MYŚL
WSPÓŁCZESNA
C Z A S O P I S M O N A U K O W E
Warszawa— Łódź Październik 1948
M Y Ś L W S P Ó ŁC ZE S N A
C Z A S O P I S M O N A U K O W E
W A R S Z A W A - Ł Ó D Ź PAŹDZIERNIK 194 8
Henryk Raori
Udział Polaków w Rewolucji Paździ erriiko wej
i
P O LS K IE Ż Y W IO Ł Y P O S T Ę P O W E W O B E C F A K T U O B A L E N IA C A R A T U
T rz y d z ie ś c i z g ó rą la t te m u d o k o n a ła k la s a ro b o tn ic z a R o s ji n a j
w ię k s z e g o w d z ie ja c h p rz e w ro tu . R o b o tn ic y i c h ło p i c a rs k ie j R o sji o b a lili w ła d z ę o b s z a rn ik ó w i k a p ita lis tó w i s tw o r z y li re p u b lik ę ra d z ie c ką. „K la s a n a je m n ik ó w , k la s a p rz e ś la d o w a n y c h , kla s a u c is k a n y c h i w y z y s k iw a n y c h w z n io s ła się p o ra z p ie rw s z y w d z ie ja c h lu d z k o ś c i na sta
n o w is k o k la s y p a n u ją c e j, za ra ża ją c s w o im p rz y k ła d e m p ro le ta riu s z y w s z y s tk ic h k r a jp w " . (J. S ta lin : „M ię d z y n a ro d o w y c h a ra k te r R e w o lu c ji P a ź d z ie rn ik o w e j").
R e w o lu c ja n io s ła ze sobą w o ln o ś ć i d la P o la k ó w . B y ło b o w ie m p o w szechnie w ia d o m e , że r e w o lu c y jn a d e m o k ra c ja ro s y js k a , od d e k a b ry s tó w począw szy, p o p rze z H e rce n a i N a ro d n ą W o lę , aż do m a rk s is towskiego ru c h u ro b o tn ic z e g o w łą c z n ie , n ie t y lk o u z n a w a ła p ra w a na- to d u p o ls k ie g o do sa m o o kre śle n ia , ale dążenia je g o w ty m k ie ru n k u i ak n a jc z y n n ie j w s p ie ra ła . N a d z ie je P o la k ó w b y ły uzasadnione, p o n ie w aż ty lk o p ro letariat rosyjski b y ł niezainteresow any w ucisku narodo
wościowym i ja k o ta k i b y ł z d o ln y do słusznego i s p ra w ie d liw e g o ro z w ią z a n ia k w e s tii n a ro d o w o ś c io w e j. S a m o o kre śle n ie n a ro d ó w b y ło je d nym z h aseł r e w o lu c ji p ro le ta ria c k ie j, le ża ło w je j in te re sa ch .
W c h w ili o b a le n ia c a ra tu s k u p ia ła się w R o s ji w ie lk a , b lis k o d w u 1 p o ł m ilio n o w a lic z b a P o la k ó w . S k ła d a li się na n ią o s ia d li od daw na w y g n a ń c y i u c ie k in ie rz y z cza só w w o jn y , lu d z ie p rz y w ie z ie n i z w a r
sztatem p ra c y (naczelne d o w ó d z tw o u s tę p u ją c e j p rz e d N ie m c a m i ar- r o s y js k ie j d o k o n a ło p rz y m u s o w e j e w a k u a c ji z K o n g re s ó w k i i tzw . . e rn i za ch o d n ich ), n a d to z w o ln ie n i w ię ź n io w ie i ze s ła ń c y itd ., w resz- Cle cała masa P o la k ó w w a rm ii r o s y js k ie j. P o la c y ro z s ia n i b y li po
1 8 6 HENRYK RAORT
c a łe j R o sji, w ię k s z e je d n a k ic h s k u p is k a b y ły w w ie lk ic h m ia sta ch , ja k P io tro g ró d , M o s k w a , K ijó w , C h a rk ó w , M iń s k , S aratów , C a ry c y n , Kazań, T u ła i in n e . P rócz te g o ż y ła n a B ia ło ru s i i U k ra in ie p o ls k a lu d n o ść, p rz e w a ż n ie w ło ś c ia ń s k a i d ro b n o szla ch e cka , z n a jd u ją c a się p o d w p ły w a m i p o ls k ic h o b s z a rn ik ó w i k le ru . T y m ż e w p ły w o m u le g a ła tu ró w n ie ż z a w o d o w a in te lig e n c ja p o ls k a w m ia s ta c h (pochodze nia p rz e w a ż n ie szlachec
k ie g o ), d ro b n o m ie szcza ń stw o i rz e m ie ś ln ic y . E w a k u o w a n e p o ls k ie fa b r y k i z p o ls k im i r o b o tn ik a m i b y ły ro zm ieszczone p rz e w a ż n ie na U k r a i
nie, w ś ro d k o w e j R o s ji, a n a w e t na S y b e rii.
J a k w ia d o m o , o b ie s tro n y w a lczą ce w y k o r z y s ta ły sp ra w ę P o ls k i ja k o p rz e d m io t d e m a g o g ii i o s z u ka ń czych o b ie tn ic w s to s u n k u do u c is k a n y c h przez s ie b ie P o la k ó w . T a k im np. o szu ka ń czym p o s u n ię c ie m ze s tro n y R o s ji (w m o m e n cie o k u p o w a n ia K o n g re s ó w k i przez w o js k a n ie m ie c k ie ) b y ło u tw o rz e n ie „ K o m is ji d la S p ra w P o ls k ic h ". N a s tą p iło p e w n e g o r o d z a ju zła g o d ze n ie u c is k u n a ro d o w o ś c io w e g o , p e w n e g o ro d z a ju s w o b o da ru c h ó w (choć w g ru n c ie rz e c z y n ie oznaczało to za sa d n iczych zm ian w s to s u n k u do P o la k ó w ).
P o w s ta je c a ły szereg p o ls k ic h o rg a n iz a c ji sp o łe czn ych , c h a r y ta ty w n y c h , k u ltu r a ln y c h itd . D la rzą d u b y ło n a w e t d o g o d n ie j, b y sam o spo
łe c z e ń s tw o z a ję ło się o rg a n iz o w a n ie m p o m o c y w y g n a ń c o m . P o w s ta ją w ię c o rg a n iz a c je p o m o c y o fia ro m w o jn y , n a jp ie r w C K O (C e n tra ln y K o m ite t O b y w a te ls k i), a n a stę p n ie P T P O W (P olskie T o w a rz y s tw o P o m o cy O fia ro m W o jn y ) z p la c ó w k a m i w e w s z y s tk ic h w ię k s z y c h s k u p ie n ia c h w y g n a ń c ó w p o ls k ic h . W P T P O W zn a la zła się p o w a żn a ilo ś ć ż y w io łó w d e m o k ra ty c z n y c h , w is to c ie zaś w s z y s tk ie w y m ie n io n e o rg a n iz a c je b y ły n ie ja k o bazą o p e ra c y jn ą r e a k c ji p o ls k ie j.
Z e n tu zja zm e m p o w ita ły p o ls k ie ż y w io ły p ostępo w e, a w szczegól
n o ś c i ro b o tn ic y p o ls c y , o b a le n ie ca ra tu . O to p rze cie ż w a lc z y ły m asy lu d o w e P o ls k i rę k a w rę k ę z m asam i ro s y js k im i. C ar b y ł ic h w s p ó ln y m w ro g ie m . N a ty c h m ia s t po r e w o lu c ji lu to w e j 1917 ro k u , o d b y w a ją się w c a łe j R o s ji w ie lk ie w ie c e p o ls k ic h ro b o tn ik ó w , ż o łn ie rz y i in te lig e n c ji z a w o d o w e j, na k tó r y c h m a sy w y p o w ia d a ją się w y ra ź n ie i z d e c y d o w a n ie p o s tro n ie re w o lu c ji. O d ra zu za p a n o w a ło w ś ró d P o la k ó w o lb rz y m ie z a in te re s o w a n ie ż y c ie m p o lity c z n y m . W ie c e są ta k lic z n ie uczęszczane, że często za ch o d zi „p o w a ż n a obaw a, że ru n ą p o d ło g i po d z g ro m a d z o n y m i" — ja k o p o w ia d a w n o ta tc e o ta k im w ie c u „G a ze ta P o ls k a " N r 63 (M o s k w a 7 m a rca 1917 r.). N a w ie c a c h ty c h s tw ie rd z a n o , że t y lk o s o lid a rn a z lu d e m ro s y js k im w a lk a p rz y n ie s ie p e łn e w y z w o le ni n a ro d o w i p o ls k ie m u , n ie pozostan ą w ię c P o la c y o b o ję tn i d la re w o lu c ji, lecz w ezm ą w n ie j c z y n n y u d z ia ł. Z n a jd a ls z y c h z a k ą tk ó w Ro
s ji m a s y p o ls k ie ślą r e w o lu c ji gorące s ło w a p o w ita n ia z za p e w n ie n ia m i, że p ó jd ą z n ią aż do z w y c ię s k ie g o ko ń c a ! D z ie je się ta k w e w s z y s tk ic h s k u p is k a c h p o ls k ic h -— w P io tro g ro d z ie , M o s k w ie , C h a rk o w ie , K ijo w ie , M iń s k u , R o sto w ie , S a ra to w ie , O m sku, T o m s k u itd . N a w ie c a c h i z e b ra n ia c h s k ła d a ją P o la c y życ z e n ia p r o le ta r ia to w i ro s y js k ie m u , k tó re g o dążenia o b e jm u ją w z u p e łn o ś c i dążenia p r o le ta ria tu i n a ro d u p o ls k ie go. P o d kre śla się w szędzie, że o b a le n ie d e s p o tyzm u c a rs k ie g o je s t p o c z ą tk ie m w o ln o ś c i u ja rz m io n y c h n a ro d ó w . M a s y p o ls k ie z o b o w ią z u ją się
UDZIAŁ POLAKÓW W REWOLUCJI PAŹDZIERNIKOWEJ 187
poprzeć ze w s z y s tk ic h s ił r e w o lu c y jn y p r o le ta r ia t ro s y js k i w je g o d a l
szej w a lce , z w y c ię s k a b o w ie m re w o lu c ja „p o m o ż e z je d n o c z y ć tr z y czę
ści P o ls k i w je d n ą p o ls k ą re p u b lik ę d e m o k ra ty c z n ą ".
S y m p a tio m re w o lu c y jn y m s z e ro k ic h rzesz P o la k ó w n a d a w a ła to n S D K P iL id e o w o i o rg a n iz a c y jn ie zespolon a z p a trią b o ls z e w ik ó w . F ala r e w o lu c ji o g a rn ę ła je d n a k n ie t y lk o r o b o tn ik ó w e s d e ka p e lo w skich , ale ta k ż e p e p e s o w s k ic h i b e z p a rty jn y c h . W k ła d p o ls k ic h mas p ra c u ją c y c h w re w o lu c ję ro s y js k ą je s t p o w a ż n y , ic h u d z ia ł b y ł znaczny. B y ły one n ie t y lk o z w y k ły m i u c z e s tn ik a m i w y p a d k ó w , ale często n a le ż a ły do a w a n g a rd y r e w o lu c y jn e j i d o s ta rc z y ły r e w o lu c ji w y b itn y c h w o d z ó w . N a z w is k a D z ie rż y ń s k ie g o i M a rc h le w s k ie g o są n ie ro z e rw a ln ie złączone z h is to rią r e w o lu c ji ro s y js k ie j. P o la c y za czę li od ra z u tw o rz y ć s w o je o rg a n iz a c je p o lity c z n e do w a lk i o w o ln o ś ć d la czyn n e g o p o p a rc ia re w o lu c ji, a ty m sa m ym d la u z y s k a n ia p ra w d z iw e j n ie p o d le g ło ś c i P o lski.
W szędzie, szczególnie w w ie lk ic h o ś ro d k a c h p rz e m y s ło w y c h , b io rą a k t y w n y u d z ia ł w p ra ca ch Rad D e le g a tó w R o b o tn ic z y c h i Ż o łn ie rs k ic h . R o b o tn ik i c h ło p p o ls k i s ta n ę li z d e c y d o w a n ie po s tro n ie re w o lu c ji.
Ś w ia d czą o ty m ta k ie fa k ty , ja k ż y w io ło w y pęd do je d n o ś c i, słuszne s ta n o w is k o w k w e s tii n a ro d o w o ś c io w e j oraz p e łn e ś w ia d o m o ś c i u s to s u n k o w a n ie się do r e a k c ji p o ls k ie j. N a lic z n y c h z e b ra n ia c h p o d k re ś la się k o n ie czn o ść p rz e c iw s ta w ie n ia się r o b o tn ik ó w k la s o m p o s ia d a ją c y m , k tó re p rz y p o m o c y „ r a d y k a ln y c h " często fra z e s ó w s ta ra ją się o dciągn ąć ro b o tn ik a od w a lk i i w te n sposób stę p ić je g o św ia d o m o ść k la s o w ą .
K o re s p o n d e n c je z m ia s t p ro w in c jo n a ln y c h donoszą, że re w o lu c ja ro s y js k a p o b u d z iła do ż y c ia p ro le ta ria t p o ls k i, p o w o ła ła go do ja w n e g o i z o rg a n iz o w a n e g o d z ia ła n ia . R o b o tn ic y p o ls c y w y ra ż a ją w n ic h szczerą s y m p a tię d la p ro le ta ria tu ro s y js k ie g o , p o d k re ś la ją c ko n ie c z n o ś ć w s p ó ł
d z ia ła n ia r o b o tn ik ó w p o ls k ic h z r o s y js k im i w w a lc e o p o g łę b ie n ie re w o lu c ji. S zyb ko p o w s ta w a ły m ie js c o w e g ru p y s o c ja lis ty c z n e , k r y s ta liz o w a ły się p o g lą d y na bieżące z a g a d n ie n ia p o lity c z n e , na za g a d n ie n ia i cele r e w o lu c ji. W s k ła d C e n tra ln e g o K o m ite tu W y k o n a w c z e g o g ru p SD KPiL, z siedzibą w P io tro g ro d z ie , w c h o d z i m ię d z y in n y m i F e lik s D z ie rż y ń s k i, k tó re g o w m a rc u u w o ln ił lu d m o s k ie w s k i z w ię z ie n ia „B u - t y r k i " w M o s k w ie . N a U k ra in ie i B ia ło ru s i p o w s ta je ZSP (Z je d n o cze n ie S o c ja lis ty c z n e P o lskie ), w k tó r y m re j w o d z iła P P S -fra kcja r e w o lu c y j
na. W y k o r z y s tu ją c ż y w io ło w y pęd r o b o tn ik ó w p o ls k ic h do je d n o ś c i oraz p o w s z e c h n ie u zn a w a n ą ko n ie c z n o ś ć czyn n e g o w s p ó łd z ia ła n ia z p ro le ta ria te m ro s y js k im , p ra w ic o w i p rz y w ó d c y PPS (m ię d zy in n y m i Pużak i Z arem ba, k tó r z y w o w y m czasie p rz e b y w a li w C h a rk o w ie ) zaw czasu p rz y g o to w a li sobie w o rg a n iz a c ja c h ZSP b a z y d la p rz y s z łe j k o n tr r e w o lu c y jn e j d z ia ła ln o ś c i. J a k g o rą co p ra g n ę li ro b o tn ic y p o ls c y c z y n u re w o lu c y jn e g o , ja k b a rd zo do n ie g o p a rli, ś w ia d c z y c a ły szereg w s p ó ln y c h a k c ji, w y s tą p ie ń i odezw , p o d p is a n y c h p rze z w s z y s tk ie p o ls k ie p a rtie s o c ja lis ty c z n e . K o n s e k w e n tn a lin ia i k o n s e k w e n tn ie r e w o lu c y jn a ta k ty k a S D K P iL p o c ią g a ła za sobą le w ic o w c ó w , fra k c ję PPS i ż y w io ły bez
p a rty jn e , ta k że n ie je d n a a k c ja b y ła p rz e p ro w a d z o n a w s p ó ln ie przez soc
ja lis tó w ró ż n y c h o d ła m ó w . O w ie lk ie j a k ty w n o ś c i mas p o ls k ic h ś w ia d c z y np. fa k t, że 12 m arca, w p o ch o d zie p r o le ta ria tu M o s k w y , o d d z ia ł
1 8 8 HENRYK RAORT
p o ls k i lic z y ł do 6.000 osób. N a d o d d z ia łe m ro z w in ię te b y ły s z ta n d a ry o D K P iL i PPS. In s ty n k to w n a i s iln a dążność r o b o tn ik ó w p o ls k ic h do je d n o ści w y p ły w a ła ze szczerej ch ę c i s tw o rz e n ia s iln e g o obo zu r e w o lu c y j
nego dla p rz e c iw s ta w ie n ia go s iln e m u o b o z o w i b u rż u a z ji i o b s z a rn ic tw a d la o c h ro n y mas od o b c y c h w p ły w ó w id e o lo g ic z n y c h , d la ic h czyn n e g o w s p ó łd z ia ła n ia w ro z w o ju re w o lu c ji. Je dnakże o s ta łe j w s p ó ln o ś c i a k c ji n ie m o g ło b y ć m o w y , bo n ie z m ie n n e j l i n i i k la s o w o -re w o lu c y jn e j w a lk i trz y m a ła się t y lk o SD KPiL. P P S -lew ica c ią g le się w a h a ła , zaś p ra w ic o w i p rz y w ó d c y P P S -fra k c ji o d c ią g a li r o b o tn ik ó w p o ls k ic h od w a lk i re w o lu - c y jn e j, ch o cia ż ró w n ie ż w o b rę b ie sam ej f r a k c ji ro b o tn ic y p rz e ję c i b y li do g łę b i re w o lu c jo n iz m e m p ro le ta ria c k im .
I I
R E W O L U C J A P A Ź D Z IE R N IK O W A A S P R A W A P O L S K A
*
R e w o lu c ja lu to w a z a k tu a liz o w a ła sp ra w ę p o lską . R e w o lu c y jn y p ro le ta r ia t ro s y js k i w y p o w ia d a się p rz e c iw k o dalszem u u c is k o w i n a ro d ó w , u ja rz m io n y c h przez R osję. Przez u sta P io tro g ro d z k ie j R a d y D e le g a tó w R o b o tn ic z y c h i Ż o łn ie rs k ic h d e k la ru je on p ra w o P o ls k i do c a łk o w ite j n ie p o d le g ło ś c i bez zastrzeżeń:
,,Do N a ro d u P o lskie g o .
C arat, k t ó r y w c ią g u stu la t d ła w ił z a ró w n o n a ró d p o ls k i ja k i ro s y js k i, zo sta ł o b a lo n y w s p ó ln y m i s iła m i p ro le ta ria tu i w o js k a . Z a w ia d a m ia ją c n a ró d p o ls k i o ty m z w y c ię s tw ie w o ln o ś c i nad w s z e c h ro s y js k im żan
darm em , P io tro g ro d z k a Rada D e le g a tó w R o b o tn ic z y c h i Ż o łn ie rs k ic h oś
w ia d cza , że d e m o k ra c ja R o s ji s to i na s ta n o w is k u u z n a n ia sa m o o kre śle n ia p o lity c z n e g o n a ro d ó w , i o z n a jm ia , że P olska m a p ra w o do c a łk o w ite j n ie p o d le g ło ś c i p o d w zg lę d e m p a ń s tw o w o -m ię d z y n a ro d o w y m .
P rz e s y ła m y n a ro d o w i p o ls k ie m u swe b ra tn ie p o z d ro w ie n ia i ż y c z y m y m u p o w o d z e n ia w o c z e k u ją c e j go w a lc e o w p ro w a d z e n ie w n ie p o d le g łe j Polsce d e m o k ra ty c z n e g o , re p u b lik a ń s k ie g o u s tro ju .
P io tro g ro d z k a Rada D e le g a tó w R o b o tn ic z y c h i Ż o łn ie rs k ic h ".
(„P ra w d a " z 16 m a rca 1917 r.).
R e w o lu c y jn y p r o le ta r ia t ośw ia d cza o fic ja ln ie , że p ie rw s z ą spraw ą po s w o je j, bę d zie d la ń w o ln o ś ć P o ls k i. Rzuca śm ia ło h a sło z je d n o c z o n e j i n ie p o d le g łe j P o ls k ie j R z p lite j D e m o k ra ty c z n e j i z o b o w ią z u je się o to w a lc z y ć „ w s z e lk im i s iła m i i w s z e lk im i ś ro d k a m i".
Pod p re s ją re w o lu c y jn e g o p ro le ta ria tu ro s y js k ie g o Rząd T y m c z a s o w y d a je 30 m a rca 1917 oszukańcze o b ie tn ic e u tw o rz e n ia „ w o ln e j P o ls k i".
P rzyszła k o n s ty tu a n ta m a w y ra z ić sw ą zgodę „n a z m ia n y w te r y to r iu m p a ń s tw o w y m R o s ji", m a też z a tw ie rd z ić „ w o ln y " so ju sz w o je n n y tego p a ń s tw a p o ls k ie g o z R osją. O w a rto ś c i te g o m a n ife s tu Rządu T y m cza so w e g o m ó w i L e n in w te n sposób: „ W o ln e w o js k o w e p rz y m ie rz e m a łe j P o ls k i z o g ro m n ą R osją je s t w sam ej rz e c z y c a łk o w ity m m ilita r n y m u c ie m ię że n ie m P o ls k i" (L e n in : D z ie ła t. X X , str. 261).
M a s y p o ls k ie w R o s ji z ro z u m ia ły , że t y lk o re w o lu c ja z w ia s tu je Polsce p ra w d z iw ą n ie p o d le g ło ś ć , że je j is tn ie n ie m u s i w o b e c te g o b y ć ściśle
UDZIAŁ POLAKÓW W REWOLUCJI PAŹDZIERNIKOWEJ 189
zw ią za n e z s iła m i r e w o lu c ji w R o sji. D la te g o też g ło śn o ro z b rz m ie w a ją na w ie c a c h i z e b ra n ia c h p o ls k ic h g ło s y , że „P o ls k a o d zyska ć m oże zu
pe łn ą i rz e c z y w is tą n ie p o d le g ło ś ć t y lk o od z w y c ię s k ie j r e w o lu c ji" . Stąd też p ły n ą ł w n io s e k , że a b y to u rz e c z y w is tn ić , n a le ż y d o p ro w a d z ić re w o lu c ję do ko ń ca . S tało się jasne, że re w o lu c ja ro s y js k a k ła d z ie fu n d a m e n t p o d n ie p o d le g ło ś ć P o ls k i. D la te g o też m asy p o ls k ie w R o s ji w y b ie ra ją je d y n ie słuszną d ro g ę c z y n n e g o p o p a rc ia r e w o lu c ji r o s y js k ie j, pod p rz e w o d e m S D K P iL od ra zu s ta ją po s tro n ie z d e c y d o w a n y c h b o jo w n ik ó w o re w o lu c ję , tj. po s tro n ie b o ls z e w ik ó w . J e d y n ie b o w ie m o n i w s k a z a li p o ls k im m asom lu d o w y m dro g ę do w o ln o ś c i, je d y n ie o n i sta
w ia li sp ra w ę sa m o o k re ś le n ia n a ro d ó w ja s n o i w y ra ź n ie . N a k o n fe re n c ji p a r tii b o ls z e w ic k ie j w k w ie tn iu 1917 r. Lenin, d e m a s k u ją c oszukańcze o b ie tn ic e R ządu T ym cza so w e g o p o w ie d z ia ł: „ J e ś li F in la n d ia , P olska i U k ra in a o d d zie lą się od R o s ji — n ie m a w ty m n ic złego. K to to p o tę p i, te n je s t szo w in istą ... J e ś li ju t r o S o w ie ty w ezm ą w ła d z ę w swe ręce, w te d y p o w ie m y : N ie m c y , pre cz z w o js k ie m z P o ls k i, R o sji, p re cz z w o js k ie m z A r m e n ii — in a c z e j będzie to o s zu stw o ". (Lenin, D z ie ła t. X X , str. 275-278). C zyn n a p o m o c r e w o lu c ji, u d z ia ł a k ty w n y w p ra c a c h Rad D e le g a tó w R o b o tn ic z y c h i Ż o łn ie rs k ic h , w w y b o ra c h , w m ilic ji itd . sta je się hasłe m dnia, a lb o w ie m słu szn ie ro z u m o w a n o , że w o ln o ś ć ro s y js k a je s t zarazem w o ln o ś c ią p o lską . P o d kre śla n o w szędzie, że in te re s y r e w o lu c y jn e g o p r o le ta ria tu ro s y js k ie g o są zarazem in te re s a m i p ro le ta ria tu p o ls kie g o , w y z w o le n ie n a ro d o w e łą c z o n o ściśle z w y z w o le n ie m sp o łe czn ym . G łoszono, że n a ró d p o ls k i m u si w o b e c 1 te g o z je d n o c z y ć się z n a ro d e m ro s y js k im , a w szczególno ści z r o s y js k ą k la s ą ro b o tn ic z ą w je j dąże
n ia c h do za m ie rzo n e g o celu. P o w o ły w a n o się p rz y ty m na w s p ó ln ą w a l
kę o w o ln o ś ć w p rze szło ści oraz na p rz y ja ź ń i b ra te rs tw o , ja k ie się w te j w a lc e w y k u w a ło .
M a s y p o ls k ie też ja s n o z d a w a ły sobie sp ra w ę z ró ż n ic y , ja k a zacho
d z iła p o m ię d z y d e k la ra c ją R a d y D e le g a tó w R o b o tn ic z y c h i Ż o łn ie rs k ic h a oszukańczą o b ie tn ic ą „ u tw o rz e n ia w o ln e j P o ls k i" R ządu T y m c z a s o w e go. N ic w ię c d z iw n e g o , że d e k la ra c ji Rządu T ym cza so w e g o n ie tr a k to w a ły p o w a ż n ie u w a ż a ją c ją za m a n e w r.
I podczas g d y m a sy p o ls k ie z n a jd u ją o p a rc ie w s w e j w a lc e o w o l
ność n a ro d o w ą i społeczną w r e w o lu c ji ro s y js k ie j — re a k c ja p o ls k a szu
ka i z n a jd u je o p a rc ie w r e a k c ji r o s y js k ie j. W s p ó ln o ś ć in te re s ó w n a ka zu je im iść rę k a w rę kę . D e k la ra c ja R ządu T ym cza so w e g o , w y d a n a pod p re sją r e w o lu c ji, m ia ła na c e lu p o z y s k a n ie P o la k ó w d la dalszego p ro w a d ze n ia w o jn y „a ż do z w y c ię s k ie g o k o ń c a ". Jasne, że b u rż u a z ji p o ls k ie j w R o s ji w z u p e łn o ś c i w y s ta rc z a d e k la ra c ja R ządu T ym cza so w e g o , id zie b o w ie m p o l i n i i je j w ła s n y c h in te re s ó w ; w z w y c ię s tw ie b u rż u a z ji r o s y js k ie j w id z ia ła ona p e w n o ść d la s w o ic h m a ją tk ó w . W p o k ło n a c h w y raża b u rż u a z ja p o ls k a „s w e g łę b o k ie u z n a n ie " d la Rządu T ym cza so w e g o . H ra b ia Z y g m u n t W ie lo p o ls k i p rz y p o m in a n a w e t ks. L w o w o w i, że „P o l
s k i K o m ite t N a ro d o w y od sam ego p o c z ą tk u w o jn y s ta ł ca łą duszą po s tro n ie R o s ji".
D la te g o też re a k c ja p o ls k a d o ło ż y ła w s z y s tk ic h sił, b y o d sepa ro w ać P o lskie m a s y lu d o w e od ro s y js k ic h , zdusić w z a ro d k u ic h p rz y ja ź ń , n ie
1 9 0 HENRYK RAORT
d o p u ścić do czyn n e g o u d z ia łu w r e w o lu c ji i ty m sa m ym zapobiec ic h ra d y k a liz a c ji.
B u rżu a zja p o ls k a n ie m o g ła -— bo n ie c h c ia ła — w id z ie ć tego, że z w y c ię s tw o haseł b o ls z e w ic k ic h to je d y n a d ro g a do p ra w d z iw e j n ie p o d le g ło ś c i P o lski.
Ja k ą w a rto ś ć m ia ły d la P o ls k i o b ie tn ic e Rządu T ym cza so w e g o m oże p rze ko n a ć się k a ż d y , k to c z y ta ł ta jn e d o k u m e n ty ogłoszon e przez b o l
s z e w ik ó w . Z d o k u m e n tó w ty c h w y n ik a ja sn o , że n ie m y ś la n o w c a le o o d b u d o w a n iu p a ń stw a p o ls k ie g o .
Z całą p o w a g ą n a to m ia s t tr a k to w a ł s w o ją d e k la ra c ję , daną w sp ra w ie P o lski, z w y c ię s k i lu d ro s y js k i. M ó w ią o ty m „W ia d o m o ś c i z P io tro - g ro d z k ie j R a d y D e le g a tó w Rob. i Ż o łn ie rs k ic h " z d n ia 15 m a rca 1917 ro k u : „N a d e s z ła w re s z c ie c h w ila , k ie d y n a ró d ro s y js k i m oże n ie ty lk o sw o b o d n ie i o tw a rc ie w y p o w ie d z ie ć się, ale i czynem swoim bezpośre
dnim o ile z a jd z ie tego potrzeba poprzeć swe obietnice, dane w sprawie polskiej. I d a le j: „n a d s z e d ł czas, k ie d y trz e b a w y rz e c sta n o w czo i n ie z ło m n ie : N iech ż y je zjednoczona, niepodzielna Polska, N iech ży je Polska Rzeczpospolita D em okratyczna. Żadne siły świata nie pow in n y prze
szkodzić w y trw a łe m u narodow i polskiemu w zjednoczeniu trzech części Polski — ro syjskiej, austriackiej i n iem ieckiej w jedno państwo, które powinno zostać zbudowane na wolnościowych zasadach Rzeczypospoli
tej D em okratycznej".
S ło w a r e w o lu c y jn y c h r o b o tn ik ó w r o s y js k ic h d o d a w a ły o tu c h y i u m a c
n ia ły w ia rę mas p o ls k ic h w u rz e c z y w is tn ie n ie dążeń p o lity c z n y c h de
m o k r a c ji p o ls k ie j.
In te re s y k la s o w e r o b o tn ik ó w p o ls k ic h d y k to w a ły k o n ie czn o ść w s p ó l
n e j w a lk i z ru c h e m r e w o lu c y jn y m w R o sji, k tó re g o z a w o ła n ie m b o jo w y m stała się n ie p o d le g ło ś ć P o lski.
N a o g ó ln o ro s y js k ie j n a ra d zie d e m o k ra ty c z n e j p rz y p o m in a p rze d sta w ic ie l SDKPiL, że p a rtia p ro le ta ria tu p o ls k ie g o od sam ego p o c z ą tk u w o j
n y w s k a z y w a ła , że a n i k o a lic ja , a n i też p a ń s tw a c e n tra ln e n ie m ogą w sposób d e m o k ra ty c z n y ro z w ią z a ć s p ra w y w y z w o le n ia n a ro d o w e g o P o lski. D w u le tn ie rz ą d y B esselera po d p o k r y w k ą R a d y S tanu z a św ia d c z y ły o słuszności ty c h w skazań. P ro le ta ria t p o ls k i z ro z u m ia ł — s tw ie r
dza d a le j tenże p rz e d s ta w ic ie l w s w e j d e k la ra c ji •— że re w o lu c ja ro s y js k a n ie s ie rz e c z y w is tą w o ln o ś ć , w im ię w ię c te g o s ta n ę li r o b o tn ic y p o ls c y po d sztandarem r e w o lu c ji ro s y js k ie j, upatrując w je j rozw o ju jedyną ręko jm ię własnego w yzw o len ia. A le d o p ó k i u ste ru w ła d z y s to i rzą d k o a lic y jn y , w ie lk ie zad a n ia r e w o lu c ji r o s y js k ie j n ie m ogą b y ć u rz e c z y w is tn io n e , a z b liż a ją c y się p o k ó j zostanie z a w a rty m ię d z y p o tę ż n y m i p a ń s tw a m i im p e ria lis ty c z n y m i—m a ra c h u n e k sła b y c h n a ro d o w o ś c i. P olska sta n ie się w te d y p rz e d m io te m h a n d lu a lb o n a rzę d zie m p a ń s tw o w y m w rę k a c h im p e ria liz m u z a c h o d n io -e u ro p e js k ie g o . B io rą c to w s z y s tk o pod uw agę, p o ls c y s o c ja ld e m o k ra c i o św ia d cza ją , co n a s tę p u je : „ N a czele re
w o lu c ji ro syjskiej w in ien stać rząd re w o lu c y jn y p ro letariatu i włościań- stwa, k tó ry jed yn ie zdolny jest poprowadzić w a lk ę o pokój dem okratycz
n y wśród narodów w ciągniętych w w ir w o jn y i ty lk o taka w ładza może gw arantow ać polskim masom pracującym w yzw o len ie społeczno-naro-
dowe."
UDZIAŁ POLAKÓW W REWOLUCJI PAŹDZIERNIKOWEJ 1 9 1
W y p a d k i p ó źn ie jsze p o tw ie rd z iły , że d la M ilu k o w y c h i K ie re ń s k ic h P olska b y ła fa k ty c z n ie „ t y lk o p rz e d m io te m h a n d lu d e m o k ra ty c z n e g o ” . W y p a d k i p o tw ie r d z iły też i to, że ty lk o dzięki rew o lu cji proletariackiej stało się m ożliw e złam anie jarzm a ucisku, ciążącego nad narodem pols
kim , że je d yn ym zdecydow anym sojusznikiem wolności i niezawisłości Polski b y li re w o lu c y jn i robotnicy rosyjscy. P ra w d z iw a ro s y js k a d em o
k ra c ja re w o lu c y jn a p o zo sta ła je d y n ą w R o s ji o b ro ń c z y n ią s p ra w y p o ls k ie j. D a ls z y ro z w ó j w y p a d k ó w w y k a z a ł też, że „w s z y s c y ci, k tó r z y b ro n ili in te re s ó w o b s z a rn ik ó w i k a p ita lis tó w p o ls k ic h , n ie m a ją n ic w s p ó l
nego z d e m o k ra c ją a n i z p ra w d z iw y m p a trio ty z m e m p o ls k im .
S zczególnie ja s n ą stała się ta p ra w d a po R e w o lu c ji P a ź d z ie rn ik o w e j, k tó ra p ie rw s z a p o s ta w iła sp ra w ę n ie p o d le g ło ś c i P o ls k i na p ła szczyźn ie re a ln e j. L e n in o w s k i d e k re t o p o k o ju , u c h w a lo n y przez I I Z ja z d
8 lis to p a d a 1917 ro k u , w z y w a w s z y s tk ie p a ń stw a w o ju ją c e do n a ty c h m ia s to w e g o ro zp o czę cia p e rtra k ta c y j w s p ra w ie z a w a rc ia p o k o ju bez a n e k s ji i k o n tr y b u c ji. W p a m ię tn e j d e k la ra c ji p ra w n a ro d o w R o s ji z 23 lis to p a d a 1917 r. (podp isa n e j przez L e n in a i S talina) rzą d s o w ie c k i ogłasza ró w n o ś ć i su w e re n n o ść n a ro d ó w b y łe j c a rs k ie j R o sji, p ra w u do sa m o o k re ś la n ia aż do o d e rw a n ia się i u tw o rz e n ia sa m odzielne go p a ń stw a w łą c z n ie . „Ż a d a m y sa m o s ta n o w ie n ia d la w s z y s tk ic h n a ro d o w u c is k a n y c h i d la te g o n ie m o że m y d o p u ścić do tego, b y n a ró d p o ls k i pozba
w io n y b y ł te g o p ra w a ” - pisze „P ra w d a ” , o rg a n C e n tra ln e g o i P eters
b u rs k ie g o K o m ite tu SDPRR, z 15 g ru d n ia 1917 ro k u .
W B rze ściu n a d B u g ie m (w czasie ro k o w a ń p o k o jo w y c h z p a ń s tw a m i c e n tra ln y m i) d e le g a cja s o w ie c k a ostrzega N ie m c ó w , ze „g ra n ic e u s ta n o w io n e przez g w a łt i z b ro d n ie p rz e c iw k o n a ro d o w i p o ls k ie m u — u p a d ły w S z z Pcaratem . N o w e zaś g ra n ice ... p o w in n y b y ć o k re ś lo n e w o l ^ w o ^ n a ro d ó w ” . O d nośna d e k la ra c ja , złozona przez d e le g a cję s o w ie cką w B rze ściu b rz m i:
„1. Z fa k tu w c h o d z e n ia o b sza ró w o k u p o w a n y c h w s k ła d b y łe g o ce
sa rstw a ro s y js k ie g o rzą d ro s y js k i n ie w y c ią g a ż a d n y c h w n io s k ó w , k tó re n a k ła d a ły b y na lu d n o ś ć ty c h ziem ja k ie k o lw ie k o b o w ią z k i p ra w n o -p a ń - s tw o w e w s to s u n k u do R e p u b lik i R o s y js k ie j.
D a w n e g ra n ic e b y łe g o ce sa rstw a ro s y js k ie g o , g ra n ic e w y tw o rz o n e przez p rze m o c i z b ro d n ie w o b e c n a ro d ó w , a w szczególno ści w o b e c n a ro d u p o ls k ie g o , ob a lo n e z o s ta ły w ra z z caratem .
N o w e g ra n ic e z w ią z k u b ra te rs k ic h n a ro d ó w R e p u b lik i R o s y js k ie j z n a ro d a m i, k tó re zechcą w y jś ć poza je j rubieże, p o w in n y b y ć o k re ślo n e p iz e z n ie s k rę p o w a n ą d e c y z ję z a in te re s o w a n y c h n a ro d o w .
2. D la te g o rz ą d ro s y js k i za swe p o d s ta w o w e zadanie podczas obec
n y c h p e rtra k ta c ji" n ie u w a ża b y n a jm n ie j o b ro n y dalszego p rz y m u s o w e g o z a lic z a n ia w s k a z a n y c h o b sza ró w do s k ła d u p a ń s tw a ro s y js k ie g o , a je d y n ie z a p e w n ie n ie ty m obszarom rz e c z y w is te j s w o b o d y sa m o sta n o w ie n ia o ic h w e w n ę trz n y m u s tro ju p a ń s tw o w y m i u re g u lo w a n ia ic h sta n o w is k a m ię d z y n a ro d o w e g o ...” („K ra s n a ja K n ig a ” p rz e k ła d p o ls k i, w y d . „ T r y b u n a ” , M o s k w a 1921).
1 9 2 HENRYK RAORT
W m y s i zasad d e k la ra c ji p ra w n a ro d ó w rzą d s o w ie c k i k o n s e k w e n tn ie d e k re te m R a d y K o m is a rz y L u d o w y c h z d n ia 29 s ie rp n ia 1918 r. tr a k ta ty ro z b io ro w e P o ls k i: „W s z y s tk ie u k ła d y i a k ty , za w a rte przez rzą d b. cesarstw a ro s y js k ie g o z rz ą d a m i K ró le s tw a P ru s k ie g o i M o n a rc h ii A u s tr o - W ę g ie r s k ie j, d o ty c z ą c e ro z b io ró w P o ls k i n in ie js z y m z n ie sione zo s ta ją ra z na zawsze, ja k o sprzeczne z zasada sa m o o kre śle n ia i r e w o lu c y jn ą ś w ia d o m o ś c ią p ra w n ą lu d u ro s y js k ie g o , k t ó r y u z n a ł n ie zaprzeczalne p ra w o n a ro d u p o ls k ie g o do n ie p o d le g ło ś c i i je d n o ś c i" — gło - w d eK,re t- “ d ty c h zasad n ie o d s tę p u je re w o lu c ja ro s y js k a ju ż n ig d y . W k o ń c u 1918 r. i na p o c z ą tk u 1919 r. za czasów rz ą d u M o ra c z e w s k ie g o rzą d u p e p e s o w c ó w i w y z w o le ń c ó w , rząd s o w ie c k i p ro p o n u je n a w ią z a n ie s to s u n k ó w d y p lo m a ty c z n y c h . A le ó w c z e s n y „ lu d o w y " rzą d p o ls k i n ie c h c ia ł p rz y ja z n y c h s to s u n k ó w z R osją ro b o tn ic z ą , b o ją c sie je j p r z y k ła du re w o lu c y jn e g o dla r o b o tn ik ó w p o ls k ic h . C h a ra k te ry s ty c z n y je s t fa k t że rz ą d „ lu d o w y " M o ra c z e w s k ie g o z a w ia d o m ił w s z y s tk ie p a ń stw a o s w y m p o w s ta n iu , p ró c z R o s ji R a d z ie c k ie j. P iłs u d s k i s z y k o w a ł się do w o jn y z m ło d ą re p u b lik ą ra d zie cką , p o w s ta w a ła w ty m c e lu ju ż w te d y
„ d y w iz ja lite w s k o -b ia ło ru s k a " po d d o w ó d z tw e m b y łe g o g e n e ra ła cars- k ie g o Iw a s z k ie w ic z a . W o jn a zo sta ła b o ls z e w ik o m n arzucona , m im o to rząd ra d z ie c k i n ie u s ta w a ł w p ro p o z y c ja c h p o k o jo w y c h . I ta k np. no ta P a d y K o m is a rz y L u d o w y c h z 30 s ty c z n ia 1920 r. g ło s i:
„P o ls k a s to i w o b e c p o s ta n o w ie ń , k tó re m ogą m ie ć d la obu n a ro d ó w na d łu g ie la ta n a jz g u b n ie js z e n astępstw a . W s z y s tk o w s k a z u je , że w y s iłk i s k ra jn y c h im p e ria lis tó w E n te n ty , s tro n n ik ó w lu b a g e n tó w C h u rc h illa lu b C lem enceau, dążą w o becne j c h w ili do p c h n ię c ia P o ls k i w bezsensow ną i z b ro d n ic z ą w o jn ę p rz e c iw R o s ji R a d z ie c k ie j. Ś w ia d o m a s w e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i w o b e c mas ro b o tn ic z y c h R o s ji i p rz e ję ta g łę b o k im p ra g n ie n ie m z a p o b ie że n ia n o w y m n ie z lic z o n y m o fia ro m , nieszczęściom i spus
toszeniom , k tó re grożą o b y d w u narodom .
1. Rada K o m is a rz y L u d o w y c h ośw iadcza, że u zn a ła i n ie z m ie n n ie uz- naje, bez w a ru n k ó w i zastrzeżeń, n ie p o d le g ło ś ć i suw e re n n o ść R zeczy- p o s p o lite j P o ls k ie j i na ty m to u zn a n iu , k tó re d a tu je się od p ie rw s z e g o d n ia is tn ie n ia n ie p o d le g łe g o p a ń stw a p o ls k ie g o , o p ie ra w s z y s tk ie sto su n k i z P olską. W o ln o ś ć P o ls k i je s t w s tę p n y m w a ru n k ie m do w o ln o ś c i R osji..
3. Rada K o m is a rz y L u d o w y c h sądzi, że o ile c h o d zi o rz e c z y w is te in te re s y P o ls k i i R o sji, to n ie m a a n i je d n e j s p ra w y , c z y to te r y to r ia ln e j, c z y e k o n o m ic z n e j, k tó ra n ie m o g ła b y b y ć z a ła tw io n a na drodze u k ła dów ... ( „ W o jn a i P o k ó j", W a rs z a w a w m a ju 1921 r., str. 5— 6 „B ila n s w o jn y z R osją S o w ie c k ą ").
P o lity k a ra d z ie c k a w s to s u n k u do w s z y s tk ic h n a ro d ó w , a w szczegól
no ści w sto s u n k u do n a ro d u p o ls k ie g o , do je g o sa m odzielne go b y tu i n ie p o d le g ło ś c i, je s t k o n s e k w e n tn a i n ie z m ie n iła się po d zie ń d zis ie js z y .
P olska o d z y s k a ła n ie p o d le g ło ś ć d z ię k i R e w o lu c ji P a ź d z ie rn ik o w e j, k tó ra w p ro w a d z iła w ż y c ie b o ls z e w ic k ie h asło o p ra w ie n a ro d ó w u ja r z m io n y c h do s ta n o w ie n ia o sobie aż do o d e rw a n ia . H is to ria w y k a z a ła , że s ta w k a na re w o lu c ję b y ła je d y n ą szansą w y z w o le n ia n a ro d u p o ls k ie g o .
UDZIAŁ POLAKÓW W REWOLUCJI PAŹDZIERNIKOWEJ
1 9 3
I I I
R E A K C J A P O L S K A W O B E C R E W O L U C J I
R e a kcja p o ls k a w R o s ji w c h w ili w y b u c h u r e w o lu c ji s k ła d a ła się za ró w n o z ty c h k a p ita lis tó w i o b s z a rn ik ó w p o ls k ic h , k tó r z y od daw na z a m ie s z k iw a li tz w . K re s y R z e c z y p o s p o lite j, a w ię c L itw ę , B ia ło ru ś , W o ły ń , U k ra in ę , ja k ró w n ie ż z ty c h , k tó r z y z w o js k a m i c a rs k im i w y w ę d ro - w a li podczas w o jn y z K ró le s tw a do R o sji. J e d n i i d ru d z y , w e s p ó ł z re a k c ją ro s y js k ą , s ta n o w ili o p o rę caratu.
O d m arca 1917 r. o rg a n iz u je się też i re a k c ja p o lska , p o d o b n ie ja k g ru p o w a ć i k o n s o lid o w a ć się z a c z ę ły p o ls k ie p a rtie s o c ja lis ty c z n e . Rej w odzą e n d e cy w s tw o rz o n y m przez się P o ls k im K o m ite c ie N a ro d o w y m , z ks. C z e tw e rty ń s k im , W . G ra b skim , h r. W ie lo p o ls k im , J. Z d z ie c h o w s k im , S. W o jc ie c h o w s k im i in n y m i na czele. W M o s k w ie z o rg a n iz o w a n y zos
ta ł P o ls k i K lu b N a ro d o w y . W K ijo w ie z je d n o c z y ły się w s z y s tk ie p o ls k ie s tro n n ic tw a re a k c y jn e w Z g ro m a d ze n ie O rg a n iz a c ji P o ls k ic h . P o w sta je c a ły szereg in n y c h o rg a n iz a c ji b u rż u a z y jn y c h , ja k Z w ią z e k Z je d n o c z e n ia i N ie z a w is ło ś c i P o ls k i, Z rzeszenie W ie lk o p o la n , N a ro d o w y Z w ią z e k R o b o tn iczy, i in n e . W m a ju 1917 r., o b o k „ k r e s o w e j" o rg a n iz a c ji w K ijo w ie , tw o r z y się „ k re s o w a " o rg a n iz a c ja na B ia ło ru s i p o d n azw ą: Rada Polska Z ie m i M iń s k ie j.
P o g łę b ia ją c a się s z yb ko re w o lu c ja n a p a w a re a k c ję p o ls k ą ś m ie rte l
n y m strachem . H a słe m „ n e u tra ln o ś c i" P o la k ó w t j. ha słe m n ie w trą c a n ia się^ do s p ra w w e w n ę trz n y c h ro s y js k ic h u s iłu je ona odsepa ro w ać m asy p o ls k ie od s ił re w o lu c y jn y c h w R o s ji i u c h ro n ić je od w p ły w ó w re w o lu c ji. E n d e cy za czę li n a w o ły w a ć do sw ego n ib y b e z p a rty jn e g o z w ią zku , k t ó r y s o c ja liz m o w i p rz e c iw s ta w ia ł „ s p r a w ie d liw y p o d z ia ł z y s k ó w m ię dzy k a p ita lis tó w i ro b o tn ik ó w " .
A p a ra te m , za p om ocą k tó re g o b u rż u a z ja p o ls k a sta ra się w p ły w a ć na p o ls k ie m a sy w yg n a ń cze , b y ły tz w . T o w a rz y s tw a i K o m ite ty P om ocy O fia ro m W o jn y . P rz y p o m o c y te g o a p a ra tu s ta ra ła się re a k c ja p o ls k a za w sze lką cenę u trz y m a ć s w o je p o z y c je , dążąc do u s u n ię c ia mas p o ls k ic h od u d z ia łu w r e w o lu c ji r o s y js k ie j. Samą re w o lu c ję o k re ś la ła ja k o „ c z y n n ik w e w n ę trz n e g o z a m ę tu " i „ a n a r c h ii" w R o sji.
W ob o zie r e a k c ji p o ls k ie j z n a jd u je m y różne p a rtie o ró ż n y c h o d c ie n iach p o lity c z n y c h i ró ż n y c h „o rie n ta c ja c h ". Są ta m z w o le n n ic y k o a li
c ji i p a ń s tw c e n tra ln y c h , są w ie rn o p o d d a n i ca ra i „ r a d y k a ln i n ie p o d le g ło ś c io w c y " z P O W (P o ls k ie j O rg a n iz a c ji W o js k o w e j). — W s z y s c y z je d n o cze n i w s tra c h u i n ie n a w iś c i do r e w o lu c ji ro b o tn ic z e j w R osji.
Będąc stale i k o n s e k w e n tn ie w ro g ą r e w o lu c ji, re a k c ja p o ls k a w R o s ji z m ie n iła t y lk o s w o je fo r m y i sp o so b y d z ia ła n ia oraz s w o je sy m p a tie ńo ty c h c z y in n y c h u g ru p o w a ń k o n trre w o lu c y jn y c h , w za le żn o ści od b ie gu w y p a d k ó w w R o s ji i na Zachodzie. J e j w ro g o ść w o b e c r e w o lu c ji zn a lazła w ła ś n ie w p ie rw s z e j je j fa zie s w ó j w y ra z w oszukańcze j fo rm ie rzekom ego n ie w trą c a n ia się do s p ra w w e w n ę trz n y c h ro s y js k ic h . W is to cie rz e c z y b y ła to n a jz w y k le js z a k o n trre w o lu c ja . G ło s iła ona na s w o ic h zeb ra n ia ch (np. na z e b ra n iu w lo k a lu g im n a z ju m C K O w M o s k w ie , 6 m ar-
1 9 4 HENRYK RAORT
ca), że w w a lce , ja k a się ro zp o czę ła m ię d z y d w o m a o d ła m a m i (u m ia rk o w a n y m i s k ra jn y m ) społe cze ń stw a ro s y js k ie g o , P o la c y „m u szą stać na s ta n o w is k u o b s e rw a to ró w a n ie d z ia ła c z y ".
A le ta k a fo rm a u s to s u n k o w a n ia się b u rż u a z ji p o ls k ie j do re w o lu c ji o d p o w ia d a ła je g o p o trz e b o m t y lk o w p ie rw s z y c h m ie sią ca ch re w o lu c ji.
Z o b a c z y m y p ó ź n ie j, że g d y re a k c ja p o ls k a w id z i, iż re w o lu c ja u g ru n to w u je się, z m ie n ia ona s w o ją rze ko m ą n e u tra ln o ś ć na ja w n ą i z u p e łn ie zd e cy d o w a n ą k o n trre w o lu c y jn o ś ć . W te d y o k a z u je się, że to h asło „ n e u tra ln o ś c i" b y ło t y lk o za m a s k o w a n y m m a n e w re m , m a ją c y m za zadanie z o rg a n iz o w a n ie s ił k o n tr r e w o lu c ji p o ls k ie j.
Po u p a d k u c a ra tu re a k c ja p o ls k a zn a la zła sz y b k o w s p ó ln y ję z y k z rządem ks. L w o w a i, w y z y s k a w s z y w 'te n sposób p o p a rc ie b u rż u a z ji r o s y js k ie j, zaczyna się zb ro ić. P rz e c h w y tu ją c s p ry tn ie n a s tro je p a tr io ty c z n e P o la k ó w — ż o łn ie rz y w a rm ii r o s y js k ie j, rzu ca ona hasło s tw o rz e n ia o d d z ie ln e j a rm ii p o ls k ie j fo rm a ln ie p o d pozo re m w a lk i p rz e c iw N ie m co m . O rg a n iz u je w ty m ce lu 21 (8) cze rw ca 1917 r. Z ja z d W o js k o w y c h P o la k ó w w P io tro g ro d z ie , na k tó r y m u c h w a lo n o z o rg a n iz o w a n ie w o js k a p o ls k ie g o i w y ło n io n o N a c z e ln y P o ls k i K o m ite t W o js k o w y (N n K W lu b „N a c z p o l") z R a c z k ie w ic z e m na czele. Z ja z d tą n w y k a z a ł w y b itn ie a n ty d e m o k ra ty c z n e i re a k c y jn e te n d e n c je . Z ap ro szo n o p rz e d s ta w ic ie li m o c a rs tw w o ju ją c y c h , p o m in ię to n a to m ia s t p rz e d s ta w ic ie li re w o lu c y jn e g o lu d u ro s y js k ie g o . N a z je źd zie w zn o szo n o o k r z y k i na cześć k ró ló y r.
Z ja z d w y b ie ra P iłs u d s k ie g o na h o n o ro w e g o prezesa. Jest to ju ż n ie ja k o s y m b o l „p rz e o rie n to w a n ia się o r ie n ta c y j" p o ls k ic h i ic h k o n c e n t r a c ji do w a lk i z re w o lu c ją .
W ty m c e lu P iłs u d s k i w y s y ła do R o s ji i na U k ra in ę ca łą fa la n g ę a g e n tó w p e o w ia c k ic h . Z n a le ź li się w ię c ta m : K a s p rz y c k i, R y d z -S m ig ły , M ie d z iń s k i, Schaetzel, L is -K u la , W ie n ia w a D łu g o s z e w s k i, B a rte l de W e y - d e n th a l i in n i. K ie r u je tą ca łą g ru p ą pepe so w ie c Tadeusz H o łó w k o . O ś ro d k ie m ic h d z ia ła ln o ś c i b y ła U k ra in a , w szczególno ści D ru g i K o rp u s (H a lle ra ), skąd d z ia ła ją na w s z y s tk ie p la c ó w k i w o js k o w e . B ardzo w y raźną je s t ic h z a k u lis o w a d z ia ła ln o ś ć w k o rp u s ie D o w b o ra . Z ty m osta
tn im k o n fe ru ją tuż p rz e d je g o p o d d a n ie m się N ie m c o m L is -K u la i M a tu szew ski.
U tra ta „o d w ie c z n y c h p o ls k ic h d w o ró w " na U k ra in ie je s t d la p e o w ia - c k ie g o s o c ja lis ty H o łó w k i „n ie p o w e to w a n ą s tra tą d la k u lt u r y " . N a le ż y w ię c n ie d o p u ścić do „w ła d z tw a b a rb a rz y ń s tw a ". O to je s t tło , na k tó ry m u ło ż y ła się id e a ln a w s p ó łp ra c a m ię d z y „ s o c ja lis tą " H o łó w k ą a e n d e ka m i L u to s ła w s k im i. „N a s z a lin ia p o lity c z n a id z ie w je d n a k o w y m k ie r u n k u " — pisze o en d e ka ch w y b itn y p e o w ia k B a ry ła .
Rząd T y m c z a s o w y d a je s w o ją zgodę na ś cią g a n ie ż o łn ie rz y p o ls k ic h n a k re s y , gdzie tw o r z y się p ie rw s z y P o ls k i K o rp u s W o js k o w y p o d d o w ó d z tw e m D o w b ó r-M u ś n ic k ie g o , b y łe g o g e n e ra ła carskiego.
Sam K o rn iło w , ó w c z e s n y g łó w n o d o w o d z ą c y a rm ii r o s y js k ie j, daje p o z w o le n ie na u tw o rz e n ie K o rp u s u i p o d p is u je n o m in a c ję D o w b ó r-M u ś n ic k ie g o .
UDZIAŁ POLAKÓW W REWOLUCJI PAŹDZIERNIKOWEJ 1 9 5
P rz y te j o k a z ji d a je K o r n iło w D o w b o ro w i ta k ą o p in ię : ,,Tego gene
ra ła w y s o k o ce n ię ja k o c z ło w ie k a tw a rd e g o i d o sko n a łe g o d o w ó d cę i uw ażam , że je s t szczególnie p o żą d a n ym ja k o k o m e n d a n t K o rp u s u P o ls
k ie g o ". i 'i
D o w a lk i z re w o lu c ją p o trze b n e b y ły m asow e s iły b o jo w e . R ea kcja ro s y js k a p ró b o w a ła je znaleźć w n a ro d o w y c h fo rm a c ja c h b u rż u a z y jn y c h .
W lip c u is tn ia ły na fro n c ie : 1) P olska d y w iz ja s trz e lc ó w w skła d zie czte re ch p u łk ó w po t r z y b a ta lio n y , 2) p u łk u ła n ó w , 3) P o ls k i p u łk p ie c h o ty (re z e rw o w y ) i 4) ro ta in ż y n ie rs k a . W s z y s tk ie w y m ie n io n e o d d z ia ły , p ró c z p u łk u re z e rw o w e g o sta c jo n o w a n e g o w B ie łg o ro d z ie (gub. k u rs - k ie j) , w c h o d z iły w s k ła d V I I a rm ii. W e d łu g p la n u M in is te rs tw a W o jn y m ia ł w ła ś n ie z n ic h p o w s ta ć o d rę b n y K o rp u s P o lski.
Ż o łn ie rz y - P o la k ó w z w a b io n o do K o rp u s u D o w b ó r-M u ś n ic k ie g o o b ie tn ic ą w y c o fa n ia ic h z fro n tu , p rę d k ie g o p o w ro tu do k ra ju , w re szcie o b ie tn ic ą o d p o c z y n k u w d o b ra ch p o ls k ic h m a g n a tó w . I rz e c z y w iś c ie N a c z e ln y P o ls k i K o m ite t W o js k o w y , z o rg a n iz o w a w s z y te n ko rp u s , ro z lo k o w a ł go po d w o ra c h s z la c h e c k ic h na B ia ło ru s i. R y c h ło się okazało, że n ie są to w c a le o d d z ia ły do w a lk i z N ie m c a m i, lecz n a rzę d zie k o n tr r e w o lu c ji p o ls k ie j d la o c h ro n y ż o łn ie rz y - P o la k ó w od w p ły w ó w re w o lu c ji. P o czą tko w o d o w b o rc z y c y p e łn ili służbę o c h ro n y m a ją tk ó w p o ls k ic h o b s z a rn ik ó w p rze d ic h p o d z ia łe m p o m ię d z y c h ło p a m i b ia ło ru s k im i, p rz y czym d o p u szcza li się lic z n y c h g w a łtó w i ra b u n k ó w ró w n ie ż w z g lę dem p o ls k ie j lu d n o ś c i w ie js k ie j i m a ło m ia s te c z k o w e j. R ośnie w o b e c tego n ie n a w iś ć do K o rp u s u P o lskie g o , p o zo sta ją ce g o p o d sp e c ja ln ą op ie ką K o rn iło w a . N a z w is k o g e n e ra ła D o w b ó r-M u ś n ic k ie g o sta ło się na B ia ło ru s i s y m b o le m z b ro jn e j k o n tr r e w o lu c ji i posia d a ta k ie znaczenie, ja k n a z w is k o K o łc z a k a na U ra lu i S y b e rii, D e n ik in a d la U k ra in y , W ra n g la d la K ry m u , K ra s n o w a d la O b w o d u D o ń skie g o .
D la p rz e g lą d u i ściśle jsze g o zespolen ia s w y c h s ił z w o łu je re a k c ja na lip ie c 1917 r. p ie rw s z y p o ls k i z ja z d p o lity c z n y w M o s k w ie . N a zjeź- dzie ty m g ło s i się, że a n a rc h ia zatacza coraz szersze k rę g i, a g ita c ja b o ls z e w ik ó w ro z k ła d a o rg a n iz m p a ń s tw o w y r o s y js k i coraz b a rd z ie j, n a j
s iln ie j d z ia ła ją c na w o js k o i ro b o tn ik ó w . ,,Ta tru c iz n a w sącza się ju ż do p o ls k ic h k ó ł ro b o tn ic z y c h i d e m o k ra ty c z n y c h . M usi być zaw iązany sztab narodow y polski, celem w yodrębnienia Polaków z rozkładającego się środowiska". (P odkr. m o je — H. R.). , '
Z a rzą d C h rz e ś c ija ń s k ie g o Z w ią z k u D e m o k ra ty c z n e g o w o d e zw ie do r o b o tn ik ó w w y ra ż a obaw ę, że w przepaść tę razem z lu d e m ro s y js k im w p a d n ie z k o n ie c z n o ś c i i lu d p o ls k i. O dezw a o b ie c u je , że „ k t o z a m kn ie o c z y na oszukańczą a g ita c ję , te n się n ie z a w ie d z ie ".
J a k o c h a ra k te ry s ty c z n y n a le ż y p o d k re ś lić fa k t, że tw o rz ą c e się o d d z ia ły p o ls k ie ' m ia ły znacznie w ię c e j o fic e ró w n iż sze re g o w có w , co z g ó r y o k re ś liło o b lic z e k o rp u s u . T e n k o rp u s D o w b o ra m ia ł odegrać h a n ie bną ro le w o b e c r e w o lu c ji w R o sji. M ia ł on p o p rze ć z b ro jn ą a k c ję ge
n e ra ła K o rn iło w a , k t ó r y 7 w rz e ś n ia (25 s ie rp n ia ) ru s z y ł na P io tro g ró d , a b y „u ra to w a ć o jc z y z n ę ". M ia ł o p ano w ać c z e rw o n ą s to lic ę i z a p ro w a dzić d y k ta tu rę g e n e ra ls k ą w R o sji. N a d w o rn y p o eta e n d e c ji, Tadeusz M ic iń s k i, ś p ie w a ł h y m n y p o c h w a ln e na cześć „że la zn e g o g e n e ra ła ", o b ie c u ją c m u pom oc ze s tro n y le g io n ó w D o w b ó r-M u ś n ic k ie g o .
1 9 6 HENRYK RAORT
K o r n iło w n ie m n ie js z y m za u fa n ie m d a rz y sw ego „p o d k o m e n d n e g o ' g e n e ra ła D o w b o ra . G d y 27 lip c a d o ch o d zi do zaburzeń w b ie łg o ro d z k im p o ls k im p u łk u re z e rw o w y m na tle n ie s u b o rd y n a c ji w zg lę d e m D o w b o ra , K o r n iło w w y d a je ro z k a z n a ty c h m ia s to w e g o u śm ie rz e n ia „b u n tu " , te le g ra fu ją c do K ie re ń s k ie g o w te n sposób: „ W s p ra w ie p rz e d s ię w z ię c ia ś ro d k ó w w c e lu u k ró c e n ia n ie p o rz ą d k ó w w p o ls k im p u łk u re z e rw o w y m , s ta c jo n u ją c y m w B ie łg o ro d z ie , u w a ża m za k o n ie c z n e p o le c ić to k o m e n d a n to w i K o rp u s u P o lskie g o , g e n e ra ło w i D o w b ó r-M u ś n ic k ie m u , o d d a w szy do je g o ro z p o rzą d ze n ia s iłę w o js k o w ą ".
G d y n a z a ju trz po p rz e w ro c ie p a ź d z ie rn ik o w y m sfora c a rs k ic h gene
ra łó w ru s z y ła p rz e c iw k o p ro le ta ria to w i, w te d y to i g e n e ra ł D o w b ó r-M u ś - n ic k i p rz y g o to w y w a ł s w ó j k o rp u s do n a ta rc ia na c z e rw o n y P io tro g ró d . N a ra zie z a ją ł on p o z y c ję na B ia ło ru s i, b ro n ią c o b s z a rn ik ó w p o ls k ic h p rzed c h ło p a m i b ia ło ru s k im i i p o ro z u m ie w a ją c się co do d a ls z y c h k r o k ó w z g e n e ra lic ją ro s y js k ą . A tym czasem c e n tra ln a e k s p o z y tu ra re a k c ji („N a c z p o l") k o n s z a c h to w a ła z g e n e ra ła m i rz ą d ó w k o a lic y jn y c h , ja k im i sposobam i zdusić re w o lu c ję p ro le ta ria c k ą .
K o n trre w o lu c ja p o ls k a łą c z y się w szędzie z k o n trr e w o lu c ją ro s y js k ą i e k s p e d y c ja m i p a ń s tw im p e ria lis ty c z n y c h . G e n e ra ło w i K o r n iło w o w i od
d a je u s łu g i g e n e ra ł D o w b ó r-M u ś n ic k i, D e n ik in o w i— K ó r n ic k i, K o łc z a k o w i
— Czuma. Pom aga w re s z c ie k o n trr e w o lu c ja p o ls k a — k o n tr r e w o lu c ji u k ra iń s k ie j. P rz y z n a je to ks. L u to s ła w s k i w s w o im w y s tą p ie n iu w K i
jo w s k im K o m ite c ie Z je d n o c z e n ia M ię d z y p a rty jn e g o .
W p rze d d zie ń R e w o lu c ji P a ź d z ie rn ik o w e j, cz u ją c na co się zanosi, G łó w n y P o ls k i W o js k o w y K o m ite t W y k o n a w c z y w y d a je odezw ę, w k t ó re j stw ie rd z a , że „w o ln o ś ć je s t p o w a ż n ie z a g ro ż o n a " przez coraz b a rd z ie j szerzący się zam ęt i w a lk ę b ra to b ó jc z ą w ło n ie d e m o k ra c ji ro s y js k ie j.
,,W te j w a lc e b ra to b ó jc z e j — c z y ta m y d a le j w o d e z w ie — żaden P olak u d z ia łu b ra ć n ie p o w in ie n . W in n iś m y , p rz e c iw n ie , d o ło ż y ć w s z e lk ic h sił, a b y p o d trz y m a ć s p o k ó j i po rzą d e k. O b o w ią z k ie m n a szym je st, w m ia rę sił, dążyć do s z y b k ie g o u s ta n ia za m ę tu ".
K ie d y w m y ś l zaleceń p io tro g ro d z k ie j R D R iZ w k ie r u n k u d e m o k ra ty z a c ji o d d z ia łó w P ie rw sze g o K o rp u s u g łó w n y d o w ó d ca fr o n tu zacho
d n ie g o n a k a z a ł p rz e p ro w a d z e n ie w y b o r ó w k o m ite tó w p u łk o w y c h w P ie rw s z y m K o rp u s ie — k o n trre w o lu c ja p o ls k a u w a ż a ła to za „ n ie s ły c h a n y g w a łt" .
T o w s z y s tk o (s to s u n k i D o w b o ra z ó w cz e s n y m w odzem z b ro jn e j k o n tr r e w o lu c ji ro s y js k ie j -— K o rn iło w e m , w a lk i z c h ło p a m i b ia ło ru s k im i oraz ru c h y o d d z ia łó w p o ls k ic h bez w ie d z y i w b re w w o li d o w ó d z tw a a rm ii R o sji R a d z ie c k ie j) m u s ia ło z a o strzyć czu jn o ść re w o lu c y jn e g o d o w ó d z tw a. Pod sam ym b o w ie m M iń s k ie m w y r ó s ł s iln y w ró g . N ie b e z p ie c z e ń s tw o ze s tro n y D o w b ó r-M u ś n ic k ie g o b y ło ty m g ro źn ie jsze , że w ła d za ra d z ie c k a n ie p o s ia d a ła jeszcze d o sta te czn ie lic z n y c h i z o rg a n iz o w a n y c h w o js k . Stara a rm ia d e m o b iliz o w a ła się i ro zp e łza ła , n o w e re w o lu c y jn e w o js k a jeszcze n ie b y ły u tw o rz o n e .
W o b e c o d m o w y w y p e łn ie n ia ro z k a z u o d e m o k ra ty z a c ji g łó w n o d o w o dzący fro n tu za ch o d n ie g o w y d a je 20 s ty c z n ia 1918 r. ro zka z o dem o
b iliz a c ji K o rp u s u P o lskie g o . W ó w c z a s w p o ro z u m ie n iu z n ie m ie c k im ge-
UDZIAŁ POLAKÓW W REWOLUCJI PAŹDZIERNIKOWEJ
1 9 7
n e ra łe m H o ffm a n e m , D o w b ó r-M u ś n ic k i w y s tę p u je c z y n n ie p rz e c iw k o a rm ii r e w o lu c y jn e j, z a jm u ją c M o h y ló w , B o b ru js k i M iń s k (dw a dni w cz e ś n ie j od N ie m c ó w ). P om im o p e w n y c h su kce só w D o w b ó r n ie m ó g ł lic z y ć na ostateczne z w y c ię s tw o . A b y ra to w a ć siebie i s w o je k o n tr r e w o lu c y jn e o fic e rs tw o , a b y n ie d o p u ścić b o ls z e w ik ó w na za jm o w a n e przez się te re n y , D o w b ó r p o d d a je się w ra z z k o rp u s e m N ie m co m .
W w a lc e p rz e c iw k o w ła d z y ra d z ie c k ie j k o n tr r e w o lu c ja p o ls k a nie p rz e b ie ra ła w śro d ka ch , n ie g a rd z iła a n i orężem , a n i p o d ły m oszczer
stw em . R o b o tn ik p o ls k i n ie ż a ło w a ł k r w i i tru d u d la z w y c ię s tw a re w o lu c ji r o s y js k ie j, b u rż u a z ja p o ls k a g o liw ie d o p om ag ała k o n tr r e w o lu c jo n is to m ro s y js k im .
D e k re t w ła d z y ra d z ie c k ie j o u p a ń s tw o w ie n iu m a ją tk ó w o b sza rn iczych i b a n k ó w , o w p ro w a d z e n iu k o n tr o li ro b o tn ic z e j n ie m ó g ł n ie w y w o ła ć o b u rz e n ia i n ie n a w iś c i w ś ró d b u rż u a z ji p o ls k ie j. „E c h o P o ls k ie " n r 263 (M o skw a , 18 listo p a d a ) zam ieszcza p ro te s t r e a k c ji p o ls k ie j na U k ra in ie p rz e c iw k o z n ie s ie n iu p ra w w ła s n o ś c i z ie m s k ie j, n a z y w a ją c je g w a łc e n ie m „zasad p ry w a tn y c h , na k tó r y c h o p ie ra się b y t i ro z w ó j w s z y s tk ic h k u ltu r a ln y c h sp o łe c z e ń s tw ".
N a B ia ło ru s i zaś Rada P olska Z ie m i M iń s k ie j w e sp ó ł z in n y m i b ia ło g w a rd z is ta m i p o s ta n o w iła „c z y n n ie b ro n ić m ie n ia i d o b y tk u b u rż u a z ji i z ie m ia ń stw a . P o s ta n o w io n o w ty m c e lu z o rg a n iz o w a ć le g io n y i w c ie lać je do b ia ło ru s k ic h b a ta lo n ó w , p ro w a d z ą c y c h w a lk ę na śm ie rć i ż y c ie z w ro g ie m b o ls z e w ic k im ". („T ry b u n a " n r 230/258, M o s k w a 20 listo p a d a
1917 r.)
O b ro n ę „n ie p o d le g ło ś c i m a ją tk o w e j" o b s z a rn ik ó w n a z y w a re a k c ja o b ro n ą p la c ó w e k p o ls k ie j k u lt u r y na kresach.
W czasie lik w id a c ji „ d o w b o r ia d y " w y s tą p iła na w id o w n ię b ry g a d a g e n e ra ła H a lle ra , k tó ra , z e rw a w s z y z o rie n ta c ją a u s tria c k ą , p rz e d a rła się przez fr o n t a u s tria c k i. N a ro z b itk ó w te j b ry g a d y z w ró c iła baczną uw agę re a k c ja p o lska , a w szczególno ści endecja . O tó ż W y d z ia ł W o j
s k o w y tz w . R a d y Z je d n o c z e n ia M ię d z y p a rty jn e g o , k ie ro w a n y przez b ra c i L u to s ła w s k ic h w p o ro z u m ie n iu i za p ie n ią d ze m is ji fra n c u s k ie j w M o s k w ie , tw o r z y o d d z ia ły k o n tr r e w o lu c y jn e do^ w a lk i z R osją R adzie cką na je j te ry to riu m . J a k o b a z y w y p a d o w e w y b ra n o M u rm a ń , o k o lic e W o łg i i D onu. N a p rz y n ę tę rozpuszcza się s łu c h y w ś ró d ro z b itk ó w a rm ii H a l
le ra oraz w ś ró d je ń c ó w a u s tria c k ic h , że b o ls z e w ic y m a ją ic h w y d a ć N ie m co m . W ła d z e ra d z ie c k ie je d n a k w p o rę p rz e c ię ły te k n o w a n ia i ro z
b iły n o w e g n ia zd o k o n tr r e w o lu c ji p o ls k ie j w R osji. G łó w n i k ie r o w n ic y k o n tr r e w o lu c ji z o s ta li a re szto w a n i.
W o k re s ie lik w id o w a n ia te j a k c ji w e rb u n k o w e j w R o s ji ś ro d k o w e j je d e n z a g e n tó w h a lle ro w s k o -fra n c u s k ic h , m a jo r Czum a, ro z p o c z ą ł w ty m sam ym czasie a k c ję w e rb u n k o w ą w U fie , na te r y to r iu m rz ą d ó w k o n t r re w o lu c y jn e g o g e n e ra ła K o łcza ka .
L o s y d y w iz ji C zu m y b y ły ściśle zw ią za n e z lo s a m i K o łc z a k a . G dy p a d ł K o łc z a k , p rz e s ta ła ró w n ie ż is tn ie ć d y w iz ja C zum y. Część, je j w y g i
nęła, in n a d o sta ła się w ręce w o js k r e w o lu c y jn y c h do n ie w o li. Część
1 9 8 HENRYK RAORT
w re s z c ie ro z p ro s z y ła się i w ra c a ła m a ły m i g ru p k a m i lu b p o je d y n c z o do P o ls k i przez Ja p o n ię i A m e ry k ę .
P rz e c iw r e a k c ji p o ls k ie j w y s tą p ili r e w o lu c y jn i ro b o tn ic y i c h ło p i p o lscy.
I V
P O L S K A O P IN IA R O B O T N IC Z A W O B E C R E A K C Y J N Y C H F O R M A C J I W O J S K O W Y C H I M A C H IN A C J I K O N T R R E W O L U C J I P O LS K IE J
N ie bacząc na s iln e p rz e c iw d z ia ła n ie ro z g a łę z io n e j s ie c i b u rż u a z y j- n y c h o rg a n iz a c ji p o ls k ic h , k tó re w y r o s ły w z w ią z k u z o rg a n iz a c ją p o m o c y d la w y g n a ń c ó w p o ls k ic h , n a jle p sze i n a jz d ro w s z e e le m e n ty , n a jb a r
d z ie j k la s o w o u ś w ia d o m io n e p o ls k ie ż y w io ły ro b o tn ic z o -c h ło p s k ie stanę
ł y z d e c y d o w a n ie po s tro n ie re w o lu c ji.
R o b o tn ic y p o ls c y w R o s ji in s ty n k to w n ie w y c z u w a li, że o d d z ie ln e fo r m a c je p o ls k ie staną się n a rzę d zie m w rę k u re a k c y jn y c h ż y w io łó w p o ls k ic h lu b in n y c h , będą w c ią g n ię te do w a lk i b ra to b ó jc z e j i staną się przez to w rę c z s z k o d liw e d la d e m o k ra c ji p o ls k ie j i r e w o lu c ji ro s y js k ie j.
R o b o tn ic y p o ls c y są zdania, że n ie n a le ż y p o d d a w a ć ż o łn ie rz y p o ls k ic h w p ły w o w i n a jc z a rn ie js z e j r e a k c ji p o ls k ie j, k tó ra z n a tu r y rze czy c ią ż y do ja w n e j i ta jn e j r e a k c ji r o s y js k ie j. S zczególnie e n e rg ic z n ie p rz e c iw k n o w a n io m r e a k c ji w y s tę p u ją r o b o tn ic y e s d e k a p e lo w c y , z w ra c a ją o n i słuszną u w a g ę na to, że w s k ła d fo rm u ją c y c h się p o ls k ic h p u ł
k ó w re a k c y jn y c h w c h o d z i w ie lk i p ro c e n t z ie m ia n i że im w ła ś n ie są p o trze b n e o d d z ia ły z b ro jn e d la o b ro n y p rze d żą d a n ia m i c h ło p ó w . W y d z ie la n ie ż o łn ie rz y p o ls k ic h w o d d zie ln e fo rm a c je p o d o p ie k ę r e a k c ji ma ic h iz o lo w a ć od w p ły w u r e w o lu c ji r o s y js k ie j. O d d z ia ły „n a ro d o w e " m a
ją stać się n a rzę d zie m p rz e c iw r e w o lu c ji ro b o tn ic z e j. R o b o tn ic y esde
k a p e lo w c y o s tro z w a lc z a li te m a c h in a c je . R ó w n ie e n e rg ic z n ie w y s tę p u ją p rz e c iw .„ n e u tra liz m o w i" b u rż u a z y jn e m u w y k a z u ją c , że je s t on ty lk o p o zo re m d la o d c ią g a n ia r o b o tn ik ó w p o ls k ic h od u d z ia łu w r o s y js k ie j r e w o lu c ji ro b o tn ic z e j.
R e a kcja p o ls k a — zdaniem o p in ii ro b o tn ic z e j, w y ra ż o n e j w odez
w a c h — p o z o s ta je w ś c is ły m z w ią z k u z k o n tr r e w o lu c ją ro s y js k ą . „ N a ro d o w a d e m o k ra c ja d rż y na m y ś l, że r o b o tn ik i c h ło p p o ls k i, w ró c iw s z y do k ra ju , p rz y n ie s ie ze sobą p ło m ie n n e tc h n ie n ie W ie lk ie j R e w o lu c ji R o
s y js k ie j" — g ło s i odezw a P P S -le w ic y z 8 cze rw ca (25 m aja) 1917 r. O dez
w y p o d k re ś la ją , że t y lk o re w o lu c ja ro s y js k a s tw o rz y ła m o ż liw o ś ć le p szego ju t r a d la P o ls k i, w ię c n ie h a m o w a n ie je j ro z w o ju , lecz. raczej u trw a le n ie z d o b y c z y r e w o lu c ji p rz y n ie s ie w o ln o ś ć n a ro d o w i p o ls k ie m u .
R o zb icie a rm ii r o s y js k ie j na szereg a rm ii n a ro d o w y c h u w a ż a ją ro b o tn ic y p o ls c y za groźbę d la r e w o lu c ji. T ego sam ego zd a n ia są R a d y D el.
Rob. i Ż o łn ie rs k ic h —- re w o lu c y jn e p rz e d s ta w ic ie ls tw o k r a ju . P olska p ra sa s o c ja lis ty c z n a („T ry b u n a " „P ro m ie ń " i inne) p ra w ie co d z ie n n ie p r z y n o s i s p ra w o z d a n ia z w ie c ó w i zebrań ro b o tn ic z y c h , c y tu je ic h re z o lu c je p rz e c iw m a c h in a c jo m r e a k c ji p o ls k ie j, d e m a sku je a k c ję N a ro d o w e j D e m o k ra c ji, „ k tó r a za p om ocą fra ze su p a trio ty c z n e g o chce s tw o rz y ć
