Wojciech Góralski
Władza spowiednika w zakresie
odpuszczania grzechów i kar według
nowego Kodeksu Prawa
Kanonicznego
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 27/3-4, 77-87
1984
Prawo Kanoniczne 27 (1984) n r 3—4
KS. WOJCIECH GÓRALSKI
WŁADZA SPOWIEDNIKA W ZAKRESIE ODPUSZCZANIA GRZECHÓW I KAR WEDŁUG NOWEGO
KODEKSU PRAW A KANONICZNEGO
T r e ś ć : Wstęp. 1. Szafarz sakramentu pokuty i jego obowiązki. 2. Zakres władzy rozgrzeszania. Zakończenie.
W stęp
P o je d n a n ie c h rz e śc ija n in a w sa k ra m e n c ie p o k u ty oznacza d a ro w a n ie i p rz e b a c ze n ie w in p rzez O jca za p o śre d n ic tw e m S y n a Bożego w D u ch u Ś w ię ty m o ra z n a w ró c e n ie g rzeszn ik a. S p r a w cą tego fa k tu s a k ra m e n ta ln e g o n ie je st w ięc w y łą czn ie Bóg, k tó ry je d n a ze sobą sk ru szo n eg o p e n ie n ta , lecz ta k ż e K ościół, d z ia ła ją cy — p o d o b n ie ja k w in n y c h s a k ra m e n ta c h św. — p o p rzez całą w sp ó ln o tę i p oprzez sza farza, a n a stę p n ie sa m n a w ra c a ją c y się g rz eszn ik i.
G d y chodzi o u d z ia ł sz a fa rz a w s a k ra m e n ta ln y m p o je d n a n iu ch rz e śc ija n in a , został on od d a w n a o k re ślo n y w u sta w o d a w stw ie k ościelnym , e k sp o n u ją c y m ro lę tego, k tó r y p o siad a w ład zę o d p u szczania grzechów . W sp o m n ian e u sta w o d a w stw o o sta tn ic h d z ie sią t k ó w la t, z a w a rte w K o d e k sie P ra w a K a n o n iczn eg o z 1917 r., d o czekało się o sta tn io szere g u zm ian i m o d y fik a c ji w p ro w ad z o n y ch w n o w y m K o d e k sie P raw a K a n o n iczn eg o , p ro m u lg o w a n y m p rz e z J a n a P a w ła II. Z b ió r te n o k re śla z a k re s o b ow iązków i w ła d z y sp o w ie d n ik a zaró w n o w k sięd ze IV, część I, ty tu ł IV, ro zd ział II — De sa c ra m e n ti P a en iten tia e m in istro (kan. 965— 986), ja k i w księdze V I, część I, ty tu ł V I — De p o e n a ru m cessatione (kan. 1354— 1363), an alo g iczn ie w ięc w sto su n k u do d aw n eg o K P K 2.
1 Por. K. R a h n e r , Verita dim enticate intorno al sacraraento della
penitenza. W: Da penitenza della Chiesa, Roma 1964, s. (86; A. M o n t a ą I sacramenti. W: II diritto oel mistero della Chiesa, t. 3, Roma 1980,
s. 127—128.
2 KPK z 1917 r. itraktuje o obowiązkach i władzy spowiednika w ks(ię- dze III, część I, tytuł IV, rozdział I — De m inistro sacramenti paeni
tentiae (kan. 871—892), rozdział II — De reservatione pęccatorum (kan.
893—900) oraz w księdze V, część II, sekcja II, tytuł VII —■ De poena
rum remissione (kan. 2236—2240) i sekcja II, tytuł VIII, rozdział I — De poenis medicinalibus seu de censuris (kan. 2241—2254).
78 Ks. W. Góralski [2]
1. Szafarz sakram entu pokuty i jego obow iązki
Z b ió r J a n a P a w ła II, w k an . 965 i 966 § 1 sta n o w i zasadę, p o w tó rzo n ą isto to w o za d a w n y m u sta w o d a w stw e m , iż sza farzem s a k ra m e n tu p o k u ty je st w y łączn ie k a p ła n , p o sia d a ją c y —■ do w a ż nego o d p u szczan ia g rzech ó w — sp e c ja ln e u p o w aż n ien ie („fa c u ltas” ) do w y k o n y w a n ia w ła d zy św ięceń w sto su n k u do w ie rn y c h , k tó ry m u d z ie la ro zg rzeszen ia. To, co d a w n y K P K n a z y w a ł w k an . 872 j u ry sd y k c ją , now a k o le k c ja o k re śla m ia n e m ow ego u p o w ażn ie n ia . N ależy zaznaczyć, iż te rm in „ fa c u lta s ” n a o k re śle n ie w y m o g u do w ażnego u d z ie la n ia a b so lu cji s a k ra m e n ta ln e j w m iejsce dotychczas u ży w an e g o słow a „ iu risd ic tio ” w p ro w ad ziło ju ż O rdo p a e n ite n tia e 3 z 2 X II 1973 r., o p u b lik o w a n e przez K o n g re g a c ję K u ltu Bożego w 1974 r. W tra k c ie p ra c n a d re w iz ją K P K z 1917 r. u z n an o za, w ła ściw e z a strzeżen ie słow a „ iu risd ic tio ” w y łącz n ie d la w ład zy rz ą d z e n ia, w o d n ie sie n iu n a to m ia st do rozg rzeszen ia p rz y ję to ja k o b a r dziej o d p o w ied n i te r m in „ fa c u lta s” . A b so lu cja b o w iem — ja k w y ja śn ił r e la to r g ru p y k o n su lto ró w — n ie je st a k te m w ła d z y r z ą dzenia, lecz a k te m w ład z y o dnoszącym się do su m ien ia. U p o w aż n ie n ie zatem , k tó re g o w y m a g a u sta w o d a w c a od k a p ła n a sta n o w i — w olno pow iedzieć — n ie z b ę d n y w a ru n e k do w y k o n y w a n ia w ład zy ro zg rz eszen ia p ły n ą c e j z sam y ch św ięceń k a p ła ń s k ic h 4.
K an. 966 § 2 w sk a z u je n a c h a r a k te r u p o w a ż n ie n ia do s łu c h a n ia spo w ied zi w y m ie n ia ją c tu ta j „ fa c u lta te m ” p rz y słu g u ją c ą o k re ślo n ej k a te g o rii k a p ła n ó w ipso iu re , a w ięc n a m ocy p ia s to w a n ego u rz ę d u , o ra z u d z ie lo n ą p rz ez k o m p e te n tn e g o przełożonego. W n a stę p stw ie zrezy g n o w a n ia z te rm in u „ iu risd ic tio ” u sta w o d a w c a nie m ów i już o u p o w a ż n ie n iu „ z w y c z ajn y m ” i „d ele g o w a n y m ” s.
Z sam ego p ra w a u p o w a ż n ie n ie do słu c h a n ia spow iedzi — w c a ły m K ościele — p o sia d a ją p rzed e w szy stk im : papież, k a rd y n a ło w ie i b isk u p i. Ci o s ta tn i n ie m ogą godziw ie k o rz y sta ć z te j m o ż li w ości je d y n ie w ów czas, g d y w d a n y m p rz y p a d k u sp rz eciw ia się z a in te re so w a n y b isk u p d ie c e z ja ln y 6. P oza ty m u p o w ażn ien ie to p rz y słu g u je , n a w ła sn y m te ry to riu m , o rd y n a riu sz o w i m iejsca, k a - niomdkowi p e n ite n c ja rz o w i o ra z proboszczow i i ty m , k tó rz y go z a stę p u ją 7. N a m ocy u rz ę d u w reszcie w ażn ie m ogą sp o w iad ać ró w n ie ż p rzeło żen i w in s ty tu ta c h z a k o n n y ch lu b w sto w a rz y sz e n ia ch życia apostolskiego: k a p ła ń sk ic h i n a p ra w ie p ap iesk im . C hodzi tu o p rzeło żo n y ch cieszących się — stosow nie do u s ta le ń w ła sn y c h
3 Ordo paenitentiae, Typis Polyglottis Vaticanis 1874; Zob. P. H e m- p e r e k , Władza rozgrzeszania, Roczniki Teologiczno-Karaoniczne 27
(1980) z. 5, s. 21—i4i3.
4 P. H e m p e r e k , art. cyit., .s. 37—41. 5 Por. kan. 873 i 874 KPK z 1917 r. 6 Kain. 967 § 1 KPK.
[3] Władza spowiednika 79 k o n sty tu c ji — w ład zą rz ą d z e n ia w sfe rze w y k o n aw czej. Ich u p o w ażn ien ie, o k tó ry m m ow a, odnosi się je d n a k w y łączn ie do w ła sn y ch p o d w ła d n y c h d om u z akonnego o ra z ty ch , k tó rz y m ie sz k a ją w n i m 8. B io rąc pod u w a g ę dysp o zy cję k a n . 262 n a le ż y p rzy jąć, iż ta k ż e re k to r se m in a riu m p o sia d a — n a m ocy u rz ę d u — u p o w a ż n ie n ie do słu c h a n ia spo w ied zi w zg lęd em w sz y stk ich osób m ie sz k a jąc y c h w s e m in a riu m d u c h o w n y m 9.
In n e k a te g o rie k a p ła n ó w n ie p o sia d a ją u p o w a ż n ie n ia do słu c h a - ch a n ia spow iedzi ipso iu re , m ogą je d n a k je u zy sk a ć w drodze u d zielen ia, an alo g iczn ie ja k w d a w n y m p ra w ie d ro g ą d elegacji. Do u d z ie la n ia ja k im k o lw ie k k a p ła n o m u p o w a ż n ie n ia do sp o w ia d a n ia ja k ic h k o lw ie k w ie rn y c h je st k o m p e te n tn y w y łącz n ie m ie jsc o w y o rd y n a riu sz . K a p ła n o w i je d n a k b ę d ą c e m u czło n k iem in s ty tu tu zakonnego n ie w olno k o rz y sta ć z ta k ie g o u p o w a ż n ie n ia bez zgody, p rz y n a jm n ie j d o m y śln ej, w łasn eg o przełożonego 10. P oza ty m u p o w a żn ie n ia m oże u d zielać — ja k im k o lw ie k k a p ła n o m — ró w n ież p rzełożony in s ty tu tu zak o n n eg o lu b sto w a rz y sz e n ia życia a p o sto l skiego, k a p ła ń sk ie g o i n a p ra w ie p ap iesk im , w o d n iesien iu w sz a k że do sp o w ia d a n ia ty lk o w ła sn y c h p o d w ła d n y c h o raz ty ch , k tó rz y m ie sz k ają w d o m u za k o n n y m n .
D oniosłe p o stan o w ien ie p rz y n o si k an . 967 § 2 i § 3 z a w ie ra ją c y novum , jeśli chodzi o z a k re s te ry to ria ln y u p o w aż n ien ia, p o sia d a nego za ró w n o z sam ego p ra w a , ja k i n a p o d sta w ie u d zielen ia. § 2 w y m ien io n eg o k a n o n u sta n o w i, iż te n , k to je st k o m p e te n tn y do sp o w ia d a n ia n a stałe ( „ h a b itu a lite r ”) z p ra w a , albo z u p o w a ż n ie n ia o rd y n a riu sz a m iejsca in k a rd y n a c ji lu b m iejsc a sw ego s ta łego zam ieszk an ia, m oże sp o w iad ać w szędzie, c h y b a że ja k iś o rd y n a riu s z m iejsca sp rz e c iw iłb y się te m u w d a n y m p rz y p a d k u . A n a logiczną d y sp o zy cję z a w ie ra § 3, zezw alając n a słu c h a n ie sp o w ie dzi w szędzie ty m , k tó rz y — z sam ego p ra w a lu b z u d z ie le n ia p rz e łożonego — są k u te m u u p o w a ż n ie n i w o d n ie sie n iu do członków danego in s ty tu tu zak o n n eg o lu b sto w a rz y sz e n ia życia a p o sto lsk ie go, k a p ła ń sk ie g o i n a p ra w ie p a p ie sk im , o raz ty ch , k tó rz y m ie sz k a ją w d o m ach zak o n n y ch . I tu ta j p ra w o d a w c a z a strzeg a się, że nie w olno godziw ie k o rz y sta ć z p o siad an eg o u p o w ażn ien ia, jeśli w d a n y m p rz y p a d k u ja k iś p rze ło ż o n y w yższy sp rze ciw i się sp o w ia d a n iu jego w ła sn y c h p o d w ład n y c h .
P e w n ą w ątp liw o ść m oże b u d zić u ż y te przez, u sta w o d a w c ę o k r e ślenie k a n o n u „ h a b itu a lite r”. O ja k ą stałość u p o w a ż n ie n ia tu ta j
8 Kan. 968 § 2 KPK.
9 „Exemptum a regimioe parochial sieminanium esto: et pro omnibus qui in seminario sunt, parochi officium, exeeipta materia raatiämomiali et firmo praescripto can. 986, otoeat seminanii rector eiusve delegatus”, kan. 262; Por. kan. 1308 KPK z 1917 r.
10 Kan. 9(69 § 1 KPK; Por. kan. 874 KPK z 1917 r. 11 Kan. 9169 § 2 KP(K; Por. kan. 875 § 1 KPK z 19,17 r.
80 Ks. W. Góralski [4] chodzi? O rd y n a riu sz m iejsco w y lu b k o m p e te n tn y p rzeło żo n y i n s ty tu tu zak o n n eg o lu b sto w a rz y sz e n ia życia ap ostolskiego m oże b o w ie m u d z ie la ć k a p ła n o m u p o w a ż n ie n ia w ró ż n y m w y m ia rz e cz a sow ym : aż do odw o łan ia, n a 3 la ta , n a ro k , do złozenia (np. p rzez w ik a riu sz a p a ra fia ln e g o ) n ajb liższeg o eg zam in u itp ., ja k to zresztą często m a m iejsce w p ra k ty c e . W y d aje się n a jp ie rw , iż u ż y ty w k a n o n ie te r m in „ h a b itu a lite r” n ie oznacza w y łączn ie p o siad an eg o u p o w a ż n ie n ia „ u są u e ad re v o c a tio n e m ”. B io rąc pod u w ag ę cel, ja k ie m u m a służyć n o w a dysp o zy cja m ożna b ezp ieczn ie p rzy jąć, iż chodzi tu ta j o stałość w zględną, ró żn iącą się je d n a k od te j, k tó re j u d z ie la się k o m u ś „ p e r m o d u m a e tu s” ł2, a w ięc doryw czo i p r z e j ściowo. U p o w ażn ie n iem d a n y m „ p e r m o d u m a c tu s” b ęd zie np. to, k tó re g o k o m p e te n tn y o rd y n a riu s z m iejsca lu b k o m p e te n tn y p rz e łożony in s ty tu tu zakonnego czy sto w a rz y sz e n ia życia apostolskiego u d z ie la n a o k re s trz y d n io w y c h re k o le k c ji, n a je d e n d z ie ń lu b n a k ilk a dni. K a żd a fo rm a u p o w a żn ien ia, k tó re n ie je st u d zielo n e „ p e r m o d u m a c tu s ”, je st u p o w a ż n ie n ie m d a n y m n a stałe. B ędzie p rz y ty m w chodziło tu w g rę zaró w n o u p o w a ż n ie n ie d an e n a czas n ie o k re ślo n y („ad te m p u s in d e te rm in a tu m ”), in aczej aż do odw o łan ia, ja k ró w n ież o trz y m a n e n a czas oznaczony („ad te m p u s d e te rm i- n a tu m ”), a w ięc n a k ilk a la t, n a ro k , n a czas sp e łn ia n ia o k re ślo n e j f u n k c j i 13. ■ '
Z a p rz e d sta w io n ą t u in te r p r e ta c ją p rz e m a w ia k a n . 17 n o rm ge n e ra ln y c h K P K , p o le c a ją c y — w p rz y p a d k a c h w ątp liw o ści w r o z u m ien iu n o rm y p ra w n e j — b ra n ie pod u w a g ę m. in. z a m ia ru u sta w o d a w c y . Z a m ia re m zaś ty m b y ło n ie w ą tp liw ie u ła tw ie n ie w ie rn y m k o rz y sta n ia z p o słu g i s a k ra m e n ta ln e j k a p łan ó w , ta k ż e ty ch , k tó rz y n ie m ogą sp o w iad ać v i o fficii, a u p o w a żn ie n ie o trz y m u ją zazw yczaj n ie ty le „aż do o d w o ła n ia ”, ile ra c z e j n a czas o k r e ślony.
. W k an. 973 u sta w o d a w c a poleca, b y u p o w a ż n ie n ie do s łu c h a n ia spow iedzi n a sta łe ( „ h a b itu a lite r ”) było u d zielan e n a piśm ie. W d u c h u sfo rm u ło w a n ia k an . 877 dotychczasow ego K P K n o w y zbiór, w k an. 970 poleca u d z ie la n ie u p o w a ż n ie n ia do słu c h a n ia spo w ied zi je d y n ie k a p ła n o m , k tó rz y p o z y ty w n ie złożyli o d p o w ied n i egzam in, ch y b a że o ich zd atn o ści w ty m w zględzie w iadom o sk ąd in ąd . N ow y zaś k an . 971 z a b ra n ia o rd y n a riu sz o w i m iejsca u d z ie la n ia n a sta łe u p o w a ż n ie n ia do sp o w ia d a n ia k a p ła n o w i p o
12 H. J o in e, Com m entarium in Codicem Iuris Canonici, t. 2, Pader
born 1954, s. 115, komentując kam. 874 § 2 KPK z 1917 r. przeciwstawia sposób delegowania jurysdykcji do słuchania spowiedzi na stałe („habi- tualitesr”) delegacji na okres przejściowy („per modum actus”); To samo rozróżnienie przyjmuje A. M o n t a n (dz. cyt., s. 1315); Por. CommunS- cationes 10(1978) nir 1, s. 59.
13 Zob. L. B e n d e r , Potestas ordinaria et delegata, Roma'—Parigi—
[5] Władza spowiednika 81 sia d a ją c e m u w jego diecezji n a w e t sta łe lu b ty m czaso w e m iejsce zam ieszk an ia, bez u p rz e d n ie g o ■— jeśli to je st m ożliw e — sk o n su lto w an ie się z w ła sn y m jego o rd y n a riu sz e m .
K an . 974 nieco inacze j niż k a n . 880 z b io ru z 1917 r. tr a k tu je o o d w o łan iu u p o w a ż n ie n ia do słu c h a n ia spow iedzi. W § 1 z a k azu je się o rd y n a riu sz o m m iejsc o raz k o m p e te n tn y m p rzełożonym , o k tó ry c h b y ła m ow a, o d w o ły w a n ie w sp o m n ian eg o u p o w a ż n ie n ia u d z ie lonego n a stałe, c h y b a że d la p o w ażn ej p rzy cz y n y . § 2 stan o w i, że o d w o ła n ie u p o w a ż n ie n ia udzielo n eg o k a p ła n o w i p rzez o rd y n a r iu sza m iejsca jego in k a rd y n a c ji lu b stałeg o m ie jsca zam ieszkania- p o w o d u je s k u te k w szędzie, n a to m ia st teg o ro d z a ju odw o łan ie p o ch o dzące od in n eg o o rd y n a riu s z a pociąga za sobą u tr a tę tegoż u p o w a ż n ie n ia je d y n ie n a te r y to riu m odw ołującego. § 3 z k o lei poleca, o rd y n a riu sz o w i m iejsca, k tó ry o d w o łu je u p o w a żn ie n ie d a n e m u k a płan o w i, ab y p o w iad o m ił o ty m fak cie jego w łasn eg o o r d y n a r iu sza m iejsca (z ty tu łu in k a rd y n a c ji) lu b jego w łasnego p rz e ło ż o n e go, g d y chodzi o k a p ła n ó w zak o n n y ch . W § 4 w reszcie p ra w o d a w c a stan o w i, że p o zb aw ien ie d anego k a p ła n a zakonnego u p o w ażn ien ia przez jego w łasn eg o przełożonego u n iem o żliw ia sp o w iad an ie człon kó w d anego in s ty tu tu zakonnego lu b sto w arz y szen ia g dziekolw iek, odw o łan ie zaś pochodzące od in n eg o k o m p e te n tn e g o przełożonego pociąga za sobą s k u te k je d y n ie w o d n iesien iu do p o d w ła d n y c h jego p ro w in cji.
K an. 975 p rz e w id u je n a stę p n ie u tr a tę stałego u p o w a ż n ie n ia u z y sk an eg o ta k z m ocy p ra w a , ja k i z u d ziele n ia, w sk u te k u tr a ty u rzęd u , e k s k a rd y n a c ji lu b u tr a ty stałeg o m ie jsca z a m ieszk an ia p rzez k ap łan a.
G dy chodzi o o bp w iąz k i sp o w ied n ik a, zb ió r J a n a P a w ła II, w ty m sam y m d u c h u , co p o p rz e d n ia k o le k c ja p rz y p o m in a szafarzo w i s a k ra m e n tu p o je d n a n ia o ty m , że w in ie n b y ć w zg lęd em p e n ite n tó w jed n o cześn ie sęd zią i ojcem , ja k ró w n ie ż p am ię ta ć o ty m , że je st n a rz ę d z iem ta k sp raw ied liw o ści, ja k i m iło sierd zia B o ż e g o 14. P oleca się n a stę p n ie sp o w ied n ik o w i w ie rn e sto so w an ie się w k o n fesjo n a le do d o k try n y K ościoła o ra z n o rm , w y d a n y c h p rzez k o m p e te n tn ą w ła d zę k o ścieln ą 15. W s ta w ia n iu p y ta ń w in ie n zachow ać w łaściw ą ro ztro p n o ść i d y sk re c ję , z w ra c a jąc u w a g ę n a s ta n i w ie k p e n ite n ta . Ż a d n ą m ia rą n ie w olno m u p y ta ć o w sp ó ln ik a g rz e chu 16. J e ś li sp o w ie d n ik n ie m a w ą tp liw o śc i co do d y sp o zy cji p e n ite n ta , g d y te n p ro si o ab so lu cję, n ie p o w in ie n je j o d m aw iać lu b ją o d k ład ać 1T. Z a d o śću czy n ien ie o b o w iązan y je st nałożyć stosow nie do ja k o ści i ilości g rzechów , z u w z g lę d n ie n ie m w szakże — sta n o w i
14 Kain. 97.8 § li. KPK; P o t . kam. 888 § 1 KPK z 1917 r. 15 Kan. 978 § 2 KPK.
16 Kan. 979 KPK; Por. kan. 888 § 2 KPK z 1917 r. 17 Kain. 980J KPK; Por. kan. 886 KPK z 1917 r.
82 Ks. W. Góralska [6] to n o v u m — s ta n u i w a ru n k ó w życia p e n ite n ta 1S. O bow iązek z a ch o w an ia ta je m n ic y spo w ied zi w iąże zaró w n o sp o w ied n ik a, ja k i tłu m a c z a o raz ty c h , k tó rz y słyszeli tre ść s p o w ie d z i19. N ie w olno sp o w ied n ik o w i ż a d n ą m ia rą p o słu g iw ać się w iad o m o ściam i u z y s k a n y m i n a spow iedzi, choćby n a w e t n ie groziło nieb ezp ieczeń stw o n a ru sz e n ia ta je m n ic y spow iedzi, ile k ro ć p e n ite n t m ó g łb y doznać p rz y k ro ści 20. J a k o p rzeło ż o n em u n ie w olno m u k o rz y sta ć ze w sp o m n ia n y c h w iadom ości w zarząd zie z e w n ę trz n y m 21.
2. Zakres władzy rozgrzeszania
W ładza sz a fa rz a w ro z u m ie n iu w y żej p rz e d sta w io n y m z n a jd u je , p o d o b n ie ja k w K P K z 1917 r., o k reślo n e o g ran iczen ia, g d y ch o dzi o ro zg rzesz an ie zaró w n o z g rzechów , ja k i z k a r k ościelnych. Ja k k o lw ie k u sta w o d a w c a nie zna już p o jęcia g rz e c h u z a strz e żonego — d a w n y ko d ek s z a strz e g ał S to lic y A p o sto lsk iej ab so lu cję z g rz e c h u fałszyw ego d o n iesie n ia do p rzeło żo n y ch n a sp o w ied n ik a o so licy tację 22 — n ie m n ie j w dw óch p rz y p a d k a c h og ran icza, w i n n e j fo rm ie, w ład zę ro zg rzesz an ia od g rzech u . P ie rw sz y z n ic h d o ty czy w sp o m n ian eg o fałszyw ego d o n ie sien ia o so licy tację, k ie d y to sp o w ied n ik o w i n ie w olno u dzielić a b so lu cji, d o p ó k i p e n ite n t fo rm a ln ie n ie odw oła złożonego d o n iesien ia i n ie w y ra z i gotow ości do n a p ra w ie n ia w y n ik ły c h stą d szkód 23. D ru g i p rz y p a d e k •— to zakaz u d z ie la n ia ro zg rzeszen ia, pod sa n k c ją jego n iew ażności, w sp ó l n ik a g rz e c h u p rzeciw k o V I p rz y k a z a n iu B ożem u. J e d y n ie w n ie b ezp ieczeń stw ie śm ierci ro zg rzeszen ie b y ło b y w ażn e i godziw e, n a w e t w ów czas, g d y n ie b r a k innego sp o w ie d n ik a 2i. O dnośnie do godziw ości a b so lu cji w ta k ie j sy tu a c ji n a s tą p iła w ięc zm ian a w s to su n k u do d aw n eg o p ra w a .
N ow y k o d e k s n ie z a w ie ra p o d sta w p ra w n y c h d la z a strz e g an ia sobie g rzec h ó w p rz e z b isk u p ó w d iecezjaln y ch , chociaż w b ra k u n o r m y u n ie z d a ln ia ją c e j ich do tego, e w e n tu a ln e d o k o n an ie ta k ie j r e z e rw a c ji o g ra n ic zało b y zap ew n e w ład zę sp o w ied n ik ó w 25.
Z n aczn iejsze o g ran iczen ie w ła d zy ro zg rzeszan ia p ły n ie z r e z e r w a c ji k a r k o ścieln y ch , k tó rą n o w y K P K p o d trz y m u je , choć w z n a cznie m n iejszy ch w y m ia ra c h , niż to Czynił zb ió r P iu sa X i B e n e d y k ta XV. W iąże się to z g e n e ra ln ą re fo rm ą p ra w a k a rn eg o . S am e
18 Kan. 981 KPK; Por. kan. 887 KPK z 1917 r.
19 Kan. 983 § 1 i § 2; Por. kan. 889 § 1 i § 2 KPK z 19117 r. 20 Kan. 984 § 1; Pox. kan. 890 § 1 KPK z 1917 r.
21 Kan. 9(84 § 2; Pofc. kan. 890 § 2 KPK z 191-7 r. 22 Kan. *894 KPK z 1917 r.
23 Kan. 82 KPK. 24 Kain. 977 KPK.
25 Zob. P. H e m p e r e k , Ograniczenie w ładzy rozgrzeszania z racji grzechów i cenzur kościelnych w św ietle prac nad reform ą prawa kano nicznego, Roczniki Teologicznio-Kanoniczne 28(1981) z. 5, s. 43—<59.
m Władza spowiednika 83
o g ran iczen ia p o zo stają, osta teczn ie b o w iem now o p ro m u lg o w a n y zbiór p ra w a u z n a je n a d a l — jak o sk u te k zaró w n o e k sk o m u n ik i 26, ja k i i n t e r d y k t u 27 —■ z ak az p rz y jm o w a n ia sa k ra m e n tó w św., a w ięc i u z y sk a n ia rozgrzeszenia.
J e ś li chodzi o k a r y nałożone („ fe re n d ae s e n te n tia e ”) lu b s tw ie r dzone w y ro k ie m (tzn., że k to ś z a ciąg n ął k a r ę „ la ta e s e n te n tia e ”), to ich o d puszczenie n a le ż y do: 1) S to licy A p o sto lsk iej (jeśli są jej zastrzeżone); 2) o rd y n a riu sz a , k tó ry u sta n o w ił tr y b u n a ł dla n ało żen ia lu b s tw ie rd z e n ia k a ry , b ąd ź też d e k re te m — osobiście lu b przez kogoś inn eg o — k a rę w y m ie rz y ł lu b s tw ie rd z ił je j z a ciągnięcie; 3) o rd y n a riu s z a m iejsca, w k tó ry m p rz e b y w a w in o w a j ca, po sk o n su lto w a n iu się je d n a k z o rd y n a riu sz e m , o k tó ry m w sp o m n ian o w p. 2, c h y b a że ■— z u w a g i n a n ad zw y czajn e o k oliczno ści — je st to n iem o żliw e 28. T y m sam y m w ięc w ład za sp o w ied n ik a d o zn aje tu ta j o g ran icze n ia.
W o d n iesie n iu do k a r z a c ią g n ięty c h m ocą fa k tu („latae s e n te n tia e ”) o g ran iczen ie m ożliw ości u d z ie la n ia a b so lu cji przez sp o w ie d n ik a p ły n ie n a jp ie rw z fa k tu za strz e że n ia 5 ek sk o m u n ik S to licy A postolskiej. N ależą do n ic h e k sk o m u n ik i za n a stę p u ją c e p rz e stęp stw a: 1) uży cie p rzem o cy fizy czn ej w obec p ap ieża 29; 2) z n ie w ażenie k o n se k ro w a n y c h p o stac i e u c h a ry sty c zn y c h , ja k te ż z a b ie ra n ie ich i z a trz y m y w a n ie d la celów św ię to k ra d c z y ch 30; 3) u d z ie lenie rozg rzeszen ia — poza n ie b ezp ie czeń stw em śm ierci — w sp ó l n ik o w i g rz e c h u p rzec iw k o V I p rz y k a z a n iu B ożem u 31; 4) n a ru sz e n ie w p ro st ta je m n ic y spo w ied zi p rzez s p o w ie d n ik a 32; 5) u d zielen ie k om uś p rzez b is k u p a k o n se k ra c ji b isk u p ie j lu b je j p rz y ję c ie bez u p o w aż n ien ia S to licy A p o s to ls k ie j33.
Jeszcze in n y m ź ró d łem o g ra n icz en ia w ła d z y sp o w ie d n ik a są k a ry la ta e s e n te n tia e — 2 ek sk o m u n ik i o ra z 6 iraterd y k tó w (lub su s pens) —■ choć n ie są one zastrz eżo n e S to licy A p o sto lsk iej. Z g e n e ra ln e j b o w iem d y sp o zy cji k an. 1355 § 2 w y n ik a , że k a r y la ta e sen te n tia e , d o tą d n ie stw ie rd zo n e, jeśli nie są z astrzeżo n e S tolicy A postolskie], m oże odpuszczać jed y n ie : 1) o rd y n a riu sz m iejsca w sto su n k u do sw oich p o d w ła d n y c h i ty ch , k tó rz y p rz e b y w a ją n a jego te ry to riu m lu b ta m p o p e łn ili p rz e stę p stw o ; 2) k a ż d y b isk u p — podczas s p o w ie d z i34. K a ra m i la ta e s e n te n tia e n ie zastrzeżo n y m i S tolicy A p o sto lsk iej są n a jp ie rw 2 ek sk o m u n ik i za p rz e stę p stw a :
20 Kan. 1331 § 1, n. 2 KPK. 27 Kan. 1332 KPK. 28 Kain. 1355 § 1 KPK. 29 Kan. 1370 § 1 KPK. 30 Kan. 1367 KPK. 31 Kan. 1378 KPK. 32 Kam. 1388 § 1 KPK. 33 Kan. 1382 KPK. 34 Kan. 1355 § 2 KPK.
84 Ks. W. Góralski [8] 1) a p o sta z ji od w ia ry , h e re z ji lu b sch izm y 35; 2) sp ęd zen ia płodu, g d y n a s tą p ił s k u t e k s6. N a stę p n ie w g rę w chodzi 5 in te rd y k tó w (lub ró w n ież susjpens, g d y p rz e stę p c ą je st d u ch o w n y ) za n a s tę p u ją ce p rz e stę p stw a : 1) uży cie przem ocy fizy czn ej w obec b is k u p a 37; 2) u siło w a n ie o d p ra w ia n ia m szy św. p rzez tego, k to nie p rz y ją ł św ięceń k a p ła ń s k ic h 3S; 3) u siło w a n ie u d z ie le n ia ro zg rzeszen ia s a k ra m e n ta ln e g o , lu b słu c h a n ie spow iedzi s a k ra m e n ta ln e j przez tego, kto n ie m oże w aż n ie ro z g rz e sz y ć 39; 4) fałszy w e d o n iesien ie do przełożonego k ościelnego n a sp o w ie d n ik a o s o lic y ta c ję 40; 5) u s i ło w an ie z a w a rc ia m a łż e ń stw a , ta k ż e cyw ilnego, p rzez d u c h o w n e go 41; 6) u siło w a n ie z a w a rc ia m a łż eń stw a, c hoćby cyw ilnego, p rzez zak o n n ik a o ślu b a c h w ieczystych, k tó ry n ie je st d u c h o w n y m 41a.
T a k w ięc w ład za sp o w ie d n ik a doznaje, ta k ż e w n o w y m u s ta w o d aw stw ie, p e w n y c h o g ra n ic z e ń w w y n ik u re z e rw a c ji ro zg rzeszen ia k o m p e te n tn y m p rzeło żo n y m kościelnym .
O g ran ic zen ia w ład zy ro z g rzeszan ia n ie m a ją i w n o w y m kod ek sie m ocy ab so lu tn e j, is tn ie ją b o w iem s y tu a c je szczególne, w k tó ry c h p e n ite n t w y m ag a a b so lu cji. W ta k ic h okolicznościach w sp o m n ia n e o g ra n icz en ia — w m y śl zasady „salus a n im a ru m su p re m a le x ” 42 — u le g a ją zaw iesze n iu lu b złagodzeniu';
S y tu a c ję szczególną, u w zg lę d n io n ą ró w n ie ż p rzez p ra w o d a w c ę w k o d ek sie z 1917 r .43, poizostaje tzw . w y p a d e k n a g lą c y , choć ro z u m ia n y w w ęższym n iż dotychczas ro zu m ien iu . Kam. 1357 § 1 w sk azu je tu ta j n a sy tu a c ję , k ie d y p e n ite n to w i tr u d n o p ozostaw ać w g rzec h u aż do czasu . z w ró cen ia się do k o m p e te n tn e g o .przełożonego. N ie wchodzi, za te m w g rę, ja k to p rz y jm o w a ł kam. 2254 d aw n eg o K P K , o b a w a p e n ite n ta o n ieb ezp ieczeń stw o agorsizenia lu b z n ie sław ien ia w sk u te k p o d p o rz ą d k o w a n ia się n a z e w n ą trz z a c ią g n ię te j cenzurze.
W w y p a d k u n a g lą c y m — w ro z u m ie n iu k a n . 1357 § 1 —■ sp o w ie d n ik u p o w a ż n io n y je st do u w o ln ie n ia «penitenta, w ra m a c h spow iedzi s a k ra m e n ta ln e j, od k a r la te s e n te n tia e ek sk o m u n ik i o raz in te rd y k tu , d o tą d n ie stw ierd zo n y c h . C hodai w ięc o 13 m ożliw ych k a r la ta e se n te n tia e , w y żej w yszczególnionych, zarów no z a s trz e żonych S to licy A p o sto lsk ie j, ja k i ty ch , od k tó ry c h m oże u w a ln ia ć o rd y n a riu s z m iejsc a i b isk u p . .
U d zie lając w sp o m n ia n e j w ład zy sp o w ied n ik o w i p raw o d aw ca, w . § 2 k an . 1357 d o d aje, że sp o w ied n ik u d z ie la ją c y a b so lu c ji, w t a
35 Kan. 1364 § 1 KPK. 38 Kain. 1398 KPK. 37 Kan. 1370 § 2 KPK. 38 Kan. 1378 § 2, n. 1 KPK. 39 Kan. 1378 ę 2, n. 2 KPK. ' 40 Kan. 1390 § 1 KPK. 41 Kan. 1394 § 1 KPK. 41a Kan. 1394 KPK. 42 Por. kan. 1752 KPK. 43 Pork kan. 2254 KPK z 1917 r.
[9] W ładza spowiednika 85 k im p rz y p a d k u m a nałożyć na p e n ite n ta o b ow iązek zw ró cen ia się, ta k ż e p rz ez p o śre d n ic tw o sp o w ied n ik a, w ciągu m iesiąca — pod g ro źb ą ponow nego p o p ad n ięcia w teg o sam ego ro d z a ju cen zu rę — do k o m p e te n tn e g o przełożonego lu b do k a p ła n a po siad ająceg o o d po w ied n ią w ład zę (np. do k a n o n ik a p e n ite n c ja rz a ) o zlecenia, k tó re n a stę p n ie p o w in ie n w y p ełn ić. Jed n o c z e śn ie sp o w ied n ik zo b o w ią zan y je st w ów czas nałożyć p e n ite n to w i sto so w n ą p o k u tę oraz, je śli zachodzi p iln a p o trzeb a , polecenie n a p ra w ie n ia zgo rszen ia i w y rz ą d zo n y ch szkód.
P o z o staje rzeczą c h a ra k te ry s ty c z n ą , iż w w e rsji sch e m a tu p r a w a k a rn e g o z 1973 r. p o m in ię to p rzep is o n a k ła d a n iu p e n ite n to w i w sp o m n ian eg o o b o w iązk u o d n o szen ia się o zlecenia do k o m p e ten tn eg o przełożonego lu b k a p ła n a w yposażonego w o d p o w ied n ią w ładzę. S am sp o w ie d n ik m ógł nało ży ć n a u w a ln ia n e g o od k a ry o d p o w ied n ie zobow iązanie, zanosiło się w ięc n a p o w ażn ą zm ianę d o w a rto śc io w u ją c ą stan o w isk o s p o w ie d n ik a 44. W o sta teczn ej, ja k w idać, re d a k c ji u sta w o d a w c a zrezy g n o w ał z tego up ro szczen ia. Go w ięcej, w re fe ro w a n y m k a n . 1357 po m in ięto isto tn y m o m en t —• sta n o w iący dysp o zy cję k an . 2254 § 3 dotychczasow ego k o d e k su — d otyczący zre z y g n o w a n ia p rzez sp o w ie d n ik a z n a k ła d a n ia p e n ite n to w i ow ego o b o w iązk u z w ra c a n ia się o zlecenia, g d y by ło to m o ra ln ie niem ożliw e. W ów czas to sa m sp o w ie d n ik m ógł nałożyć z w a l n ia n e m u od k a r y o d p o w ied n ie zo bow iązania, k tó re o b o w iązy w ały ró w n ież pod g ro źb ą p o p ad n ięc ia p o n o w n ie w cenzurę.
M ożna w ięc pow iedzieć, że w ład za sp o w ie d n ik a w w y p a d k u n a glącym zo stała nieco o g ran iczo n a: z aró w n o tą o s ta tn ią o k o liczn o ścią, ja k i w ęższym ro z u m ie n ie m w y p a d k u naglącego.
W y p a d a n ad m ien ić, iż polecone w k an . 1355 § 2 sk ie ro w a n ie ro z grzeszonego o d k a r y p e n ite n ta do k o m p e te n tn e g o p rzełożonego k o ścielnego lu b do o dpow iednio w yposażonego w e w ład zę k a p ła n a m ożna odnieść do k a n o n ik a p e n ite n c ja rz a , ta k k a p itu ły k a te d r a l nej, ja k i k o leg iack iej, k tó re m u k an . 508 § 1 p rz y z n a je w ład zę u w a ln ia n ia podczas spow iedzi — v i officii, lecz bez m ożliw ości d eleg o w an ia — od cezu r la ta e s e n te n tia e , d o tą d n ie stw ierd zo n y c h , jeśli, n ie są zastrzeżo n e S to licy A p o sto lsk iej. W ładzę tę k a n o n ik pe~ n ite n c ja rz p o siad a w sto su n k u do w sz y stk ic h p rz e b y w a ją c y c h n a te re n ie jego diecezji, w obec zaś d ie c e z jan — w szędzie. T a k w ięc w y m ien io n y k a n o n ik m oże u w a ln ia ć od w y szczególnionych już 2 ek sk o m u n ik o ra z 6 iinteirdyiktów (lub suspens) la ta e se n te n tia e , nie z astrzeżo n y ch S to licy A p o sto lsk iej.
O g ran icz en ie w ła d z y sp o w ie d n ik a u s tę p u je n a stę p n ie w n ieb
ez-44 Schema docum enti quo disciplina sanctionum seu poenarum in Ec
clesia Latina denuo ordinatur, Typis Polyglottis Vaticanis 1)&7|3, s. 322
(kan. 41 bfe § 1); P. H e m p e r e k, Ograniczenia władzy, jw., s. 57—
86 Ks. W. Góralski' [10] p ieczeń stw ie śm ierc i p e n ite n ta . K an. 976 sta n o w i bow iem , że nie ty lk o sp o w ied n ik , lecz k a ż d y k a p ła n , nie p o sia d a ją c y n a w e t u p o w a ż n ie n ia do słu c h a n ia spow iedzi, m oże w ta k ie j sy tu a c ji w ażn ie i godziw ie rozgrzeszyć o d ja k ic h k o lw ie k ce n z u r i grzechów , n a w e t jeśli o b ecn y je st k a p ła n u p o w ażn io n y do sp o w iad an ia. G d y chodzi je d n a k o u w o ln ie n ie od k a ry , k an. 1357 § 3 n a k ła d a n a sp o w ie d n ik a p o w in n o ść n ało ż e n ia ty c h sam y ch zobow iązań, ja k ie n a k ła d a się w o m ów ionym ju ż w y p a d k u n ag lący m , lecz ty lk o w ów czas, g d y k a ra — n ało żo n a lu b stw ie rd z o n a — p ozostaje zastrzeżo n a S to licy A p o sto lsk iej 45.
Zakończenie
K o d y fik a c ja p ra w a k an o nicznego po soborze w a ty k a ń s k im II d a ła a su m p t do zre w id o w a n ia w ielu in s ty tu c ji p ra w n y c h o ra z s a m y ch n o rm re g u lu ją c y c h życie K ościoła. Z a jm u ją c się a sp e k te m p ra w n y m s a k ra m e n tu p o k u ty k o n su lto rz y P a p ie sk ie j K o m isji dla R ew izji K P K słu szn ie zw ró cili u w ag ę p rzed e w szy stk im n a w a lo r św ięceń k a p ła ń sk ic h , g d y chodzi o sz a fa rz a w ym ien io n eg o s a k r a m e n tu . T e rm in „ ju r y s d y k c ja ” zastąp io n o te rm in e m „u p o w a ż n ie n ie ”, w czym le p ie j u w id ac zn ia się w ła śn ie ro la w ła d z y św ięceń u szafarza. K o rz y sta n ie z n ie j d o m ag a się je d n a k sp ecjaln eg o u p o w a ż n ie n ia do w y k o n y w a n ia te j w ła d zy w sto su n k u do w ie rn y ch . P o zw ala to le p ie j rozum ieć, że ro zg rzeszen ie je st a k te m w ład zy o d n oszącej się do su m ien ia, n ie zaś a k te m w ła d z y rząd zen ia.
Z n aczący m o siąg n ięciem now ego k o d e k su je st n a stę p n ie u ł a t w ien ie w ie rn y m w k o rz y sta n iu z p o słu g i p o je d n a n ia w s k u te k ro z sz e rzen ia te ry to ria ln e g o — bez żad n y c h tu o g ran icz eń — w ład zy sp o w ie d n ik a u p o w ażn io n eg o n a stałe do słu c h a n ia spow iedzi. N a u w a g ę zasłu g u je p o n ad to zn iesien ie re z e rw a c ji grzechów .
P ry n c y p ia ln e z re fo rm o w a n ie p ra w a k arn e g o , o g ran icza jąceg o k a ry la ta e s e n te n tia e do niezb ęd n eg o m in im u m , p rzy n io sło ze sobą o k reślo n e z m ian y co do o g ra n iczen ia w ład z y sp o w ied n ik a, g d y chodzi o u w a ln ia n ie od ty c h ż e k a r n a fo ru m sa k ra m e n ta ln y m . W ładza ta p o zo staje z n aczn ie o graniczona, n a w e t w tzw . w y p a d k a c h n a g lą c y c h ty m b a rd z ie j, że u sta w o d a w c a zrezy g n o w ał z d y spozycji d aw n eg o k an. 2254 § 3. J e ś li chodzi w ięc o szczególne s y tu a c je , w k tó ry c h obciążeni k a ra m i n ie zastrzeżo n y m i S to licy A p o sto lsk iej, od k tó ry c h m oże u w a ln ia ć je d y n ie o rd y n a riu s z m iejsca, b isk u p i k a n o n ik p e n ite n c ja rz , p ra g n ą u zy sk ać ab so lu cję, to z pom ocą m oże tu ta j p rz y jś ć p ra w o p a rty k u la rn e . N ic przecież nie stoi n a przeszkodzie, b y — ja k to by ło d o tą d w p o w szech n ej p r a k ty ce — o rd y n a riu s z m ie jsca u d z ielał o k re ślo n y m sp o w ied n ik o m sp ecjaln eg o u p o w a ż n ie n ia do a b so lu cji od w sp o m n ia n y c h k a r (np.
[11] Władza spowiednika 87
dziekanom ). W olno m u ró w n ież u d zielić ta k ie g o u p o w a ż n ie n ia w sz y stk im sp o w ie d n ik o m w ściśle je d n a k o k re ślo n y c h p rz y p a d k a c h (np. in n e c e ssita te c o m m u n ica n d i v e l c e le b ran d i), czy te ż m iejscach (np. w w ięk szy ch s a n k tu a ria c h ). C hodzi b o w iem o to, b y re fo rm a p ra w a kanonicznego, ró w n ież w o m a w ia n y m w zględzie, p rz e k sz ta łc iła je w sk u tec zn ie jsze n a rzęd zie re a liz a c ji zbaw czej m isji K ościoła.
La potestà del confessore nella remissione dci peccati e delle pene secondo il nuovo Codice di Diritto Canonic® La riconailiazone saeramentale celebra visibilmente nella Chiesa il perdono del Padre mediante ii Christo oello Spiirito e la conversione del peccatore. II ministro che riconcilia in nome della Chiesa e per l’autorità diii Christo trova nel nuovo Godice di dnitto cananico le norme secondo le quali essercita il suo ministero.
Nello suo situdio l’autore présenta le rispettive norme del nuovo co dice riiguardo alla potestà del confessore.. Prima ,si tratta del miniistro del sacramento della peniitenza indicando dei cambiamenti d ella . nuova legislazione. Tra l’altr'o si sottoilinea, che per la valida assoluzioine dei peccati, da parte del minist.ro (si richiede sia la ppitestà di ordine, sia la facoltà di esercitaire tale potestà sui fedeli ai quali rassoluzione viene impartita. Brevemerute si poi parla dei doveri del ministro. In seguito l’autore commenta le norme del codice, iinserite nel diritto penale, ri- guardaimti 1’ amfaito della potestà del confessiore di assolvere dalle pene. In questo campo la suddetta potestà vienne assiai limitata, tuttavia la legge particolaire puô introduire diverse facilita con le quali si puo provvedere al „banum ispirituale” deli fedeli.
