wobec otoczenia kapitalistycznego, uzbrojonego w nową technikę. Pozbawilibyśmy się wtedy możności zaopatrywania rolnictwa w traktory i maszyny rolni
cze — a więc pozostalibyśmy bez zboża. Pozbawilibyśmy się możności odnoszenia zwycięstw nad żywiołami kapitalistycznymi w kraju — a więc niezmiernie podnieślibyśmy szanse restauracji kapitalizmu. Nie m ieli
byśmy wtedy tych wszystkich nowoczesnych środków obrony, bez któ
rych niemożliwa jest niezależność państwowa kraju, bez. których kraj przekształca się w przedmiot wojennych operacji wrogów zewnętrznych...
Jednym słowem mielibyśmy wówczas interwencję zbrojną, nie pakty nie
agresji, lecz wojnę, wojnę niebezpieczną i śmiertelną, wojnę krwawą i nierówną, albowiem w wojnie tej bylibyśmy prawie bezbronni w obli
czu wrogów, rozporządzających wszystkimi środkami natarcia“ 7).«
W yp a d ki historyczne ćwierćwiecza, któ re m inęło od c h w ili k ie d y po raz p ie rw szy sform u ło w an y został przez S talina jego program socjali
stycznego uprzem ysłow ienia, p o tw ie rd z iły niezbicie słuszność i trafność ty c h p rzew idyw ań, genialną przenikliw ość, śmiałość i dalekowzroczność stalin ow skich planów .
Czyż nie je st dziś jasne, że gdyb y 25 la t tem u k ra j Rad, k tó ry m k ie ro w a ł S talin, nie wszedł na tę tru d n ą i bohaterską drogę — nie ty lk o nie zbudow ałby on socjalizm u, ale przestałby istnieć ja ko samodzielne państwo?
Czyż nie je st jasne, że bez w ie lkieg o przem ysłu, bez najnow ocześniej- sżej te c h n ik i i zreorganizowanego na je j podstaw ie maszynowego ro ln ic tw a, bez wspaniałego przem ysłu obronnego Z w iązek Radziecki nie m ógłby w ygrać ostatniej w o jn y i sta n o w iłb y dziś kolonię im perializm u?
Czyż nie je st wobec tego rów nież jasne, że w łaśnie stalinow ska p o lity k a uprzem ysłow ienia, k tó re j Zw iązek Radziecki zawdzięcza swą potęgę, p rz y niosła w rezultacie wolność narodom św iata i u ra to w a ła je od ciem nej nocy faszyzm u i re a kcji, bestialstw a i zbrodni?
*
S talinow ska nauka o decydującej r o li ro z w o ju przem ysłu środków p ro d u k c ji w socjalistycznej przebudow ie k r a ju oraz radziecka p ra k ty k a uprzem ysłow ienia stanowią drogowskaz i w zór dla w szystkich narodów,
7) J. Stalin, „Zagadnienia leninizmu“ , str. 350 — 351.
