„Biblioterapeuta”. Biuletyn Informacyjny Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego 1998–2018 Dwadzieścia lat społecznej misji

„B

DWADZIEŚCIA LAT SPOŁECZNEJ MISJI

1

w

Impulsem do napisania artykułu stało się zaproszenie do aktywnego udziału w konferencji Czasopisma bibliologiczne i informatologiczne w dobie

szych Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich przy Zarządzie Okręgu w Kato- wicach (Katowice, 28 maja 2019 r.) zorganizowanej przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz Centrum Informacji Naukowej i Bibliotekę Akademicką.

Przez 20 lat autorka niniejszego artykułu była redaktorem „Bibliotera- peuty” – niszowego pisma, które nie jest reprezentatywne dla środowiska naukowego, chociaż jest z nim wielorako powiązane. Przedstawiony tekst to próba autorefleksji dotyczącej działalności społecznej, jaką było wydawanie kwartalnika i podsumowania jej wyników.

Geneza pisma

Okoliczności powstania pisma można dokładnie określić. W 1960 r.

powstało we Wrocławiu dwuletnie, pomaturalne Państwowe Studium Kul- turalno-Oświatowe i Bibliotekarskie, w którym autorka tekstu podjęła pracę jako nauczyciel w 1979 r. W 1985 r., odpowiadając na potrzeby zgłaszane przez personel bibliotek szpitalnych, uruchomiono w Studium kształcenie bibliotekarzy-biblioterapeutów. Krystyna Hrycyk w 1987 r. została dyrek- torem tej szkoły i pełniła tę funkcję przez następne 31 lat. W latach 90.

ubiegłego wieku szkoła przeszła, z ogromnym zaangażowaniem i intelektu-

1 Polskie Towarzystwo Biblioterapeutyczne.

k

h

alnym wkładem pracujących w niej nauczycieli, modernizację programową i w 1994 r. przyjęła nazwę Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy we Wrocławiu (w skrócie SKiBA). Były to czasy nowych pomysłów i prac programowych zarówno w kształceniu bibliotekarzy, jak i animatorów kultury. Dyrektorka Studium brała w tych przemianach aktywny udział, o czym świadczą publikacje z tamtego okresu (Hrycyk, 1989, 1995, 1996a). W 1997 r. uruchomiono na Wydziale Anima- torów Kultury specjalizację arteterapeutyczną, której była pomysłodawczy- nią, autorką koncepcji programowej i koordynatorką. Biblioterapia znala- zła się jako przedmiot nauczania również w programie nowej specjalizacji (Hrycyk, 1996b, 1997b, 1999, 2001).

Chcąc podsumować dotychczasowy dorobek specjalizacji bibliotera- peutycznej (dziesięć roczników absolwentów – 146 osób) i zastanowić się nad jej przyszłością, 18 kwietnia 1997 r. zorganizowano w Studium konfe- rencję Biblioterapeuta w poszukiwaniu tożsamości zawodowej. Zaproszono na nią osoby zajmujące się biblioterapią w różnych miejscach w Polsce (Franciszek Czajkowski – Poznań, Ewa Tomasik – Warszawa, Irena Borecka – Olsztyn, Lidia Ippoldt – Kraków, Wita Szulc – Poznań), wykładowców Stu- dium, przedstawicieli Departamentu Szkolnictwa Artystycznego Minister- stwa Kultury i Sztuki, któremu szkoła przez cały czas jej istnienia podle- gała. Dorobek tej narady zebrano w przygotowanej z tej okazji publikacji pod tym samym, co konferencja, tytułem. I było to pierwsze doświadczenie redaktorsko-wydawnicze dyrekcji i zespołu nauczycieli Studium (Hrycyk, 1997 a).

W trakcie żywej, rzeczowej dyskusji absolwent pierwszego rocznika biblioterapii – mgr Rafał Ćwikowski zaproponował powołanie Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego [PTB]. Czynności rejestracyjne doko- nały się w szybkim tempie. Już 7 czerwca 1997 r. odbyło się zebranie zało- życielskie PTB, a na 15 października sąd wyznaczył rozprawę rejestracyjną.

Komitet założycielski PTB poinformował o tym dwustronną ulotką w forma- cie A4, która stała się równocześnie zerowym numerem przyszłego czaso- pisma, noszącego od tego czasu do dzisiaj tytuł „Biblioterapeuta”. Biuletyn Informacyjny Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego. R. Ćwikowski sformułował w niej w następujący sposób cele Towarzystwa:

Ta interdyscyplinarna dziedzina, jaką jest biblioterapia ma szanse stać się kolejną formą pomocy wszystkim potrzebującym wsparcia terapeu- tycznego. Tam, gdzie inne formy pomocy psychoterapeutycznej nie docie- rają lub są niewystarczające, członkowie PTB chcą być szczególnie obecni.

Przede wszystkim jednak koniecznym jest rozwijanie działalności forma- cyjnej, mającej na celu tworzenie zaplecza intelektualnego („Bibliotera- peuta”, 1997, 0, s. 1).

W tym samym „numerze” zamieszczono również następującą odezwę:

Komitet założycielski uprzejmie prosi wszystkich zainteresowanych współ- pracą w redagowaniu przyszłych numerów biuletynu „Biblioterapeuta”, o przesyłanie swoich pomysłów, tekstów itp. na adres redakcji. Oczeku- jemy również informacji o inicjatywach naszych członków i sympatyków w innych miastach. Mamy nadzieję, że zawiąże się niebawem redakcja stale czuwająca nad formą i treścią naszego pisemka” (Biblioterapeuta, 1997, 0, s. 2).

Redakcja. Sprawy personalne, techniczne i finansowe

Formę ulotki miał także pierwszy numer „Biblioterapeuty” z 1998 r.

informujący o zebraniu wyborczym z 21 listopada 1997 r. i o ukonsty- tuowaniu się Zarządu. Pierwszym prezesem PTB została Małgorzata Sie- mież (siódmy rocznik absolwentów biblioterapii), zaś wiceprezesem Irena Borecka, która kilka lat później przejęła funkcję prezesa i sprawowała ją do swej przedwczesnej śmierci w 2008 r. Po niej, przez następne dziesięć lat, kierowała Towarzystwem Genowefa Surniak, jednocześnie wicedyrektor Studium; w roku 2018 prezesem została Wanda Matras-Mastalerz z Uni- wersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, a Genowefa Surniak przejęła funkcję wiceprezesa.

Towarzystwo i redakcja „Biblioterapeuty” mieszczą się od początku do dzisiaj w siedzibie Studium we Wrocławiu przy ul. Juliana Ursyna Niemce- wicza 2.

Trzeci numer pisma liczył już 14 stron. W stopce tymczasowej redak- cji pojawiło się nazwisko Agnieszki Chamery-Nowak (trzeci rocznik absol- wentów biblioterapii), w numerze czwartym, liczącym 16 stron, w składzie redakcji znalazły się: Krystyna Hrycyk (redaktor naczelny), Agnieszka Cha- mera-Nowak i Maria Kulewska (korekta). Od numeru 3/2003 w miejsce Agnieszki Chamery-Nowak w skład redakcji weszła Genowefa Surniak i od tego momentu przez 15 lat skład osobowy redakcji pozostawał bez zmian.

Nad kształtem pisma pracowały: Krystyna Hrycyk (dyrektor Studium, czło- nek Towarzystwa), Genowefa Surniak (wicedyrektor Studium i prezes Towa- rzystwa), Maria Kulewska (była wicedyrektor Studium i skarbnik Towarzy- stwa). Można powiedzieć, że redakcja biuletynu przeszła dość szybko z rąk zajętych poszukiwaniem swej drogi rozwoju absolwentów w ręce ustabilizo- wanych zawodowo pracowników Studium, co na tym etapie istnienia Towa- rzystwa i pisma przyniosło efekt pozytywny w postaci systematycznej (nie wolnej wszakże od opóźnień) pracy dobrze znających się osób, zaangażowa- nych w realizację celów programowych zarówno szkoły, jak i Towarzystwa.

Członkowie redakcji jako dydaktycy i zwolennicy biblioterapii zda-

wali sobie sprawę z jej złożoności i starali się pozyskiwać autorów, któ-

rzy w swoich artykułach potrafili przybliżyć różne jej aspekty. Znajdowano ich w kręgu własnym – nauczycieli Studium (Damian Białecki, Lidia Bit, Magdalena Chacko, Elżbieta Grzebyk, Elżbieta Hajnisz, Krystyna Hry- cyk, Wanda Kozakiewicz, Leon Krzemieniecki, Maria Kulewska, Radosław Łazarz, Agnieszka Łobocka, Dagmara Łupicka-Szczęśnik, Adam Nobis, Małgorzata Siemież, Roman Skawiński, Zofia Sujak-Kałuszyńska, Geno- wefa Surniak, Feliks Szleszkowski, Joanna Śliwińska, Lidia Wandałow- ska), wśród zaprzyjaźnionych pracowników naukowych, często członków Towarzystwa (Renata Aleksandrowicz, Angela Bajorek, Dorota Bełtkiewicz, Irena Borecka, Wiktor Czernianin, Małgorzata Czerwińska, Lidia Ippoldt, Jerzy Jastrzębski, Tomasz Kruszewski, Bogusława Lewandowska, Wanda Matras-Mastalerz, Maria Molicka, Alicja Ungeheuer-Gołąb, Bronisława Woźniczka-Paruzel, Edyta Zierkiewicz). Z biegiem lat krąg autorów-współ- pracowników się poszerzał, coraz częściej pojawiały się w kwartalniku prace nowych członków Towarzystwa z różnych stron kraju, bibliotekarzy wszystkich typów bibliotek oraz zainteresowanych biblioterapią pracowni- ków innych instytucji. Niemałą część autorów stanowili słuchacze i absol- wenci Studium oraz absolwenci innych uczelni.

W celach edukacyjnych i porównawczych drukowano teksty autorów zagranicznych dotyczące biblioterapii i arteterapii, polecane przez biblio- terapeutów i pracowników naukowych z innych krajów. Dzięki tym kon- taktom oraz bezinteresownej pracy zaprzyjaźnionych tłumaczy czytelnik

„Biblioterapeuty” mógł poznać między innymi artykuły Bahareh Amidi, Wolfganga Hassnera, Juhani Ihanusa, Noli Kortner-Aiex, Perie J. Longo, Sherry Reiter, czy Tamary Wasiliewnej Rachmaninej. Założenie umiędzy- narodowienia składu autorów udało się zrealizować w ograniczonym zakre- sie i redakcja zdaje sobie z tego sprawę.

Od 2000 r. ukazujące się nadal w formacie A4 pismo otrzymało okładkę projektu plastyczki – nauczycielki Studium – Anny Doroty Mora- wieckiej. Okładka ta pozostała jako znak rozpoznawczy pisma również po zmianie jego formatu na sugerowany przez czytelników – poręczniejszy B5. Członkowie Towarzystwa zadbali o adekwatne do celów działania logo, którym stała się otwarta książka z sercem na wierzchu. W wybranej w gło- sowaniu niebiesko-białej kolorystyce znalazło się ono także na okładce

„Biblioterapeuty”.

Ukazujące się nieprzerwanie przez 20 lat pismo przeszło drogę wyzna-

czaną rozwojem zaplecza technicznego: od przepisywania tekstów na

maszynie i powielania numerów, po skład komputerowy i zlecanie usług

firmom zewnętrznym. W sprawach składu komputerowego korzystano

z pomocy różnych osób, bądź przygotowywała go K. Hrycyk, aż do 2009 r.,

w którym to roku funkcję redaktora technicznego przejęła Agata Sikora

(główna księgowa Studium), służąca także Towarzystwu poradą w spra-

wach finansowych. Druk pisma zlecano różnym podmiotom, zabiegając

o jak najtańsze koszty produkcji. Początkowo była to Wrocławska Drukar- nia Prasowa, później Wydawnictwo i Drukarnia DTSK „Silesia” we Wrocła- wiu, natomiast w ostatnich latach druk i oprawę wykonywała Sowa Sp.

z o.o. z Piaseczna k. Warszawy. Koszty druku i kolportażu opłacane są ze składek członkowskich oraz z pieniędzy wpływających od prenumeratorów pisma. Żmudnymi sprawami związanymi z prenumeratą i dystrybucją zaj- muje się od lat, skrupulatna prezes G. Surniak, zjednująca prenumerato- rów indywidualnych swoimi niezwykle interesującymi zajęciami z zakresu biblioterapii, prowadzonymi w różnych miejscach w Polsce, na studiach podyplomowych, kursach i szkoleniach. W latach 2004–2005 uzyskano na cele wydawnicze niewielkie dofinansowanie z gminy Wrocław. Przez ostat- nie dziesięć lat cena czasopisma w prenumeracie utrzymała się na tym samym poziomie i wynosi 7,50 zł za każdy numer. Pismo ma kształt zszytej broszury; objętość poszczególnych numerów pozostała zmienna; zależna od pozyskanych w danym kwartale materiałów. Do 2019 r. wydano 85 numerów kwartalnika liczących łącznie 2656 stron, nie wliczając drugiej i trzeciej strony okładki, czyli średnio 32 strony na numer. Raz, w 2005 r.

wydano pięć numerów. „Biblioterapeuta” ukazuje się w wersji czarno-bia- łej; sporadycznie sięgano po kolor, ale podnosiło to znacznie koszt edycji.

W odpowiedzi na życzenia czytelników, na stronie internetowej PTB (www.

biblioterapiatow.pl) zamieszczono w formacie PDF numery archiwalne pisma do 2015 r. włącznie.

Zawartość merytoryczna pisma

Redagowanie „Biblioterapeuty” było dla członków redakcji pracą spo- łeczną, wykonywaną bezpłatnie poza obowiązkami zawodowymi. Należy dodać, że wszystkie, pozyskane przez redakcję, teksty były udostępniane, za zgodą autorów, również bezpłatnie. Przez 20 lat zachowano skromny podtytuł – „Biuletyn”, bo przyjmowano, że trafiające do periodyku mate- riały o różnej proweniencji, mają mieć przede wszystkim walor przydatno- ści w formacyjnej pracy praktyka-biblioterapeuty.

Redakcja starała się być w swej działalności otwarta na wszystko, co dotyczy biblioterapii i szeroko rozumianych jej kontekstów w Polsce, a także poza jej granicami. Jednocześnie poruszaliśmy się głównie w strukturze

„zamkniętej”, na którą składało się z jednej strony kształcenie biblioteka-

rzy, biblioterapeutów i animatorów kultury, z drugiej zaś społeczna, okre-

ślona statutowo działalność Towarzystwa. Penetrując obydwa składniki tej

struktury, zdawano sobie sprawę, że biblioterapeuta to wciąż w Polsce nie

zawód, ale wartość dodana do wykonywanego właśnie zawodu, czyli raczej

misja; na tyle jednak ważna, że warto jej poświęcić dodatkowo swój czas

i przeznaczyć go na tworzenie wspomagającego tę misję pisma, które speł-

niałoby oczekiwania założycieli Towarzystwa.

Podjęta tu próba analizy zawartości merytorycznej kwartalnika dotyczy wszystkich wydanych do końca 2018 r. numerów. Szczegółowej analizie poddano numery od pierwszego do 28, czyli pierwsze siedem lat edycji.

Było to możliwe dzięki temu, że redakcja „Biblioterapeuty”, korzystając z dofinansowania kwartalnika przez gminę Wrocław, wydała piąty numer

„Biblioterapeuty” w 2005 r., który w całości przeznaczono na Bibliografię

fia powstała jako praca dyplomowa słuchaczki Studium Marii Grzeszyk i była napisana pod kierunkiem mgr Genowefy Surniak („Biblioterapeuta”, 2005, 3, s. 1–24). Autorka bibliografii przeanalizowała 245 pozycji i wyod- rębniła następujące działy: 1. Definicje biblioterapii, jej początki, powiąza- nia z innymi naukami oraz zadania i cele, 2. Wiersze i artykuły dotyczące osób niepełnosprawnych, 3. Dyskusje na temat kształcenia i edukacji biblioterapeutów, 4. Formy pracy z osobami niewidomymi i z niesłyszą- cymi, 5. Teksty dotyczące biblioterapii osób niepełnosprawnych intelek- tualnie i z mózgowym porażeniem dziecięcym, 6. Metody walki przeciwko uzależnieniom oraz metody pomocy ludziom współuzależnionym, 7. Zesta- wienia bibliograficzne w układzie alfabetycznym dotyczące biblioterapii, 8.

Bajki terapeutyczne oraz teksty, które mogą być wykorzystane w dzia- łaniach biblioterapeutycznych, 9. Scenariusze i konspekty zajęć, które można wykorzystać w pracy z osobami w różnym przedziale wiekowym, 10.

Artykuły dotyczące działań i doświadczeń autorów, 11. Materiały z konfe- rencji, sympozjów i szkoleń, 12. Recenzje książek godnych i niegodnych uwagi, 13. Sprawozdania z działalności PTB, 14. Różne artykuły, których nie udało się nigdzie zakwalifikować. Analiza ukazującego się przez sie- dem lat pisma pozwoliła na nakreślenie profilu periodyku i stwierdzenie, że redakcja dowiadywała się z informacji zwrotnych, czego czytelnik ocze- kiwał, co w jego pracy było najbardziej przydatne i opinie te uwzględniała, tworząc następne numery.

Dziś, z perspektywy czasu dokonanego, można zdefiniować omawiany kwartalnik jako fachowe pismo informacyjno-metodyczne o nastawieniu, jak planował przed laty R. Ćwikowski, „formacyjnym”. To między innymi dzięki wspólnemu tworzeniu i lekturze „Biblioterapeuty” uformował się w Polsce coraz bardziej wyrazisty ruch społeczny biblioterapii.

Na łamach „Biblioterapeuty” informowano o organizowanych w Stu-

dium spotkaniach, konferencjach, warsztatach, wydanych publikacjach

poświęconych zagadnieniom biblioterapii, arteterapii i animacji kultury

(Borecka, Ippoldt, 1998; Hrycyk, red., 2000, 2004, 2012). Pozyskiwano

w ten sposób uczestników konferencji i czytelników. Rozważania o zawo-

dzie biblioterapeuty były głównym tematem konferencji z 1997 r. Do pro-

blematyki kształcenia biblioterapeutów w szkołach wyższych wrócono na

łamach „Biblioterapeuty” na przełomie wieków, w 2000 r. Wypowiadała się

wówczas Krystyna Bieńkowska, I. Borecka, L. Ippoldt, E. Tomasik, B. Woź-

niczka-Paruzel. Temat ten pojawił się także podczas konferencji organi- zowanej we Wrocławiu przez PTB i PPSKAKiB z okazji 15-lecia istnienia Towarzystwa, głównie w referacie B. Woźniczki-Paruzel (Woźniczka-Paru- zel, 2012, s. 27). W tym czasie zaproponowano przekształcenie Studium w szkołę wyższą i podjęto kroki, aby ten pomysł zrealizować. Planowano wykorzystać w tym celu dotychczasowe specjalizacje zawodowe studiów licencjackich, także w zakresie biblioterapii. Od czasu reformy szkolnic- twa wyższego, powołującej zawodowe studia licencjackie, liczyli na to także słuchacze i absolwenci Studium. Niestety, rozwiązania legislacyjne nadały inny bieg sprawom, a „uwolnienie” zawodu bibliotekarza przekreśliło wie- loletni dorobek szkoły w tym zakresie i spowodowało znaczne zmniejszenie zainteresowania dotychczasową propozycją edukacyjną Studium wśród młodzieży. W 2018 r. PPSKAKiB jako szkoła pomaturalna zostało zlikwido- wane, w jego miejsce utworzono Policealne Studium Animatorów Kultury

„SKiBA” we Wrocławiu. Biblioterapię udało się uratować jako przedmiot w programach nauczania dwóch kierunków: animator czytelnictwa i ani- mator działań arteterapeutycznych. To, że nie udało się wykreować biblio- terapeutycznego kierunku studiów na podstawie doświadczeń Studium, nie znaczy, iż kiedyś nie pojawi się on w uczelniach wyższych, a pracowni- kom dawnej szkoły pozostanie satysfakcja, że podejmowano ten temat na różnych etapach wydawania pisma i rozwoju ruchu biblioterapeutycznego.

Mając w pamięci zapotrzebowanie na materiały do „Biblioterapeuty”, tak planowano proces dydaktyczny, żeby jego efekty można było poddać społecznej weryfikacji. Dzięki temu rejestrowano w kwartalniku dorobek słuchaczy studiów dziennych i zaocznych obydwu specjalizacji w formie artykułów (przystosowanych do druku prac dyplomowych), programów i scenariuszy zajęć, adnotowanych bibliografii, recenzji, bajek terapeutycz- nych, sprawozdań z konferencji, a także twórczości literackiej. Wymagało to oczywiście żmudnej pracy redakcyjnej z autorami tekstów, ale też dawało satysfakcję z zaistnienia w szerszym, nie tylko edukacyjnym, kontekście.

Drukowano także fragmenty prac licencjackich, magisterskich i doktor- skich. Zakładano, że na bieżąco będzie śledzony dorobek własny i uczelni wyższych, jeśli idzie o prace dyplomowe z zakresu biblioterapii. Dlatego proszono promotorów o takie zestawienia. W druku znalazły się bibliogra- fie prac napisanych pod kierunkiem B. Woźniczki-Paruzel, E. Tomasik, J. Kuczyńskiej-Kwapisz, I. Boreckiej; a także prac dyplomowych słuchaczy Studium powstałych głównie pod kierunkiem G. Surniak, ale także innych wykładowców.

Publikowano zweryfikowane w praktyce programy i scenariusze dzia-

łań biblioterapeutycznych w różnych środowiskach, przygotowywane przez

dyplomantów, uczestników studiów podyplomowych i kursów z zakresu

biblioterapii, ale także przez członków Towarzystwa oraz nadsyłane przez

czytelników. Te materiały okazały się najbardziej pożądane w codziennej

pracy odbiorców pisma. Dostrzegając to zainteresowanie, ówczesna sekretarz Towarzystwa, a od 2019 r. wicedyrektor nowego Studium Dorota Szczęśniak, przygotowała w ramach swoich studiów podyplomowych z biblioterapii na Uniwersytecie Wrocławskim Bibliografię adnotowaną scenariuszy i progra-

Zestawienie to ukazało się w numerze 4/2012 „Biblioterapeuty”, ułatwiając czytelnikom dostęp do poszukiwanych materiałów metodycznych. Okazało się, że w ciągu przeanalizowanych przez autorkę 14 lat opublikowano 196 programów podejmujących różne problemy. Warto to zestawienie uzupełnić o scenariusze drukowane w kwartalniku w ostatnich siedmiu latach. Należa- łoby w przyszłości dokonać wyboru najbardziej poszukiwanych scenariuszy i wydać je w formie osobnego zeszytu metodycznego, co pozwoliłoby pełniej przedstawić 20-letnie funkcjonowanie pisma.

Niezwykle przydatne w pracy biblioterapeuty są różnego typu zestawie- nia bibliograficzne. Kilkakrotnie bibliografię zalecającą w zakresie biblio- terapii zamieszczała na łamach pisma G. Surniak, ucząc jednocześnie swoich słuchaczy tworzenia własnego warsztatu biblioterapeuty. Część zestawień bibliograficznych powstawała w ramach prac dyplomowych, część była przesyłana przez czytelników i dotyczyła nurtujących ich aktual- nie problemów. Tworzą one kolejny, obok programów i scenariuszy działań biblioterapeutycznych, cenny zbiór materiałów metodycznych. Zasługują na przejrzenie i ewentualną publikację pomocną w działaniach bibliotera- peutycznych.

Zamieszczano, w miarę systematycznie, recenzje wybranych książek z zakresu biblioterapii i literatury przydatnej w biblioterapii. Dzisiaj, biorąc pod uwagę rozwój mediów elektronicznych, tego typu informacje powinny stanowić swoistego rodzaju „gorącą linię” strony internetowej Towarzystwa i tak się już od kilku lat dzieje. Dotyczy to także artykułów promocyjnych i reklamowych.

„Biblioterapeuta” ocalił sylwetki nestorek polskiej praktyki bibliotera- peutycznej. Drukowano między innymi teksty Wandy Kozakiewicz („Biblio- terapeuta”, 1998, 3, s. 1–3) oraz wspomnienia o niej („Biblioterapeuta”, 2008, 2, s. 6–11, 21–22), wypowiedzi Janiny Kościów („Biblioterapeuta”, 1999, 2, s. 1–2 oraz 2006, 1, s. 1–2), wspomnienia o Annie Jaworskiej („Biblioterapeuta”, 2008, 4, s. 27–28). Podsumowano dorobek nieodża- łowanej pamięci dr Ireny Boreckiej („Biblioterapeuta”, 2008, 2, s. 11–27 i 2008, 2, s. 28), której spuścizną naukową i metodyczną opiekuje się Polskie Towarzystwo Biblioterapeutyczne, a gabinet jej imienia mieści się w jego siedzibie.

Już od roku 2002 zamieszczano w periodyku sprawozdania z działalno-

ści członków Towarzystwa, które stawały się z roku na rok coraz obszerniej-

szym dokumentem, bo zarówno przybywało członków, jak i ich działalność

stawała się coraz bogatsza. Od 2010 r. drukowano coroczne sprawozdania z pracy członków PTB zrzeszonych w poszczególnych kołach. Mogą się one wydać zbyt szczegółowe, ale redakcja doszła do wniosku, że równie, choć różnie, ważne jest prowadzenie zajęć z grupą dzieci w świetlicy szkolnej, co wygłoszenie wykładu na międzynarodowej konferencji, a w takie mniej więcej ramy można by dziś ująć aktywność członków naszego Towarzystwa.

Odbiorca. Kręgi inspiracji

Odbiorca biuletynu dał o sobie znać zanim jeszcze kwartalnik zaczął przyciągać wzrok kolorową okładką. Przykładem mogą być dwa listy prze- słane do redakcji:

Niedawno zetknęłam się z kwartalnikiem „Biblioterapeuta”. Wzbudził on moje wielkie zainteresowanie. Z zawodu jestem pedagogiem specjalnym.

Obecnie pracuję jako nauczyciel biblioteki Centrum Kultury w Zespole Szkół Specjalnych. Pragnę nadmienić, że w swojej pracy wykorzystuję twór- cze metody muzykoterapii, choreoterapii, pedagogiki zabawy. W niedalekiej przyszłości zajmę się także biblioterapią („Biblioterapeuta”, 1999, 3, s. 30).

Na seminarium w Ustroniu, na początku lipca tego roku zetknęłam się z kolejnym, piątym numerem „Biblioterapeuty”. Ponieważ jestem zainte- resowana m.in. pracą z ludźmi niepełnosprawnymi, proszę o przesłanie archiwalnych i bieżących numerów biuletynu, jak i informacji na temat wszelkiego typu konferencji, seminariów, kursów i publikacji dotyczących tego rodzaju terapii („Biblioterapeuta”, 1999, 3, s. 30).

Z założenia odbiorcą pisma miał być i jest przede wszystkim członek

Towarzystwa i inne, takie jak cytowane wyżej, osoby zainteresowane sze-

roko rozumianą biblioterapią i arteterapią. Z kartotek i sprawozdań wynika,

że Towarzystwo liczy obecnie 160 członków skupionych w 11 Kołach

(Gorzów Wielkopolski, Legnica, Lubin, Kraków, Łódź, Nowy Sącz, Opole,

Poznań, Warszawa, Wrocław, Zielona Góra (Sprawozdanie z działalności

PTB za rok 2018). Z listy prenumeratorów, prowadzonej przez Zarząd PTB,

dowiadujemy się, że egzemplarz obowiązkowy pisma otrzymują biblioteki

w Polsce według obowiązujących przepisów, ponadto omawiany kwartalnik

prenumerują wszystkie typy bibliotek w Polsce: uniwersyteckie, pedago-

giczne, szkolne, szpitalne oraz instytucje i organizacje publiczne, organiza-

cje pracujące na rzecz osób niepełnosprawnych, a także dość liczna grupa

prenumeratorów prywatnych z obszaru całego kraju. Nie są to jednak

liczby stabilne. Nakład pisma od kilku lat utrzymuje się na poziomie 350

egzemplarzy. Informacja o nakładzie poszczególnych numerów jest jawna,

zamieszczana w stopce redakcyjnej na drugiej stronie okładki periodyku.

Redakcja nie prowadziła specjalnej akcji promocyjnej pisma. Informa- cje o nim zamieszczono, na życzenie redakcji, w „Poradniku Bibliotekarza”, który przychylnie odniósł się do istnienia nowego pisma. Warto w tym miej- scu zacytować ocenę Sylwii Kamińskiej:

„Biblioterapeuta” to biuletyn Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycz- nego wydawany we Wrocławiu pod red. Krystyny Hrycyk. W numerach drugim, trzecim i czwartym, z 2001 r. oraz pierwszym i drugim z 2002 r.

można znaleźć wiele ciekawych artykułów dotyczących roli biblioterapii w edukacji, procesie wychowawczym oraz we wspomaganiu leczenia wielu schorzeń natury fizycznej oraz psychicznej. Autorami tekstów zamieszczo- nych w „Biblioterapeucie” są między innymi bibliotekarze, nauczyciele, pedagodzy, lekarze medycyny, terapeuci z terenu całej Polski. Na łamach tego interesującego czasopisma można znaleźć wiele gotowych, sprawdzo- nych scenariuszy zajęć, bajek terapeutycznych, przemyśleń i podpowiedzi metodycznych, opartych na doświadczeniu autorów. Scenariusze zajęć dotyczą m. in. pracy z dziećmi i osobami dorosłymi upośledzonymi umy- słowo, chorymi na stwardnienie rozsiane, czy dysleksję. […] Czasopismo można polecić nie tylko specjalistom z dziedzin pedagogiki, bibliotekar- stwa czy medycyny, ale także ludziom wrażliwym na los drugiego czło- wieka. Umożliwiłoby im to poznanie problemów osób, których potrzeby często są ignorowane przez nasze społeczeństwo oraz pokazało, w jaki spo- sób im pomóc (Kamińska, 2003, s. 19–20).

Pozytywnie oceniła również „Biblioterapeutę” przedstawicielka środo- wiska naukowego B. Woźniczka-Paruzel:

Nie zlikwidowano dotąd wielu barier ograniczających ludziom niepełno- sprawnym korzystanie z przysługujących im praw, w tym – z prawa do czytania. A czytanie warunkuje przecież dostęp do edukacji i wszelkiej informacji, a także […] pełnić może niezwykle doniosłe funkcje społeczne realizowane m. in. dzięki biblioterapii. Aby te funkcje mogły być realizo- wane pełniej, należałoby jeszcze szerzej upowszechniać idee biblioterapii.

Tego zadania podjęło się utworzone w 1997 r. we Wrocławiu Polskie Towa- rzystwo Biblioterapeutyczne, założone m. in. dzięki staraniom pracowni- ków wrocławskiego Studium Animatorów Kultury i Bibliotekarzy, z jego dyrektorką Krystyną Hrycyk na czele. PTB wydaje kwartalnik pt. „Bibliote- rapeuta”. Jest to nie tylko „Biuletyn Informacyjny Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego” - jak głosi jego podtytuł, ale znakomity i dotąd jedyny periodyk, w którym dokonują wymiany doświadczeń praktycznych przedstawiciele różnych dyscyplin wprowadzający w życie biblioterapię.

Na jego łamach kształtuje się współczesny model biblioterapii polskiej, tu również relacjonowane są wyniki działań na rzecz statusu naukowego

specjalności biblioterapeutycznej, kształcenia biblioterapeutów i praw- nego usankcjonowania ich zawodu. Z pewnością warto polecić lekturę tego kwartalnika (Woźniczka-Paruzel, 2001, s. 18).

Biuletyn stał się przedmiotem badań naukowych młodych adeptów bibliotekoznawstwa. Na temat „Biblioterapeuty” powstała praca licencjacka na Uniwersytecie Warszawskim (Kowalska, 2009) oraz praca magisterska na Uniwersytecie Wrocławskim (Oleksiewicz, 2015). W dużej mierze dzia- łalność dydaktyczna Studium i wydawanie pisma o biblioterapeutycznym profilu stały się inspiracją do utworzenia studiów podyplomowych z zakresu biblioterapii na Uniwersytecie Wrocławskim oraz powołania do życia pisma naukowego „Przegląd Biblioterapeutyczny” pod redakcją W. Czernianina.

W jednym i drugim przedsięwzięciu uczestniczyła prezes Towarzystwa G. Surniak, jako wykładowca na studiach podyplomowych i członek Rady Programowej nowego pisma.

W 2019 r. już po raz trzeci ukazała się pod redakcją G. Surniak i W. Matras-Mastalerz, wkładka do „Biblioteki w Szkole” pod tytułem

„Biblioterapia w Szkole” w formie zestawu scenariuszy z elementami biblio- terapii do prowadzenia zajęć z dziećmi, autorstwa członków PTB.

Współpracę z „Guliwerem. Kwartalnikiem o książce dla dzieci” nawią- zała obecna prezes Towarzystwa W. Matras-Mastalerz.

Przyszłość?

Po 20 latach działalności redakcja, za zgodą władz Towarzystwa, zawie- siła na rok wydawanie „Biblioterapeuty”. W 2019 r. „Biblioterapeuta” się nie ukazał. Ta przerwa jest potrzebna, by wyciągnąć wnioski z dwudzie- stoletnich doświadczeń. Czas bowiem na zmiany. Jakie? Przede wszystkim pokoleniowe. Jest nadzieja, że redagowaniem pisma zajmą się osoby młod- sze od członków dotychczasowego zespołu redakcyjnego. Niewykluczone, że odnajdziemy wśród nich, dziś już ustabilizowanych zawodowo, człon- ków założycieli Towarzystwa i „Biblioterapeuty”. W ramach Towarzystwa i poza nim znajduje się obecnie wiele osób, które posiadają bardzo dobre przygotowanie merytoryczne oraz spory dorobek naukowy i warsztatowy w zakresie biblioterapii, z którego nowa redakcja niewątpliwie skorzysta.

Dotychczasowi redaktorzy pisma byli niewątpliwie pionierami-amatorami na polu polskich wydawnictw biblioterapeutycznych. Przegląd archiwal- nych numerów pisma ujawnia rozmaite edytorskie potknięcia. Były one wynikiem braku profesjonalnej wiedzy i umiejętności oraz braku czasu, który trzeba było znaleźć obok zawodowych obowiązków.

Ustępująca redakcja posiada wiedzę na temat tego, czego poszukuje

odbiorca, ale wiadomo też, że oczekiwania te będą ewoluować. Kiedy roz-

poczęto pracę biblioterapeutyczną w latach 80. ubiegłego wieku, najważ-

niejszym jej uczestnikiem był człowiek chory i niepełnosprawny. Pozostaje nim również obecnie, ale krąg potencjalnych odbiorców tych przedsięwzięć wyraźnie się poszerzył. Dzisiaj już niemal wszyscy, na różne sposoby, biblioterapii potrzebują. Stan polskiej (i zagranicznej) biblioterapii doczekał się naukowych podsumowań i programów na przyszłość. Są wśród nich między innymi teksty wygłoszone podczas organizowanej przez Studium i Towarzystwo konferencji z okazji 15-lecia istnienia PTB, jak przywoły- wany już wcześniej referat B. Woźniczki-Paruzel oraz programowy tekst obecnej szefowej Towarzystwa (Matras-Mastalerz, 2012, s. 34–60). Jest z czego czerpać i jest ogrom pracy do wykonania.

Na nowym etapie wydawania „Biblioterapeuty” zaplanowano ograni- czyć częstotliwość kontaktu z czytelnikiem na korzyść większego profesjo- nalizmu i uniwersalizmu publikowanych materiałów. Od 2020 r. będzie się ukazywać pismo: „Biblioterapeuta”. Półrocznik Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego, w wersji papierowej, bo taka jest wyraźna sugestia dotychczasowych czytelników.

Tytułem podsumowania warto zauważyć, że wszystko, co dokonano w zakresie biblioterapii przez ostatnie 20 lat ma sens, także w dalszej per- spektywie. Autorka niniejszego tekstu pragnie serdecznie podzękować naj- bliżyszm współpracownikom i wielu uczestnikom naszej wspólnej społecz- nej misji na rzecz biblioterapii, podziękować za te 20 lat kontaktów i pracy.

Bibliografia

Biblioterapeuta. Biuletyn informacyjny Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego (1997–2018). Wrocław.

Borecka, I., Ippoldt, L. (1998). Co czytać aby łatwiej radzić sobie w życiu czyli wprowa- dzenie do biblioterapii. Wrocław: Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Ani- matorów Kultury i Bibliotekarzy we Wrocławiu.

Hrycyk, K. (1989). Biblioterapia w Państwowym Studium Kulturalno-Oświatowym i Bi- bliotekarskim we Wrocławiu. Fakty dokonane – wątpliwości – propozycje. W: L. Ha- nek, M. Pasella (red.), Arteterapia. Sesja naukowa w Radziejowicach k. Warszawy w dniach 16–18 marca 1989 r. (s. 127–133). Wrocław: Akademia Muzyczna im. K. Li- pińskiego.

Hrycyk, K. (1995). Uwagi o kształceniu bibliotekarzy w studium pomaturalnym. W: L. Bi- liński (red.), Kształcenie bibliotekarzy na poziomie pomaturalnym. Szanse i zagrożenia:

materiały ze spotkania „okrągłego stołu” Warszawa 11–12 maja 1995 r. (s. 54–60).

Warszawa: Wydawnictwo SBP.

Hrycyk, K. (1996a). Kształcenie bibliotekarzy na poziomie pomaturalnym. W: L. Biliński (red.), Kształcenie bibliotekarzy dla przyszłości. Materiały z Ogólnopolskiej Konferencji

Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Jachranka k. Warszawy, 22–24 października 1995 r. (s. 133–137). Warszawa: Wydawnictwo SBP.

Hrycyk, K. (1996b). Od biblioterapii do arteterapii. Z doświadczeń dydaktycznych Pań- stwowego Pomaturalnego Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy we Wrocławiu. „Warsztat Terapii Zajęciowej”, 2(7), s. 111–120. Konin: Polskie Towa- rzystwo Walki z Kalectwem.

Hrycyk, K. (red.). (1997a). Biblioterapeuta w poszukiwaniu tożsamości zawodowej. Mate- riały z konferencji 18 kwietnia 1997 r. Wrocław: Wydawnictwo i Drukarnia Dolnoślą- skiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego „Silesia”.

Hrycyk, K. (1997b). Plany i programy nauczania. Od biblioterapii do arteterapii. W: Biblio- terapeuta. W poszukiwaniu tożsamości zawodowej. Materiały z konferencji 18 kwiet- nia 1997 r. (s. 21–32). Wrocław: Wrocław: Wydawnictwo i Drukarnia Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego „Silesia”.

Hrycyk, K. (1999). Od biblioterapii do arteterapii. W: D. Jankowski (red.), Edukacja kul- turalna w życiu człowieka (s. 327–334). Kalisz: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Instytut Pedagogiczno-Artystyczny w Kaliszu.

Hrycyk, K. (red.). (2000). Animacja społeczno-kulturalna wobec przemian cywilizacyjnych.

Animacja-animator i jego kształcenie. Czterdziestolecie Państwowego Pomaturalnego Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy we Wrocławiu. Wrocław: Wy- dawnictwo i Drukarnia Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego „Silesia”.

Hrycyk, K. (2001). Specjalizacja biblioterapeutyczna i arteterapeutyczna w Państwowym Pomaturalnym Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy we Wrocła- wiu. W: A. Radzik (red.), Pogranicza – literatura, teatr i psychiatria. Polsko-niemiecki bilans badań naukowych i doświadczenia praktycznego (s. 128–137). Kraków: Wy- dawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.

Hrycyk, K. (red.). (2004). Konteksty animacji społeczno-kulturalnej. Wrocław: Wydawnic- two i Drukarnia Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego „Silesia”.

Hrycyk, K. (red.). (2012). O potrzebie biblioterapii. Wrocław: Polskie Towarzystwo Biblio- terapeutyczne, Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy.

Kamińska, S. (2003). Warto czytać „Biblioterapeutę”!. „Poradnik Bibliotekarza”, (3), s. 19–20. Warszawa: Wydawnictwo SBP.

Kowalska, M. (2009). Biblioterapia. Biblioterapeuta. Analiza treściowa czasopisma pod kątem rozwiązywania problemów życiowych. Praca licencjacka napisana pod kier.

dr Iwony H. Pugacewicz na Wydziale Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Matras-Mastalerz, W. (2012). Biblioterapeuta i jego warsztat biblioterapeutyczny.

W: Hrycyk, K. (red.), O potrzebie biblioterapii (s. 44–60). Wrocław: Polskie Towarzy-

Krystyna Hrycyk

“Biblioterapeuta”. Information Bulletin of Polish Bibliotheraphy Assotiation (1998–

2018). Twenty years of Social Mission Abstract

This article is a reflection of all 85 issues of the “Biblioterapeuta” quarterly. It includes a report on its creation, its organizational, and financial problems. It analyzes its profile and readership. The author notes that the Society’s and Quarterly’s work has become subject of scholarly research, an inspiration for other publications and for bibliotherapy training and education. The author positively assesses the Quarterly’s output and indicates goals for the future.

Keywords: bibliotherapy, bibliotherapist, Polish Society of Bibliotherapy

stwo Biblioterapeutyczne, Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy.

Oleksiewicz, M. (2015). Polskie Towarzystwo Biblioterapeutyczne – jego działania na rzecz polskiej biblioterapii (1997–2015). Praca magisterska napisana pod kier. dr hab.

Małgorzaty Góralskiej w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uni- wersytetu Wrocławskiego.

(Sprawozdanie, 2018). Sprawozdanie z działalności PTB za rok 2018. Pobrane 12 paź- dziernika 2019, z: http://www.biblioterapiatow.pl/index.php/dzialalnosc/sprawoz- dania

Woźniczka-Paruzel, B. (2001). Biblioterapia w Polsce i jej przemiany na tle rozwoju teore- tycznych koncepcji światowych. W: B. Woźniczka-Paruzel (red.), Biblioterapia i czytel- nictwo w środowiskach osób niepełnosprawnych: zbiór studiów. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Woźniczka-Paruzel, B. (2012). Kierunki badań z zakresu biblioterapii w Polsce i zagrani- cą. W: Hrycyk, K. (red.), O potrzebie biblioterapii (s. 11–28). Wrocław: Polskie Towarzy- stwo Biblioterapeutyczne, Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy.

Krystyna Hrycyk

„Biblioterapeuta”. Biuletyn Informacyjny Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego 1998–2018. Dwadzieścia lat społecznej misji

Streszczenie

Przedmiotem artykułu jest refleksja nad wydanymi 85 numerami kwartalnika

„Biblioterapeuta”. Autorka opisała okoliczności powstania pisma, problemy personalne, techniczne i finansowe związane z redagowaniem. Dokonała analizy zawartości periodyku i kręgu jego odbiorców. Wskazała, że działalność Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego i „Biblioterapeuty” stała się przedmiotem refleksji naukowej, inspiracją dla innych pism, dla szkolenia i kształcenia biblioterapeutów w szkołach wyższych. Pozytywnie oceniła dorobek pisma i nakreśliła zadania do realizacji w przyszłości.

Słowa kluczowe: biblioterapia, biblioterapeuta, Polskie Towarzystwo Biblioterapeutyczne