O pewnym sposobie ustalania kolejności zagospodarowania obszarów perspektywicznych złóż węgla kamiennego

(1)

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ Seria: GÓRNICTWO z. 157

_______ 1987 Kr kol. 934

Henryk CHROSZCZ Andrzej KARBOWNIK

Instytut Projektowania, Budowy Kopalń i Ochrony Powierzchni Pol. śi.

0 PEWNYM SPOSOBIE USTALANIA KOLEJNOŚCI ZAGOSPODAROWANIA OBSZARÓW PERSPEKTYWICZNYCH ZŁÓŻ WĘGLA KAMIENNEGO

Streszczenie. W artykule podano sposób określania przydatności perspektywicznych obszarów górniczych do ich górniczego zagospoda

rowania. Na podstawie literatury wybrano 26 parametrów naturalnych (górniczo-geologicznych), które mają największy wpływ na efekty ekonomiczne przyszłej kopalni głębinowej węgla kamiennego, W celu ustalenia ważności poszczególnych parametrów zastosowano metodę oceny ekspertów. W ten sposób ustalono kolejność analizowanych pa

rametrów pod względem ich wpływu na wybór najkorzystniejszego ob

szaru perspektywicznego ze zbioru obszarów przeznaczonych do zago

spodarowania. Sformułowano kryterium oceny przydatności gospodar

czej tych obszarów. Opracowano program obliczeniowy na maszynę cy

frową, który umożliwia jednoczesne porównywanie i ocenę 10 górni

czych obszarów perspektywicznych przy wykorzystaniu maksymalnie 26 parametrów górniczo-geologicznych jako kryteriów optymalizacji.

Program ma za zadanie, na podstawie sformułowanego kryterium oceny, ustalić wartości kompleksowego wskaźnika przydatności K ocenia

nych obszarów górniczych i uporządkować te obszary wg rosnącej war

tości wskaźnika K - ma tym samym ustalić kolejność budowy kopalń w okręgu węglowym. Zamieszczono przykład obliczeniowy, w którym pod

dano ocenie 9 obszarów perspektywicznych w południowo-wschodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego.

1. WPROWADZENIE

Sytuacja surowcowa w zakresie węgla kamiennego w naszym kraju powoduje, że bardzo aktualny i niezwykle ważny staje się problem podejmowania decy

zji dotyczących wyboru kierunku inwestowania w zagospodarowanie złóż w ę

gla kamiennego.

Jak wykazują badania (*Q , obecnie w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym wy

korzystywanych jest 40# do 50# zasobów bilansowych i Ok. 80# zasobów prze

mysłowych. Można przyjąć, że w Zagłębiu tym pozostało do wybrania ok.

22 do 27 mld ton węgla, z czego połowa znajduje się na obszarach kopalń czynnych i będących w budowie. Dla wydobycia pozostałych zasobów koniecz

ne jest wybudowanie szeregu nowych kopalń.

Zakładając, że w GZW roczne wydobycie wynosi ok. 180 min t węgla, na

leży mieć na uwadze fakt, że powoduje to pomniejszenie zasobów przemysło

(2)

230 H« Chroszcz, A. Ka rb ow ni k

wych o 220 min t, a zasobów bilansowych o 360 min t. Aby utrzymać to w y dobycie, należy co roku włączać do eksploatacji taką samą wielkość zaso

bów. W przeciwnym razie - przy takim tempie ubywania zasobów przemysło

wych udostępnionych - wystarczą one na niewiele ponad 50 lat. Należy do

dać, że po roku 1990 nastąpi wyczerpywanie się zasobów węgla kamiennego w wielu kopalniach północnej części Zagłębia.

Utrzymanie wydobycia w GZW na założonym poziomie wymaga zatem inten

sywnego inwestowania w budowę nowych kopalń. Jeżeli nie będzie prowadzo

na skuteczna działalność w tym zakresie, to po roku 1990 nastąpi spadek wydobycia węgla kamiennego i nowy kryzys energetyczny.

Zachodzi zatem pytanie: który z udokumentowanych geologicznie obszarów górniczych w danym okręgu węglowym wybrać do zagospodarowania w pierwszej kolejności, jak ustalić dalszą kolejność budowy nowych kopalń w tym okrę

gu lub w całym zagłębiu?

Na etapie prognozowania rozwoju branży obszary te były dotychczas ty

powane do działalności inwestycyjnej na podstawie analizy następujących czynników:

- najbardziej korzystny stopień rozpoznania złoża,

- najkrótszy okres przeprowadzania uzupełniających badań geologicznych, - możliwość skrócenia cyklu inwestycyjnego budowy zakładu górniczego (pro

wadzenie wyrobisk udostępniających z sąsiednich kopalń), - najkorzystniejsze parametry górniczo-geologiczne złoża.

Taki sposób określania przydatności gospodarczej obszarów perspekty

wicznych nie spełnia wymogów ścisłego sformalizowanego kryterium oceny.

Opracowanie projektów koncepcyjnych dla każdego obszaru przy ich dużej ilości byłoby bardzo pracochłonne i nieefektywne, a ponadto bardzo trud

ne z uwagi na różny stopień rozpoznania złoża w obszarach perspektywicz

nych.

W niniejszym artykule skupiono się na wpływie parametrów górniczo-geo

logicznych na przydatność gospodarczą obszarów perspektywicznych i sposo

bie ustalania kolejności ich zagospodarowania. Problem polega na tym, te do wyboru najlepszego obszaru nie wystarczy jedno kryterium. Praktycznie każdy rozpatrywany parametr złoża może być tutaj kryterium. W dalszej części artykułu zostanie zaproponowany jeden ze sposobów postępowania możliwych przy rozwiązywaniu tej klasy zagadnień.

Instytucie Projektowania, Budowy Kopalń i Ochrony Powierzchni Poli

techniki Śląskiej zoetała opracowana metoda, która biorąc pod uwagę cha

rakterystykę warunków naturalnych złoża i ogólną koncepcję zagospodarowa

nia górniczego pozwala ustalić względną przydatność gospodarczą poszcze

gólnych obszarów perspektywicznych przeznaczonych do zagospodarowania.

Opracowany miernik oceny tych obszarów umożliwia określenie najkorzyst

niejszej - z punktu widzenia ekonomicznego - kolejności ich zagospodaro

wania. - •. :

(3)

O pewnym sposobie ustalania«.

2. METODA OCENY PRZYDATNOŚCI GOSPODARCZEJ PERSPEKTYWICZNYCH OBSZARÓW GÓRNICZYCH

Jak wykazują badania, na wskaźniki projektowe nowej kopalni, a następ

nie na rezultaty jej pracy ma wpływ wiele parametrów górniczo-geologicz

nych. Wpływ ten jest zróżnicowany. W związku z tym należy dokonać wyboru takich parametrów do analizy, które mają największy wpływ na efektywność przyszłej inwestycji. Za pracami £2. 4, 1] przyjęto, że największy wpływ na efekty ekonomiczne przyszłej kopalni głębinowej węgla kamiennego będą miały następujące parametry naturalne;

- średnioważona głębokość zalegania pokładów przeznaczonych do eksploa

tacji (pokładów przemysłowych),

- średnioważona miąższość pokładów węgla, - ilość zasobów przemysłowych węgla,

- zasobność przemysłowa złoża w obszarze górniczym, - ilość zasobów bilansowych,

- zasobność bilansowa złoża, - liczba pokładów przemysłowych, - liczba pokładów bilansowych,

- średnioważona odległość między pokładami, - średnioważony kąt upadu pokładów,

- metanowość pokładów, - zawodnienie złoża,

- mineralizacja wód dołowych, - zaburzenia tektoniczne, - średnie zapopielenie węgla,

- średnia zawartość siarki całkowitej,

*> średnia zawartość części lotnych,

» średnie ciepło spalania węgla, - średni ciężar objętościowy węgla, - średni wskaźnik zanieczyszczenia urobku, - typ węgla,

- wskaźnik urabialności skał towarzyszących, t klasa stropu,

- stopień geotermiczny skał, - powierzchnia obszaru górniczego.

Powyższe parametry charakteryzujące dany obszar górniczy można okre

ślić na podstawie prac geologiczno-poszukiwawczych. Cechą tych parametrów jest ich mierzalność oraz jasny i łatwy sposób określenia. W pracy [Y]zo- stał przedstawiony sposób określania tych parametrów oraz ich wpływ na efekty ekonomiczne budowy i eksploatacji kopalni.

W celu ustalenia ważności poszczególnych parametrów zastosowano metodę oceny ekspertów. V tym celu przygotowano specjalną ankietę. Pytania w niej zawarte były niezależne, tan» że opinia zawarta w odpowiedzi na do-

(4)

3. Chroszcz, A. Karbowsik

wólce pytanie nie Biała wpływu na odpowiedzi udzielone na inne pytania.

Każdy z ankietowanych ekspertów mógł uzupełnić podany w ankiecie wstępny zbiór parametrów górniczo-geologicznych określony powyżej.

Wytypowano zespół ekspertów składający się ze 100 inżynierów zatrudnio

nych w instytutach naukowych, wyższych uczelniach, biurach projektów, przedsiębiorstwach budownictwa górniczego oraz kopalniach. Uzyskano 70 zwrotnych odpowiedzi, z których do opracowania przyjęto 63 ankiety. Zada

niem ekspertów było przypisanie każdemu parametrowi oceny w umownej skali ocen od 0 do 100 (ocena 100 dla parametru uznanego przez eksperta za naj

ważniejszy). W sytuacji, w której ekspert nie mógł wyraźnie rozgraniczyć ważności niektórych parametrów, zaproponowano nadanie jednej i tej samej oceny dowolnej liczbie parametrów naturalnych. W pracy [V] podano oceny parametrów uzyskane od ekspertów oraz wyniki matematycznego opracowania ićh opinii. Parametry te zostały ocenione ilościowo poprzez ustalenie współczynników ich względnej ważności; w ten sposób ustalono kolejność analizowanych parametrów pod względem ich wpływu na wybór najkorzystniej

szego obszaru perspektywicznego ze zbioru obszarów przeznaczonych do za

gospodarowania.

Punktem wyjścia do opracowanej metody oceny przydatności gospodarczej perspektywicznych obszarów górniczych było spostrzeżenie, że warunki gór

niczo-geologiczne w ocenianych obszarach można porównywać do warunków przyjętych za bazowe, które charakteryzują złoże w ustalonym umownie

"wzorcowym" obszarze ¡górniczym.

Samo porównanie nie może stanowić podstawy do wydania obiektywnej oceny, gdyż nie znamy wspólnej miary dla poszczególnych parametrów naturalnych złoża. Należy więc sprowadzić ustaloną grupę parametrów do jednego kom

pleksowego wskaźnika, którego wartość można by porównać wprost dla po

szczególnych obszarów perspektywicznych. Tak ustalony wskaźnik może po

służyć do oceny przydatności tych obszarów i ustalenia kolejności budowy kopalń w danym okręgu lub zagłębiu węglowym. Wskaźnik ten nazwano wskaź

nikiem przydatności K.

Zadanie oceny porównawczej warunków górniczo-geologicznych w analizo

wanych obszarach można sformułować następująco:

Niech dany obszar górniczy charakteryzuje się kompleksem n parame

trów naturalnych złoża:

Ocenie poddaje się m obszarów górniczych opisanych tym zbiorem parame

trów. Tworzy się prostokątną macierz I parametrów naturalnych charakte

ryzujących warunki górniczo-geologiczne w analizowanych obszarach, przy czym wiersze macierzy I odnoszą się do poszczególnych parametrów natural

nych, a kolumny odpowiadają poszczególnym obszarom:

i = 1,2 n

(5)

O pewnym sposobie ustalenia.« 233

^21f^ 2 2* • • • * ^ 2j * * * *,*2m

• • • • • • • • • • • • Xi1 ,ri2 Ii 3 ,*-*,Iin

• • • • • • • • • • • • In 1 ’In 2 ' * " ,In j ’**,»Inm

gdzie:

I. . - wartość i-tego parametru w j-tym obszarze górniczym.

^ v

Każda kolumna I. odpowiada danemu zestawowi parametrów naturalnych opisujących j-ty obszar górniczy. Dla rozwiązania zagadnienia komplekso

wej przydatności obszarów górniczych należy dla każdego z nich znaleźć wartości funkcji Kj = f(Ii1) zbioru kryteriów cząstkowych. Wskaźniki będące wartościami tej funkcji należy następnie uszeregować w kolejności od najmniejszego do największego, co odpowiada kolejności zagospodarowa

nia obszarów górniczych w danym okręgu węglowym, gdyż pierwszy element takiego szeregu opisuje w sposób kompleksowy (ilościowo) najlepszy ob

szar, a ostatni - najgorszy spośród przyjętych do analizy:

K 1 < K2 < • • • <

Zaletą opracowanej metody jest możliwość porównywania dowolnej liczby obszarów górniczych o różnych warunkach górniczo-geologicznych.

l6tota metody sprowadza się do następującego postępowania:

1. Ustala się parametry naturalne - kryteria oceny obszarów górniczych.

Dla potrzeb metody dokonano wyboru 26 parametrów opisanych w niniej

szej pracy. Należy podkreślić, że metoda nie wymaga znajomości warto

ści wszystkich opisanych parametrów, gdyż oceny można dokonać również przy 'mniejszej ilości parametrów.

2. Określa się liczbę obszarów górniczych, które zostaną poddane ocenie i tworzy się macierz I parametrów naturalnych w analizowanych obsza

rach.

3. Tworzy się umowny "wzorcowy" obszar górniczy o najlepszych warunkach górniczo-gelogicznych. W tym celu w każdym wierszu macierzy I znajdu

je się optymalną (minimalną lub maksymalną) wartość danego parametru.

Wartości te, niezależnie z jakiego obszaru pochodzą, tworzą "wzorco

wy" obszar górniczy.

4. Sprowadza się parametry naturalne przyjęte do analizy - mierzone w róż

nych jednostkach - do postaci bezwymiarowej.

5» Tworzy się macierz względnych odchyleń X dowolnej wartości i-tego parametru naturalnego od wartości optymalnej (wzorcowej).

1 * { Xij} =

(6)

H. Chroszcz, A. Karbownik

6. Oblicza się wskaźniki przydatności obszarów górniczych , które są sumami średniokwadratowych względnych odchyleń przyjętych do analizy parametrów naturalnych od ich wartości wzorcowych. Im wartość wskaź

nika jest mniejsza, tym oceniany obszar w mniejszym stopniu od

biega od obszaru wzorcowego.

7. Ustala się współczynniki względnej ważności <f’i poszczególnych para

metrów naturalnych złoża. Dla potrzeb metody zastosowano metodę oceny ekspertów do ustalenia tych współczynników.

S. Oblicza się wskaźniki przydatności Kj uwzględniające ważność poszcze

gólnych parametrów naturalnych złoża.

9. Wprowadza się średni współczynnik względnej ważności wszystkich para

metrów w celu umożliwienia porównywania warunków górniczo-geologicz

nych ocenianych obszarów w sytuacji, gdy dysponuje się różną liczbą wartości analizowanych parametrów dla poszczególnych obszarów (metoda pozwala oceniać obszary w przypadku dysponowania różną ilością danych dla poszczególnych obszarów).

10. Ustala się kolejność zagospodarowania perspektywicznych obszarów gór

niczych w okręgu węglowym.

Algorytm logiczny, szczegółowy i model matematyczny metody podano w pracach ¡3, 6].

3. PROGRAM OBLICZENIOWY DO METODY

W celu automatyzacji obliczeń przygotowano program obliczeniowy w ję

zyku BASIC na minikomputer MERA 400, a obecnie jest przygotowywany pro

gram w języku FORTRAN na komputer ODRA 1305. Jest on opracowany dla jed

noczesnego porównywania i oceny maksymalnie 10 górniczych obszarów per

spektywicznych przy wykorzystaniu maksymalnie 26 parametrów górniczo-geo

logicznych jako kryteriów optymalizacji.

Danymi wejściowymi do programu są:

- liczba analizowanych parametrów naturalnych złoża N, - liczba ocenianych obszarów perspektywicznych M,

- tablica danych o obszarach perspektywicznych I (N,M), (macierz I), - tablica symboli stropu zasadniczego przeważającego w każdym z ocenia-

nychf, obszarów górniczych S (V),

- tablica współczynników względnej ważności parametrów W (N),

- wskaźnik R informujący, czy dla wszystkich ocenianych obszarów dyspo

nuje się wartościami wszystkich 26 parametrów naturalnych.

Formularz danych do programu podano w pracy [6].

Program ma za zadanie ustalić wartości wskaźników przydatności K oce

nianych obszarów górniczych i uporządkować te obszary wg rosnącej warto

ści wskaźnika K - a tym samym ustalić kolejność budowy kopalń w okręgu węglowym. Poza tym wydruk z programu zawiera tablicę maksymalnych, mini-

(7)

O p ew n ym s p osobie uatalania.. 2SP

malnych i optymalnych wartości parametrów naturalnych ze zbioru ocenia

nych obszarów górniczych oraz macierz względnych odchyleń X wartośoi parametrów naturalnych w poszczególnych obszarach.

4. OCENA PERSPEKTYWICZNYCH OBSZARÓW GÓRNICZYCH W POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ CZĘŚCI GZW

Wykorzystując metodę opisaną w niniejszej pracy oraz przygotowany pro

gram obliczeniowy poddano ocenie 9 obszarów perspektywicznych w południo

wo-wschodniej części GZW:

1 - Brzezinka, 2 - Wisła, 3 - Spytkowice, 4 - Zator, 5 - Ćwiklice, 6 - Czeczott II,

7 - Janina III - pole zachodnie, 8 - Mikołów,

9 - Lędziny.

Charakterystyka górniczo-geologiczna tych obszarów znajduje się w pra

cy [8].

Wyniki obliczeń podano na załączonym wydruku. Jego ostatnia część, przedstawiająca wartości wskaźników przydatności gospodarczej K ocenia

nych obszarów górniczych, wskazuje na kolejność, w jakiej należy realizo

wać zagospodarowanie tych obszarów biorąc pod uwagę parametry naturalne złoża w każdym z nich. Tak więc jako pierwszy należy zagospodarować obszar perspektywiczny nr 2 - Wisła, który charakteryzuje się najlepszym (mini

malnym) wskaźnikiem wynoszącym K * 0,08652. Dalsza kolejność zagospodaro

wania obszarów jest następująca:

- obszar 9 - K = 0,08792 - obszar 7 - K = 0,09082 - obszar 8 - K = 0,09560 - obszar 6 - K = 0,10982

- obszar 5 - K = 0,11018 - obszar 3 - K = 0,11116 - obszar 1 - K = 0,11232 - obszar 4 - K = 0,11907

Należy zauważyć, że ostatni z przewidzianych do zagospodarowania ob

szar 4 - Zator charakteryzuje się wskaźnikiem gorszym od wskaźnika najlep

szego obszaru 2 - Wisła o ok. 38$, czyli wartość jego dla branży górni

czej jest o 38$ gorsza w stosunku do wartości obszaru 2.

(8)

236 H. Chrcszcz, A. Karbownlk

$ JOB

% JOB

WYNIKI OBLICZEŃ Z PROGRAMU O P G O C- OCENY PRZYDATNOŚCI GOSPODARCZEJ PERSPEKTYWICZNYCH OBSZAROW GÓRNICZYCH

MAKSYMALNE, MINIMALNE I OPTYMALNE WARTOŚCI PARAMETRÓW NATURALNYCH ZE ZBIORU ANALIZOWANYCH OBSZAROW GÓRNICZYCH

NUMER WARTOŚCI WARTOŚCI WARTOŚCI

PARAMETRU MAKSYMALNE MINIMALNE OPTYMALNE

1 1275 550 550

2 -1 -1 -1

3 8 .02 .02

4 28.5 .8.2 8.2

5 60 5 5

6 -1 -1 -1

7 17 13.8 13.8

8 1.68 .42 .42

9 -1 -1 -1

10 1.2 .8 .8

11 -1 -1 -1

12 42 27 27

13 -1 -1 -1

14 -1 -1 -i

15 958 125.1 958

16 21.5 4 21.5

17 -1 -1 -1

18 -1 -1 -1

19 7010 5208 7010

20 -1 -1 -1

21 -1 -1 -1

22 8 3 0

23 3.6 1.3 3.5

24 -1 -1 -1

25 57.7 13,9 25

26 8 2 0

WARTOŚĆ (-1) OZNACZA BRAK DANEGO PARAMETRU W LANYCH

Rys. 1. Wydruk z maszyny cyfrowej wyników obliczeń dla oceny obszarów perspektywicznych w południowo-wschodniej części GZW. Maksymalne, mi

nimalne i optymalne wartości analizowanych parametrów naturalnych Fig. 1. Computer printout of calculation results for evaluation of perspective areas in southern-eastern part in Upper Silesian Coal Field. Maximum, minimum and optimum values of analyzed natural para

meters

5. PODSUMOWANIE

Prezentowana metoda wypełnia lukę w procesie podejmowania decyzji do

tyczących wyboru kierunków inwestowania w zagospodarowanie złoża. Decyzje tej rengi powinny być oparte na jasno sprecyzowanych, obiektywnych kry

teriach zapewniających podjęcie optymalnej decyzji projektowej. Spełnie

nie tego warunku zapewnia zastosowanie metod naukowych. Prezentowana me

toda wykorzystuje dotychczasowy stan wiedzy na temat optymalizacji wielo- kryterialnej, wpływu warunków górniczo-geologicznych na wskaźniki tech

niczno-ekonomiczne kopalń, a także metodę oceny ekspertów.

(9)

MACIERZODCHYLEŃ

O pewnym sposobie u s t a l a n i a . . 23T7

K> M n

O N NiO

o«.ca r - .h

m m c a tu

ca i c a k>

I I I I I I !

-Nc

• O « n O O D H • rH • H r l O O r t r t O r l .

ca cr

«* ■*

er. m

m ca

C' ©ca o f s Ki

c d G a w C JC 4) o w w o 5 tn <o

•H © «4-co O I o

*2 O ci.

V © w

i- . X c

(0 a-o 5 3 h X O (0

■HU CO U

> -H c c O X N -h 'C

jo k> ca

oma)© Hf -a a» o cd

m c r m H CD ca * ca O

cr a-.

m • m

ca co

N cr

ca co

c- ■*

ca «

X O w U CL O 3

"O CD > H 5) Ol. H © ©

X CL U L.

O © TJ <0

>* 5 a C «

C «o co <0 o

"O L L- >

O CO © H

rH N O. X *-

O* W U

N jO •*- ©

5 0 o w a c w

N X C O l-

l. O O t-< 0)

co -

m © ca o ca ©

iDma

CD »-• CO m ca ki m c m

¡ J N m cr -a ca ca f s rH

o m m h ©n © n m co

rH . O H W 1* » ca K) rH fs.

Niarn

ca ca ©

ra m n

cr rH o

O O ca k rH K) lO C

w ©

ca cr

n -a

ca hi n ca

—. co

10 -rH "O 3 > O X C rH © CD

• O > 3

•o o © © u

> W

N •«-> W © O

U © 4- L.

•H N H

i—ł O 3 H- y

X U • W O

k> »o © ©

m o ca m

co © h* O

cr o>

Ns ca h! o

" 3

• ntneo

■a mHf ©

r * ca o cr m k) c r o

• cr rH rH • H t f s K>

ca m

K © ca ca

o •* ©

c r • Ki rH rH ca

c r © c r

©Cs ro

KI Hf fs.

O O m rH

«

Cs rH

Cs o»

£ 2 I t

M >- O

O N CD O

O M

Z Z H ar

< o O o ar o 5

a ar O 3 S(D

X © H O 5i

®l

O o CD N O kh

H -J f i56 <

Ot ar UJ 4 ;

§

^{n ca}^(D

Z 89

O O

5 O

* o a

-h o c a) T-J-W

© O

2 C

o 4-L. © a- T3

X >

C L -H O *- rH

•H © -H

** £ ^ _© _©

rH • W

3 X ) 3 U rH

cii n a n o i n « r t a

( D i m c r © © © H H c a o O KH © fs. O l O f f l O r t K l O l ł ~ Z C D I O O i i r O r t r t r t r t OT N O O O O r l r t r t r t r t

g s ... .

«HcamHłm©fs©cr

> > 0 ©

O N O

Ł. 4 - . 0

> O . 3

c O c

> 2 4- O

N * 0 c

CD . X •H W

G a rH

•H

N L.

o c 4-

3 3 c .

■Ł. O . ©

* o G a

> O C L

2 O Ę

, t *4—

CM CM O

, , 4-

W o > t -

>• -H ©

0 : U . a

(10)

238 H. Chroszcz, A. Karbownlk

Należy podkreślić, że przedstawiona metoda może mleć znacznie szersze zastosowanie, np. do oceny wariantów projektowych nowych lub rekonstruo

wanych kopalń, do wyboru najlepszego z wielu możliwych rozwiązań w różnych branżach, gdzie zachodzi konieczność porównywania parametrów mierzalnych o różnych miarach i różnym wpływie na "dobroć" rozwiązania.

Biorąc pod uwagę rozwiązania zawarte w metodzie można sformułować na

stępujące wnioski końcowe;

1. Analiza opinii ekspertów pozwala na ujednolicenie subiektywnych osądów inżynierskich w przypadku wprowadzenia ocen grupowych i umożliwia wyznaczenie współczynników względnej ważności parametrów górniczo-geolo

gicznych złoża.

2. Prezentowana metoda pozwala na obiektywne, jednokryterialne porów

nywanie wielu obszarów perspektywicznych jednocześnie, a dzięki oprogra

mowaniu jej na maszynę cyfrową ułatwia systemowi projektującemu podejmo

wanie decyzji inwestycyjnych na etapie koncepcyjnego projektowania zago

spodarowania okręgu lub zagłębia węglowego.

3. Obliczone na podstawie metody bezwymiarowe wskaźniki przydatności gospodarczej obszarów perspektywicznych wyznaczają właściwą kolejność za

gospodarowania tych obszarów.

LITERATURA

W Bieszelew S.D., Gurwicz P.G.: Ekspertnyje ocenki w priniati płaoowych rieszenij. Izd. Ekonomika, Moskwa 1976.

[ż] Burczakow A., Małkin A.S., Ustinow M.I.; Projektirowanije szacht, Izd. Niedra, Moskwa 1978.

[Q Chroszcz H.s Hodnoceni hospodarske whodnosti perspektivnich dobyra- cieh prostoru eernouhelnych lozisek a urceni poradi jejioh banske zastavby. Kandiaatska disertacni prace, Ostrawa 1986.

M Karbowrsik A., Poleczek P., Chroszcz H.: Możliwości stosowania metody oceny ekspertów do podejmowania decyzji projektowych. Zeszyty Naukowe Pol. SI. s. Górnictwo ż. 123, Gliwice 1983.

[5] Ńey R.j Wykorzystanie zasobów mineralnych. Nauka Polska nr 3-4, 1983.

¡6J Ocena rentowności zagospodarowania obszarów perspektywicznych w GZW i złóż ne dużej głębokości w kopalniach czynnych dla Dotrzeb projek

towania górniczego. Prace IPBKiOP, Gliwice 1985.

[7] Rajchel B.L.: Ekonomiczeska ja ocenka ugolnych miestorożdienij. Izd.

Niedra, Moskwa 1979.

Ce] Studium koncepcyjne zagospodarowania górniczych obszarów perspekty

wicznych - opracowanie syntetyczne. GBSiPG, Katowice 1984'.

Recenzent: Doc. dr inż. Andrzej Mazurek

Wpłynęło do Redakcji w marcu 1987 r.

(11)

0 pewnym sposoble uatalania.. 23,9

0 HEKOTOPOM CIIOCOEE OnPEÄEJEBHHH OHEPEÄHOCTH OCBOEHHH nEPCnEKTH3HHX SAJLBHEii KAMEHHCrO yrjIR

P e 3 b it e

B ciaibe npeACTaajieH Meiog onpexexeHiia nparojiHOCTH nepcneieTHBHHx npo- M p a H O T B xxh hx ropKoro ooBoeanÄ. 03 jiHTepaiypHHx hctovhkkob BuSpaHo £6 ecTeoiBeHHax (ropHO-reoxorHnecKHx) napaMeTpoB, xoiopue xmbbt tSoxbmoe bjihh- HHe Ha 3KOHOMH«ecKHe 3$(peKTu OyAymefi nosaeMHoa inaxiti. Äaa oopexexeHH« Bax- hocth oT^exBHHX napaMeippa, npHMeHes Meioa oephkh SKOnepioa. TaKHH oÖpasoM, onpexexeHa ovepeaHocib anajiH3HpoBaHHbix napaueTpoB, nuea a BHjuy hx bxhhhhb Ha su6op HanCoJiee BuroxHoro nepcnexTHBHOro npooTpaHCTBa H3 Bcex npooTpaHCiB npeflHasHa^eHHKx k pa3pa6oTxe. CiJopuyjmpoBaH xpHTepHS oiienxH xosaftcTBeHHOiS nparoxHooTH bthx npocTpaHCTB. Pa3pa6oxaHa BaqHCXHTexbHaa nporpaMMa xjia s w , KOTOpaa flaeT B03M0XH0CTb OÄHOBpeMeHHO CpaBHHBaTb H OUSHHBaTb 10 ropHHX nepcneKTKBHbix npocTpaHCTb c MaxcHMaxbHHM Hcnojib3 0BaHHeM 26-th ropHO-reoxo- ruHecKHx napaMeTpoB, xax xpHTepneB onTHMH3auxH. 3ajsaHne npcrpaiiMU, Ha ocho- se c$opMyjinpoBaHHoro KpaiepHB oueHKH, onpexexHii BexnuHHn xoMnxexcHoro no- Ka3aTexa npnroxHocTH K oueHeHHHx ropHux npocTpaacTB h ynopuxouHTb bth npooTpaHCTBa b cootbstctbhh o pocTou noxasaiexa K. 3thm caMHM onpexexHeTCH otiepexHooib JcxpoHTexboTBa imaxT, ] npHBexes npHMep pacneia rjlh 9-th nep- cneKTHBHHX npooTpancTB b ioro-BooTOHHoä aaciH ropHocHxescKoro yroxbHoro 6ac- ceäHa.

THE WAY OP DETERMINING THE SEQUENCE OP DEVELOPMENT 0? AREAS - OF PERSPECTIVE COAL DEPOSITS

S u m m a r y

The paper presents the way of determining the usablity of P e r s p e k t i v e mining areas for their mining development. On the base of bibliography, 26 natural parameters (mining-geological) having the biggest influence on economic effects of the future coal mine have been chosen. To deter

mine the importance of particular parameter the method of experiment estimation has been applied. In this way the sequence of analyzed p a r a m e  ters has been determined as far as their influence on selecting the best perspective area out of the set of areas to be developed is concerned.

A criterion of estimation of economic usability of these area has been formulated. A calculation program for a computer has been worked out: it enables simultanous comparison and estimation of 10 perspective mining areas by using maximum 26 mining-geological parameters as optimalization criteria. Basing on formulated criterion of estimation, the program is to determine the values of complex indicator of usability E of mining

(12)

H. Chroszcz, A. Karbownik

areas and put them in order according to increasing value of indicator K;

in this way the program is to determine the sequence of mine building in a coal field. Calculation example, in which 9 perspective areas in sout

hern-eastern part of Upper Silesian Coal Field are discussed, has been given.