1
Wszystkie scenariusze lekcji, komiksy i animacje są dostępne na: www.for.org.pl
Temat: Dobre prawo to lepszy rozwój
Autor: Jolanta Czajkowska
Poziom Gimnazjum
Podstawa programowa kształcenia ogólnego w gimnazjum Wiedza o społeczeństwie
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:
Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń:
wyjaśnia, na czym polega prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej.
Gospodarka rynkowa. Uczeń:
charakteryzuje gospodarkę rynkową (prywatna własność, swoboda gospodarowania, konkurencyjność, dążenie do zysku, przedsiębiorczość).
Szkoła ponadgimnazjalna:
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych Podstawy przedsiębiorczości
Gospodarka i przedsiębiorstwo. Uczeń:
wyjaśnia zasady funkcjonowania przedsiębiorstwa;
charakteryzuje mechanizmy funkcjonowania gospodarki i instytucji rynkowych oraz rolę państwa w gospodarce.
Państwo, gospodarka. Uczeń:
wymienia i charakteryzuje ekonomiczne funkcje państwa;
przedstawia przyczyny i narzędzia oddziaływania państwa na gospodarkę.
2
Przedsiębiorstwo. Uczeń:
charakteryzuje otoczenie, w którym działa przedsiębiorstwo;
omawia cele działania przedsiębiorstwa oraz sposoby ich realizacji;
rozróżnia podstawowe formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstwa.
Cele:
Uczniowie powinni:
definiować pojęcia: wolność gospodarcza, przedsiębiorca, wymiar sprawiedliwości;
wymienić, w jakich okolicznościach przedsiębiorca musi lub może korzystać z wymiaru sprawiedliwości;
podać przykłady, jak działanie sądu wpływa na funkcjonowanie firm;
wyjaśnić, jakie korzyści dla gospodarki płyną ze sprawnie działającego wymiaru sprawiedliwości.
Metody:
praca z tekstem
praca w grupie
studium przypadku
dyskusja
Pojęcia kluczowe:
• wymiar sprawiedliwości.
• przedsiębiorca
• wolność gospodarcza
Materiały:
Materiał pomocniczy nr 1 - Komiks autorów: Krzysztof Chalik, Małgorzata Markowicz-Chalik, Mirosław Górecki, III miejsce w III edycji konkursu Forum Obywatelskiego Rozwoju
3
Materiał pomocniczy nr 2 – Tekst pomocniczy:
Dobre prawo – lepszy rozwój, tekst dostępny jest na stronie FOR
Materiał pomocniczy nr 3 – „Jest pan aresztowany” - przykłady prezentujące przedsiębiorców poszkodowanych przez wymiar sprawiedliwości.
Materiał pomocniczy nr 4 – Schemat: Problemy polskiego wymiaru sprawiedliwości.
Duże arkusze papieru, flamastry.
Czas:
1 godzina lekcyjna
Przebieg zajęć:
1. Rozpoczynając zajęcia, wyjaśnij uczniom, że rozwój gospodarczy związany jest z wieloma aspektami. Na dobrze rozwijającą się przedsiębiorczość wpływa, między innymi: sytuacja gospodarcza, technologia, edukacja i prawo. Współczesna gospodarka wymaga nowoczesnego zarządzania finansami i wszelkimi inwestycjami, wymaga nowych technologii, szerokiego dostępu do wiedzy i ciągłego jej poszerzania. Prawo pozwala na podejmowanie wszystkich wyżej wymienionych przedsięwzięć. Rozwój przedsiębiorczości uzależniony jest więc w dużej mierze od prawa i funkcjonowania sądów. Specjaliści zwracają uwagę, że proste prawo, konkurencyjne i otwarte rynki oraz przejrzysty system podatkowy mogą przyczynić się do szybkiego rozwoju naszego państwa.
2. Zapytaj uczniów, czy ich zdaniem możliwe jest prowadzenie działalności gospodarczej, biznesu w taki sposób, aby nie korzystać z wymiaru sprawiedliwości? Porozmawiaj o tym chwilę, następnie poproś uczniów, aby zastanowili się i podali przykłady sytuacji, w których przedsiębiorca jest zmuszony korzystać z wymiaru sprawiedliwości. Odpowiedzi uczniów możesz zapisywać na tablicy. Podsumowując, zwróć uwagę młodzieży, że wymiar sprawiedliwości odgrywa istotną rolę w prowadzeniu biznesu. Zaczynając od rozpoczynania działalności gospodarczej (np. rejestracja spółek w Krajowym Rejestrze Sadowym), poprzez rozstrzyganie sporów gospodarczych i cywilnych związanych z
4
działalnością gospodarcza, orzekanie w sprawach związanych z przestępczością gospodarczą, nadzorowanie i egzekwowania roszczeń w drodze postępowania egzekucyjnego, skończywszy na przeprowadzaniu postępowań upadłościowych czy układowych i wykreślaniu przedsiębiorców z rejestru. Działalność sądów znacząco wpływa na zwykłe, bieżące funkcjonowanie przedsiębiorców, np. poprzez zabezpieczanie roszczeń w drodze ustanawiania hipotek wpisywanych do ksiąg wieczystych, ustanawianie zastawów rejestrowych, wydawanie odpisów z Krajowego Rejestru Sądowego, czy też sprawowanie funkcji nadzorczych i pomocniczych przez sądy rejestrowe.
3. Rozdaj uczniom komiks - III miejsce w konkursie, autorstwa Krzysztofa Chalika, Małgorzaty Markiewicz-Chalik i Mirosława Góreckiego (materiał pomocniczy nr 1) i poleć, aby młodzież zapoznała się z historią przedstawioną w tej pracy. Następnie poproś, aby odpowiedzieli na następujące pytania:
Jaką historię opowiada komiks?
Z jakiego powodu firma została zamknięta?
Co, twoim zdaniem, mogą oznaczać sterty dokumentów, które rosną wokół właściciela fabryki?
Jak rozumiesz zakończenie historii, czy ma znaczenie dosłowne, czy symboliczne?
Jeśli symboliczne, to co może symbolizować?
Jaki, twoim zdaniem, płynie morał z tej historyjki?
Czy taka historia mogła zdarzyć się naprawdę?
Jaki obraz polskiego wymiaru sprawiedliwości wyłania się z tego komiksu?
4. Podziel klasę na kilkuosobowe zespoły i rozdaj grupom tekst: Dobre prawo – lepszy rozwój (tekst jest dostępny na stronie internetowej FOR - materiał pomocniczy nr 2) oraz materiał pomocniczy nr 3, w którym opisane są przypadki polskich przedsiębiorców pokrzywdzonych przez wymiar sprawiedliwości. Poleć młodzieży, aby przeczytała materiały i na ich podstawie sporządziła listę problemów, które dotyczą wymiaru
5
sprawiedliwości, a które mają wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstw i rozwój gospodarczy. Przypomnij uczniom, że na dobrze funkcjonujący wymiar sprawiedliwości składają się: wysoka jakość stanowionego prawa i jego sprawne egzekwowanie. Poproś, aby młodzież przygotowała spis według wzoru zamieszczonego w materiale pomocniczym nr 4. Poleć, aby rozróżnili problemy wynikające z przepisów polskiego prawa od problemów dotyczących funkcjonowania sądów.
5. Poproś, aby przedstawiciel jednego zespołu zaprezentował wyniki pracy, zadaniem pozostałych jest sprawdzanie i ewentualne uzupełnienie listy problemów. Podsumowując sprawdź, czy na listach znalazły się problemy polskiego wymiaru sprawiedliwości, najczęściej wymieniane przez ekspertów: nadmierna ilość niepotrzebnych przepisów, w tym nadmiar wymaganych koncesji, zbyt duża liczba szczegółowych ustaw, zdarza się, że sprzecznych ze sobą, częsta zmiana prawa. Natomiast problemem sądów są:
przewlekłość postępowania; nadużywanie tymczasowych aresztowań, a szczególne nadużywanie ich w przypadku przestępstw gospodarczych; stosowanie tzw. aresztu wydobywczego (trywializując: posiedzi, to się przyzna); aresztowania bez opinii biegłych, że zaistniało przestępstwo; słabe przygotowanie sędziów do prowadzenie spraw gospodarczych; jakość usług w sądach nierówna i znacząco różna w różnych sądach.
6. Następnie poproś uczniów, aby wrócili do pracy w grupach i zajęli się uzupełnieniem ostatniej części schematu, czyli wypisaniem możliwych konsekwencji, jakie dla przedsiębiorców, gospodarki i społeczeństwa ma niesprawny wymiar sprawiedliwości.
Zachęć uczniów, aby spróbowali dostrzec jak najwięcej skutków, w tym również pośrednich. Zwróć uwagę, że skomplikowane ustawodawstwo skutkuje negatywnie nie tylko w przypadku jego naruszenie, ale wymaga od przedsiębiorców zatrudniania prawników, radców do sporządzania regulaminów, umów itp., a tym samym zwiększa koszty prowadzenia firmy, co w przypadku małego biznesu, np. sklepu internetowego, może być sporym obciążeniem. Poproś młodzież, aby przedstawiła swoje wnioski.
6
Zapytaj, czy zdaniem młodzieży, skutki niskiej jakości prawa mogą dotykać bezpośrednio również ich, jeśli tak, to w jaki sposób.
7. Na podsumowanie zajęć zaproś młodzież do dyskusji. Problemy wymiaru sprawiedliwości w Polsce powinny spowodować publiczną debatę na temat tego, co i jak należy zreformować, aby instytucje państwowe wspierały rozwój przedsiębiorczości w naszym kraju, a nie jej szkodziły. Na tablicy zapisz tezę: Sprawność wymiaru sprawiedliwości w największej mierze zależy od jakości stanowionego prawa. Następnie podziel uczniów na dwie grupy. Powiedz, że zadaniem grupy pierwszej jest przygotowanie jak największej liczby argumentów „za” postawioną tezą. Drugi zespół zajmie się sformułowaniem argumentów przeciw tezie. Uczniowie pracują zgodnie z wyznaczonymi rolami, nie biorą pod uwagę własnego zdania.
8. Na zakończenie poproś przedstawicieli grup o zaprezentowanie zgromadzonych argumentów. Po wysłuchaniu obu stron powiedz, że młodzież jeszcze raz będzie mogła wypowiedzieć się na temat postawionej tezy. Tym razem zgodnie z własnymi przekonaniami. Poproś, aby uczniowie popierający twierdzenie stanęli po prawej stronie sali, a przeciwnicy po lewej. W ten sposób poznacie stanowisko waszej klasy na przedyskutowany temat.
9. Jeśli zajęcia prowadzone są w gimnazjum i dyskusja na temat reformy prawa wydaje się zbyt wymagającą metodą na ten poziom nauczania, można zaproponować uczniom, aby narysowali komiks, wzorując się na tym wymyślonym przez Krzysztofa Chalika, Małgorzatę Markowską-Chalik i Mirosława Góreckiego, ale historia powinna mieć pozytywne zakończenie dla przedsiębiorcy. Wyjaśnij, że zadaniem młodzieży jest przedstawienie sytuacji, jak powinny działać instytucje, w tym wypadku sąd, jeśli przedsiębiorca znajdzie się w sytuacji konfliktu, sporu. Lekcje zakończcie prezentacją, omówieniem i oceną powstałych prac.
7
Materiały pomocnicze:
Materiał pomocniczy nr 1
Komiks autorów: Krzysztof Chalik, Małgorzata Markowicz-Chalik, Mirosław Górecki, III miejsce w III edycji konkursu na komiks i animację Forum Obywatelskiego Rozwoju, http://www.for.org.pl/pl/a/1790,III-Miejsce-w-konkursie
Materiał pomocniczy nr 2
Tekst pomocniczy: Dobre prawo – lepszy rozwój, tekst dostępny jest na stronie Forum Obywatelskiego Rozwoju, http://www.for.org.pl/pl/Dobre-prawo---lepszy-rozwoj
Materiał pomocniczy nr 3: „Jest pan aresztowany”
Przedsiębiorca Roman Kluska to twórca komputerowej spółki Optimus S.A. i współtwórca portalu Onet.pl. Działalność rozpoczął w 1988 roku, jego spółki były notowane na giełdzie. W 2000 roku zrzekł się prowadzenia przedsiębiorstw i sprzedał swoje udziały. Jako powód swojej decyzji podał korupcję panująca w Polsce i atmosferę zastraszenia nie pozwalającą na prowadzenie w sposób uczciwy interesów w naszym kraju.
W lipcu 2002 roku został aresztowany pod zarzutem wyłudzenia przez Optimus 30 milionów złotych podatku VAT. Wyszedł z aresztu po wpłaceniu kaucji w wysokości 8 milionów złotych, dodatkowo, jako zabezpieczenie sąd zajął mu posiadłość, a wojsko próbowało zająć jego terenowe samochody na potrzeby armii.
W 2003 roku Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wszystkie zaskarżone decyzje i zarządził od organów podatkowych zwrot kosztów. Sąd przyznał R. Klusce 5 tysięcy złotych odszkodowania za niesłuszne zatrzymanie.
Obecnie przedsiębiorca zajmuję się hodowlą owiec i produkcją zdrowej żywności.
Waldemar Gronowski, właściciel piekarni w Legnicy, czerstwe pieczywo przekazywał bezpłatnie stołówce charytatywnej. Po przeprowadzeniu kontroli przez organy podatkowe, urząd nałożył na przedsiębiorcę karę w wysokości 200 tysięcy złotych. Zdaniem fiskusa
8
działania przedsiębiorcy nie można było zakwalifikować do likwidacji produktu, urzędnicy uznali, że to darowizna, od której należało odprowadzić podatek VAT. Przedsiębiorca wystąpił ze skargą na decyzje urzędu skarbowego, kolejno do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, a następnie do Naczelnego Sądu Administracyjnego, obie instytucje uznały, że organy podatkowe działały zgodnie z prawem. Cała sprawa doprowadziła do zamknięcia piekarni, ponieważ kontrolerzy skarbowi rozpoczęli dodatkowe sprawdzanie wszystkich sklepów, zaopatrujących się w piekarni przedsiębiorcy. Gronowski stracił klientów, a w konsekwencji - pracowników, firmę i został bez pracy.
Paweł Rey, krakowski przedsiębiorca w 2003 roku został aresztowany na 9 miesięcy za działania na szkodę dwóch spółek, których był współwłaścicielem. Po sześciu latach oskarżenie w jednej ze spraw umorzono, w drugiej toczy się jeszcze proces.
W wyniku aresztowania jedna z firm – zakłady mięsne – upadła. Druga spółka została, w wyniku zmian własnościowych, sprzedana poniżej wartości rynkowej. Po pięciu latach sąd gospodarczy orzekł, że zmiany własnościowe były nielegalne i unieważnił wszystkie podjęte wówczas uchwały, m.in. te dotyczące powołania rady nadzorczej. Okazało się jednak, że chociaż rada została powołana nielegalnie, to decyzje przez nią podejmowane mogą unieważnić dopiero kolejne procesy, ponieważ zgodnie z wykładnią Sądu Najwyższego - w wyroku wydanym w innej sprawie nie skutkuje ono automatycznie unieważnieniem uchwał i decyzji nielegalnie powołanych władz spółki.
Źródła:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Roman_Kluska
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/Z/ZC/dobry_chleb_fiskusowi.html http://www.mafiaurzednicza.pl/
Materiał pomocniczy nr 4
Schemat: Problemy polskiego wymiaru sprawiedliwości:
9
Problemy polskiego wymiaru sprawiedliwości
W obszarze stanowionego prawa: W obszarze działania sądów:
Skutki dla:
Przedsiębiorcy: Gospodarki: Społeczeństwa:
