BRETTON WOODS II JAKO WSPÓŁCZESNY SYSTEM POWIĄZAŃ W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ

(1)

Konrad Sobański

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

BRETTON WOODS II JAKO WSPÓŁCZESNY SYSTEM POWIĄZAŃ W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ

Streszczenie: Celem artykułu jest prezentacja poglądów wybranych ekonomistów na te- mat zaproponowanej przez Dooleya, Folkerts-Landau i Garbera koncepcji tzw. nieformalnego systemu Bretton Woods II. Założenia tej koncepcji oraz wybrane przejawy funkcjonowania Bretton Woods II zostały przedstawione w pierwszej części artykułu. Drugą część opracowania poświęcono uwagom krytycznym wobec koncepcji Dooleya i in. Na podstawie analizy zaprezentowanej literatury światowej można wyciągnąć wniosek, że choć koncepcja Bretton Woods II zyskała szeroki rozgłos, to jest uznawana przez część ekonomistów za niewłaściwą interpretację rzeczywistości gospodarczej. Głównym ob- szarem krytyki jest założenie o trwałości obecnych powiązań gospodarczych. Wydaje się, że koncepcja Bretton Woods II pozostanie jednak ważnym tematem w dyskusji ekonomi- stów, biorąc pod uwagę prognozy rozwoju sytuacji w bilansie płatniczym krajów azjatyckich oraz Stanów Zjednoczonych.

Słowa kluczowe: fi nanse międzynarodowe, bilans płatniczy, międzynarodowy system walutowy, Bretton Woods II.

Wstęp

W lipcu 1944 roku reprezentanci 44 państw zaprojektowali na konferencji „United Nations Monetary and Financial Conference“ w Bretton Woods międzynarodowy system walutowy, który funkcjonował w okresie powojennym. Jedną z podstawo- wych zasad tego systemu były stałe kursy walut poszczególnych państw sygnata- riuszy wobec dolara amerykańskiego, który z kolei był walutą wymienną na złoto według ustalonego parytetu¹. Kursy walutowe mogły być zmienione w przypad-

1 Możliwość wymiany dolarów na złoto (tzw. gold window) była zarezerwowana jedynie dla banków centralnych.

(2)

ku „fundamentalnej nierównowagi” w bilansie płatniczym². W systemie Bretton Woods poszczególne państwa były zobowiązane do zapewnienia wymienialności walut narodowych w odniesieniu do transakcji rachunku bieżącego, ale zachowa- ły swobodę w regulowaniu przepływów fi nansowych bilansu płatniczego³. Sys- tem ten przestał funkcjonować w marcu 1973 roku, kiedy waluty większości kra- jów europejskich i Japonii zostały upłynnione względem waluty amerykańskiej [Krugman i Obstfeld 2007, s. 317–330].

Według Dooleya i in. [2004] okres funkcjonowania płynnych kursów walutowych i liberalizacji fi nansowej w ostatnich trzech dekadach dwudziestego wieku był jedynie okresem przejściowym w międzynarodowym systemie walutowym Bretton Woods. Relacje gospodarcze, jakie ukształtowały się pomiędzy wybra- nymi regionami świata w ostatniej dekadzie, przypominają w wielu aspektach te, jakie obserwowano w okresie systemu Bretton Woods. Podobnie jak w latach 50.

i 60. minionego wieku, gospodarka światowa składa się z tzw. „centrum”, które emituje światowy pieniądz rezerwowy, oraz tzw. „peryferii”, które opierają swój rozwój gospodarczy na eksporcie wspieranym polityką stałego kursu walutowego na niedowartościowanym poziomie wobec waluty „centrum”. Zmianie uległy jedynie wybrane elementy w konstelacji systemu. Rolę „centrum” w dalszym ciągu pełnią Stany Zjednoczone, które utrzymują defi cyt obrotów bieżących, wykorzy- stując fakt, że gospodarki peryferyjne chętnie akumulują dolary amerykańskie.

Rolę „peryferii” odgrywają jednak już nie Europa i Japonia, lecz kraje Azji Połu- dniowo-Wschodniej [Dooley i in. 2004].

Celem niniejszego opracowania jest prezentacja zaproponowanej przez Do- oleya, Folkerts-Landau i Garbera koncepcji tzw. nieformalnego systemu Bretton Woods II. W artykule przedstawiono założenia tej koncepcji oraz wybrane przejawy funkcjonowania Bretton Woods II w bilansie płatniczym kluczowych re- gionów systemu. W pracy przytoczono również oceny wybranych ekonomistów dotyczące koncepcji Dooleya, Folkerts-Landau i Garbera. Skoncentrowano przy tym uwagę na opiniach w zakresie zasadności przyrównania obecnego międzyna- rodowego systemu relacji gospodarczych do tego ukształtowanego w okresie powojennym, a także w zakresie trwałości systemu Bretton Woods II.

2 Eichengreen [2004, s. 8] wskazuje, że pojęcie „fundamentalnej nierównowagi“ w sposób za- mierzony nie zostało sprecyzowane, a w praktyce zmiany kursów walutowych w okresie funkcjonowania systemu Bretton Woods były rzadkie.

3 Zasady systemu Bretton Woods były wyrazem kompromisu pomiędzy amerykańską i brytyj- ską wizją stosunków fi nansowych w powojennym świecie. Stany Zjednoczone (głównie w osobie Harry’ego Dextera White’a) za priorytetową cechę systemu uznawały stabilność pieniądza, natomiast Wielka Brytania (reprezentowana przez Johna Maynarda Keynesa) kładła nacisk na możli- wość dostosowywania polityki gospodarczej, w tym również kursu walutowego, do zmieniających się warunków. Wymienialność waluty w stosunku do transakcji bieżących bilansu płatniczego zo- stała wprowadzona w Europie w 1959 roku, a w Japonii w latach 60. [Eichengreen 2004, s. 7–8].

(3)

1. Relacje gospodarcze w nieformalnym systemie Bretton Woods II

Dooley i in. [2004] wskazują, że wybrane bloki gospodarcze na świecie funkcjo- nują obecnie na zasadach przypominających te z czasów obowiązywania systemu Bretton Woods. Nastąpiło to na skutek pojawienia się nowego istotnego regionu peryferyjnego w tym systemie (istnienie takiego regionu było charakterystyczne dla systemu funkcjonującego w dwóch powojennych dekadach). Rolę tę pełnią obecnie gospodarki Azji Południowo-Wschodniej, które po doświadczeniach kryzysu walutowego z drugiej połowy lat 90. poprzedniego wieku prowadzą politykę rozwoju gospodarczego opartego na eksporcie, wspieranego zarządzanym kur- sem waluty krajowej i ograniczeniami w przepływie kapitału⁴. Poprzez taką po- litykę gospodarczą kraje azjatyckie, stanowiące lokalizację amerykańskich inwestycji bezpośrednich, zagospodarowują wolne zasoby posiadanej siły roboczej.

Kraje azjatyckie (a w szczególności Chiny) tworzą tzw. region bilansu handlowego, dla którego charakterystyczna jest nadwyżka na rachunku obrotów bieżących, przekładająca się na wzrost rezerw walutowych. Władze monetarne gospodarek tego regionu są gotowe na nieograniczoną akumulację aktywów rezerwowych denominowanych w walucie gospodarki stanowiącej „centrum” systemu, nawet przy relatywnie niskim stosunku stopy zwrotu do ryzyka tych inwestycji [Dooley i in. 2004, s. 309–310].

Gospodarką centralną systemu są nieprzerwanie od okresu powojennego Stany Zjednoczone, które charakteryzują się wysokimi stopami konsumpcji i inwestycji, a tym samym znacznym zakresem wykorzystania zagranicznych oszczędno- ści. W systemie wyróżnić można jeszcze dawne „peryferie”, które po awansie go- spodarczym stanowią obecnie tzw. region bilansu kapitałowego. Należą do niego przede wszystkim Europa, a także Kanada i większą część Ameryki Łacińskiej.

Te gospodarki również fi nansują „centrum”, ale głównie w postaci przepływów kapitału prywatnego [Dooley i in. 2004, s. 309–310].

Przejawem funkcjonowania systemu Bretton Woods II są utrzymujące się w ostatniej dekadzie tendencje w bilansie płatniczym regionu „peryferii” (Azji Południowo-Wschodniej) i „centrum” (Stanów Zjednoczonych). W okresie tym można zaobserwować współwystępowanie defi cytu obrotów bieżących Stanów Zjednoczonych (blisko 5,8 biliona USD w latach 1999–2009) oraz nadwyżki gospodarek azjatyckich (blisko 2,6 biliona USD w tym samym okresie)⁵. Do wy-

4 Prezentację procesu formowania się polityki rozwoju gospodarczego opartego na eksporcie w krajach azjatyckich w kontekście zjawiska tzw. globalnej nierównowagi można znaleźć w: [So- bański 2010, s. 218–221].

5 Zagregowane dane dla regionu Azji Południowo-Wschodniej (składającego się z ośmiu kra- jów: Chin, Hongkongu SAR, Indonezji, Korei Południowej, Malezji, Filipin, Singapuru i Tajlandii) obliczono na podstawie danych dla poszczególnych krajów. W związku z brakiem danych na temat obrotów bilansu płatniczego pomiędzy krajami regionu zagregowane obroty nie zostały skorygo-

(4)

buchu kryzysu fi nansowego nierównowaga na rachunku w obrotach bieżących w przypadku obu regionów systematycznie wzrastała. Pomimo korekty, która na- stąpiła w okresie ogólnoświatowego spowolnienia gospodarczego, w 2009 roku

wane o obroty wewnątrzgrupowe. Taki sposób szacunku nie ma wpływu na salda poszczególnych pozycji bilansu płatniczego regionu Azji Południowo-Wschodniej.

Rysunek 1. Struktura międzynarodowego systemu walutowego Bretton Woods II

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: [Dooley, Folkerts-Landau i Garber 2004]

Rysunek 2. Saldo bilansu towarów i usług w Azji Południowo-Wschodniej i Stanach Zjednoczonych w latach 1999–2009 (w mld USD)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego (International Financial Statistics Online) oraz danych Banku Światowego (World Development Indicators), [dostęp: 03.05.2011]

–800 –600 –400 –200 0 200 400 600

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

$]MD3RáXGQLRZR:VFKRGQLD

'RJUXS\Ä$]MD3RáXGQLRZR:VFKRGQLD´]DOLF]RQR&KLQ\+RQJNRQJ6$5

,QGRQH]MĊ.RUHĊ3RáXGQLRZą0DOH]MĊ)LOLSLQ\6LQJDSXUL7DMODQGLĊ 6WDQ\=MHGQRF]RQH Inwestycje

EH]SRĞUHGQLH Inwestycje

EH]SRĞUHGQLH

„Peryferie”

$]MD3RáXGQLRZR

:VFKRGQLD 1DGZ\ĪNDREURWyZ

ELHĪąF\FK

Ä&HQWUXP´

6WDQ\=MHGQRF]RQH 'HILF\WREURWyZ

ELHĪąF\FK

5HJLRQELODQVX

NDSLWDáRZHJR (XURSDLQQHNUDMH

SURZDG]ąFHSROLW\NĊ

Sá\QQHJRNXUVX

ZDOXWRZHJR ,QZHVW\FMHZáDG]

PRQHWDUQ\FK ZDPHU\NDĔVNLHSDSLHU\

U]ąGRZH

,QZHVW\FMHSU\ZDWQH

ZDPHU\NDĔVNLH

SDSLHU\U]ąGRZH

(5)

nadwyżka na rachunku towarów i usług gospodarek Azji Południowo-Wschod- niej była ponad trzykrotnie wyższa w porównaniu z jej poziomem w 1999 roku.

Wyniosła ona 385 mld USD i była zbliżona wielkością do defi cytu Stanów Zjed- noczonych w 2009 roku (375 mld USD).

Nadwyżka obrotów bieżących regionu Azji Południowo-Wschodniej nie była zrównoważona przez odpływ kapitału zagranicznego, a w rezultacie w ostatniej dekadzie nastąpił przyrost rezerw walutowych. W okresie od końca 2004 do końca 2009 roku władze monetarne ośmiu gospodarek regionu powiększy- ły ofi cjalne aktywa rezerwowe blisko trzykrotnie, czyli z poziomu 1,2 biliona USD do 3,5 biliona USD. Dynamika wzrostu poziomu rezerw regionu Azji Połu- dniowo-Wschodniej była w tym okresie ponad dwukrotnie większa niż dynamika wzrostu światowego PKB (poziom rezerw zmienił się z 2,9% do 6% światowego PKB). Dynamika wzrostu ofi cjalnych aktywów rezerwowych była także większa niż dynamika przyrostu dochodu regionu, czego efektem jest zwiększenie stopy rezerw z 34,5% do 47,7% PKB regionu. Pochodną nadwyżki na rachunku obro- tów bieżących był również wzrost dodatniej międzynarodowej pozycji inwesty- cyjnej netto (aktywów zagranicznych netto) regionu z poziomu 0,6 biliona USD (16,9% PKB) na koniec 2004 roku do 2,7 biliona USD (36,3% PKB) na koniec 2009 roku.

Poziom ofi cjalnych aktywów rezerwowych krajów Azji Południowo-Wschodniej w okresie od końca 2004 roku do końca 2009 roku (w mld USD, dane na koniec roku)

Kraje 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Chiny 623 831 1081 1547 1966 2453

Hong Kong 124 124 133 153 183 256

Indonezja 36 35 43 57 52 66

Korea Południowa 199 210 239 262 201 270

Malezja 66 70 82 101 92 97

Filipiny 16 18 23 34 38 44

Singapur 112 116 136 163 174 188

Tajlandia 50 52 67 87 111 139

Azja Południowo-Wschodnia 1226 1457 1804 2405 2816 3513 Zagregowane dane dla regionu „Azja Południowo-Wschodnia” stanowią sumę wielkości rezerw walutowych poszczególnych krajów.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego (Interna- tional Financial Statistics Online) oraz danych Banku Światowego (World Development Indicators) [dostęp:

03.05.2011].

(6)

2. Bretton Woods II jako trwały system współzależności gospodarczych

Dooley i in. [2004, 2009] są niezmiennie przekonani o trwałości systemu Bretton Woods II. Fundamentem systemu jest według nich zbieżność długoterminowych interesów ekonomicznych poszczególnych jego elementów oraz naturalny proces awansu ekonomicznego i dołączania do systemu nowych gospodarek rozwijają- cych się. Badacze uważają, że po osiągnięciu odpowiedniego poziomu rozwoju gospodarki peryferyjne awansują do „centrum”, liberalizując przy tym przepływy walutowe i upłynniając kurs walutowy, a w miejsce gospodarek azjatyckich do grupy „peryferii” awansują w przyszłości inne kraje rozwijające się, na przykład Indie. Do czasu awansu gospodarki Azji Południowo-Wschodniej będą prowa- dzić politykę stałego kursu walutowego wspierającego eksport, nie narażając się przy tym na wzrost infl acji lokalnej w związku ze znacznym zasobem siły roboczej na obszarach wiejskich, która może być zaabsorbowana przez sektor prze- mysłu [Dooley i in. 2004, s. 311–312].

Dooley i in. [2004] wskazują na koincydencję interesów poszczególnych re- gionów systemu, która jest gwarancją zachowania obecnego status quo. Zarów- no inwestorom prywatnym z obszaru bilansu kapitałowego (głównie Europa), jak i władzom monetarnym w regionie bilansu handlowego (Azji Południowo- -Wschodniej) zależy na mocnym dolarze amerykańskim. Z tego powodu ogólno- światowa wyprzedaż amerykańskich aktywów jest mało prawdopodobna pomimo rosnących obaw o międzynarodową pozycję inwestycyjną Stanów Zjednoczo- nych. Władze monetarne krajów azjatyckich nie zdecydują się na zmianę struk- tury walutowej aktywów rezerwowych (z USD na EUR), gdyż doprowadziłoby to do obniżenia kursu dolara amerykańskiego oraz spadku sprzedaży eksportowej przez lokalne przedsiębiorstwa na rynek amerykański, co nie zostałoby skompen- sowane przez wzrost eksportu na rynek europejski w związku z jego relatywnie mniejszą chłonnością (Europa nie byłaby w stanie importować tak dużego wolu- menu produkcji azjatyckiej jak Stany Zjednoczone). Do osłabienia dolara amery- kańskiego względem euro nie będzie chciała doprowadzić również Europa, aby nie pogorszyć konkurencyjności swoich produktów na rynku amerykańskim [Do- oley i in. 2004, s. 311–312].

Warto podkreślić, że doświadczenia z okresu ostatniego ogólnoświatowego kryzysu fi nansowego nie zmieniły poglądów badaczy w zakresie trwałości systemu Bretton Woods II. Dooley i in. [2009] twierdzą, że kryzys fi nansowy nie podważył fundamentów systemu Bretton Woods II, a motywacja krajów azja- tyckich do utrzymania obecnego status quo wzmocniła się. Badacze przestrze- gają przed błędnym pojmowaniem przyczyn kryzysu i podejmowaniem działań mających na celu modyfi kację obowiązującego układu wymiany międzyna- rodowej, a w szczególności polityki prowadzonej przez kraje peryferyjne (na

(7)

przykład poprzez wymuszone odejście od polityki zarządzanych kursów walutowych i liberalizację przepływów kapitałowych w krajach azjatyckich) [Do- oley i in. 2009].

3. Krytyka koncepcji Bretton Woods II

W literaturze można znaleźć głosy krytycznie odnoszące się do koncepcji zaprezentowanej przez Dooleya, Folkerts-Landau i Garbera. Krytyce poddano zarów- no sam fakt przyrównania obecnego globalnego układu powiązań gospodarczych do systemu z Bretton Woods, jak i przekonanie o trwałości obecnego układu po- wiązań gospodarczych. Ekonomiści w tym kontekście zwracają uwagę na kilka aspektów, zarówno instytucjonalnych, jak i makroekonomicznych.

Po pierwsze, grupa obecnych krajów peryferyjnych jest bardziej liczna i zróż- nicowana w porównaniu z „peryferiami” w okresie Bretton Woods, które były w większym stopniu zintegrowane politycznie i ekonomicznie. Władze krajów europejskich czy Japonii począwszy od lat 60. konsultowały regularnie politykę ekonomiczną w ramach wspólnot europejskich, OECD czy MFW, natomiast in- tegracja gospodarek azjatyckich jest w zdecydowanie węższym zakresie wsparta rozwiązaniami instytucjonalnymi. W rezultacie krajom Azji Południowo-Wschod- niej trudniej realizować wspólne cele ekonomiczne, co skraca perspektywę utrzymania się obecnego status quo [Eichengreen 2004, s. 20–23; Goldstein i Lardy 2005, s. 3; Roubini i Setser 2005, s. 4, 25–26].

Po drugie, w dzisiejszych czasach istnieje alternatywa wobec dolara amery- kańskiego jako waluty rezerwowej – waluta europejska (euro). Wynika to z faktu, że rynek rządowych instrumentów fi nansowych denominowanych w euro jest od- powiednio duży i płynny. Dodatkowo kraje azjatyckie planują budowę regional- nego rynku obligacji rządowych (denominowanych w dolarach, a także walutach lokalnych), który z czasem może stać się miejscem lokowania aktywów rezerwowych władz monetarnych w Azji Południowo-Wschodniej. Dla porównania w latach 50. i 60. ubiegłego wieku nie było takiej alternatywy (ówczesna druga istotna waluta rezerwowa, funt brytyjski, miała niewielkie znaczenie w związku z brakiem przekonania bankierów centralnych o stabilności jej wartości). W poprzed- nim systemie popyt na aktywa dolarowe był zatem wymuszony stanem rozwoju światowych rynków fi nansowych. Biorąc pod uwagę, że ciągła akumulacja akty- wów dolarowych przez banki centralne Azji Południowo-Wschodniej jest niera- cjonalna z punktu widzenia dywersyfi kacji ryzyka, obecny system jest nietrwały [Eichengreen 2004, s. 23–24; Roubini i Setser 2005, s. 20–21]. Jak wskazuje Pal- ley [2008, s. 47], w związku z relatywnie szybszym rozwojem gospodarek peryferyjnych niż „centrum” i powiększaniem lokalnych rynków na dobra konsump- cyjne popyt amerykański na towary azjatyckie oraz popyt zgłaszany przez władze

(8)

monetarne Azji Południowo-Wschodniej na aktywa dolarowe w sposób naturalny będą relatywnie (w relacji do dochodu gospodarek azjatyckich) zmniejszały się, a w przypadku spowolnienia gospodarczego w Stanach Zjednoczonych dojdzie do istotnego skurczenia popytu.

Po trzecie, kierunek przepływu dóbr wytwarzanych w amerykańskich fa- brykach zlokalizowanych w krajach peryferyjnych jest dziś inny niż pół wieku wcześniej. W okresie funkcjonowania systemu Bretton Woods amerykańskie inwestycje bezpośrednie w „peryferiach” (w Europie) były realizowane głów- nie z myślą o obsługiwaniu rynków lokalnych, podczas gdy obecnie zagraniczne fabryki w krajach azjatyckich nastawione są na eksport [Palley 2008, s. 38].

Według Goldsteina i Lardy [2005, s. 10–14] znacznie zagranicznych inwestycji bezpośrednich z punktu widzenia budowania zasobu kapitału gospodarek peryferyjnych nie jest jednak dziś tak duże jak przewidują twórcy koncepcji Bretton Woods II⁶. Goldstein i Lardy [2005, s. 4–6] twierdzą także, że zadaniem polityki zarządzanego kursu waluty krajowej wobec dolara, wbrew twierdzeniom Dooley i in., zasadniczo nie jest i nie może być wspieranie sprzedaży eksportowej. Ba- dacze wskazują na przykład największej gospodarki peryferyjnej (Chin), której tylko jedna trzecia eksportu trafi a do Stanów Zjednoczonych, a ważony udziałami w handlu kurs renminbi przez wiele lat realnie aprecjonował.

Po czwarte, sytuacja makroekonomiczna Stanów Zjednoczonych w okresie funkcjonowania systemu Bretton Woods była inna niż obecnie. Na rachunku obrotów bieżących Stanów Zjednoczonych rejestrowano we wszystkich latach 1954–1970 (z wyjątkiem 1959 roku) nadwyżkę, a stopa oszczędności była wyż- sza niż obecnie. Stanowiło to czynnik pozytywnie wpływający na ocenę stabil- ności zewnętrznej Stanów Zjednoczonych z punktu widzenia władz monetarnych

„peryferii” akumulujących rządowe aktywa dolarowe. Czynnikiem wspierającym system Bretton Woods było również formalne zobowiązanie władz amerykań- skich do wymiany dolarów na złoto po określonym parytecie. Dla porównania obecnie nie istnieją żadne ofi cjalne ustalenia zobowiązujące decydentów w Sta- nach Zjednoczonych do utrzymania wartości dolara. Dodatkowo interwencje na rynku walutowym są dziś mniej skuteczne w związku z większym stopniem de- regulacji rynku fi nansowego niż w połowie minionego wieku. Liberalizacja na rynku fi nansowym sprawiła, że wysoka stopa oszczędności krajowych i utrzymy- wanie kursu waluty krajowej na niedowartościowanym poziomie nie prowadzą automatycznie do inwestycji w sektorze dóbr wymiennych⁷. W rezultacie obecna

6 Goldstein i Lardy [2005, s. 10] wskazują, że w 2003 roku zagraniczne inwestycje sfi nansowa- ły jedynie 4,4% inwestycji w aktywa trwałe w gospodarce chińskiej. Według badaczy udział amery- kańskich rezydentów w zagranicznych inwestycjach bezpośrednich w Chinach wynosił w ostatnich latach mniej niż 10% [Goldstein i Lardy 2005, s. 13].

7 Goldstein i Lardy [2005, s. 11] wskazują, że jedna trzecia zagranicznych inwestycji bezpo- średnich w Chinach była realizowana w sektorze dóbr niewymiennych.

(9)

polityka rozwoju gospodarczego Azji Południowo-Wschodniej jest obarczona ry- zykiem gwałtownej zmiany [Eichengreen 2004, s. 5–6, 10, 24–27].

Zakończenie

Zaprezentowana przez Dooleya, Folkerts-Landau i Garbera koncepcja systemu Bretton Woods II jest szeroko omawiana we współczesnej literaturze z zakresu fi nansów międzynarodowych. Koncepcja ta jest próbą interpretacji i uzasadnienia obserwowanych od dekady w skali globalnej zjawisk, takich jak: wzrostu defi - cytu obrotów bieżących Stanów Zjednoczonych i nadwyżek w krajach Azji Po- łudniowo-Wschodniej (stanowiących kluczowy element zjawiska tzw. globalnej nierównowagi), szybkiej akumulacji ofi cjalnych aktywów rezerwowych i inter- wencji walutowych praktykowanych przez władze monetarne krajów azjatyckich czy zachowania stóp procentowych w gospodarce amerykańskiej.

Autorzy tej koncepcji stawiają tezę o istnieniu układu nieformalnych powiązań gospodarczych pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a krajami Azji Południowo- -Wschodniej, który – dzięki kreowanym dla obu stron korzyściom – ma charakter stabilny. Układ ten przypomina według badaczy międzynarodowy system walutowy funkcjonujący w latach 50. i 60. minionego wieku⁸. Dooley, Folkerts-Lan- dau i Garber przewidują, że motywacja do utrzymania systemu została wzmoc- niona przez kryzys fi nansowy z końca minionej dekady.

Część ekonomistów uznaje jednak koncepcję Bretton Woods II za błędną, za- równo w aspekcie opisu istniejących powiązań gospodarczych, jak i w aspekcie projekcji rozwoju gospodarki światowej. Nie wszyscy naukowcy zgadzają się z rolą przypisywaną kursowi wobec dolara, eksportowi do Stanów Zjednoczo- nych oraz amerykańskim inwestycjom bezpośrednim w kontekście rozwoju gospodarczego Azji Południowo-Wschodniej. Część badaczy wskazuje również, że pomiędzy obecnym systemem relacji gospodarczych a systemem Bretton Woods istnieją istotne różnice. Po pierwsze, sytuacja makroekonomiczna największej gospodarki świata w latach 50. i 60. minionego wieku była odmienna niż obecnie. Po drugie, znacząco różnią się uwarunkowania instytucjonalne w zakresie współpracy pomiędzy krajami peryferyjnymi, a także pozycja dolara jako pienią- dza światowego. Na bazie tych argumentów krytycy koncepcji Bretton Woods II wyciągają wniosek, że obecny układ relacji gospodarczych jest nietrwały i nieko- rzystny z punktu widzenia rozwoju gospodarki światowej.

8 Wprawdzie dwa układy ekonomiczne funkcjonujące w różnym czasie i przestrzeni nie są identyczne ze względu na niewątpliwe istnienie odmiennych uwarunkowań, jednak układ powiązań pomiędzy gospodarką amerykańską a regionem Azji Południowo-Wschodniej w minionej dekadzie był w wielu aspektach podobny do tego funkcjonującego pomiędzy „centrum” a Europą pół wieku wcześniej.

(10)

Obserwacja rzeczywistości gospodarczej nie pozwala jeszcze na jednoznacz- ne ustosunkowanie się do oceny trwałości systemu Bretton Woods II przepro- wadzonej zarówno przez twórców koncepcji, jak i jej krytyków. W następstwie ogólnoświatowego kryzysu fi nansowego przejaw funkcjonowania tego systemu – nierównowaga obrotów bieżących Stanów Zjednoczonych i Azji Południowo- -Wschodniej – wprawdzie zmalał, ale nie został całkowicie usunięty. W progno- zach dotyczących rozwoju sytuacji w bilansie płatniczym krajów azjatyckich oraz Stanów Zjednoczonych wskazuje się na utrzymanie nierównowagi, a nawet powrót do ścieżki pogłębiania nierównowagi obrotów bieżących⁹. Jeśli wierzyć tym prognozom, to współzależności opisywane w koncepcji Bretton Woods II mogą występować jeszcze w przyszłości.

Bibliografi a

Dooley, M., Folkerts-Landau, D., Garber, P., 2004, The Revived Bretton Woods System, International Journal of Finance and Economics, no. 9.

Dooley, M., Folkerts-Landau, D., Garber, P., 2009, Bretton Woods II Still Defi nes the In- ternational Monetary System, Working Paper, no. 14731, National Bureau of Econo- mic Research.

Eichengreen, B., 2004, Global Imbalances and the Lessons of Bretton Woods, Working Paper 10497, National Bureau of Economic Research.

Goldstein, M., Lardy, N.R., 2005, China’s Role in the Revived Bretton Woods System:

a Case of Mistaken Identity, Working Paper, no. 2, Institute for International Econo- mics.

International Monetary Fund, 2010, Regional Economic Outlook. Asia and Pacifi c. Con- solidating the Recovery and Building Sustainable Growth, World Economic and Fi- nancial Surveys, October, Washington D.C.

International Monetary Fund, 2011, World Economic Outlook. Tensions from the Two- -Speed Recovery. Unemployment, Commodities, and Capital Flows, World Economic and Financial Surveys, April, Washington D.C.

Krugman, P., Obstfeld, M., 2007, Ekonomia międzynarodowa. Teoria i praktyka, t. 2, Wy- dawnictwo Naukowe PWN, wydanie trzecie zm., Warszawa.

Palley, T.I., 2008, The Fallacy of the Revised BrettonWoods Hypothesis. Why Today’s Glo- bal Financial System Is Unsustainable and Suggestions for a Replacement, Internatio- nal Journal of Political Economy, vol. 36, no. 4.

9 Według Międzynarodowego Funduszu Walutowego nierównowaga na rachunku obrotów bie- żących krajów azjatyckich i Stanów Zjednoczonych po okresie spadku w czasie kryzysu fi nansowego ponownie zacznie się powiększać w następnych latach [IMF 2011, s. 12; IMF 2010, s. 37].

(11)

Roubini, N., Setser, B., 2005, Will the Bretton Woods 2 Regime Unravel Soon? The Risk of a Hard Landing in 2005–2006, paper prepared for the Symposium on the Revived Bretton Woods System: A New Paradigm for Asian Development? organized by the Federal Reserve Bank of San Francisco and UC Berkeley, San Francisco, February 4.

Sobański, K., 2010, Zjawisko globalnej nierównowagi a stabilność rozwoju gospodarki światowej – ujęcie retrospektywne i prospektywne, w: Bilski, J., Feder-Sempach, E.

(red.), Wybrane problemy funkcjonowania Unii Gospodarczej i Walutowej, Acta Uni- versitatis Lodziensis, Folia Oeconomica, nr 238, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódz- kiego, Łódź.

BRETTON WOODS II – A CONTEMPORARY SYSTEM OF ECONOMIC RELATIONS IN THE WORLD ECONOMY

Summary: The aim of the paper is to present major opinions concerning the concept of Bretton Woods II proposed by Dooley, Folkerts-Landau and Garber. The fi rst section depicts assumptions of Bretton Woods II concept and its manifestation in the balance of payments of selected economic regions. The second section describes some views of the critics of Bretton Woods II. Based on the analysis of the world literature, one can formu- late a conclusion that although the concept is very infl uential and widely analysed among economists, some of them regard it as wrong and misleading. The critics undermine es- pecially the notion of the system’s longevity. It seems that Bretton Woods II concept will still be widely discussed in the future, taking into account forecasts of the current account development path in the Unites States and the South East Asia.