Kronika.

Kronika

Przegląd Historyczny 49/4, 820-825 1958

Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,

gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych

i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie

w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,

powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego

i kulturalnego.

Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki

wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach

dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.

Deutsche Archäelogische Institut Berlin przygotowuje b i b l i o g r a f i ę prac

historycznych dotyczących badań nad okresem wypraw Aleksandra Wielkiego. W Wiesbaden w dniach 20—22 maja 1958 odbyła się międzynarodowa k o n ­ f e r e n c j a a r c h i w i s t ó w pod nazwą „Table ronde des archives“. W konferencji wzięli udział przedstawiciele 17 krajów, w ty m także Polski. Omawiano głównie sprawę udostępnienia zbiorów archiwalnych.

Commission Internationale pour l'Enseignement de l’Histoire po ostatnich po­

siedzeniach odbytych w Ostendzie (1956) i Bergneustedt (1957) zwołała specjalną konferencję do Brukseli (18—20 maja 1958). Wzięło w niej udział 150 uczestników główn/e z Bsłg'i i Francji. Przedmiotem obrad był problem ucisku kolonialnego

w erze nowożytnej.

W roku bieżącym obchodzi swoje pięćdziesięciolecie Institut für Osteuropäische

Geschichte und Südostforschung der Universität Wien. Na uroczyste obchody przy­

byli do Wiednia w pierwszych dniach czerwca br. przedstawiciele świata nauko­ wego kilkunastu krajów. Na sesji naukowej zwołanej w związku z obchodem były wygłoszone m. in. następujące referaty: „La coopération internationale dans les sciences historiques“ (M. F r a n ç o i s ) , „ L’épopée byzantine dans les littéra­ tures slaves“ (H. G r é g o i r e ) oraz „Der älteste (russische Staat“ (A. S t e n d e r- P e t e r s s e n ) .

• *

François G e a s h o f profesor Uniwersytetu w Gandawie otrzymał Prix quinquen­

nal de l’histoire za pracę „History of the Collegium Trilingue Lovaniense 1517—1550"

(Louvain 1951—55, 4 tomy). ·

W Pradze odbyła się 27 października — 2 listopada 1957 k o n f e r e n c j a r o b o c z a b y z a n t y n o l o g ó w c z e c h o s ł o w a c k i c h z udziałem przed­ stawicieli nauki bułgarskiej, jugosłowiańskiej, polskiej, niemieckiej, rumuńskiej, radzieckiej i węgierskiej. Głównym tematem konferencji była historia stosunków Bizancjum z krajam i Europy Środkowej i Wschodniej. Omówiono również program badań na najbliższe lata. Postanowiono opracować szereg monografii omawiających stosunki Bizancjum z ludami Środkowej i Wschodniej Europy oraz wydać specjalne repertoria dokumentów bizantyńskich odnoszących się do historii poszczególnych krajów.

W Kopenhadze ukazał się drugi tom e n c y k l o p e d i i skandynawskiego średniowiecza (Kulturhistorisk Leksikon for Nordisk Middelalder). Tom obejmuje hasła od Blik do Data.

VI Sekcja École Pratique des Hautes Études w Paryżu prowadzi bardzo oży­ wioną działalność wydawniczą, przede wszystkim z zakresu historii gospodarczej i społecznej. Obok Biblioteki Generalnej, poświęconej historii społecznej, historii sztuki oraz historii naiuiki (ukazało się dotąd 14 tomów), pod egidą Centre de

K R O N IK A ₈₂₁

Recherches Historiques znajdują się następujące serie: „Ludzie interesu“, „Pieniądz-

-ctny-koniunktura", „Porty-szlaki-handel“, ,ju d z ie i ziemia" oraz „Dzieła obce“ (gdzie ukazały się przekłady prac H o s z o w s k i e g o , E h r e n b e r g a i M e n - к o w a). W ramach tych serii ukazało się (od 1952 do 1958 r.) blisko 40 tomów. Ostatnio ukazało się studium M. V e n a r d a o roli mieszczan paryskich w życiu okolicznych wsi w XVII w. oraz L. M e r l e o ewolucji agrarnej Gâtine od końca średniowiecza do Rewolucji. Wśród pozycji zapowiadenyeh przez wydawnictwo warto zwłaszcza zanotować !R. D o e h a e r d studia źródłowe z archi­ wów Antwerpii (3 vol.), J. G e n t i l D a S i l v a i V a z q u e z d e P r a d a publikacje korespondencji handlowej z Lizbony i Antwerpii w XVI w., D. G i o f f r é o Genueńczykach i targach kredytowych w XV—XVI w., IP. G o u b e r t o historii społecznej Beauvais i Beauvaisis w XVII w. (3 vol.), P. L e u i l i i o t o Alzacji w początkach XIX w. (3 vol.) etc. '

We Francji ukazał się nowy popularny s ł o w n i k b i o g r a f i c z n y w dwóch tomach pod redakcją Pierre G r i m a i .

Ukazał się pierwszy zeszyt (Paris 1956) n o w e g o c z a s o p i s m a „Archives de Sociologie des Religions“. Zawiera on artykuły dotyczące historii porównawczej religii orez jej społecznego zakresu oddziaływania. Założycielem pisma jest G. L e B r a s .

Zgodnie z postanowieniem kongresu rzymskiego z r. 1955 rozpoczęto wydawanie serii „Cahiers d’histoire ecclésiastique comparée“. Pierwszy zeszyt zawiera pracę F. de D a i n v i l l e „Carthographie ecclésiastique. Travaux et projets“ (Paris 1957). Autor informuje o postępkach prac nad przygotowywanym atlasem geograficzno- historycznym religii.

W końcu października 1958 r. gościła we Francji kilkunastoosobowa delegacje historyków radzieckich, w której znajdowali się między innymi, akad. W o ł g i n, prof. prof. A r c i c h o w s k i , P o r s z n i e w , L u b l i n s k a j a · , M a n f r e d , S z u n k o w. Na sesji naukowej historycy francuscy i radzieccy dyskutowali 0 problemach ustroju feudalnego, o genezie Rewolucji Francuskiej i o prądach ideowych XVIII w., o rewolucji przemysłowej oraz o polityce międzynarodowej w XIX w. Zapowiada się, że po tym pierwszym kontakcie nastąpią inne spotkania w dziedzinie nauk społecznych oraz wymiana stypendystów.

W 400-lecie śmierci cesarza Karola V odbyła się w Sorbonie s e s j a n a u ­ k o w a p o ś w i ę c o n a e p o c e K a r o l a V, z udziałem gości zagranicznych z szeregu krajów. Szczególnie ożywioną dyskusję wywołał referat prof. V e r l i n - d e n a z Gandawy, omawiający przemiany gospodarcze w niderlandzkich posiadłoś­ ciach Keroia V oraz rewolucję cen.

Zbiory Głównego Historycznego Archiwum Żydowskiego (Jewish Historical

General Archives) wzbogaciły się ostatnio o szereg cennych nabytków z Austrii,

Francji, Niemiec, Włoch, Holandii, Polski, ZSRR, Jugosławii, USA. M. in. z Nowego Jorku uzyskano 106 tomów i zeszytów dzienników Reubena Brainina; dzienniki te obejmują lata 1877—1937 i stanowią znekomite źródło do życia kulturalnego Żydów; pisane są po hebrajsku. Z Polski uzyskano wiele mikrofilmów ak t dotyczących historii Żydów z Archiwum Głównego Akt Dawnych oraz z archiwów krakowskich 1 łódzkich.

W Berlinie odbyła się (15—20 kwietnia 1957) k o n f e r e n c j a p o ś w i ę c o n e h i s t o r i i j ę z y k a i l i t e r a t u r y n e o g r e c k i e j . Udział w niej wzięli wybitni filologowie i ibyzantynologowie ze Związku Radzieckiego, Niemiec, Polski.

Węgier, Rumunii, Bułgarii, Jugosławii, Szwecji, Szwajcarii, Francji, Austrii, Egiptu i Czechosłowacji. Wygłoszono 32 referaty. Wybór tematów pozostawiono do uzna­ nia referentów, dzięki czemu konferencja dała urozmaicony i interesujący przegląd badań w dziedzinie języka i literatury neogreckiej prowadzonych we wszystkich niemal krajach europejskich.

Po dziesięcioletniej przerwie ukazał Się pierwszy tom nowej serii czasopisma. „Dęcia. Revue d ’Arçhéologie et d’Histoire Ancienne“; jest ono wydawane przez Instytut Archeologiczny w Bukareszcie w językach: niemieckim, włoskim, fran­ cuskim. Czasopismo to przeznaczone jest przede wszystkim dla uczonych innych krajów — ma ich zapoznać z postępami badań nad archeologią i najdawniejszą historią Rumunii. Pierwszy tom jest poświęcony pamięci wybitnego rumuńskiego historyka antyku Vasile P à r v a n a .

. „The Polish Review“ t. И, nr 4, wydawany przez Polish Institute of Arts and

Sciences w USA zawiera m. in. ciekawą i nigdzie dotychczas nie publikowaną kores­

pondencję między T. Jeffersonem i J. U. Niemcewiczem z lat 1798—1813 w opraco­ waniu E. K u s i e 1 e w i с z a.

28—30 grudnia 1957 na zjeździe American Historical Association odbyła się dyskusja w sekcji historii Europy wschodniej. Tematem trzech wygłoszonych refera­ tów była ocena Rewolucji Październikowej przez bolszewików, eserów i liberałów. Referentami byli: H. Mc N e a l (Princetown), Olivier H. R a d k e y (Texas), Robert P. B r o w d e r (Colorado). Jednocześnie na sekcji poświęconej stosunkom między­ narodowym dyskusja rozwinęła się wokół trzech referatów pod wspólnym tytułem: „Wilson, Lenin i wyzwolenie Europy Wschodniej“. Kolejno Victor S. M a m a t e y (Florida), Ivo J. L e d e r e r (Yale) і Louis R. G e r s o n (Connecticut) przedstawili powstanie niepodległych państw Czechosłowacji, Jugosławii i Polski.

Staraniem Instytutu Nauk Historycznych Węgierskiej Akademii Nauk ukazały się już pierwsze dwa tomy uniwersyteckiego p o d r ę c z n i k a h i s t o r i i W ę g i e r .

W dniach od 29 września do 3 października 1958 r. odbyła się w stolicy Węgier m i ę d y n a r o d o w a ' k o n f e r e n c j a f i l o l o g i i k l a s y c z n e j zorganizo­ wana przez Węgierską Akademię Nauk. Tematyka obrad była bardzo zróżnicowana i wykraczała daleko poza tradycyjne pojęcie filologii klasycznej, gdyż objęła także szereg zagadnień z zakresu historii starożytnej oraz archeologii. Oprócz badaczy węgierskich w konferencji wzięli udział naukowcy bułgarscy, czescy, niemieccy, radzieccy, rumuńscy i polscy. Polskę reprezentowali: prof, d r Iza B i e ż u ń s k a - -M a ł o w i s t, prof, d r Kazimierz K u m a n i e c k i , prof, d r Marian P 1 e z i a, prof, dr Władysław M a d y d a oraz przebywający na studiach archeologicz­

nych w Budapeszcie dr Jerzy W i e l o w i e j s k i . Wobec nieprzybycia lub później­ szego przyjazdu niektórych gości zagranicznych, do programu zjazdu trzeba było

wprowadzić szereg zmian.

Początek konferencji stał pod znakiem zagadnienia ludowości literatury antycz­ nej, z czym wiązały się referaty prof, dra I. T r e n c s e n y i - W a l d a p f e l pt. „Literatura i folklor w klasycznej starożytności“, oraz prof, dra K. M a r o t „Istota poezji ludowej“.

Drugi dzień obrad dotyczył stosunków pomiędzy starożytnym Wschodem a Grecją i Rzymem. Referaty wygłosili: prof, dr J. H a r m a t t a „Starożytny Wschód a staro­ żytność klasyczna“, prof. dr A. D o b r o v i t s „Problem frontalności rzeźby egip­ skiej i greckiej“, prof, d r R i e m e n s c h n e i d e r „Znaczenie Urartu dla Grecji“, oraz kand. nauk J. G. S z i l a d y i „Zagadnienie związków pomiędzy Italią a staro­

K R O N IK A

żytnym Wschodem w starszej epoce żelaznej“. Zwłaszcza tén ostatni referat wzbudził duże zainteresowanie uczestników. Tegoż dnia popołudniu odbyły się referaty prof, dra J. I r m s c h e r a „Spór o język grecki Biblii“, prof, dra A w d i e j e w a „O wpływie kultury Egiptu na kulturę grecką“ i dra D i e m e r a „O Herodotowym przekazie legendy o Polikratesie“, wreszcie do programu tegoż dnia, choć wy­ głoszone były w dniu następnym, należały referaty kand. nauk F. T ö k e i „O sto­ sunkach własności w Chinach starożytnych“ i kand. nauk I. H a n n a „O wschodnich źródłach póżnorzymsikiego systemu podatkowego“.

Obrady w dniu 1 października stały pod znakiem rzymskiej Pannonii i zgro­ madziły także liczne grono archeologów. Szczególnie interesujący był referat kand. nauk B a r к о с z i „Ludność Pannonii w pierwszej połowie III w.“. Autor na podstawie szczegółowej analizy kilku tysięcy inskrypcji przedstawił pochodzenie, zajęcia i rozmieszczenie różnych grup ludności oraz zachodzące wówczas zmiany demograficzne. Tym samym okresem zajął się w swym referacie młody historyk czeski kand. nauk P. O l i v a rozpatrując na przykładzie Pannonii kryzys imperium rzymskiego w II—III w. Archeolog węgierski d r T. S z e n t l e l e k y zapoznał zebranych z dokonanym przez siebie w ostatnich latach niezwykle interesującym odkryciem świątyni Izydy w Savarii (dziś: Szombathely). Referat kand. nauk T. N a g у dotyczył okręgów wojskowych w prowincji Valeria (wschodnia Pannonia) w IV w. Poza tym badacze niemieccy wygłosili kilka referatów dotyczących proble­ mów fiskalnych, gospodarczych i społecznych starożytnego Rzymu.

Dnia 2 października wygłosili referaty: prof, dr A. S a l a č „Hymn do wina“ (interpretacja rzeźby hellenistycznej, przedstawiającej starą pijaczkę, w powiązaniu z niektórymi tekstami literackimi), prof. dr K. K u m a n i e c k i „Mowa Cycerona

de haruspicwm response“, prof. dr I. B i e ż u ń s k a - M a ł o w i s t „Rozpowszechnie­

nie się obywatelstwa rzymskiego w Egipcie w pierwszych wiekach cesarstwa", oraz prof, dr M. P 1 e z i a „Związki najstarszego polskiego kronikarza (Galla Anonima) z Węgrami“.

W ostatnim dniu konferencji uczestnicy wysłuchali przed południem kilku prelekcji i komunikatów różnej treści, a po południu zwiedzili rzymskie muzeum w Aquincum. Następnego dnia odbyła się dla gości zagranicznych wycieczka auto­ karem wzdłuż limesu rzymskiego do Wyszehradu i Ostrzyhom'a (Esztergom).

Obrady konferencji, które toczyły się w językach francuskim i niemieckim, pozwoliły uczestnikom zapoznać się z rozwojem studiów nad starożytnością klasyczną w krajach Europy Wschodniej, a przede wszystkim z poważnymi osiągnięciami badaczy węgierskich.

Podczas zjazdu odbyło się też trzecie nadprogramowe posiedzenie Międzynarodo­ wego Komitetu Na*uk Klasycznych „Eirene“.

2—6 września 1958 odbył się w Bolonii kolejny z j a z d h i s t o r y k ó w k o ś c i o ł a we Włoszech, poświęccny tym razem problemom życia religijnego w XV w. Dyskusja toczyła się wokół 3 referatów: P i o P a r c h i n i e g o — o klasz­ torach żeńskich, Herberta J e d i n a — o bolońskim okresie soboru trydenckiego i Gerarda M e e r e s m a n n a — o reformie bractw świeckich przez soborem try­ denckim.

12—15 października 1958 odbył się w Todi II m i ę d z y n a r o d o w y z j a z d p o ś w i ę c o n y r u c h o w i k l u n i a c k i e m u . Referaty wygłosili: Jean L e ć- l e r c q OSB ,Spiritualita cluniacense e cultura“; Raffaelo M o r g h e n „Spiri­ tualita e riforma del monachesimo cluniacense“; Maria S a l m i „I cluniacensi in Italia e 1’abbazia di Sant’Antino“; Philibert S c h m i t z OSB „La liturgia clunia-12

cence“; Gustavo V i n a y „Pietro il Venerabile“; Cinzio V i o l e n t e „La spiritualità’ cluniacense di fronte el mondo politico e religioso del suo tempo“.

W bieżącym roku ukazało się w Związku Radzieckim n o w e c z a s o p i s m o h i s t o r y c z n e , kw artalnik „Naucznyje Doklady Wyższej Szkoły, Sierija: Istoriczeskije Nauki“. Czasopismo zamieszcza artykuły i rozprawy pracowników naukowych wyższych uczelni radzieckich, a także fragmenty prac kandydackich 1 dyplomowych wszystkich dziedzin historii. Naczelnym redaktorem czasopisma jest profesor Uniwersytetu Moskiewskiego Piotr Z a j o n c z k o w s k i .

W dniach 16—22 maja 1958 odbyła się w Moskwie s e s j a m i e s z a n e j k o m i s j i h i s t o r y k ó w ZSRR i NRD. Na sesji wygłoszono referaty o sytua­ cji na froncie nauki historycznej ZSRR (M. K i m) i NRD (L. S t e r n ) , o naj­ nowszych publikacjach dokumentów archiwalnych (B i e ł o w, H e n n e l ) , o historio­ grafii II wojny światowej ( B o ł t i n , B a r t e l , K n i t t e l ) .

W czerwcu 1958 r. zostały zorganizowane w wyższych uczelniach oraz insty­ tucjach naukowych Związku Radzieckiego dyskusje nad podręcznikiem „Historii ZSRR okresu radzieckiego“. Uczestnicy dyskusji ocenili ukazanie się tego podręcz­ nika — pierwszej syntezy historii ZSRR Okresu 1917—1956 — jako fakt niezmiernie ważny. Szczególną pomoc okazał podręcznik wykładowcom, kładąc kres „chałup­ niczym metodom“ przygotowywania konspektów wykładów. Jednocześnie uczestnicy dyskusji poddali krytyce szereg niedociągnięć i błędów podręcznika: niezbyt plastyczne przedstawienie rozwoju poszczególnych republik związkowych, ich wkładu w ogólny proces budowy socjalizmu, zbyt powierzchowne omówienie form kierowa­ nia przemysłem. Przy omawianiu polityki zagreniczej ZSRR nie uwypuklono naj­ istotniejszej jej oceny: walki o realizację leninowskiej koncepcji współistnienia obu systemów na świecie. Zbyt mało miejsca poświęcono walce partii komunistycznej z Wielkomocarstwowym szowinizmem i burżuazyjnym nacjonalizmem. Niedostatecz­ nie omówiono rolę poszczególnych organizacji masowych (szczególnie związków zawodowych i Komsomolu), nie dano przejrzystej charakterystyki poszczególnych typów i form spółdzielni wiejskich.

W Związku Radzieckim rozpoczęły się prace nad przygotowaniem do druku nowego wydania „Istorii dipłomatii“. Pracami kieruje komitet redakcyjny w skła­ dzie: W. Z o r i n , E. Ż u k ó w , W. S i e m i o n o w , S. S k a z k i n , W. C h w o s t ow. Nowe wydanie zostanie znacznie rozszerzone (5 tomów, poprzednie wydanie składało się z’ 3 tomów).

W archiwum obwodowym w Grod-.ie znaleziono dokumenty mówiące o działal­ ności grupy polskich antyfaszystów w okresie okupacji hitlerowskiej. Materiały zostały przekazane do miejscowego Muzeum Historyczno-Archeologicznego.

W archiwum lwowskim został odnaleziony oryginał odezwy Juliana Goslara do chłopów z r. 1845, którą znano dotychczas wyłącznie w tłumaczeniu niemieckim, dokonanym przez historyków austriackich.

W Instytucie Historii Akademii Nauk ZSRR istnieje specjalna placówka, prowa­ dząca badania nad historią klasy robotniczej ZSRR. Badania takie zostały zainicjo­ wane w latach trzydziestych. Opracowano wtedy kilkadziesiąt pozycji, z których najważniejszą był І tom „Historii Putiłowsłcich Zakładów Przemysłowych“ pióra B. G l e b o w e , A. M i t t e l m a n a , A. U l i a ń s k i e g o .

W 1957 r., w związku z 40 rocznicą Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Paździer­ nikowej pracownicy placówki opublikowali szereg rozpraw, przeważnie o charak­ terze popularno-naukowym, poświęconych historii poszczególnych zakładów

prze-K R O N Iprze-K A

825

myślowych (A. A l e k s a n d r ó w , „Iżewskij Zawód“; M. P o d o n s k i j , A. De - k a r c h a n i a n „Krasnodarskij nieftiepierierabatywajuszczij zawód“). Obecnie pracownicy placówki prowadzą kwerendę archiwalną, której materieły będą publi­ kowane w wielotomowym wydawnictwie pt. „Raboczij kłess SSSR“. Poza tym po­ wstał zespół mający na celu opracowanie bibliografii do dziejów klasy robotniczej i przedsiębiorstw przemysłowych ZSRR. Wreszcie na warsztacie znajduje się historia największych zakładów przemysłowych Moskwy: fabryki samochodów im. Liche- czewa oraz zakładów metalowych „Sierp i Młot“.

W sierpniu 1957 zmarł w wiëku lat 82 w Bonn Richard D e l b r ü c k , wybitny historyk sztuki antycznej i archeolog, który położy! specjalne zasługi w badaniach' nad historią architektury rzymskiej.

5 lipca br. zmarł w 75 roku życia prof. Borys K o ź m i n , jeden z najwybitniej­ szych badaczy historii rosyjskiego ruchu rewolucyjnego końca XIX w. Zmarły pozostawił po sobie ok. 200 publikacji, spośród których wymienić należy przede wszystkim: „P. Tkaczew i rewolucjonnoje dwiżenije 60-tych godow“ (1922); „Zaicz- niewskij i Mołodaja Rossija“ (1932); „Ot diewiatnadcatogo fiewrala к pierwcmu marta. Oczerki po istorii narodniczestwa“ (1933); „Russkaja siekcija I Internacionała“ (1956).

W r. 1957 zmarł Karel S t l o u k a l , profesor Uniwersytetu im. Karola w Pra-dze. Był on autorem licznych prac z historii politycznej i społecznej Czech w XVI—XVII

wieku. '

Zmarł wybitny historyk kanadyjski John Bartlet B r e b n e r (1895—1957). Jego prace naukowe poświęcone historii Kanady, historii prawa angielskiego oraz dziejom stosunków Kanady ze Stanami Zjednoczonymi. Anglią i innymi krajami — zajmują w historiografii amerykańskiej poważne miejsce.

W Anglii zmarł w wieku lat 89 William T a r n . Był on jednym z najwybitniej­ szych współczesnych historyków epoki hellenizmu; jego ostatnie prace poświęcone były dziejom wypraw Aleksandra Macedońskiego.

W Anglii zmarł Max C a r y , specjalista historii starożytnego Rzymu, współ­ autor Cambridge Ancient History.