T o m ( V o lu m e ) X X X V I — 1966 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 3 K r a k ó w 1968
MICHALINA KUC IA -LU BELSK A
W I E K S E R I I W I T O W S K I E J W Ś W I E T L E B A D A Ń M I N E R A Ł Ó W C I Ę Ż K I C H
(2 fig.)
The age of W itów series based on the heavy mineral assemblages
( S u m m a r y) (2 Figs.)
T r e ś ć . Badania terenow e oraz analizy m inerałów ciężkich pozw oliły stw ier
dzić, że seria w ito w sk a jest osadem rzecznym złożonym w okresie od górnego tor- tonu po dolną granicę czwartorzędu w ryn n ie w yciętej w iłach mioceńskich.
WSTĘP
W dolinie Wisły m iędzy Brzeskiem Nowym a W itowem szczególną uw agę zw racają osady żwirowo-piaszczyste, które J. Ł y c z e w s k a (1948) nazw ała serią witow ską (fig, 1).
Obszar, w którym w ystępuje seria witowska, leży na granicy dwóch wielkich jednostek geomorfologicznych: kotliny sandom ierskiej i niecki nidziańskiej. W skład niecki nidziańskiej wchodzi południowo-wschodnia część płaskowyżu proszowickiego, a do kotliny sandom ierskiej należy do
lina Wisły. Zróżnicowanie na jednostki morfologiczne zaznacza się bardzo w yraźnie w krajobrazie.
Płaskow yż proszowicki opada strom ym progiem o wysokości 40—80 m npm . do doliny Wisły. W dolinie W isły przeciętna wysokość w aha się od 180— 196 m npm. Dolina W isły jest asym etryczna. Dno doliny zajm uje te rasa zalewowa o wysokości w zględnej 1— 6 m. Na lewym brzegu ponad terasę zalewową wznosi się 15-metrowy poziom lessowy. N ajwyższym elem entem w dolinie W isły są spłaszczone G arby Witowskie. W ystępują one na lewym brzegu doliny w granicach od 210—280 m npm . i ciągną się pasm em zwężającym się k u SE, położonym na dziale w odnym m iędzy Wisłą a Szreniawą. O m aw iany obszar jest częścią zapadliska przedkarpackiego.
N ajstarszym i utw oram i trzeciorzędowym i w ystępującym i w odkryw kach i płytkich w ierceniach są iły, żw iry i piaski. Ż w iry i piaski tw orzą serię witowską. Ponad serią witowską zalega czw artorzęd reprezentow any przez p ła ty moreny, głazy narzutowe, aluwia plejstoceńskie i holoceńskie.
Dolina W isły m iędzy Brzeskiem Nowym a W itowem została zbadana jako jeden z odcinków do ogólnego opracowania rozwoju morfologicznego doliny Wisły» od źródeł po Sandomierz, przygotow ywanego na K ongres INQA (1961). Badania b yły prowadzone pod kierunkiem prof, dra M. K 1 i- m a s z e w s k i e g o i doc. dra L. S t a r k 1 a. Analizy m inerałów cięż
kich wykonano pod kierunkiem d r inż. M. K r y s o w s k i e j . Za udziele-
— 304 —
nie ra d i wskazówek p rzy opracowaniu niniejszego arty k u łu składam po
dziękowania dr inż. M. K r y s o w s k i e j , doc. drowi L. S t a r k l o w i i doc. drow i Z. C z e p p e m u .
Fig. 1. Obszar w y stępow an ia serii w itow sk iej: 1 — seria w ito w sk a , 2 — odkrywki;
3 — Karpaty fliszow e
Fig. 1. Schem atic map show ing the occurrences of W itów series; 1 — W itów series;
2 — outcrops; 3 — Flysch Carpathians
STA N DOTYCHCZASOWYCH BA DA N W DOLINIE WISŁY MIĘDZY BRZESKIEM NOWYM A WITOWEM
W dotychczasowej literatu rz e istnieje kilka opracowań dotyczących serii witowskiej, w ysuw ających różne hipotezy w odniesieniu do jej genezy i wieku. N ajstarsza w zm ianka pochodzi z m apy załączonej do p racy J. B.
P u s c h a (1881), k tó ry utw o ry budujące pas wzniesień na lew ym brzegu W isły nazyw a molasą. W roku 1912 w związku z badaniam i archeologicz
nym i w Jaksicach W. K u ź n i a r (1914) opracował geologię tego obszaru.
F ragm enty pokryw żwirowych, które znalazł w Jaksicach (mapa w skali 1 : 75 000, p u n k ty wysokościowe 256 i 270 m npm.) uw aża za żwirowiska skał karpackich osadzonych przez Rabę w plejstocenie.
Na osady żwirowo-piaszczyste w ystępujące w Witowie zwraca uwagę J. F 1 i s (rękopis 1935). Uważa on, że seria witow ska jest m ateriałem rzecz
nym osadzonym na pliocenie.
W roku 1948 ukazało się opracowanie J. Ł y c z e w s k i e j , k tó ra zaj
m uje się szerzej serią żwirowo-piaszczystą, szczególnie profilam i Witowa, gdzie wym ieniona seria jest najlepiej odsłonięta. Na podstaw ie ułożenia otoczaków oraz obecności fauny otw om ic w w kładkach ilastych przyjm uje,
\ż fragm enty pokryw żwirowo-piaszczystych serii w itow skiej są synchro
niczne z osadami górnego tortonu, jednak o innym w ykształceniu facjal- nvm na skutek różnych w arunków sedym entacji. W edług J. Ł y c z e w s k i e j są to przew arstw ione osady spłycającego się morza góm otortoń- skiego z osadami potoków górskich i rzek, działającymi intensyw nie w cza
sie ruchów górotwórczych w K arpatach.
W w ydaw nictw ach kartograficznych In sty tu tu Geologicznego: z 1947 roku (mapa geologiczna zakryta w skali 1 : 300 000 arkusz Kielce) do serii witowskiej zaliczono iły i żw irv z m ateriałem karpackim , bliżej ich nie datując, natom iast na mapie odkrytej w 1953 roku serię oznaczono jako fację piaszczysto-żwirową Sarmatu dolnego.
Odmiennie d atu je serię witow ską E. R ii h 1 e (1957), k tó ry uważa, że seria witowska (piaski ze żwirami) odpowiada preglacjałow i — n a jsta r
szemu zlodowaceniu, starszem u od zlodowacenia krakowskiego.
Pogląd J. Ł y c z e w s k i e j d atu jąc y serię witow ską został poddany krytyce przez R. G r a d z i ń s k i e g o i R. U n r u g a (1959). A utorzy odrzucają hipotezę J. Ł y c z e w s k i e j, ponieważ podstawowe k ry te riu m (datowanie otwornic) je st ich zdaniem nie do przyjęcia, gdyż zły stan zachowania i przem ieszanie zespołów otwornic dolnego i środkowego to rto n u wskazuje, że otw om ice leżą na drugorzędnym złożu.
W ystępowanie serii w itowskiej w dolinie Wisły, obecność otoczaków w apieni jurajskich pochodzących z W yżyny K rakowskiej oraz kierunek tran sp o rtu z W na E w skazują, że stanow i ona osad złożony przez rzekę.
Z rozmieszczenia serii naprzeciwko ujścia Raby do W isły autorzy w nio
skują, że głównym źródłem tego m ateriału był obszar dorzecza Raby. Na podstaw ie przeprow adzonych obserwacji w ystępow ania otoczaków skał północnych autorzy tw ierdzą, że seria jest w ieku plejstoceńskiego, gene
tycznie związana z fazą recesji lądolodu i „reprezentuje in terstadiał zlo
dowacenia krakowskiego następującego po wcześniejszym stadiale, którego m ateriał erratyczny został złożony na południe od W isły” .
Tak więc wiadomości i hipotezy dotyczące serii witowskiej są bardzo różne, oparte na odmiennych, czasem nikłych dowodach, jednak nie roz
strzygających straty g rafii tej serii. W związku z tym w yłonił się problem ustalenia, o ile to jest możliwe, w ieku serii witowskiej i jej genezy p rzy pomocy innych metod. W niniejszym arty k u le badania nad stratygrafią serii witow skiej oparte zostały na w ynikach badań terenow ych: geomor
fologicznych, geologicznych i petrograficznych.
W yniki badań, które publikuję, są częściowo odpowiedzią na notatkę J. Ł y c z e w s k i e j zamieszczoną w Przeglądzie Geologicznym n r 10 z 1960 r., w której autorka kw estię serii w itow skiej pozostawia otw artą, w ym agającą zastosowania nowych m etod badań.
SERIA WITOWSKA
R o z m i e s z c z e n i e i t y p y o s a d ó w s e r i i w i t o w s k i e j P o dokładnym zapoznaniu się z budow ą geologiczną obszaru zaw artego w widłach W isły i Szreniaw y stwierdzono, że utw ory serii w itowskiej w y kształcone są w postaci dwóch zazębiających się typów osadów: żwirowo- -piaszczystych i piaszczystych (fig. 2).
Seria żwirowo-piaszczysta najlepiej odsłonięta jest w Witowie, K ucha-
Fig. 2. R ozm ieszczenie pobranych próbek serii w itow skiej: 1 — m iejsca pobrania próbek
Fig. 2. Localizations of sam ples: 1 — sam ples
rach, fragm entarycznie w M orsku i Jaksicach (fig. 2). Najw iększe od
kryw ki to żwirownie W itów 1 i 2 nad Wisłą o ekspozycji południowej, w ystępujące w poziomie od 195 m — 240 m npm. W M orsku osady te w ystępują na wysokości 230 m npm. (40 m nad poziomem koryta Wisły).
Seria żwirowo^piaszczysta odsłania się w ostańcowatych pagórach: Chełmu 280 m npm. (Cg 260 m npm. ekspozycja S), K uchary Leśne o wys. 240 m npm. (w punkcie m apy 1 : 100 000 — 245 m npm.), Kolonia K uchary — 225 m npm. (w punkcie 246 m npm., ekspozycja SW), Kamieniec 269,8 m npm. (na N i NW stokach znajduje się duża żwirownia na poziomie 225—230 m npm.).
Piaszczysta seria witowska w ystępuje na poziomie 200—230 m npm.
Odsłania się w Śmiłowicach na poziomie 208—215 m npm. na SW od K a
mieńca, w Brzesku Nowym, po praw ej stronie szosy Brzesko Nowe — P ro szowice na poziomie 205—215 m npm. i Szpitarach, w stoku garbu o n a j
wyższej kulm inacji 252 m npm., na wysokości 200—230 m npm.
Z rozmieszczenia serii wynika, że tworzyła ona rozległą powierzchnię, obecnie zachowaną we fragm entach. Spąg serii witow skiej nie odsłania się nigdzie na powierzchni w obrębie badanego terenu. Na podstawie w y
wiadów studziennych i płytkich wierceń stwierdzono, że jej spąg stanowi ił niebiesko-szary. Zalega ona na poziomie 175— 195 m npm., m a praw do
podobnie bardzo urozmaiconą i nierów ną rzeźbę powierzchni (pod k o ry tem W isły znajduje się ona na głębokości 8— 11 m, w poziomie lessowym na głębokości 11— 14 m, w obrębie Garbów Witowskich w ystępuje w od
kryw kach cegielni Szpitar i Przybysław ic na głębokości około 40—60 m).
Zatem seria witowska została prawdopodobnie złożona w dnie doliny w y
ciętej w iłach, jest pokryw ą włożoną. Brak odkrywek tego horyzontu nie pozwala bliżej określić c h a ra k te ru jego powierzchni.
Ponad serią witowską zalegają u tw o ry czwartorzędowe: przem yte fragm enty m oreny dennej drugiego zlodowacenia, żw iry mieszane, m a r- giel lodowcowy, piaski fluw ioglacjalne i less. U tw ory te rozmieszczone są bardzo nierówno na serii witowskiej. M orena w ystępuje w płatach na różnej wysokości i tw orzy strop żwirów karpackich serii witowskiej.
W Witowie oprócz m oreny strop serii stanowią: żwiry mieszane i iły.
Ławice żwirów serii żwirowo-piaszczystej m ają bardzo zm ienną miąż
szość: 0,5—3,00 m. Przew ażnie są to żwiry karpackie, polimiktyczne: głazy i otoczaki piaskowców, kw arcytów , kwarców białych, różowych, czarnych, rogowców, łupków krystalicznych, rzadziej spotyka się otoczaki wapieni jurajskich, a zupełnie sporadycznie egzotyki oraz otoczaki jasnego g ran itu tatrzańskiego (Kuchary 246 m npm.). B rak jest otoczaków skał północ
nych. Żw ir jest źle w ysortowany, kształtu owalnego, obtoczony, o śred nicy 2—60 cm. Je st nadw ietrzały i bardzo zw ietrzały (widoczne pierścienie Lizeganga i rdzaw e plam y pow stałe ze zwietrzenia żwirów). Często żw iry posiadają czarną pokryw ę manganową. Całe ławice żwirów są scem ento- w ane spoiwem w apnistym , żelazistym, piaszczysto-ilastym. Piaski serii żwirowo-piaszczystej są przew ażnie grubo- i średnioziarniste, b arw y od jasnopopielatej do rdzaw ej, silnie scementowane, smugowane i w arstw o
wane. W .ławicach piasku spotyka się cienkie w kładki drobnego żwirku o średnicy 0,5—2,00 cm. Piaski serii piaszczystej są średnio- i drobnoziar
niste, rzadziej gruboziarniste. Miąższość ławic 0,50— 1,50 m. B arw a piasku jest od jasnożółtej do rdzawej. Brak żwiru o średnicy poniżej 0,5 cm.
Osady piaszczyste w ystępują na SE od serii żwirowo-piaszczystej.
W osadach piaszczystych w ystępują mułowce popielatoszare i zapiasz- czone, tworzące cienkie wkładki.
— 306 —
Ż w iry w serii żwirowo-piaszczystej najczęściej ułożone są dachówko
wato i płasko. W strefie zaburzeń w ystępują w postaci tłoku żwirowego.
Nachylenie w arstw jest bardzo różne. Przew aża upad w arstw ku E i SE.
Piaski serii żwirowo-piaszczystej m ają w arstw ow anie przekątne oraz w y
stęp u ją w postaci soczewkowatych ławic.
S eria w itowską piaszczysta ma w arstw y ułożone horyzontalnie. Dla ławic piasków serii żwirowo-piaszczystej charakterystyczne są wąskie spę
kania barw y rdzawej, pionowe lub lekko nachylone.
Seria witowską posiada silne zaburzenia krioturbacyjne. W ystępują one na wysokości od 210 m npm. w postaci klinów.
P e t r o g r a f i a s e r i i w i t o w s k i e j
W celu poznania w arunków sedym entacji i wieku serii witowskiej szczególną uw agę zwrócono na osady piaszczyste. Obserw acje oparto na analizach próbek piasków pobranych na różnych głębokościach, przew aż
nie od 1— 20 m. W ykonano analizy mechaniczne, sitowe dla 100 g w ysu
szonej próbki. Po rozdzieleniu na frakcje stwierdzono, że przew ażają ziarna piasku średnioziarniste o średnicy 0,4 m m — 0,2 mm. F rakcje o śred nicy ziarn m niejszych od 0,5 m m zostały oczyszczone w kwasie solnym, a następnie rozdzielone w bromoformie na frakcję lekką i ciężką. P re p a ra ty utrw alono w balsam ie kanadyjskim , ustalono ilościowy skład m ine
rałów przez przeliczenie 300 ziarn oraz zbadano obtoczenie ziarn kw arcu i ziarn m inerałów ciężkich.
M i n e r a ł y c i ę ż k i e W y s t ę p o w a n i e m i n e r a ł ó w c i ę ż k i c h
P róbki pobrano z piasków drobno-, średnio- i gruboziarnistych, k w a r
cowych serii żwirowo-piaszczystej i piaszczystej.
Zawartość procentow ą m inerałów ciężkich ilu stru je tabela 1.
C h a r a k t e r y s t y k a m i n e r a ł ó w c i ę ż k i c h
Zespół m inerałów ciężkich w ystępujący w serii witowskiej piaszczystej i żwirowo-piaszczystej składa się z m inerałów : nieprzeźroczystych, g ra natu, cyrkonu, rutylu, staurolitu, oraz nieznacznych ilości epidotu, chlo- ry tu , cyjanitu, m uskowitu. Wyżej podany zespół m inerałów ciężkich, ty pow y dla całej serii witowskiej, w ykazuje m ałą zmienność ilościową i ja kościową, b rak składników m niej odpornych na tran sp o rt i wietrzenie, co świadczy, że seria witow ską jest pokryw ą starszą. W szystkie ziarna m ine
rałów ciężkich w ystępujące w tej serii są bardzo słabo obtoczone (obliczono wg m etody Ruchina). Słabe obtoczenie ziarn świadczy o tym , że piaski przeszły krótki transport, (tab. 2)
C h a r a k t e r y s t y k a m i n e r a ł ó w w a r s t w l e ż ą c y c h n a s e r i i w i t o w s k i e j
Z w arstw leżących na serii witowskiej w ykonałam analizy dla dwóch prób pochodzących z W itowa i Smiłowic. Próbki pobrałam z klinów o głę
bokości 8 m wypełnionych piaskiem budującym strop odkrywek.
C harakterystyczny zespół m inerałów ciężkich ze stropu serii składa
jący się z: granatu, staurolitu, cyrkonu, turm alinu, rutylu, amfibolu, an-
Tabela
— 308 —
& w
PQ U
a>
•H Xta
o 6 "
S C
w C ® w <U
.C .o* ;
u +5
•»H
^ - o .3
£ C
' O .2
»Vt Tn ca £
5-1 t / l
V O d &
1 1O
sa
£
S
*“d o
IOCM oo co
*ca
a
S? fi
| S
m 7
o o CM
*CJ -co 55-1 jj
3 a>
£ S rt 3
N g
? >>
O CO -u (1)
g Mo Ó5h PM
o w!h O
. a
CO d
o<-i
•H
£
•N
o£ o© CQ
o CM
© © CO co 1 t - co co
t-H IO co CM CM CN 1 © © ©
TT
co
CM
CM
ufi 'Za
cd*-«
o;
C
© O © CO © [> t>
6' H t- n w © O O
^ Tf M I I
^ o ©^ ©^ o co
IO u f 0 0 CO W f j o CO T p
t -•»
o
O O £>
n O Ifl H
CO to
o co co
co I>
o
co ^ o o o co co ©^ co^
C-* l> h r f o H o
^ co I I
©^ o o
»h ^
Tf
c- © co co
h rf O O I I I
co o
CM 00
^4 rr
co co H H cg O
o co co o co
N of W H N N I I I
^ o w « o
O o f ! f ? C*T CM
Tf
co o
i> i-T M I I
O O O O CO O |
lO*1 O H co’' W H I
rti
OD O O O ( O | ^ C O , ,
00 O t*" N ^ » o I cT eT I I
CO
t> o o
* h 00 CO
Tt< "tf
CO CO CO ^ i I I I I
CM~ cm' CM o I I I I I
O ©_ ©, o co
cT o ©~ ©
to I I I
O ©^ co
« D esT T jT c o CO T p
° co eo
t> ©" O I I
0)I Nu a(V
Q>
-Mco
>>
Nu ou
*-N
CS o J4Sh .
>> 3
CO
* i
J-» tn 3
73o
O U 03 H
Xo
-2 >4 Pi 3 ■*-■
w u w S £ u
*> c
>a O u X o 3
»—I flj
-C _ o-M
o w
T a b e l a 2 Wskaźniki obtoczenia ziarn minerałów ciężkich (obliczonych wg metody Ruchina)
wartości podano w procentach
Ruchin’s roundness coefficients of heavy minerals in Witów series
Nr próbki 3 6 9 10 11 18
Witów 9,75 11,75 12,75 9,50 — —
Kuch ary — — — — 10,70 —
Brzesko Nowe — — — — — 11,50
T a b e l a 3 Procentowa zawartość minerałów ciężkich w utworach pokrywających serię witowską
Heavy minerals composition in sediments covering the Witów series
M i n e r a ł W i t ó w Ś m i ł o w i c e
nieprzeźroczyste 41,7 % 38,0 o/o
granat 38,7 o/o 41,0 %
cyrkon 1,7 % 5,7 %
staurolit 5,3 % 6,0 %
turmalin 2,0 % 2,3 %
rutyl 7,7 % 1,3 %
cyjanit 3,0 % 2,0 %
amfibol 2,0 % 1,3 %
andaluzyt 2,0 o/o —
syllimanit 1,7 % —
epidot 1,3 % 1,0 %
daluzytu, syllim anitu, epidotu, c y jan itu (tab. 3) różni się od zespołów m i
nerałów ciężkich serii w itow skiej tym , że obok m inerałów odpornych w y
stę p u ją m inerały m ało odporne, jak: amfibol, andaluzyt, syllim anit, epidot.
W skazywałoby to, że strop serii witow skiej jest już inną pokrywą, m łod
szą. F akt ten potw ierdza też obtoczenie ziarn m inerałów ciężkich i ziarn kw arcu (tab. 4).
T a b e l a 4 Obtoczenie ziarn minerałów ciężkich i kwarcu w utworach pokrywających serię
witowską
Ruchin’s roundness coefficients of heavy minerals and sand grains in sediments covering the Witów series
Obtoczenie minerałów ciężkich i kwarcu obliczone wg metody Ruchina w % Miejscowość
minerały ciężkie kwarc
W i t ó w _ 79,95
Ś m i ł o w i c e 67,2 60,00
i Przytoczone zespoły m inerałów ciężkich z osadów serii witowskiej w y kazują duże podobieństwo do zespołów m inerałów ciężkich oznaczonych
— 310 —
w piaskach bogucickich przez J. Ł o z i ń s k i e g o (1959) jako górnotor- tońskie (tabela 5). To podobieństwo w skazuje na wspólne źródło m ateriału piaszczystego, którym są piaskowce fliszu karpackiego.
T a b e l a 5 Porów nanie osadów serii w itow sk iej z m ioceńskim i osadami piaszczystym i
Comparison of W itów series w ith M iocene sand deposits
M inerały
piaskowce bogucickie Bogucice sandstones
seria w itow sk ą Witów series
Rajsko
%
Bogucice Bie
żanów w ar
stwa I %
Kosocice
%
Witów nr próbki 2
%
Granat 58,0 50,0 34,0 42,0
Cyrkon 23,0 28,0 9,0 7,0
Rutyl 8,0 9,0 8,0 4,0
Turmalin 5,0 5,0 4,0 3,3
Staurolit 6,0 6,0 3,0 7,0
Epidot — 1,0 ślady 0,3
Chloryt — ślady — —
Nieprzeźroczy
1 ste
W n i o s k i
Z przeprow adzonych analiz wynika, że na badanym terenie w ystępują dwa ty p y osadów o różnych zespołach m inerałów ciężkich. Jeden z nich, budujący serię witowską, odznacza się zubożałym zespołem m inerałów ciężkich. W ystępują tylko m inerały bardzo odporne. Zespół, w którym w ystępują m inerały ciężkie: granat, cyrkon, staurolit, rutyl, turm alin, jest niezm ienny we wszystkich badanych próbkach w obrębie serii w itow skiej żwirowo-piaszczystej i piaszczystej. Słabe obtoczenie ziarn w skazuje na niegługi i zapewne rzeczny tra n sp o rt m ateriału. U tw ory pokryw ające strop serii zaw ierają także m inerały m niej odporne: amfibole, andaluzyt, syllim anit, charakterystyczne dla utw orów pokryw czwartorzędowych.
Doskonałe obtoczenie ziarn m ineralnych wskazuje, że jest to osad fluw io- glacjalny. Tak więc seria witowską jest osadem starszym i niewątpliwie trzeciorzędowym.
G e n e z a i w i e k s e r i i w i t o w s k i e j
W oparciu o badania terenow e i laboratoryjne, jak: analizy m inerałów ciężkich, analizy stopnia obtoczenia, doszłam do wniosku, że m ateriał serii witowskiej został prawdopodobnie złożony w rynnę wyciętą w iłach mio
ceńskich. W czasie orogenezy w K arpatach nastąpiła gw ałtow na erozja, wody rzek transportow ały gruby m ateriał z południa na północ. O dużej sile transportow ej rzek świadczy wielkość transportow anych żwirów i miąższość serii. Tam gdzie obecnie zachowały się fragm enty pokryw y witowskiej, tw orzyła się rozległa powierzchnia zbudowana z m ateriału
żwirowo-piaszczystego. Osadzanie się serii przypada prawdopodobnie m ię
dzy górnym miocenem a czwartorzędem. Zakończenie sedym entacji n astą
piło przed plejstocenem. O tym, że osad pochodzi z tego okresu, świadczą m iędzy innym i w yniki analiz m inerałów ciężkich.
Podzielam zdanie R. G r a d z i ń s k i e g o i R. U n r u g a (1959), że seria witowską jest osadem rzecznym, jednak autorzy niesłusznie d atu ją jej wiek jako plejstoceński na podstawie w ystępow ania otoczaków skał północnych. W ławicach żwirowo-piaszczystych serii nie spotkano w ogóle żwirów skał północnych, natom iast znajdowano otoczaki granitu czerwo
nego odpowiadające egzotykom karpackim . F akt uznania czerwonych gra
nitów za egzotyki karpackie potw ierdzają późniejsze badania R . U n r u g a , k tó ry znajdował otoczaki egzotyczne czerwonych granitów w w arstw ach istebniańskich m. in. w dorzeczu Raby (wiadomość ustna).
W w arstw ach leżących na serii nierzadko spotyka się erraty k i o różnej średnicy. O tym, że seria witowską nie jest plejstoceńska, świadczy oprócz b rak u żwirów skał również skład m inerałów ciężkich. W czasie badań nie znalazłam m ikrofauny otwornic.
Dowody powyższe nie ustalają dokładnie wieku serii, można jednak na ich podstawie stwierdzić, że nie jest ona osadem plejstoceńskim ani m orskim górnotortońskim . P rzede w szystkim ułożenie i ch a ra k te r osadów wskazuje, że seria jest osadem rzecznym (dachówkowate ułożenie otocza
ków, krzyżowe, przekątne i horyzontalne ułożenie piasków). Seria została złożona przed nasunięciem lodowca, o czym świadczy nie tylko b rak skał północnych w serii, ale i ch arak ter zaburzeń glacitektonicznych.
Tak więc można przypuszczać, że utw ory serii witowskiej są osadem rzecznym przedplejstoceńskim .
Pr z e d s ię b i o rs tw o G eof izy ki
P r z e m y s ł u N a f to w eg o •
WYKAZ LITERATURY' REFERENCES
G r a d z i ń s k i R., U n r u g R. (1959), Geneza i w iek serii w itow skiej. Rocz. Pol.
Tow . Geol., t. 29, z. 2.
K u ź n i a r S. (1914), Paleolit w Jaksicach nad górną W isłą cz. 2. Y/iad. Muzeu m Z i e m i 19. Mat. Antrop o- Ar che olo gi czn e A U 13, Kraków.
Ł o z i ń s k i J. (1959), M inerały ciężkie piasków bogucickich i porów nanie ich z m i
nerałam i ciężkim i niektórych karpackich skał fliszow ych. Odbitka z posiedzeń K om isji Oddziału P A N w Krakowie.
Ł y c z e w s k a J. (1948), Sprawozdanie z badań geologicznych w NW części arkusza Brzesko Nowe. Przyczynki do geologii Polski za rok 1947.
P u s с h J. B. (1881), N ow e przyczynki do geognozji Polski. Pam. fizjogr. Warszawa.
R u b l e E. (1957), Mapa utw orów czwartorzędowych w skali 1 : 2 000 000. Biul. Inst.
Geol. 118. Warszawa.
Ii u к h i n A. — P у x и н А. (1961), Основы литологии. Учение об осадочних поро
дах. Ленинград.
S k o c z y l a s - C i s z e w s k a К., K o l a s a М. (1958), О piaskach bogucickich.
Rocz. Pol. Tow. Geol., t. 28, z. 3.
— 312 — SUMMARY
Field studies and analysis of heavy m inerals led the au th o r to the conclusion th a t the Witów series consists of fluvial sedim ents deposited in a channel c u t in Miocene clays betw een the U pper Tortonian and the Q u artem ary .
The area of occurrence of the gravels and sands nam ed by J. Łyczew- ska (1948) „W itów series” lies on the boundary of two g re a t geomorpho- logical units: the Sandom ierz Depression and the Nida basin.
The Witów series builds flat, ridges and hills form ing the w atershed between the Wisła R iver and the Szreniaw a River. The Witów series consists of intertonguing sandy gravels and sands.
The sandy gravels of the W itów series are well exposed a t W itów and K uchary, while poorer exposures are situated at Morsko and Jaksice. The exposures are lying at altitudes ranging from 195 to 240 m a. m. s. 1. The thickness of the gravel beds is variable; pebbles of C arpathian Flysch sandstones are prevailing, while some ra re pebbles of exotic rocks derived from C arpathian Flysch conglom erates are also present. Pebbles of rocks brought from th e n o rth by th e Scandinavian ice-sheet are absent. The gravels are poorly sorted, the diam eters of pebbles range from 2 to 60 cm.
Im bricated fabric is v ery characteristic, beds of lag gravels also occur.
The sands of th e sandy gravels type of the Witów series a re coarse- and m edium -grained, light-grey of ru sty -re d in colour, slightly cemented, layered and cross-stratified, often form ing lenticular layers.
The sandy type of the W itów series is exposed a t Smiłowice, Brzesko Nowe and Szpitary, alying a t an altitu d e of 230 m a. m. s.l. The sands are m edium and fine-grained, light-yellow to ru sty red in colour, horizontally
layered.
The Witów series overlies the bluish-grey Miocęne clays, whose top is situated at altitudes ranging from 175 to 195 m a. m. s. 1.
Above the Witów series occur Q u a rte m a ry sedim ents: w ashed fra g m ents of the basal m oraine of th e second glaciation, m ixed gravels, m arls, fluvioglacial sands and loess.
The distribution of the Witów series indicate, th a t it was form ing a cover actually preserved only in fragm ents.
In th e present stu d y emphasis has been p u t on the heavy m inerals of the W itów series. The assemblage of heavy m inerals typical for the W itów series consists of opaque m inerals, garnet, zirkone, rutile, staurolite, and of sm all am ounts of epidote, chlorite, kyanite, and muscovite. The q u antitative and q ualitative variations are small, less resistan t m ineral species are absent and the grains are poorly rounded.
The heavy m inerals assemblage of the overlying Q u a rte m a ry sedim ents consists of opaque m inerals, garnet, zirkone, tourm aline, staurolite and less resistant m inerals: amphibole, andalusite, sillimanite, epidote. The grains ar^e v ery w ell rounded.
The analyses of heavy m inerals indicate, th a t in the area described occur two covers w ith d ifferent assemblages of heavy m inerals. One of them, form ed by the W itów series, is characterised by an im poverished assemblage of heavy m inerals, and the poor rounding of grains indicate a short tran sp o rt of m aterial. The composition of the heavy m inerals assemblage and the good rounding of grains in the younger Q u a rte m a ry cover overlying the W itów series reflects the presence of m aterial brought by the Scandinavian ice-sheet and tran sportation in fluvioglacial condit
ions. The comparison of the assemblages of heavy m inerals of the Witów series and of the Bogucice sands (Table 5) shows a great sim ilarity, sug
gesting th a t the d etrital m aterial of these two series came from the same source, i. e. of th e sandstones of th e C arpathian Flysch. The W itów series can be considered as older th an the Pleistocene.
T he Witów series is a fluvial deposit as indicated by sedim entary stru c tu re s (imbrication of pebbles, cross- and horizontal stratification of th e sands) form ed betw een the U pper Tortonian and the Pleistocene. The u p p er lim it of age of th e W itów series is determ ined of the account of the presence of a distinctly d ifferen t heavy m inerals assemblage characteristic for Pleistocene sedim ents in the cover overlying the W itów series.
D e p a r t m e n t of Geophysics, S ta te Oil Prospecting C o m p a n y Cr a co w
tran sla ted b y R. Unrug
