Prawdy zawarte w bajkach
1. Cele lekcji
a) Wiadomości Uczeń:
• podaje definicję bajki, morału, puenty,
• zna podstawowe cechy gatunku,
• zna rodzaje bajek.
b) Umiejętności Uczeń potrafi:
• czytać tekst literacki ze zrozumieniem,
• rozpoznać rodzaj bajek,
• interpretować przesłanie bajek,
• referować określony temat,
• notować w trakcie referatu.
2. Metoda i forma pracy
Praca z tekstem, poszukująca, referat.
3. Środki dydaktyczne
Teksty bajek Krasickiego.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Wybrany uczeń prezentuje pracę domową, której efektem jest referat poświęcony bajce:
definicji gatunku, genezie, głównym przedstawicielom, rodzajom bajek. Nauczyciel prosi o przedstawienie klasie referatu. Uczniowie notują podstawowe wiadomości w zeszytach.
Nauczyciel czuwa, by znalazły się w notatkach podstawowe wiadomości.
1. Geneza bajki – gatunek znany był już w Indiach i w antyku (za głównego przedstawiciela uznaje się Ezopa – VI w.p.n.e., twórcę bajki zwierzęcej). Do Polski motywy ezopowe
wprowadził w XVI wieku Biernat z Lublina. Bajka największą popularność zyskała w okresie
oświecenia. Gatunek ten uprawiali Krasicki i Trembecki, w okresie późniejszym Mickiewicz, Fredro, Lemański, Ejsmond.
2. Definicja gatunku:
Bajka – wierszowana, alegoryczna opowieść o zwierzętach lub ludziach, niekiedy o roślinach lub przedmiotach, która służy do wypowiedzenia pewnej nauki moralnej o charakterze ogólnym i powszechnym, dotyczącej stosunków między ludźmi. Prawda ta wypowiadana jest bezpośrednio, zwykle jako puenta na końcu utworu, niekiedy już na początku utworu, bądź tez jest tylko sugerowana czytelnikowi. Postaci działające wyposażone są w pewne cechy jednoznaczne i niezmienne (np. wilk to żarłoczny drapieżnik).
[S. Jaworski, Szkolny słownik terminów literackich, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991, s. 21.]
3. Rodzaje bajek
1. Bajka narracyjna – (za głównego przedstawiciela uważa się francuza La Fontaine’a) jej forma podawcza opiera się na opowiadaniu. Cechy charakterystyczne:
• opis konkretnych perypetii bohaterów zmierzający do wyraźnego finału, z którego płynie nauka,
• dynamiczna ciągła akcja (przebiega na ogół bez napięć dramatycznych, bohaterowie zdobywają różne doświadczenia),
• rozbudowany obraz wydarzeń,
• oddziaływanie na wyobraźnię,
• może pojawiać się komizm sytuacyjny.
Przykłady: Puchacze, Gołębie, Przyjaciele, Czapla, ryby i rak, Kruk i lis, Kot i kogut, Młynarz, syn jego i osieł
2. Bajka epigramatyczna – bliska statusowi literackiemu epigramatu (zwięzła, wyrazista, jasna, jednoznaczna). Cechy charakterystyczne:
•s ytuacyjność, polegająca na konfrontacji pozycji bohaterów,
• typizacja – pozwala odwoływać się do powszechnie funkcjonujących wyobrażeń,
• morał formułowany expressis verbis,
• bajka rozpoczyna się zdaniem oznajmującym, które informuje o sytuacji stanowiącej jądro bajki,
• czasem opiera się na układzie kontrastowym cech przedstawionych bohaterów,
• posiada symetryczną budowę.
Przykłady: Potok i rzeka, Lis młody i stary, Źrebiec i koń stary, Doktor, Strzelec i pies, Osieł i pies, Wół i mrówki
b) Faza realizacyjna
Nauczyciel rozdaje teksty wybranych przez siebie bajek. Zadaniem uczniów jest zebranie życiowych mądrości, jakie niosą bajki. Wnioski należy poprzeć tytułem utworu albo cytatem.
Przykłady:
1.Bajki zalecają zachowanie mierności jako postawę najkorzystniejszą, gwarantującą spokój wewnętrzny, nienarażającą na niebezpieczeństwa zewnętrzne. Taka postawa zapewnia poczucie pewności, stabilizacji i wewnętrznej pogody. Chroni człowieka przed zgubną pogonią za pieniądzem i bogactwem, przed pozornością wszystkich dóbr
materialnych. Etyka mierności daje siłę do walki z przeciwnościami losu, uczy też, że najkorzystniej jest pozostać w kręgu spraw swoich i swojego środowiska.
Np.: Rybka mała i szczupak, Pszczoły i mrówki, Bogacz i żebrak, Żółw i mysz, Chart i kotka
2.Bajki zalecają postawę nieufności, zachowanie ostrożności wobec pozornych
przyjemności, które kończą się jedynie rozczarowaniem. Bajki uczą dalekowzroczności i umiejętności podejmowania właściwych decyzji. Krasicki prezentuje, jak zgubna jest łatwowierność i naiwność, zaleca ostrożność wobec tych, którzy mogą ją wykorzystać.
Zalecenie nieufności wiąże się również z pewną odpornością na fałszywe pochlebstwa.
Np. Przyjaciele, Źrebiec i koń stary, Przyjaciel, Wilk i owce, Wóz z sianem, Woły krnąbrne, Kruk i lis
3.Etyka złotego środka wiąże się z zachowaniem rozwagi w podejmowaniu decyzji.
Znalezienie równowagi między tym, co radzą inni, a tym, co mówi własny rozsądek, jest bardzo trudne, ale jakże opłacalne. Bajki uczą umiejętności dokonywania wyboru między tym, co ważne, a tym co mniej istotne.
Np. Jaś, Rzepa, Filozof i orator, Ptaszki w klatce, Kałamarz i pióro
c) Faza podsumowująca
Uczniowie prezentują swoje wnioski na forum klasy. Następnie nauczyciel prosi o dokonanie podsumowania pracy na lekcji i sformułowanie wniosku końcowego, np. Bajki Ignacego Krasickiego nie zawierają wypowiedzianych wprost dyrektyw czy pouczających maksym.
Jako całe utwory prezentują ukryte przestrogi i zalecenia jak żyć, są odzwierciedleniem współczesnych pisarzowi stosunków społecznych i obyczajowych.
5. Bibliografia
1. Goliński Z., Wstęp, [w:] I. Kasicki, Bajki, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Kraków 1975.
2. Mrowcewicz K., Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura, Wydawnictwo STENTOR, Warszawa 2003.
3. Jaworski S., Szkolny słownik terminów literackich, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991.
6. Załączniki
brak
7. Czas trwania lekcji
2 x 45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Lekcję powinna poprzedzić praca domowa dla jednego lub dwóch uczniów, a mianowicie napisanie referatu na temat bajek. Istotne, by nauczyciel określił, jakie informacje powinna zawierać praca.
