Strona 1 z 12 E W A L U A C J A E X - A N T E
P R O J E K T U S T R A T E G I I R O Z W O J U G M I N Y P L E Ś N A N A L A T A 2 0 2 1 - 2 0 3 1
Wprowadzenie
Wewnętrzną ewaluację ex-ante projektu Strategii Rozwoju Gminy Pleśna na lata 2021-2031 przeprowadzono w oparciu o cztery kryteria:
⎯ Trafność:
adekwatność postawionych celów i wybranych do realizacji zadań do zidentyfikowanych problemów, potrzeb i posiadanych zasobów. W Strategii umieszczono wnioski z analizy danych zastanych oraz badań ankietowych, uporządkowane wg obszarów tematycznych. W opisie domen strategicznego rozwoju przywołano najważniejsze wnioski (SWOT) oraz kwestie kluczowe, na których oparto cele strategiczne. Na podstawie tej analizy potwierdzono, że istnieją związki przyczynowo skutkowe pomiędzy zidentyfikowanymi celami, a zdiagnozowanymi problemami i potrzebami wykazanymi w diagnozie.
⎯ Skuteczność:
możliwość osiągnięcia wyznaczonych celów poprzez zdefiniowane priorytety i działania. W Strategii wskaźniki odniesiono do poszczególnych celów
strategicznych. Są to wskaźników produktów i rezultatów. Stwierdza się, że wskaźniki posiadają merytoryczne uzasadnienie i są realne do osiągnięcia.
⎯ Efektywność:
ocena uzasadnienia zdefiniowanych celów pod kątem przewidywanych nakładów finansowych.
⎯ Spójność wewnętrzna i zewnętrzna dokumentu Strategii:
nie zachodzą w nim działania wzajemnie wykluczające się. Zostało to
przedstawione m.in. na sporządzonym modelu przestrzenno-funkcjonalnym.
Analiza dokumentów strategicznych wyższego rzędu wskazuje, że proponowane cele i działania, zawarte w Strategii są komplementarne z dokumentami Strategii na poziomie wojewódzkim i powiatowym.
Strona 2 z 12 możliwość osiągnięcia oczekiwanych rezultatów. Ocenia trafność założeń, spójność i sposób wdrażania opracowania. Ocena służy weryfikacji i poprawie jakości strategii.
Cele ewaluacji ex-ante
Zgodnie z opracowaniem „Strategia rozwoju gminy. Poradnik praktyczny” 1 ewaluacja ex-ante, zwana również uprzednią, ma za zadanie:
1. weryfikować kompletność, poprawność, adekwatność, trafność i ewentualnie aktualność wniosków wynikających z diagnozy i tłumaczy przyczyny
potencjalnych zmian, które zaszły w danych obszarach. Jeśli zmiany te istotnie mogą wpłynąć na realizację lub przewidywane pożądane efekty interwencji, wymagane jest dokonanie modyfikacji planu operacyjnego lub założeń strategii.
2. ocenić, czy cele są dobrze wyznaczone i możliwe do osiągnięcia wskutek realizacji zaplanowanych działań oraz czy te działania są możliwe do
zrealizowania przy wykorzystaniu dostępnych zasobów. Innymi słowy, na tym etapie zostają ocenione powiązania między diagnozą (obserwacje dotyczące deficytów lub potencjałów) a działaniami, w tym alokowanymi zasobami i celami.
Tej części ewaluacji ex ante powinno towarzyszyć oszacowanie przewidywanego wpływu realizacji celów na sferę rozwoju lokalnego, której one dotyczą.
3. zweryfikować założenia strategii wobec zapisów dokumentów wyższego rzędu.
Partycypacyjny charakter dokumentu
Przyjmuje się, że gdy dokumenty tworzone są w sposób partycypacyjny – z udziałem przedstawicieli lokalnych interesariuszy – nie jest konieczne przeprowadzanie
ewaluacji jako osobnego działania.
Opracowanie Strategii Rozwoju Gminy Pleśna na lata 2021-2031 obejmowało szereg działań partycypacyjnych:
• badanie opinii mieszkańców w formie ankiety CAWI (formularz Google) uzupełniające etap diagnozy bieżącej sytuacji gminy (wnioski uwzględnione na
1 https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/strategia-rozwoju-gminy
Strona 3 z 12 str. 30 strategii). Ankietę wypełniło 118 osób. Poznanie spojrzenia
mieszkańców na obecną sytuację gminy oraz charakter i tempo zachodzących zmian było zasadniczym punktem wyjścia i odniesienia do dalszej pracy.
• warsztaty strategiczne:
o I warsztat, z udziałem przedstawicieli urzędu gminy, lokalnych instytucji, organizacji pozarządowych, służący opracowaniu misji rozwoju gminy Pleśna: wskazaniu głównej aspiracji, domen strategicznego rozwoju, wartości (na bazie których powstaje plan działań) oraz standardów działania.
o II warsztat, z udziałem przedstawicieli urzędu gminy, lokalnych instytucji, organizacji pozarządowych, służący zoperacjonalizowaniu treści misji:
wskazaniu konkretnych planów działań, obszarów strategicznej interwencji, weryfikacji i uwzględnieniu mocnych i słabych stron.
Ich celem jest próba wskazania i zdefiniowania, w gronie osób ściśle związanych z funkcjonowaniem gminy (przedstawiciele urzędu gminy, instytucji, organizacji pozarządowych, sołtysami, liderami lokalnymi itd.), kierunków rozwoju gminy.
• spotkanie robocze z przedstawicielami władz oraz kluczowych jednostek gminy: celem było wskazanie zasad monitoringu, zarządzania strategią, wybranie wskaźników do monitorowania wdrażania strategii.
Zagadnienie ewaluacyjne
Kryterium Uzasadnienie
Zgodność wizji w stosunku do opinii zebranych od mieszkańców, przedsiębiorców i innych instytucji
Trafność Wizja przedstawia stan pożądany – do którego gmina chce dążyć do 2031 r. Ma charakter zwięzły i konkretny, uwzględnia ogólne, realne cele i obejmuje odniesienia do opinii mieszkańców uczestniczących w
procesie strategicznym. Finalny zapis wizji spotkał się z pełną aprobatą uczestników warsztatów, jak i procesu konsultacji społecznych.
Strona 4 z 12 Identyfikacja
potencjałów i wyzwań
rozwojowych gminy
Trafność Potencjały i wyzwania wynikają z szerokiej diagnozy sytuacji gminy (dane zastane) oraz badania opinii mieszkańców. Przedstawione w analizie SWOT mocne, słabe strony oraz szanse i zagrożenia zostały potwierdzone przez uczestników warsztatów. W procesie konsultacji społecznych wpłynęła tylko jedna uwaga łagodząca brzmienie jednego z potencjałów. Zarówno potencjały (np.
enoturystyka), jak i wyzwania (np. starzenie się społeczeństwa), odnajdywały swoje odzwierciedlenie w nazwach i opisach celów oraz kierunków działań.
Prawidłowość zakresu diagnozy w odniesieniu do wizji rozwoju i planu działań
Trafność Obszary opisane w diagnozie mają bezpośrednie odzwierciedlenie w celach wchodzących w skład poszczególnych domen. Domena 1. jest odpowiedzią na wnioski dotyczące sytuacji gospodarczej, domena 2. – sytuacji społecznej, natomiast domena 3. – sytuacji środowiskowo-
przestrzennej.
Podobnie uwzględniono analizę trendów wewnętrznych i zewnętrznych (PEST), z której wnioski dotyczące poszczególnych obszarów tematycznych również mają odzwierciedlenie w zadaniach (reakcja na zmianę uwarunkowań, nowe technologie, zmiany klimatyczne itd.).
Wewnętrzna spójność diagnozy
Spójność Dokument diagnozy jest spójny wewnętrznie – struktura została w sposób logiczny i czytelny podzielona na rozdziały oraz
Strona 5 z 12 Zagadnienie
ewaluacyjne
Kryterium Uzasadnienie
tematyczne podrozdziały składające się na daną sferę (społeczną, gospodarczą lub środowiskową). Sytuacja bieżąca i
zachodzące procesy mają odzwierciedlenie w analizach SWOT przeprowadzonych dla każdej z domen.
Właściwe określenie mocnych i słabych stron, szans i zagrożeń (SWOT)
Trafność W Strategii analizy SWOT zostały
opracowane odrębnie dla poszczególnych domen. Są one wynikiem zarówno prac diagnostycznych, jak i warsztatowych – wszystkie elementy zostały przedyskutowane i są odpowiedzią na obserwowane przez mieszkańców możliwości, ale także ryzyka dla gminy Pleśna. Niektóre
z czynników powtarzają się w
poszczególnych analizach, co jest związane m.in.
z uzależnieniem od siebie procesów zachodzących w różnych obszarach (społecznych z gospodarczymi,
gospodarczych ze środowiskowymi itd.).
Zgodność celów z zdiagnozowanymi potencjałami i wyzwaniami
Trafność Logika działań przedstawiona w strategii w pierwszej kolejności była uzależniona od wniosków wynikających z diagnozy, badania opinii oraz prac warsztatowych. Strategia, jako sztuka wyboru, wymagała wskazania tematów, które będą najważniejsze dla rozwoju gminy Pleśna. Z tego względu obok wielu standardowych działań wskazuje się m.in. na enoturystykę jako ważną oś rozwoju i wyróżnik gminy. Nie bez znaczenia jest np.
Strona 6 z 12 kwestia bezpieczeństwa osuwiskowego i powodziowego, co szczególnie jest istotne w gminie w kontekście zidentyfikowanych zagrożeń. Cele operacyjne są bezpośrednią reakcją na atuty, problemy, okazje i ryzyka (w nawiązaniu do SWOT).
Możliwość osiągnięcia wizji poprzez wskazane cele
Trafność Wizja rozwoju gminy powstawała równocześnie, w oparciu o pracę warsztatową, z domenami rozwoju zawierającymi cele strategiczne.
Konstruowanie jej w taki sposób umożliwiło zachowanie spójności w treści obu
elementów misji rozwoju.
Określenie
powiązań między celami
strategicznymi, operacyjnymi i zadaniami
Spójność / Trafność
Cele operacyjne są bezpośrednio powiązane z odpowiednimi celami strategicznymi – wypływają z podstawowych założeń dla domeny, zawartych m.in. w opisie domeny – perspektywie strategicznej. Logiczna
struktura została przedstawiona w odrębnym rozdziale 3., pokazującym schemat celów i działań.
Realność
osiągnięcia celów
Skuteczność Tym, co warunkuje realność celów jest odpowiednie wytyczenie działań służących ich realizacji. Dla działań przedstawiono odpowiednie wskaźniki monitoringu realizacji celów, a ponadto zidentyfikowano możliwe źródła finansowania. Aby zwiększyć szanse osiągnięcia celów, nie były one nadmiernie uszczegółowiane – wyrażają zwykle
zasadniczy kierunek zmian oraz stan
docelowy. Zakłada się, że większość działań
Strona 7 z 12 Zagadnienie
ewaluacyjne
Kryterium Uzasadnienie
zostanie doprecyzowana w ramach dedykowanych projektów i dokumentów wykonawczych. Realność osiągnięcia celów w wielu przypadkach jest zależna od
czynników zewnętrznych – ryzyko zostało uwzględnione zarówno w analizie SWOT, jak i PEST.
Operacjonalizacja zadań za pomocą wskaźników monitoringu
Efektywność / Trafność
Wskaźniki zostały odniesione i pogrupowane wg celów strategicznych – są z nimi
bezpośrednio powiązane.
Wskazanie
projektów flagowych
Trafność Dla każdej domeny strategicznej
zidentyfikowano projekty flagowe, kluczowe dla osiągnięcia założeń, zwane zadaniami priorytetowymi. Są to zadania, które są warunkiem realizacji innych celów, są projektami kosztownymi, długookresowymi, mają istotne znaczenie wizerunkowe i/lub mają duże znaczenie dla mieszkańców uczestniczących w procesie konsultacji i warsztatów.
Skuteczności
systemu realizacji w kontekście
osiągnięcia wyznaczonych celów
Skuteczność System realizacji opiera się o standardowe narzędzia i zasady dla monitoringu i
wdrażania dokumentów strategicznych.
Jasno wskazano osoby / jednostki
odpowiedzialne, zakres odpowiedzialności, terminy i reguły podejmowania
poszczególnych działań czy też standardy dotyczące komunikacji i wymiany informacji.
Odpowiednie wskazanie
Trafność W zestawieniu szacunkowych kosztów wymieniono również szczegółowo podmioty /
Strona 8 z 12 podmiotów
odpowiedzialnych za realizację celów
jednostki odpowiedzialne za realizację danego zadania. Są to zwykle podmioty właściwe tematycznie (np. za sferę kultury odpowiada Centrum Kultury itd.). Funkcję koordynacyjną dla ww. podmiotów pełni Opiekun Strategii. Zakłada się również, że odpowiedzialność za wykonanie celów będzie spoczywać na realizatorach
wskazanych w odpowiednich dokumentach wykonawczych.
Jakość systemu sprawozdawczości i komunikacji
pomiędzy podmiotami realizującymi strategię
Efektywność Wzajemne relacje między podmiotami, podział zadań, zarys procedur, terminów i standardów komunikacji i współpracy został kompleksowo, a zarazem w sposób zwarty opisany w części „Zarządzanie realizacją strategii”.
Czytelność i logika dokumentu
Spójność Logika i struktura dokumentu bezpośrednio jest powiązana ze wskazaniami wynikającymi z ustawy. Dokument przedstawia diagnozę sytuacji społecznej, gospodarczej i
środowiskowej (skrót diagnozy znajdującej się w załączniku) wraz z wynikami badań.
Następnie wskazano elementy misji
wypracowane w ramach prac strategicznych.
Na ich podstawie opisano bardziej
szczegółowe cele strategiczne i operacyjne, a w kolejnej części precyzyjnie wskazano kierunki działań i zadania priorytetowe. Dalej znalazły się, wynikające z siatki celów, model
Strona 9 z 12 Zagadnienie
ewaluacyjne
Kryterium Uzasadnienie
struktury funkcjonalno-przestrzennej oraz ustalenia i rekomendacje do polityki przestrzennej. W powiązaniu z
zagadnieniami przestrzennymi odniesiono się do OSI. Podsumowanie zawiera zasady monitorowania i wdrażania strategii oraz ramy finansowe.
Spójność z nadrzędnymi politykami i strategiami
Spójność Strategię odniesiono do kluczowych nadrzędnych opracowań strategicznych.
Sprawdzenie zgodności wykazało pełne powiązanie z tymi dokumentami, a część celów bezpośrednio przyczyni się do
realizacji założeń opracowań regionalnych i krajowych. Zauważono przy tym, że niektóre dokumenty wyższego rzędu są jeszcze w toku opracowania – co uniemożliwia
odniesienie do ostatecznego brzmienia celów i zadań. Strategia dla gminy Pleśna wykracza poza okres obowiązywania ww. dokumentów, jednak zasadniczo cele są przewidziane do osiągnięcia w krótszej perspektywie,
natomiast rok 2031 stanowi tu cezurę
domykającą całą dekadę wdrażania strategii oraz wyznaczającą termin opracowania nowej strategii na kolejną perspektywę.
Poprawność metodyki
wyznaczenia celów
Trafność Cele zostały wyznaczane zgodnie z
powszechnymi standardami – od ogółu do szczegółu. Zadania przedstawiają konkretne sposoby / narzędzia ich realizacji. Cele strategiczne ponadto, dla większej czytelności i zakreślenia wizji rozwoju,
Strona 10 z 12 pogrupowano w trzy domeny strategicznego rozwoju.
Zrozumiałość, dostępność i jednoznaczność treści dokumentu, poprawność językowa
Trafność Strategia sporządzona została czcionką bezszeryfową, odpowiednio dużą (zwykle rozmiar 12), zachowano odpowiednie odstępy między akapitami i kolejnymi częściami dokumentu. W przypadku występowania trudniejszych pojęć i zagadnień dołączano definicje, przypisy dolne lub w treści doprecyzowywano ich znaczenie. Dokument spełnia podstawowe kryteria dostępności. Dla sprawdzenia
poprawności językowej i edycyjnej dokument został wielokrotnie sprawdzony przez kilka osób zaangażowanych w jego powstanie.
Dokument uzupełniono także m.in. o
słowniczek skrótów, które występują w treści.
Przeprowadzenie procesu
opracowania zgodnie z uchwałą Rady Gminy
Spójność Proces przygotowania Strategii został
przeprowadzony zgodnie z harmonogramem, który został zmieniony i zaakceptowany wiosną 2021 r. w wyniku opóźnień
spowodowanych zmiennością restrykcji dot.
pandemii SARS-COV-2. W szczególności, mimo utrudnień, starano się utrzymać partycypacyjny charakter sporządzenia strategii, organizując spotkania w formach zdalnych, a gdy otwierała się możliwość – również stacjonarnych. Proces konsultowania i opiniowania dokumentu przeprowadzono zgodnie z ustalonymi założeniami oraz wytycznymi ustawowymi. Dokument zawiera
Strona 11 z 12 Zagadnienie
ewaluacyjne
Kryterium Uzasadnienie
wszystkie części wymagane przez
Zleceniodawcę (UG) oraz przez nowelizację ustawy o planowaniu rozwoju z 15.07.2020 r.
Podsumowanie
Strategia Rozwoju Gminy Pleśna 2021-2031 oraz przeprowadzony proces strategiczny spełniają wszystkie podstawowe kryteria ewaluacyjne. Dokument
opracowano przy współudziale przedstawicieli lokalnych władz, liderów społecznych, pracowników instytucji, działaczy z organizacji pozarządowych oraz pozostałych mieszkańców wyrażających swoje opinie w ankiecie CAWI oraz konsultacjach społecznych. Dlatego z pełnym przekonaniem należy stwierdzić, że dokument stanowi odpowiedź na oczekiwania i potrzeby miejscowej społeczności.
Wyzwania i potencjały mają odzwierciedlenie w celach strategicznych i działaniach w nich zawartych. Cele strategiczne są dokładnym przełożeniem wizji rozwoju gminy.
W oparciu o przewodnie założenie, że strategia jest sztuką wyboru, wskazano optymalną liczbę ośmiu celów strategicznych. Składające się na nie cele operacyjne były formułowane w sposób rozważny, tj. taki, który pozwolił włączyć możliwie
najszerszy zakres działań z danego obszaru tematycznego, zwiększając
prawdopodobieństwo końcowego sukcesu. Cele i działania - co do zasady - nie obejmują zadań własnych realizowanych już przez Gminę zgodnie z odrębnymi zasadami i przepisami, przewidując szereg nowych i niezbędnych działań i inwestycji.
W systemie realizacji Strategii można zauważyć nie tylko wertykalne, ale też
horyzontalne podejście tj. cele operacyjne dotykające kilku sfer tematycznych. Z tego względu niektóre zadania przewidziane są do realizacji w ramach interdyscyplinarnej współpracy kilku podmiotów. Takie podejście jest jednak najbardziej widoczne na polu działań związanych z obszarami strategicznej interwencji. W Strategii dokładnie wyróżniono jednostki odpowiedzialne za realizację poszczególnych zadań oraz pozostałe funkcje związane z wdrażaniem i monitoringiem.
Strona 12 z 12 Gminy Pleśna na lata 2021-2031. Proces strategiczny został w dużej mierze oparty o formy partycypacyjne, dopełniające wnioski diagnostyczne, co przysłużyło się
zapewnieniu najwyższego możliwego poziomu adekwatności i trafności zadań w kontekście istniejących potrzeb i oczekiwań. Strategia uwzględnia wszystkie elementy wynikające z ustawy o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw2, w tym w szczególności zawiera szeroką diagnozę sytuacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, opis OSI wojewódzkich oraz gminnych oraz model struktury funkcjonalno-przestrzennej. Wobec powyższego strategię uważa się za sporządzoną zgodnie ze sztuką opracowywania dokumentów strategicznych oraz jako właściwie odpowiadającą na zasadnicze potrzeby
rozwojowe gminy w perspektywie do 2031 roku.
2 http://orka.sejm.gov.pl/proc9.nsf/ustawy/64_u.htm
