O zakończeniach nerwowych w skórze traszki (Triton cristatus)

R. H ulan ick a

O zakończeniach nerw ow ych w skórze traszki

(Triton cristatus)

K R A K Ó W

N A K Ł A D E M A K A D E M I I U M I E J Ę T N O Ś C I S K Ł A D G Ł Ó W N Y W K S IĘ G A R N I S P Ó Ł K I W Y D A W N IC Z E J P O L S K IE J

1912

:::mi"’~::v ■

■

' .

S f Ä

• '■••• ' ' ■- '■ ■ ■' y _ v

’ ' i ' • ^

iy ;S fS ,? # ® s S ä « !;ä y Ä ri

R. Hulanicka

O zakończeniach nerw ow ych w skórze traszki

(Triton cristatus)

ń S I )U

K R A K Ó W

N A K Ł A D E M A K A D E M I I U M I E J Ę T N O Ś C I S K Ł A D G Ł Ó W N Y W K S IĘ G A R N I S P Ó Ł K I W Y D A W N IC Z E J P O L S K IE J

1912

Osobne odbioie z T. L II. Ser. B. R ozpraw W ydziału m at.-przyr.

A kadem ii U m iejętności w K rakow ie.

K r ik ó w , 191.2. — D r u k a rn ia U n iw e rs y te tu Jag ie llo ń sk ie g o p o d z a rz ą d e m Jó z e fa F ilip o w sk ie g o .

O zakończeni ach nerwowych w skórze traszki (Triton cristatus).

PrzeB

R. H u l a n i c k ą .

(Z ta b lic ą XI).

R zecz przedstaw iona przez czł. H. H o y era n a posiedzeniu W y d ziału m atem .-przy- rodniczego w dniu 1 k w ie tn ia 1912 r.

W iadom o, że tr a s z k a w późnej jesie n i wychodzi z wody do m iejsc w ilgotnych i tam pom iędzy k am ieniam i zapada w sen zi­

mowy, tr w a ją c y do następnej wiosny. T a zm iana otoczenia w p ły w a na b udow ę k u b k ó w czuciowych, z n a jd u ją c y c h się w określo n y ch m iejscach sk óry, m ianowicie poniżej w argi dolnej i powyżej górnej, w skórze p o d b ró d k a i głowy, tudzież w liniach bocznych, które u tego zwierzęcia ciąg n ą się od gło w y aż do ogona.

M a u r e r w p r a c y swej „Die E piderm is und ihre A bköm m linge“

w spom ina o tem, że k u b k i czuciowe (Nervenhügel) u osobników m arco w y ch u s u w a ją się w głąb p rzy b ło n k a a k a n a ł ich się zwęża.

N a rz ą d y te znane są j u ż od dośó dawna, zakończenia j e d n a k n e r ­ wowe wśród ty c h tw orów dotychczas nie b y ły opracowane. Dlatego zajęłam się specyalnie k w e s ty ą zakończeń n e rw o w y c h w k u b k a c h czuciowych.

W iadomo, że k u b k i czuciowe zachow ały się tylko u ty ch płazów, k tó re w rozwoju sw ym po przejściu em bryonalnej p rze­

miany, ż y ją w dalszym ciągu w wodzie, j a k n. p. traszk a, aksolotl i wiele in n y c h ; te zaś, które ja k o zw ierzęta dorosłe ż y ją zarówno i n a lądzie, z a tra c a ją k u b k i czuciowe, n. p. żaba, sala m a n d ra i t. d.

Na p re p a ra tac h ze sk ó ry traszki m arcow ej znalazłam, zgodnie

z opisem M a u r e r a , że k u b k i czuciowe u su w a ją się do dolnych

4

w a rs tw p rzyblonka. a k a n a ł ich się przedłuża i zwęża. Ale n a p r e ­ p aratach pochodzących ze sk ó ry traszki, pogrążonej jeszcze w śnie zim owym, t. j. grudniow ej i styczniowej, k a n a ł k u b k ó w czuciowych je s t o wiele węższy i brzegi g ó rn y c h w a rstw p rzy b lo n k a są bardzo do siebie zbliżone, tak że pom iędzy nimi zn a jd u je się zaledwie w ązka szczelina.

Budowa k o m ó re k czuciow ych k u b k a została już dokładnie opracow ana przez k ilk u autorów, a szczegółowe u w zględnienie zna­

lazła ona w pracy K o l m e r a 1). Dlatego też n a d k w e s ty ą tą się nie zatrzym uję.

P o d w zględem u n e rw ie n ia k u b k i czuciowe p rze d sta w ia ją się w następ u jący sposób. W łó k n a n erw ow e po wejściu do p rzy b lo n k a tra c ą osłonkę m yelinow ą i S c h w a n n a , a po wejściu pomiędzy k o m ó rk i czuciowe k u b k a oplatają j e i tw orzą rodzaj koszyczków, szczelnie p rz y le g a ją cy c h do podstaw ty ch że kom órek. Od koszycz­

ków odchodzą w łó k ię u k a nerwowe, k tó re przebiegają pomiędzy k o ­ m ó rk am i wzdłuż k u b k a czuciowego. W łó k ie n k a te tw orzą w sw ym przebiegu zgrubienia.

Z m ian a w a ru n k ó w życia, oprócz opisanej powyżej różnicy w ułożeniu k u b k ó w czuciowych, sp row adza u traszki zimowej także pewne zm iany w zakończeniach n e rw o w y c h k u b k a czuciowego.

W ł ó k n a u osobników zim ow ych przed w ejściem do k u b k a czucio­

wego nie przedstaw iają zmian, a u legają im dopiero po w ejściu do niego. P rz e k o n y w a m y się o tern n a p r e p a ra tac h b a rw io n y ch błęk i­

tem m ety len o w y m ; mianowicie w łókna n erw ow e tra sz k i zimowej b a rw ią się błękitem bardzo blado, a brzegi ich nie p rzed staw iają w y ra ź n y c h konturów , są j a k b y rozlane; w ew nątrz włókien n e rw o ­ w y c h i zgrubień nie w idać po jed y n czy ch neurofibryl. T e same za­

kończenia n erw o w e b a rw ią się u traszki wiosennej i letniej silnie n a błękitno, a ich w łókna okazują przebieg jed n o lity , nieprzery- w any, w przeciw staw ieniu do włókien k u b k ó w osobników zim owych.

Na wiosnę k o m ó rk i Czuciowe k u b k a w znoszą się do średniej w a r­

stw y przybłonkow ej skóry. K a n a ł ich s k r a c a się, a brzegi g ó rn y c h w arstw p rzy b lo n k a ro z s tę p u ją się tak, że zam iast wązkiej szczeliny m a m y szeroko o tw a rty kanał.

N a podstawie ty c h obrazów p rz y c h o d z im y do wniosku, że u traszki zimowej nie ty lk o same k u b k i czuciowe, ale i w łókna

b Ü ber S tru k tu ren im E p ith e l der S innesorgane. A nat. Anz., tom 36, 1910.

[15B] O Z A K O Ń CZ E NI A C H N E R W O W Y C H W SK Ó R Z E TR A S Z K I 5

nerw o w e j e zaopatrujące o kazują pew ne j a k b y deg en eraey jn e zm iany.

K o m ó rk i dotykowe, k tó re udało mi się w y k a z a ć w skórze w a rg i dolnej i górnej, j a k również w skórze b rz u c h a i boków ciała, p rz ed staw iają się pod względem budow y bardzo podobnie do k o ­ m ó re k doty k o w y ch żaby. Natom iast w układzie sw ym różnią się one bardzo od k o m ó re k d o ty k o w y c h odnośnych okolic s k ó ry żaby.

nie tw orzą bowiem grup, lecz są przeważnie rozrzucone pojedynczo i niereg u larn ie, a tylko rz a d k o k ie d y można spotkać dwie kom órki obok siebie. Naogół je s t ich znacznie mniej niż u żaby.

Obok zakończeń n e rw o w y c h w k u b k u czuciow ym zn a jd u ją się jeszcze w skórze tra sz k i wśród w a rs tw y przyblonkow ej wolne zakończenia n erw ow e i to d w a ich rodzaje. J e d n e z nich o k a z u ją w dolnej części n a s k ó r k a przebieg prostopadły do pow ierzchni n a ­ skórka, w g ó r n y c h zaś w arstw ach tw orzą one sploty równoległe do powierzchni. P o drodze niek tó re w chodzą w styczność z k o m ó rk a m i dotykow em i M e r k i a , tworząc m iseczkę dotykow ą; następnie p rz e ­ chodzą dalej aż do pow ierzchow nych warstw p rz y b ło n k a i tam two- rzą gęstą sieć, ułożoną rów nolegle do pow ierzchni skóry. O czka tej sieci oplatają k om órki przedostatniej i ostatniej w a rstw y p rzy b ło n k a niezrogowaciałego. D r u g i rodzaj włókien n e rw o w y c h okazuje j u ż w dolnych w a rstw ach n a s k ó r k a przebieg rozbieżny, tak, że w łó k n a te tworzą rodzaj penzelków z w róconych do powierzchni skóry.

Z lab o rato ry u m hietologiczno-em bryologicznege P rof. D ra S z y m o n o w i - e z a we Lwowie.

O b j a ś n i e n i e rycin.

W szystkie ry c in y w ykonano pod okularem rysunkow ym z pryzm atem L e i t z a Nr. II. Kyc. 1, 2, 3 pow iększone 580, ryc. 4 600, ryc. 5 1060 razy.

Kyc. 1. K ubek czuciow y ze skóry osobnika zimowego z k a n ałem w ydłużo­

nym i praw ie zam kniętym .

Kyc. 2. D eg en eru jący k u b ek czuciow y, pochodzący rów nież ze skóry oso­

b n ik a zimowego.

Kyc. 3. K ubek czuciowy, pochodzący ze skóry osobnika kw ietniow ego, z k a n ałem zupełnie otw artym .

Kyc. 4. Dwie kom órki dotykow e i zakończenia nerw ow e w form ie siatk i, w skórze w argi dolnej.

Ryc. 5. W olne zakończenia nerw ow e, w form ie penzla, w skórze brzucha.

. .

-

- -t '; ;

: ■ • ■ t : : : : V

' : : i - : : ^■

' ' ; ■ ■ ' v ■ .::^'

- ^ , ■ ' ' ' ,

• ■ .’ ■■ ■ . . . :.

' '

V ' -;- 1 '

-

w;;

. •

I i o/.[i l a w y W y d z i a ł u u i a l e i i i a l y c z n o - i u z y r o d n i c z e g o A k a d e m i i U m i e j ę t n o ś c i . Ś e r y a II I. T om 1 0 . D z ia ł B. ( O g ó l n e g o z lii o r u t o m 50 Bj.

E. S c h e e h t e l : N ow y g a tu n e k w odopójek {H ydrachnidae) L im n e sia p o lonica n. sp. i n ie z n a n a d o ty ch czas sa m ic a g a tu n k u A rre n u rü s n o d o su s K oen. (z tab licą I.) (str. 1 ^ 1 0 ) . — W. M a z u r k i e w i c z : T ypy an ato m ic zn e kory c y n am o n o w c a (P raca p o ró w n a w c zo -a n ato m ic z n a) (z tab lica m i II—IV) (str. 11 — 62). — W. S z a f e r : Geó- b o tan ic zn e sto su n k i M iodoborów g alicyjskich (z tablicam i V —IX) (str. 6 3 — 172). — H. Z a p a l o w i c z : K ry ty czn y p rzeg ląd ro ślin n o śc i Galicyi (Część XV.) (str. 1 7 8 —2 1 1 ).—

W. S t a n i e w i c z : B ad an ia d o św iad czaln e n a d tra w ie n ie m tłuszczu u w ym oczków (z tab licą X) (str. 213—231). — F. R o g ó z i i i s k i : P rzy czy n k i do zn ajo m o ści w y m ian y fosforu w u stro ju zw ierzęcym ( s t r .-233—217). — W. P o l i ń s k i : B a d an ia nad roz­

w o jem p o d sk ó rn y ch n aczy ń lim fa ty c z n y c h .s s a w c ó w a w szczególności b y d ła ro g a7

tego (str. 249 — 277). — W. Ł o z i ń s k i : P rzy czy n k i do antro p o g eo g rafii k ra in y "ja­

row ej Podola (z tab licą XI) (str. 279— 303). — J. S t a c h : O n to g en ia zębów sieczn y ch k ró lik a (P rzy czy n ek do k w esty i p o ch o d zen ia gry zo n i) (z tablicam i X II i XIII) (str.

305— 326). — J. D u n i n - B o r k o w s k i : O a b so rb cy i ciał a g lu ty n u ją c y c h i hem oli- z u ją cy c h (str. 3 2 7 —352). — H. Z a p a ł o w i c z : K ry ty c zn y przeg ląd ro ślin n o śc i Ga­

licyi (Część XVI) (str. 3 5 3 —408). — K. W ó j c i k : Bat, kelow ej i oxford okręgu k rak o w sk ieg o (S traty g rafia) (z tab. XIV) (str. 4 0 9 —511). — W. R a d w a ri s_ka': Z a ­ le ż n o ś ć c zy n n o ś ci m ięśn i i n e rw ó w od n a d n e rc z y (str. 513— 529). — E. S c h e e li­

t e 1: P rz y c zy n e k do zn ajom ości ro d zaju F e ltria (H ydrachnidae) (z tab. XV) (str.

5 3 1 - 5 5 7 ) . — J. G r o c h m a l i c k i : P rzy czy n k i do h isto ry i ro z w o ju u k ład u k rw io ­ n o śn eg o u ry b ko stn o szk ieleto w y cb (z tab. X V I i XVII) (str. 559— 603). — J. C z e ­ k a n o w s k i : B a d a n ia w m ięd zy rzeczu Nilu i Kongo (z tab . X V III—XXI) (str. 6 0 5 —669).

— H. Z a p a ł ó w i c z : K ry ty c zn y przegląd ro ślin n o śc i G alicyi (Część XVII) (str. 671 — 682). — J. D u n i n - B o r k o w s k i i M. G i e s z c z y k i e w i c z : O od ch y len iu kom ple­

m e n tu p rzez n a d m ia r am b o cep fo ra (str. 683—686). — A. B e c k i G. B . i k e l e s : 0 t. zw . o d ru c h a c h do ty k o w y ch M unka i o d ru c h u sk ó rn y m p o d eszw o w y m (str.

687 — 698). — A. B e c k i G. B i k e l e ś : G r u c h a c h o d ru c h ó w .rd z e n io w y c h i ru c h ac h ogólnych (p ry n cy p aln y ch w ed łu g M unka) (str. 699 — 715). — J. B r z e z i ń s k i : O p o ­ ja w ia n iu się wr P o lsce O idium T uckeri i U n c in u la a m e ric a n a (str. 717—732).-

R o z p r a w y W y d z ia łu m a t e m a t y c z n o - p r z y r o d n ic z e g o A k a d e m ii U m ie ję tn o ś c i.

S e r y a II I. T om 11. D z i a ł B . ( O g ó l n e g o z b i o r u t o m 51 B).

H. Z a p a ł o w i c z : K ry ty c zn y .p rz e g lą d ro ślin n o śc i Galicyi (część XVIII (str.

1 — 34). — J. T a l k o - H r y n c e w i c z : E u ro p ejk a o w ło sa c h w e łn isty c h (z tabl. I) (str. 3 5 —41). — J. B a r a ń s k i : R ozw ój ty ln y c h serc lim fa ty c zn y c h k u m a k a (B om - b in a to r ) (str 4 3 — 54). — W ł. M a j e w s k i : O b u d o w ie m igdałków u z w ierz ąt z r o ­ d zin y k otów (str. 5 5 — 66). — H. Z a p a ł o w i c z : K ry ty czn y przegląd ro ślin n o śc i G a­

licyi (część XIX) (str. 67— 89). — A. D z i u r z y ń s k i : B a d a n ia n a d re g e n e ra c y ą n a ­ czy ń k rw io n o śn y c h i lim faty czn y ch w ogonie k ijan ek żab (z tabl. II) (str, 91 — l l 9 ) . — H. Z a p a ł o w i c z : K ry ty czn y przegląd ro ślin n o śc i Galicyi (część XX) (str. 121— 157). — J. W o ł o s z y ń s k a : Z m ie n n o ść i spis glo n ó w p lan k to n o w y ch sta w ó w polskich (z tabl. III) (str. 159— 230). — K. M a l s b u r g : W iadom ość o n o w y ch fo rm ach m a ­ łego T u ra d y lu w ialn e g o B o s w rus m in u tu s n. np. (z tab l. IV —VI) (str. 231—264). — H. Z a p a ł o w i c z : K ry ty czn y p rzeg ląd ro ślin n o śc i G alicyi (część XXI) (str. 265—

280). — L. P o p i e l s k i : O z asad n icz y c h z ja w isk a c h w czynności w ydzieln iczej g ru ­ czołów tra w ie n n y c h (str. 281— 292). — J. W o ł o s z y ń s k a : G lony p la n k to n o w e s ta ­ w ó w polskich (z tab l. VII) (str. 293— 305). — N. C y b u l s k i : P rą d y e lek try czn e w m ię śn ia c h n ieu szk o d z o n y ch i uszk o d zo n y ch o ra z ich źró d ło (str. 3 0 7 —372). — M.

E i g e r : P o d s ta w y fizyologiczne elek tro k ard y o g rafii (z tab l. V III—XIV) (str. 8 7 3 — 441). — H. Z a p a ł o w i c z : K ry ty c z n y p rzeg ląd ro ślin n o śc i G alicyi (część XXII) str.

4 4 3 —456). — A. B e c k i G. B i k e l e s : O w z a je m n y m sto su n k u czy n n o ścio w y m m ó zg u i m óżdżku (str. 4 5 7 — 471). — A. B e c k i G. B i k e l e s : O sen so ry c zn e j c zy n ­ n o ści środkow ej części m óżdżku (robaka) (str. 4 7 3 —481). — S. U d z i e l a : B a d an ia nad u k ład e m lim faty czn y m la rw s a la m a n d ry [S a la m a n d r a m aculosa) L au r. (z tabl.

XV ) (str. 4 8 3 — 503). — L. P o p i e l s k i : D alsze b a d a n ia n ad z n aczen iem n iek rz ep li- w o ści k rw i d la c zy n n o ś ci g ru czo łó w tra w ie n n y c h (str. 5 ( 5 — 509). — A. P r a z m o w - s k i : H isto ry a ro zw o ju i m o rfologia A z o to b ak tera (A zotobacter chroococcum B eijer.)

(w iadom ość ty m czaso w a) (str. 5 1 1 — 525).

R o z p ra w y W y d z ia łu m a t. - p rz y ro d . w y c h o d z ą od r. 1 9 0 1 w d w ó c h d z i a ł a c h : A. (n a u k i m a te m a ty c z n o - fiz y c z n e ) , B. (n a u k i b io lo g ic z n e ).

S k ła d g łó w n y : n a G a lic y ę : — K s ię g a r n ia S p ó łk i W y d a w n ic z e j w K ra k o w ie ; n a K ró le s tw o P o l s k i e : K s ię g a r n ia G e b e th n e r a i W o lf f a w W a r s z a w ie .