„Cudzoziemka” Marii Kuncewiczowej jako przykład prozy psychologicznej

„Cudzoziemka” Marii Kuncewiczowej jako przykład prozy psychologicznej

1. Cele lekcji

• zna pojęcie powieści psychologicznej,

• zna pojęcie psychologizmu,

• wymienia twórców i przykłady powieści psychologicznej.

b) Umiejętności Uczeń potrafi:

• czytać tekst literacki ze zrozumieniem,

• wskazać cechy gatunku,

• interpretować tekst literacki,

• tworzyć portret psychologiczny bohatera literackiego.

2. Metoda i forma pracy

Praca z tekstem, podająca, poszukująca, dyskusja, praca ze słownikiem

3. Środki dydaktyczne

1.Tekst powieści Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej.

2.Artykuł Ludwika Fryde: Maria Kuncewiczowa: „Cudzoziemka”.

3.Słownik terminów literackich.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie treści Cudzoziemki M. Kuncewiczowej.

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel proponuje, by zbadać cechy tego utworu. Dlatego zadaje pytania: jak zbudowana jest powieść, na jakiej zasadzie przedstawione są wydarzenia. Wnioski zapisuje na tablicy:

• fabuła obejmuje praktycznie jeden dzień i niecałą noc,

• czas powieści obejmuje szereg niechronologicznie ułożonych zdarzeń,

• wydarzenia z przeszłości przeplatają się z teraźniejszością (teraźniejszość obejmuje kilka godzin, przeszłość – niemalże całe życie Róży),

• wydarzenia z przeszłości pojawiają się na zasadzie wspomnień głównej bohaterki, inicjowanych przez skojarzenia z osobami lub przedmiotami,

• przedstawione wydarzenia to studium psychologiczne Róży – nie liczą się same zajścia, ale to jak wpłynęły na psychikę bohaterki.

Wybrany przez nauczyciela uczeń odszukuje w Słowniku terminów literackich pojęcie psychologizmu i powieści psychologicznej. Uczniowie zapisują definicje w zeszytach:

Psychologizm – termin używany, głównie w krytyce literackiej, w odniesieniu do jednego z najważniejszych nurtów prozy polskiej dwudziestolecia międzywojennego, w którym dominowała problematyka psychologiczna, zwłaszcza związana ze zdobyczami

psychologii i psychoanalizy, a w obrazie i działaniu postaci literackich decydowała motywacja psychologiczna. Wprowadzano motywy kształtowania się i przemian osobowości, ujmowane w duchu freudyzmu (rola dzieciństwa i podświadomości),

zmienności psychiki, względności poznania psychiki ludzkiej. Ukazywane były przeważnie losy pojedynczych postaci, a ich stosunki z innymi miały charakter prywatny, osobisty, często erotyczny. Pojawiają się często wspomnienia i retrospekcje, tematy niezrozumienia i osamotnienia. [S. Jaworski, Szkolny słownik terminów literackich, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991, s. 124.]

Powieść psychologiczna – odmiana powieści zajmująca się przede wszystkim sferą przeżyć wewnętrznych postaci i analizą psychologiczną ich postępowania. W powieści

psychologicznej fabułą ma znaczenie podrzędne, służy za pretekst do ukazania postaw ludzkich motywów działań, przeżyć wewnętrznych; narracja zbliża się do toku przeżyć postaci. Powieść psychologiczna występuje na ogół w połączeniu z innymi odmianami.

Mistrzami powieści psychologicznej są: F. Dostojewski, M. Proust, W. Faulkner, Z. Nałkowska, T. Breza, A. Rudnicki.

[S. Jaworski, Szkolny słownik terminów literackich, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991, s. 118.]

Kolejnym ćwiczeniem zaproponowanym przez prowadzącego jest przedstawienie postaci Róży w kontekście teorii psychologizmu. Wnioski można zapisywać na tablicy lub w zeszytach:

• powieść jest swoistą spowiedzią, psychoanalizą Róży,

• bohaterka żyje przeszłością - nosi w sobie bagaż kompleksów i niezagojonych ran

z przeszłości (zawód miłosny, „kompleks nosa”),

• niespełniona i zawiedziona młodzieńcza miłość stała się dla Róży przekleństwem, zdeterminowała wszystkie późniejsze wydarzenia w jej życiu (do tego doszło niezrealizowanie się jako artystki),

• wychodzi za mąż, ale małżeństwo traktuje jako niezawinioną pokutę,

• swoje nieszczęście odreagowywała na mężu i dzieciach – terroryzowała rodzinę, wprowadzała atmosferę lęku i niepewności, myślała o popełnieniu mordu na dzieciach,

• brak spełnienia jako uznanej skrzypaczki próbuje zrekompensować poprzez uczynienie z córki słynnej śpiewaczki,

• była piękna i wyniosła, traktowała mężczyzn z wyższością i pogardą,

• nie mogła pogodzić się ze swoją starością,

• wszędzie, nawet w Polsce, czuła się obco,

• po słowach lekarza zachodzi w niej przemiana – doktor uzdrawia jej duszę, a Róża w uśmiechu odnajduje antidotum na całe zło i ból, które nosiła w sobie.

c) Faza podsumowująca

Na zakończenie nauczyciel inicjuje krótką rozmowę na temat, czy przypadek Róży wzbogaca w jakiś sposób wiedzę czytelnika o drugim człowieku.

5. Bibliografia

1. Fryde L., Maria Kuncewiczowa: „Cudzoziemka”, [w:] L. Eustachewicz,

Dwudziestolecie 1919-1939, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1982, s. 217-223.

2. Jaworski S., Szkolny słownik terminów literackich, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991.

3. Makowiecki A. Z., Słownik postaci literackich. Literatura polska, Świat Książki, Warszawa 2004.

6. Załączniki

Przeczytaj artykuł Ludwika Fryde: Maria Kuncewiczowa: „Cudzoziemka”. Na jego podstawie określ, jak odbierana była powieść przez ówczesną krytykę.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak