FUNKCJONOWANIE BIOLOGICZNE

Funkcjonowanie biologiczne określane jest dwustopniowo. W pierwszym etapie poprzez charakterystykę aktywności biologicznej terenów, w drugim poprzez analizę róŜnorodności biologicznej oraz powiązań przyrodniczych.

Aktywność biologiczna zaleŜna jest od bardzo wielu róŜnorodnych czynników, takich jak:

• udział powierzchni czynnych biologicznie;

• wielkości powierzchni terenu;

• cechy siedliska;

• stopień pokrycia szatą roślinną;

• stopień przekształcenia fitocenoz;

• produktywność biomasy.

Tereny biologicznie czynne definiowane bywają rozmaicie, jednak prawną wykładnią tego terminu jest poniŜsza definicja: „Powierzchnia biologicznie czynna to grunt rodzimy pokryty roślinnością oraz woda powierzchniowa na działce budowlanej, a takŜe 50% sumy nawierzchni tarasów i stropodachów, urządzonych jako trawniki lub kwietniki na podłoŜu zapewniającym ich naturalną wegetację, o powierzchni nie mniejszej niŜ 10 m² (Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12 kwietnia 2002 r.

w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz. U. Nr 75).

NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe definicja powyŜsza odnosi się do działki budowlanej. Jej zastosowanie przy określaniu wskaźnika powierzchni biologicznie czynnej jako instrumentu kształtowania struktury przestrzennej miasta nie wydaje się praktyczne.

Proponujemy, zatem posługiwanie się pojęciem tereny (a nie powierzchnia!) biologicznie czynne. Przez tereny biologicznie czynne rozumie się tereny ukształtowane głównie pod wpływem czynników naturalnych, pokryte glebą, leŜącą na nienaruszonej lub przekształconej skale macierzystej lub jej zwietrzelinie, a takŜe tereny wód otwartych.

Dla terenów miejskich Kielc wyróŜniono następujące kategorie terenów o róŜnym stopniu aktywności biologicznej:

• tereny pokryte roślinnością wysoką o duŜym stopniu naturalności;

• mozaika terenów trwałej roślinności niskiej i wysokiej o średnim stopniu naturalności;

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 259

• tereny pokryte roślinnością niską o średnim stopniu naturalności;

• tereny pokryte roślinnością wysoką intensywnie uŜytkowane;

• tereny pokryte roślinnością sezonową intensywnie uŜytkowane (pola);

• tereny zabudowy z towarzyszącym udziałem roślinności;

• tereny zabudowy ze znikomym udziałem roślinności.

Szczegółowy rozkład funkcjonowania biologicznego na terenie Kielc odniesiono do jednostek przyrodniczo krajobrazowych i przedstawiono na ryc. 7.4.1.

Do terenów o znacznej aktywności biologicznej zaliczono tereny pokryte roślinnością wysoką – są to w większości lasy, które cechuje mały stopień przekształcenia antropogenicznego. Biomasa wyprodukowana w ich obrębie w większości przypadków pozostaje w ekosystemie (lasy w mieście z reguły nie pełnią funkcji gospodarczych).

Udział terenów biologicznie czynnych jest tu bardzo wysoki i sięga 76-100%.

Nieco mniejsza aktywność biologiczna dotyczy mozaiki terenów trwałej roślinności niskiej i wysokiej o średnim stopniu naturalności oraz terenów pokrytych roślinnością niską o średnim stopniu naturalności – są to w Kielcach w pierwszym przypadku rozległe tereny uŜytków zielonych lub uŜytków rolnych obecnie nieuŜytkowanych z kępami zadrzewień. Dojrzałość ekosystemu jest tu znacznie niŜsza, choć stopień przekształcenia antropogenicznego – jak na teren w obrębie miasta – jest nieznaczny.

Obszary te występują głównie w dolinie Bobrzy i Sufragańca oraz Lubrzanki. Druga z kategorii obejmuje tereny podobne pod względem pokrycia, jednak pozbawione większych płatów zadrzewień. W obydwu kategoriach udział terenów biologicznie czynny jest tu bardzo wysoki i sięga 76-100%.

Kolejna kategoria obejmuje tereny pokryte roślinnością wysoką intensywnie uŜytkowane – są to zwykle parki i inne tereny zieleni, jak ogrody działkowe (poza cmentarzami), gdzie produkowana biomasa ze względu na intensywność uŜytkowania jest w większości wywoŜona poza obręb ekosystemu. RównieŜ stopień przekształcenia antropogenicznego jest nieco większy niŜ w przypadku wyŜej opisanych kategorii, natomiast udział terenów biologicznie czynnych jest niŜszy i sięga 51-75%.

Do terenów intensywnie uŜytkowanych naleŜą takŜe tereny pokryte roślinnością sezonową – są to głównie grunty orne, które podobnie jak w kategorii wcześniejszej pozbawiane są wyprodukowanej biomasy. RównieŜ udział terenów biologicznie czynnych jest podobny, ze względu na sezonowość moŜna go uznać za znajdujący się w przedziale 26-50%.

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 260 ryc. 7.4.1.

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 261 Do obszarów cechujących się niskim stopniem aktywności biologicznej naleŜą tereny zabudowy z towarzyszącym udziałem roślinności – gdzie pokrywa szaty roślinnej znajduje się w przedziale 26-50%, przy znacznym stopniu przekształcenia antropogenicznego. Dotyczy to terenów zabudowy, tak wielorodzinnej, jak jednorodzinnej gdzie proporcja terenów otwartych względem zabudowanych jest korzystniejsza dla warunków środowiska Ŝycia człowieka.

NajniŜszy stopień aktywności biologicznej obejmuje tereny zabudowy ze znikomym udziałem roślinności w przedziale 0-25%. Jest to zabudowa zwarta kwartałowa charakterystyczna dla centralnych części miasta, a takŜe dla niektórych jednostek z zabudową przemysłową i usługową, składów, magazynów oraz terenów komunikacji.

Nikły udział terenów czynnych biologicznie powoduje, Ŝe tereny te stanowią swoiste bariery w łączności przyrodniczej.

Jak wspomniano, analiza funkcjonowania biologicznego powinna przedstawiać w sposób dynamiczny relacje pomiędzy terenami o róŜnym stopniu aktywności biologicznej oraz określać funkcje, jakie pełnią w przepływie materii, energii i gatunków, poprzez sieć ekologiczną. W tym celu wykorzystano informacje o obszarach kluczowych dla występowania fauny, które zinterpretowano na podstawie zebranych w ramach niniejszego opracowania danych faunistycznych. Następnie przeanalizowano stopień powiązań przyrodniczych oraz wskazano główne bariery dla zachowania łączności pomiędzy terenami o wysokim stopniu aktywności biologicznej. Wskazano 4 bariery: przekształceniem - na odcinkach gdzie jest skanalizowana, a wzdłuŜ jej przebiegu brak jest terenów aktywnych biologicznie.

Na pozostałym obszarze miasta łączność pomiędzy terenami o znacznej aktywności, a jednocześnie cennymi dla fauny jest wystarczająca. Wyjątkiem są tu niewielkie powierzchnie w obrębie intensywnej zabudowy, które zachowały specyficzne warunki

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 262 korzystne dla bytowania fauny. Są to: rezerwaty geologiczne z murawami ciepłolubnymi, niektóre parki - im. S. śeromskiego oraz A. Dygasińskiego, jak równieŜ większe kompleksy ogrodów działkowych.

Szczegółowa charakterystyka funkcjonowania biologicznego została przedstawiona w załączniku 7.1.

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 263