Anna Wrzesińska
Lednicka skrzyneczka relikwiarzowa
- uzupełnienia
Studia Lednickie 4, 439-444
1996
STUDIA LEDNICKIE IV Poznań — Lednica 1996
LEDNICKA SKRZYNECZKA RELIKWIARZOWA — UZUPEŁNIENIA
W trzecim tom ie Studiów L ednickich E w a Soroka, na podstaw ie fragm entów o k ła dzin kościanych znalezionych na O strow ie L ednickim , dokonała ciekaw ej rekonstrukcji skrzyneczki relikw iarzow ej (E. Soroka 1994, s. 127 - 149). P rezentow anej rekonstrukcji tow arzyszy szerokie tło porów naw cze i bogaty m ateriał ilustracyjny. W om aw ianym artykule zabrakło je d n a k inform acji na tem at m iejsca i okoliczności, w ja k ic h okładzina zo stała znaleziona, oraz ustosunkow ania się do w cześniejszych rekonstrukcji.
O m aw iane okładziny znalezione zostały w licznych, drobnych fragm entach w tra k cie badań prow adzonych w 1963 roku przez A ndrzeja N ow aka na arze 268, ćw iartka D , w północnym aneksie przyprezbiterialnym kościoła, w w arstw ie III będącej gru z ow iskiem 1 fazy k o śc io ła z III poziom u osadniczego. O dnalezione ułam ki sk a talo gow ano pod d w om a num eram i inw entarzow ym i: 256/63 i 257/63. F ragm enty okładziny 0 num erze 256/63 w ystąpiły n a głębokości 112,26 m n.p.m . w odległości 120 cm od m uru p ołudniow ego aneksu i 100 cm od zachodniej ściany ćw iartki. Były to liczne, drobne, je d n o stro n n ie ornam entow ane płyki w ykonane z kości zw ierzęcej o grubości 1 - 1,5 m m . E lem enty p asujące do siebie kraw ędziam i zostały zło żo n e i narysow ane w Inw entarzu Z abytków 1963/1 (ryc. 1). N a głębokości 112,24 m n.p.m . w odległości 33 cm od m uru północnego aneksu i 170 cm od zachodniej ściany ćw iartki w ystąpiły dalsze liczne fragm enty okładziny kościanej, k tórym n adano num er 257/63 (w inw e ntarzu b rak rysunku). W jed n y m z fragm entów płytki okładziny tkw ił gw óźdź żelazny o przekroju czw orokątnym 0,2 x 0,2 cm i długości 1,1 cm , ze słabo w yodrębnionym łbem . D rugi gw óźdź o długości 3 cm , szerokości 0,2 x 0 ,4 cm i niew yodrębnionym łb ie w ystąpił luźno w raz z fragm entam i okładziny na głębokości 112,24 m n.p.m . w odległości 33 cm od m uru p ó łn o cn eg o aneksu i 170 cm od zachodniej ściany ćw iartki — o trzy m ał n u m er inw entarza 237/63.
P ierw szą znaną nam rekonstrukcję okładzin w ykonano w końcu lat 60-tych. N a g ip so w ą podstaw kę o w ym iarach 1 1 ,2 - 11,4 x 1 4 ,0 - 14,5 cm nalepione zostały frag m enty okładziny o num erze inw entarza 257/63. U tw orzyły one cztery odrębne, pod łużne paski z ornam entem w postaci plecionki (ryc. 2). Fragm enty okładziny o num erze 256/63 ułożono w luźno połączone, pasujące do siebie elem enty tw orzące jed y n ie części m otyw ów (ryc. 3).
W p o ło w ie lat 7 0 -tych (w 1976 roku) fragm enty czytelnie układającej się plecionki (zgodnie z rysunkiem w Inw entarzu Z abytków 1963/1) nalepione zostały na dw ie g i psow e płytki: je d n a o w ym iarach 17 x 3,2 cm (ryc. 4), d ruga o w ym iarach 9,5 X 3,4 cm (ryc. 5). W takiej postaci okładzina eksponow ana b y ła w latach 1 9 7 6 - 1982 na
4 4 0 R E C E N Z JE 1 P O L E M IK I
Ryc. 2. O strów L ednicki. O k ładzina kościana nr. inw. zab. 257/63. (fotografow ała M . Jóźw ik o w sk a, 1989 r.)
R ye. 1. O strów Lednicki. O k ładzina k o ściana nr. inw . zab. 256/63. (rysow ał W. Kujawa)
R E C E N Z JE I P O L E M IK I 4 4 1
R yc. 4. O strów L ednicki. O k ładzina kościana nr. inw . zab. 256/63. (fo to g rafo w ała M . Jó źw ik o w sk a, 1989 r.)
R ye. 3. O strów Lednicki. O k ład zin a k o ściana nr. inw . zab. 256/63. (fo to g rafo w ał A. P u chalski. 1976 r.)
4 4 2 RECENZJE I POLEMIKI
w ystaw ie „O strów L ednicki w państw ie pierw szych P iastów ” przygotow anej przez m g r M ateusza Ł astow ieckiego w M uzeum P ierw szych P iastów na L ednicy.
W latach 1 9 8 2 - 1983 m gr A ndrzej K aszubkiew icz z pozostałych luźnych elem en tów okładziny o num erze inw entarza 256/63 w ykonał rek onstrukcję czteropłatkow ej rozety w pisanej w o krąg o średnicy 6,1 cm (ryc. 6 — n a zdjęciu obok rozety w idoczne są pozostałe niew ykorzystane, luźne fragm enty okładziny i gw óźdź w yjęty z płytki A).
O kładziny eksponow ane b yły na w ystaw ach M uzeum do czasu ich w ycofania w ro ku 1991. W ieloletnia prezentacja spow odow ała kruszenie się i odpadanie fragm entów okładzin, a w rezultacie ich znaczne ubytki.
Podłużne fragm enty okładzin z m otyw em plecionki zostały także opublikow ane (J. D ow iat, B. G erem ek 1985, s. 384, ryc. 448).
R ekonstrukcja podłużnych pły tek lednickich okładzin kościanych, zdobionych m o tyw em falistej plecionki zaprezentow ana przez E. Sorokę (1994, ryc. 1) to pow tórzenie w cześniejszej rekonstrukcji w ykonanej w M P P n a Lednicy (ryc. 2). P ublikow ana re k onstrukcja o kładzin dokonana została na podstaw ie zdjęć rysunków tychże okładzin. N iestety są one po zb aw io n e skali, a p orów nując je z oryginałam i zau w a ży ć m ożna różnicę w w ym iarach. O kładziny p ublikow ane na rycinie 1 m ające służyć (w g autorki rekonstrukcji) do kom ponow ania b ordiur obiegających kw adratow e, lub prostokątne w iększe płaszczyzny, to podłużne płytki okładzin opisane ja k o zabytek o num erze 257/63 (ryc. 2). E lem ent oznaczony literą A na ryc. 2 to obecnie je d y n a podłużna płytka o zachow anej całkow itej długości i szerokości (za k o m pletną pły tk ą w idnieją fragm enty innej płytki). W zdłuż zachow anej kraw ędzi tej płytki biegnie dookolna, p o jed y n cza linia ryta. N a pow ierzchni płytki w idoczna je s t ażurow a p lecio n k a utw o rzona z 7 zw artych pętli. Z a p ętlą ostatnią, a przed row kiem przy kraw ędzi znajduje
R ye. 5. O strów Lednicki. O k ładzina kościan a nr. inw . zab. 256/63. (fo to g rafo w ała M . Jó źw ik o w sk a, 1989 r.)
R E C E N Z JE I P O L E M IK I 4 43
R yc. 6. O stró w L ednicki. O k ład zin a k o śc ia n a nr. inw . zab. 256/63. (fo to g rafo w ała M . Jó źw ik o w sk a, 1991 r.)
się otw ór gdzie w ystępow ał gw óźdź w yjęty w cześniej (w idnieje na ryc. 6), oraz w i doczny je s t negatyw łb a gw oździa. D ługość całkow ita lednickiej płytki w ynosi 11,2 cm , a szerokość 2,3 cm . W publikow anej rekonstrukcji relik w iarza je s t to drugi od g óry elem en t ryciny 1 m ający długość 15,5 - 16 cm , a szerokość 3 - 3,5 cm . E lem ent oznaczony literą В ryciny 2 (odpow iada pierw szem u z rekonstruow anych na rycinie 1 w artykule E. Soroki) tuż przy kraw ędziach dłuższych boków posiada słabo czytelne, pojedyncze ryte row ki, p rzecinające ostatnią zew nętrzną linię falistego m otyw u p le cionki. N atom iast zak o ń czen ia je g o krótszych boków nie są w pełni czytelne. N a pow ierzchni w ystępują ażurow e p ętle w liczbie 13. C ałkow ita długość tej płytki w ynosi 13,8 cm , a szerokość 1,3 cm . W edług E. Soroki długość płytki (przy tej sam ej ilości 13 pętli) w ynosi 19 cm , a szerokość 2 cm . E lem ent oznaczony literą D ryciny 2 (odpow iadający czw artej od góry rekonstruow anej przez E. Sorokę p ły tce ry cin y 1) m a reg u larn y pojedynczy splot z czterech ażurow ych pętli (pozostałe elem enty to pętle podw ójne) o długości 6,8 cm a przy zachow anych k raw ędziach zdobionych linią rytą, p ły tk a m a szerokość 1,8 cm (w edług E. Soroki płytka m a szerokość 3 - 3 , 5 cm ). Pozostałe p ojedyncze elem enty okładzin p rzylepione w pasach A , D oraz cały elem en t С ryciny 2 to opisane przez E. Sorokę elem enty b o rd iu r i kw adratow ej płytki, będące rek onstrukcją ścianki bocznej kasetki lednickiej (E. Soroka 1994, s. 129, ryc. 3). A na lizu jąc e lem en t С ryciny 2, przy zachow anej długości 8,8 cm , w idzim y m otyw plecionki składający się z 6 k oncentrycznych pętli z zaznaczonym środkiem (bez otw oru) i przy
444 RECENZJE Г POLEMIKI
kraw ędziach dłuższych boków posiada pojedyncze ryte row ki. N a je d n y m końcu tego elem entu w idnieje fragm ent kolejnej (7) pętli lecz ustaw ionej prostopadle. N a p rze ciw ległym końcu nie obserw ujem y prostopadłego przejścia. Z achow ana całkow ita sze rokość tej okładziny w ynosi 2,7 cm (w edług E. Soroki 4 cm ). R ekonstruow anie bordiur w postaci odrębnych pły tek o sześciu pętlach w obec fragm entu prostopadłej pętli w id niejącej na elem encie С (ryc. 2) w ydaje się nie w pełni zasadne.
W om aw ianym artykule autorka pom inęła elem ent okładziny (ryc. 1 i 5) o pełnej długości (długość 8,2 cm ) płytki o 5 pełnych koncentrycznych pętlach z zaznaczonym środkiem (bez otw oru). K raw ędzie boczne płytki z jej k raw ędzią dolną tw orzą niew ielki kąt rozw arty. E lem ent ten m ógł sam tw orzyć w iększą płaszczyznę, lub m ógł pełnić rolę elem entu uzupełniającego. B yć m oże znajdow ał się na p łaszczyźnie o kształcie trapezu.
A nalizując luźno ułożone fragm enty okładziny 256/63 (ryc. 3) zauw ażyć m ożna je szcze dw a elem enty (oznaczone ja k o E i F), które nie znalazły się w publikow anej graficznej rekonstrucji skrzyneczki. E lem ent E nie znajduje odpow iednika w sześcio- platkow ej rozecie ścianki przedniej (E. S oroka 1994, s. 128, ryc. 2), gdzie pom inięty został tak że kom pletny n arożnik płytki (ryc. 3. G ) z p o jed y n czą p ętlą ażurow ą. E lem en t F rów nież nie pasuje do w ykonanej rekonstrukcji ścianki bocznej (E. Soroka 1994, s. 129, ryc. 3).
P orów nując dotychczasow e rekonstrukcje i zachow ane fragm enty okładzin należy stw ierdzić, iż ilość ułam ków nie pozw ala na rekonstruow anie podw ójnej liczby tak sam o ornam entow anych elem entów . A nalizując p aram etry poszczególnych elem entów rekonstruow anej skrzyneczki z zachow anym i oryginałam i uw ażam , że jej w ym iary 23 X 15 cm (ścianki przedniej) i 12,5 x 15 cm (ścianki bocznej) są zbyt zaw yżone.
A n n a W rzesińska
L IT E R A T U R A
D o w i a t J. G e r e m e k B. 1985, (red.) K ultura Polski średniow iecznej X - X III w ., W arszaw a.. S o r o k a E . 1994, N ieznany relikw iarz z O strow a L ed n ickiego, S L 3 , s. 127 - 149.
