biuletyn Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego
ISSN 1507-1383
5(55)/2011
listopad
www.pte.pl
Obchody 90. rocznicy założenia Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie Tektonika kryzysu Polsce też zagraża
Kongres „International Economic Association” w Pekinie XX Seminarium ekonomiczne Vlotho 2011 – relacja z wyjazdu Transformacja ustrojowa a postępy transformacji gospodarczej O zaufaniu i ograniczonej racjonalności rynków fi nansowych Teoria bezrobocia w stanie równowagi
Adam Krzyżanowski (1873–1963)
– współtwórca
Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie
XX-lecie
Akademii Finansów
w Warszawie
AKADEMIA FINANSÓW w Warszawie
AKADEMICKA UCZELNIA BADAWCZA
BILANS DWUDZIESTOLECIA:
absolwenci – 25 000;w tym: absolwenci studiów I stopnia – 13 000; absolwenci studiów II stopnia – 9 000; absolwenci studiów podyplomowych – 2 700; absolwenci studiów podyplomowych z seminariami doktoranckimi – 300;
liczba wypromowanych doktorów – 52.
Zaprasza
na Studia Doktoranckie Akademii Finansów w Warszawiez dziedziny wiedzy ekonomia i dyscypliny naukowej ekonomia w zakresie ekonomia i fi nanse – stacjonarne (6 semestrów) i niestacjonarne (8 semestrów) z możliwością dofi nansowania
z budżetu państwa i stypendiami doktoranckimi!
Kształci
w systemie stacjonarnym i niestacjonarnym na studiach I i II stopnia– licencjackich i inżynierskich oraz uzupełniających magisterskich na kierunkach i specjalnościach:
OFinanse i Rachunkowość – Rachunkowość (Certyfi kat Księgowy do usługowego prowadzenia Ksiąg Rachunkowych, bez egzaminu państwowego), Bankowość,
Ubezpieczenia, Usługi Finansowe, Audyt Wewnętrzny, Zarządzanie Ryzykiem
OStosunki Międzynarodowe – Finanse Międzynarodowe, Europeistyka, Amerykanistyka
ODziennikarstwo i Komunikacja Społeczna – Publicystyka Międzynarodowa, Dziennikarstwo Ekonomiczne
Prowadzi badania naukowe
w obszarze: fi nansów, gospodarki, globalnej ekonomii, problematyki społecznej i polityki w Instytutach:OInstytucie Finansów
OInstytucie Zarządzania Ryzykiem
O Instytucie Spraw Społecznych i Stosunków Międzynarodowych
Informacje szczegółowe, rekrutacja tel. 22 614 27 16, 22 493 49 11
www.af.edu.pl
AKADEMIA FINANSÓW w Warszawie
!
Pełna oferta wydawnicza dostępna jest w księgarni internetowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego
www.ksiazkiekonomiczne.pl
Zarząd Krajowy
Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego 00-042 WARSZAWA, ul. Nowy Świat 49 tel. 22 551 54 01, 22 551 54 05, faks 22 551 54 44
e-mail: zk@pte.pl www.pte.pl
ODDZIAŁY POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO
BIAŁYSTOK, 15-732, ul. CHOROSZCZAŃSKA 31
tel. 793233238 tel./faks 85 652 09 25 e-mail:jolsien@poczta.onet.pl BIELSKO-BIAŁA, 43-309, ul. WILLOWA 2, bud. B, pok. 307
tel. 33 827 92 15, tel./faks 33 827 93 39 e-mail: partship@ath.bielsko.pl BYDGOSZCZ, 85-034, ul. DŁUGA 34
tel. 52 322 65 52, faks 52 322 67 81 e-mail: sekretariat@pte.bydgoszcz.pl CZĘSTOCHOWA, 42-200, ul. KILIŃSKIEGO 32/34
tel. 34 324 97 33, 34 324 26 30 e-mail: opteczwa@onet.pl ELBLĄG, 82-300, ul. GIERMKÓW 5
tel. 504158840 e-mail: elblagpte@interia.pl
Zdjęcia na okładce z archiwum Biblioteki Głównej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie Redaguje zespół w składzie:
Alojzy Czech, Radosław Gębicz (redaktor prowadzący), Stanisław Gliński, Michał Plewczyński, Artur Pollok, Stanisław Rudolf, Grzegorz Wałęga
Biuro ZK PTE
00-042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49 tel. 22 551 54 01, faks 22 551 54 44 e-mail: zk@pte.pl www.pte.pl Skład i łamanie: Elżbieta Giżyńska Druk i oprawa: sowadruk.pl Nakład: 700 egz.
Za poglądy i opinie wyrażone w zamieszczonych w ,,Biuletynie PTE’’ artykułach odpowiadają wyłącznie ich autorzy, a Polskie Towarzystwo Ekonomiczne i redaktorzy – za ogólną koncepcję.
GDAŃSK, 80-830, ul. DŁUGI TARG 46/47 tel. 58 301 54 61, 301 99 71, faks 58 301 52 46 e-mail: sekretariat@gdansk.pte.pl
GLIWICE, 44-100, ul. ZWYCIĘSTWA 47
tel./faks 32 231 45 84, 32 331 30 81 i 82 e-mail: biuro@ptegliwice.pl KATOWICE, 40-129, ul. MISJONARZY OBLATÓW 27
tel./faks 32 259 88 78, tel. 32 259 62 79 faks 32 258 54 82 e-mail: katowice@pte.pl
KIELCE, 25-406, ul. ŚWIĘTOKRZYSKA 21 Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach Wydział Zarządzania i Administracji
tel./faks 41 349 65 28 e-mail: a.szplit@plusnet.pl KOSZALIN, 75-254, ul. FRANCISZKAŃSKA 52
tel./faks 94 343 33 33 e-mail: jatop@onet.eu ptekoszalin@neostrada.pl KRAKÓW, 30-003, ul. LUBELSKA 21
tel. 12 634 32 59, faks 12 634 03 81 e-mail: krakow@pte.pl LEGNICA, 59-220, RYNEK 28
tel. 76 852 38 72 e-mail: pte.legnica@wp.pl LUBLIN, 20-704 ul. Przyjacielska 4
tel./faks 81 532 84 14, 81 534 35 50 e-mail: pte@lublin.net.pl ŁÓDŹ, 90-608, ul. WÓLCZAŃSKA 51
tel. 42 632 28 17, tel./faks 42 632 44 20 e-mail: sekretariat@pte.lodz.pl OLSZTYN, 10-117, ul. 1 MAJA 13
tel. 89 527 24 49, 89 527 58 25 e-mail: pte@pteolsztyn.edu.pl OPOLE, 45-082, ul. OZIMSKA 46a
tel./faks 77 401 69 01, 77 401 69 00 e-mail: zmikolajewicz@poczta.onet.pl POZNAŃ. 61-779, ul. KLASZTORNA 24/25
tel. 61 852 86 91 tel./faks 61 851 90 58 e-mail: info@pte.poznan.pl RZESZÓW, 35-045, ul. HETMAŃSKA 15
tel. 17 853 36 49, faks 17 853 38 15 e-mail: pterzeszow@poczta.onet.pl SZCZECIN, 71-414, pl. KILIŃSKIEGO 3
tel. 91 455 34 55, faks 091 455 34 71 e-mail: pte@pte.szczecin.pl TORUŃ, 87-100, ul. KOPERNIKA 21
tel. 793 370 619 e-mail: pte@stud.umk.pl WAŁBRZYCH, 58-300, ul. SZMIDTA 4a tel. 74 842 62 60 ptewch@wp.pl WARSZAWA, 00-042, ul. Nowy Świat 49
tel. 22 55 15 420, faks 22 55 15 444 e-mail: pteow@interia.eu WROCŁAW, 50-146, ul. ŁACIARSKA 28
tel./faks 71 343 63 18 e-mail: pte-wroclaw@tlen.pl ZIELONA GÓRA, 65-066, ul. ŻEROMSKIEGO 3, skr. 165 tel. 68 327 04 19, faks 68 320 25 89 e-mail: pte@zg.pl
Czy socjalizm jest czymś pożądanym?
Czy jest możliwy?
W tej książce jeden z wiodących filozofów politycznych zarysowuje przekonujący argument
moralny na rzecz socjalizmu i sugeruje, że przeszkody leżące na drodze do niego są wyolbrzymione. Są takie chwile,
twierdzi G.A. Cohen, kiedy wszyscy zachowujemy się jak socjaliści. Na przykład podczas wspólnego wyjazdu na biwak nie przyszłoby nam przecież do głowy, żeby żądać od siebie nawzajem opłat za ryby, które będziemy łapać na wędkę. Biwakowicze nie dzielą się z innymi jedynie po to, żeby dostać coś w zamian – oni traktują siebie nawzajem w duchu równości i wspólnoty. Czy te socjalistyczne
zasady byłyby czymś pożądanym w całym społeczeństwie?
Dlaczego by nie? Co prawda niecałe życie społeczne
przypomina wspólny wyjazd na biwak, ale czy jednak nie
podobałoby się nam, gdyby ludzie podchodzili jeden do
drugiego z równym poszanowaniem?
„Biuletyn”
ten ma specjalny charakter. Nawiązuje bowiem do dwóch jubileuszy: 90-lecia utworzenia Towa- rzystwa Ekonomicznego w Krakowie i 65-lecia Oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie. Wydarzenia te są ważnym elementem ponad 200-letniej tradycji społecznego ruchu na rzecz racjonalności gospodarczej i szerzenia wiedzy ekonomicznej w Polsce. Już bowiem w 1802 r.w zaborze pruskim powstało Towarzystwo Ekonomiczne Międzyrzeckie w Międzychodzie.
Nie trzeba dowodów na to, że sięganie do doświadczeń historycznych i tradycji ma głęboki sens. Ignorowanie historii zwykle prowadzi do negatywnych następstw, w tym społecznych i eko- nomicznych. Już przecież Cyceron uznał, że historiam nescire hoc est semper puerum esse – nie znać historii znaczy na zawsze pozostać dzieckiem.
Historia Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie jest wielce pouczająca. Towarzystwu temu przypisywane jest, utrwalone w literaturze poświęconej historii myśli ekonomicznej, pojęcie Szkoły Krakowskiej. Odnosi się ono do liberalnych ekonomistów okresu międzywojennego, którzy byli związani właśnie z Towarzystwem Ekonomicznym w Krakowie utworzonym w marcu 1921 r. W li- teraturze z tego zakresu występuje także nazwa „Szkoła Adama Krzyżanowskiego”, działacza tego Towarzystwa i w okresie 1921–1939 redaktora jego wydawnictw. Warto tu też przypomnieć, że prof.
Adam Krzyżanowski (1873–1963) był zarazem członkiem-założycielem utworzonego w 1945 r. Pol- skiego Towarzystwa Ekonomicznego.
Szkoła Krakowska jest zatem trwale związana z działalnością Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie. Ten nurt intelektualny ukierunkowany był na wdrażanie zasad liberalizmu gospo- darczego i silnie zaważył na kształtowaniu się światopoglądu gospodarczego w Polsce. Z analiz prac Towarzystwa i Szkoły Krakowskiej wynika, że ekonomiści z tego kręgu dostrzegali i doceniali istnienie ścisłej współzależności nie tylko między rozwojem gospodarczym i poziomem oświaty.
Wskazywali bowiem także na wagę poziomu etycznego społeczeństwa. Adam Krzyżanowski do- wodził, że pauperyzacja ekonomiczna i dysproporcje społeczne są zagrożeniem dla etyki i moralno- ści, zwiększając ryzyko zubożenia moralnego1.
Dziś, w dobie globalnego kryzysu gospodarczego, świat dotkliwie przekonuje się (ale niestety, po szkodzie) o słuszności takiej opinii. Kryzys ten jest bowiem zarazem kryzysem moralności, etyki i zaufania, ale też braku wyobraźni. Podłoże tego ma charakter głęboko systemowy, wiążący się z polityką ustroju społeczno-gospodarczego. Stąd też w niniejszym „Biuletynie”, na tle analiz do- tyczących historii Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie, prezentowane są także rozważania dotyczące właśnie kwestii ładu społeczno-gospodarczego i doświadczeń teoretycznych oraz empi- rycznych związanych z jego kształtowaniem.
Analiza dorobku Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie i Szkoły Krakowskiej z pewnością rzuca dodatkowe światło na współczesność. Potwierdza to maksymę Eliasa Canetti, że „istota wspo- mnień polega na tym, że nic nie przemij a”. Stąd znaczenie analiz historycznych dla racjonalnego kształtowania teraźniejszości i przyszłości.
Wagę tego zagadnienia celnie wyraża opinia przedstawiciela szkoły austriackiej Henry’ego Ha- zlitta (1894–1993). Warto tu jeszcze raz tę opinię przypomnieć, tym bardziej, że ściśle koresponduje ona z tezami Szkoły Krakowskiej. „Sztuka ekonomii polega na tym, by spoglądać nie tylko na bez- pośrednie, ale i na odległe skutki danego działania czy programu; by śledzić nie tylko konsekwen- cje, jakie dany program ma dla jednej grupy, ale jakie przynosi wszystkim”2.
1 U. Skorupska, Szkoła Krakowska a Towarzystwo Ekonomiczne w Krakowie, http://www.pte.pl/pliki/1/87/Misja_
TE_w_Krakowie.pdf.
2 H. Hazlitt, Ekonomia w jednej lekcji, Znak–Signum, Kraków 1993, s. 17.
Podobne treści zawierają tezy Szkoły Krakowskiej oraz statut Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie. Szczególnie wyraziste są cytowane w tym „Biuletynie” tezy barona Jana Götza-Oko- cimskiego, współzałożyciela Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie.
Pozostaje zatem życzyć, aby Szkoła Krakowska i dorobek Towarzystwa Ekonomicznego w Kra- kowie znajdowały pełniejsze przełożenie na praktykę gospodarczą. Na to m.in. ukierunkowane są działania Oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie oraz całego środowiska ekonomistów – członków PTE.
W tym miejscu pragnę złożyć podziękowania wszystkim, którzy poświęcili swój czas i pracę na przygotowanie obchodów jubileuszowych. Szczególnie dużo wysiłku włożył w to przedsięwzięcie Oddział PTE w Krakowie i jego prezes dr Artur Pollok. Składam na Jego ręce podziękowania w głę- bokim przekonaniu, że włożony wysiłek sprzyjać będzie realizacji szlachetnych i wielce użytecznych a przy tym wciąż aktualnych rekomendacji Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie, co dobrze może się przysłużyć współczesności.
Verba docet, exempla trahunt – słowa uczą, przykłady pociągają, ale też verba volant, scripta ma- net – słowa ulatują, pismo pozostaje. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne kieruje ten „Biuletyn” do czytelników z nadzieją, że lektura pobudzi refl eksje na temat rozwoju społeczno-gospodarczego i poszerzy wiedzę na ten temat, co sprzyjać będzie skutecznym, efektywnym działaniom na rzecz dobrostanu społeczno-gospodarczego w Polsce.
Elżbieta Mączyńska
Prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego Warszawa, listopad 2011
Złota Odznaka
Honorowa PTE z Wieńcem
13 października 2011 r. Kapituła „Złotej Odznaki Honorowej PTE z Wieńcem” przyznała to najwyższe w Polskim Towarzystwie Ekonomicznym odznaczenie następującym osobom za- służonym dla Towarzystwa:
Prof. dr hab. Danucie Misińskiej (pośmiertnie) – wieloletniej przewodniczącej Komisji Rewizyjnej Wrocławskiego Oddziału PTE oraz Krajowej Komisji Rewizyjnej. Była wybit- nym specjalistą w dziedzinie rachunkowości i analizy fi nansowej. W 2009 r. uzyskała tytuł Honorowego Profesora Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
Prof. dr hab. Eugeniuszowi Rychlewskiemu – członkowi Towarzystwa od 1950 r., od 18 lat przewodniczącemu Sądu Konkursowego Nagrody PTE im. prof. Edwarda Lipiń- skiego, wieloletniemu, aktywnemu członkowi Komitetu Redakcyjnego „Ekonomisty”, członkowi Rady Naukowej PTE.
Szersza informacja o Odznaczonych zostanie zamieszczona w następnym numerze Biulety- nu PTE.
Spis treści
Artur Pollok
Z historii Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie 4
Przemówienie barona Jana Götza-Okocimskiego 10
Ryszard Kowalski
Prezesi Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie 12
Antoni Kukliński
Kryzys Wspólnoty Atlantyckiej XXI wieku 16
Jan Woroniecki
U źródeł kryzysu. Szansa czy zagrożenie dla kapitalizmu? 17
Zdzisław Sadowski
Wielki kryzys a drogi ewolucji systemu rynkowego 18
Elżbieta Mączyńska
Cywilizacyjne uwarunkowania rozwoju Polski 18
Andrzej Kassenberg
Wyzwania i możliwości dla rozwoju gospodarki z punktu widzenia
globalnych problemów ekologicznych 19
Stanisław Owsiak
Społeczny wymiar kryzysu — lekcja dla przyszłości 20
Tektonika kryzysu Polsce też zagraża. Rozmowa z Elżbietą Mączyńską,
prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego 22
Maciej Miszewski
Transformacja ustrojowa a postępy transformacji gospodarczej
— perspektywa pierwszego dwudziestolecia 27
Sławomir Czech
Słowo o zaufaniu i ograniczonej racjonalności rynków fi nansowych 38 Stanisław Rudolf
Kongres “International Economic Association” w Pekinie 45
Alojzy Czech
XX. Seminarium „Społecznej Gospodarki Rynkowej i Integracji Europejskiej”
— Vlotho 2011 49
Mateusz Małek
Opinia uczestnika seminarium naukowego we Vlotho w 2011 r. 58
KSIĄŻKI, KSIĄŻKI, KSIĄŻKI
Przez ciekawe czasy 60
Freefall, czyli następstwa braku rozwagi ekonomicznej 62
Dlaczego (nie) socjalizm? 64
ZAPOWIEDZI WYDAWNICZE
Ch.A. Pissaridesa Teoria bezrobocia w stanie równowagi 65
Czwartki u Ekonomistów 67
Z naszych starodruków 74
Recenzent naukowy: Ryszard Kowalski
Odzyskanie przez Polskę w 1918 r. niepodległości postawiło przed całym społe- czeństwem nowe wyzwania, o najdonioślejszym znaczeniu, podyktowane koniecz- nością politycznej i ekonomicznej odbudowy państwa, zniszczonego zarówno w wyniku zaborów, jak i działań wojennych. Kierując się tymi celami, 15 lutego 1921 r. szereg wybitnych osobistości Krakowa, wśród których znaleźli się m.in.:
Stanisław Estreicher – rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Jan Kanty Fedorowicz – prezydent stołeczno-królewskiego miasta Krakowa, baron Jan Götz-Okocimski – znany przemysłowiec i działacz polityczno-gospodarczy, Władysław Leopold Jaworski oraz Adam Krzyżanowski – profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego, wystosowało do obywateli miasta odezwę, w której czytamy: „Rozwinięcie życia gospodarczego w naszym państwie napotyka na trudności, na które natrafi a każda praca, rozpoczynająca się od podstaw. Zwiększają się one jednak wskutek tego, że równocześnie budujemy państwo od podstaw także pod względem politycznym, a nadto żyjemy w epoce, w której dokonują się doniosłe przemiany społeczne. Aby te trudności pokonać, muszą wszyscy obywatele wedle sił i zdolności współdziałać w rozwiązywaniu nasuwających się codziennie problemów i w budowaniu funda- mentów na przyszłość. Poczuciem tego obowiązku wiedzeni podpisani pragną za- łożyć stowarzyszenie pod nazwą «Towarzystwo Ekonomiczne w Krakowie»”1. Do działania w nim sygnatariusze odezwy zaprosili wszystkich chcących aktywnie uczestniczyć w ekonomicznej odbudowie państwa w oparciu o zasady liberalizmu gospodarczego, bez względu na wykonywany zawód oraz zapatrywania politycz- ne. W dwa tygodnie później, tj. 1 marca 1921 r., odbyło się pierwsze Walne Zgro- madzenie Towarzystwa, na którym uchwalono jego statut oraz dokonano wyboru władz – Wydziału (jako organu zarządzającego) oraz Komitetu Rewizyjnego (jako organu kontrolnego, sprawującego nadzór nad księgami rachunkowymi i kasą To- warzystwa).
1 Cyt. za: A. Kowalski, A. Lityńska, J. Raganiewicz, A. Rybarski, B. Szopa, Zarys historii zor- ganizowanego ruchu ekonomistów w Krakowie: 1867–1993, PTE, Kraków 1993, s. 19. W tym samym 1921 r., lecz nieco wcześniej, bo zaledwie o dwa dni – 27 lutego, we Lwowie założone zostało Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, które po II wojnie światowej „dało” swoją nazwę ogólnokra- jowej organizacji ekonomistów polskich.
Z historii Towarzystwa Ekonomicznego
w Krakowie
Artur Pollok
Statut Towarzystwa określał jego cele, precyzował środki służące do ich osią- gnięcia, wskazywał prawa oraz obowiązki członków zwyczajnych (w tym praw- nych) i honorowych, jak również wymieniał organy Towarzystwa oraz zasady ich wyłaniania i funkcjonowania. Do celów jego działania, sprecyzowanych w § 2, zali- czał: a) popieranie dążeń do powiększenia wytwórczości narodu, na zasadzie wol- ności gospodarczej, b) pielęgnowanie nauki gospodarstwa we wszystkich jej gałę- ziach i rozpatrywanie aktualnych zjawisk życia ekonomicznego, c) ocenę projektów ustawodawczych, ustaw i rozporządzeń, dotyczących wszelkich dziedzin gospo- darstwa społecznego, d) popularyzację wiadomości ekonomicznych w społeczeń- stwie. Bardzo ważnym zapisem w statucie był zapis zawarty w § 5, współcześnie nie wprowadzany już do statutów tego typu organizacji, a mianowicie stanowiący, że
„Wnoszenie sporów partyjno-politycznych do prac Towarzystwa jest wzbronione”2. Pierwszy Wydział Towarzystwa składał się z 15 członków. Funkcję prezesa powierzono baronowi Janowi Götzowi-Okocimskiemu, a wiceprezesów – Janowi Kantemu Fedorowiczowi (prezydentowi miasta Krakowa) oraz Stanisławowi Estre- icherowi (rektorowi Uniwersytetu Jagiellońskiego). W przemówieniu wygłoszonym przez barona Jana Götza-Okocimskiego z okazji założenia Towarzystwa padły zna- mienne słowa, które można byłoby uznać za jego exposé jako prezesa, a nawet sze- rzej – za wyznaczające, używając dzisiejszego określenia, misję Towarzystwa. Oto one: „Chcemy być okiem, które dostrzega bogactwa drzemiące w kraju i ludności.
Chcemy być uchem, które chwyta potrzeby ogólne i środki dążące do ich zaspoko- jenia. Chcemy być mózgiem, który rozważa, krytykuje, wskazuje drogę. Niemniej jednak działalność nasza nie będzie tylko papierowa, dydaktyczna lub agitacyjna.
Staraniem naszym będzie, aby wszystko to, co powiemy lub napiszemy, przemie- niało się w czyn. Tylko też z tego punktu widzenia podejmować się będziemy za- dań, które uważać będziemy za ważne. Nie chcemy być ani szkołą, ani akademią;
ambicją naszą będzie stać się centralnym źródłem, z którego każda produkcja musi czerpać, aby nie popaść w zastój, nie uschnąć, nie zmartwieć, nie ulec trudnościom i przeszkodom”3.
Od samego początku istnienia Towarzystwa jego działalność podporządkowa- na była zasadniczemu celowi, jakim było gospodarcze umacnianie odrodzonego państwa polskiego. Działacze Towarzystwa doskonale zdawali sobie sprawę z fak- tu, że „słaba” gospodarka zagraża wewnętrznej stabilności państwa i jego między- narodowemu bezpieczeństwu. W 1921 r. Polska była już wprawdzie krajem po- siadającym w miarę ukształtowany system polityczny, ale wciąż borykającym się z wieloma poważnymi problemami gospodarczymi, a zwłaszcza niedorozwojem przemysłu. W pierwszej połowie lat 20. XX w. dołączyły do nich ogromne trudności budżetowe, które przerodziły się w największy w historii Polski kryzys walutowy, skutkujący infl acją na niespotykaną dotąd skalę. Koniec lat 20. minionego stulecia przyniósł natomiast najgłębsze załamanie koniunktury w dotychczasowych dzie- jach gospodarki kapitalistycznej, które zapoczątkowało światowy kryzys gospodar- czy o skutkach rozciągających się na prawie całą trzecią dekadę XX w. Wszystkie te problemy stanowiły przedmiot głębokiej troski działaczy Towarzystwa.
2 Ibidem, s. 38.
3 Ibidem, s. 35.
W ramach Towarzystwa prowadzona była szeroka działalność badawcza, odczyto- wa, publicystyczna oraz wydawnicza, ukierunkowana na poszukiwanie środków słu- żących rozwiązywaniu problemów trapiących polską gospodarkę. W najważniejszych sprawach Towarzystwo występowało nawet z inicjatywami ustawodawczymi oraz kie- rowało do władz państwowych memoriały, w których prezentowało swoje stanowisko w danej kwestii, jak również proponowało podjęcie określonych środków zaradczych.
Przez cały okres istnienia (do wybuchu II wojny światowej) w swoich działaniach było ono wierne zasadom liberalizmu ekonomicznego. Wszelkie formy interwencjonizmu państwowego przejawiające się w etatyzacji gospodarki, czy też sprzyjające jej karteli- zacji, zawsze spotykały się ze zdecydowaną krytyką ze strony Towarzystwa.
Przyjęcie przez działaczy Towarzystwa koncepcji wolności gospodarczej, jako fundamentu dla prowadzonej działalności, było wynikiem ścisłego personalne- go powiązania go z przedstawicielami tzw. szkoły krakowskiej, która grupowała naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego o nastawieniu liberalnym lub neolibe- ralnym. Niekwestionowanym przywódcą tej szkoły był Adam Krzyżanowski, od 1923 r. pełniący funkcję wiceprezesa Towarzystwa, a od 1930 r. będący jego preze- sem. Obok niego warto wymienić tutaj również dwóch innych czołowych działa- czy szkoły krakowskiej, wchodzących przez wiele lat w skład władz Towarzystwa, Adama Heydla i Ferdynanda Zweiga (uczniów Adama Krzyżanowskiego), których poglądy także wywarły niezatarte piętno na działalności Towarzystwa.
W działalności Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie można wyróżnić dwa zasadnicze nurty. Pierwszy – o nastawieniu praktycznym, a więc koncentrujący się na diagnozie i poszukiwaniu rozwiązań aktualnych problemów społeczno-go- spodarczych, oraz drugi – poświęcony zagadnieniom o charakterze teoretycznym.
W latach 20. ubiegłego wieku zajmowano się głównie integracją gospodarczą kra- ju, problemami skarbowymi i powstałym w ich następstwie kryzysem walutowym oraz zachodzącymi procesami infl acyjnymi (hiperinfl acją). Przełom lat 20. i 30.
XX w., który przyniósł – wspomniany już – „wielki kryzys”, skoncentrował uwagę działaczy Towarzystwa na problemach cyklicznego rozwoju gospodarki oraz prze- zwyciężeniu defl acji pogłębiającej negatywne skutki recesji gospodarczej. Dzia- łacze Towarzystwa uczestniczyli także w debacie na temat dróg rozwoju społecz- no-gospodarczego Polski, toczącej się przez cały okres międzywojenny. Postulowali zmianę struktury gospodarczej kraju z rolnej na przemysłowo-rolniczą oraz rozwój oparty na prywatnej przedsiębiorczości. Prace członków Towarzystwa wniosły nie- podważalny wkład w rozwój teorii ekonomii w wielu jej dziedzinach.
Z zakresu teorii pieniądza i polityki pieniężnej na szczególną uwagę zasługują następujące prace, wydane nakładem Towarzystwa w 1923 r.: O naprawie skarbu Rze- czypospolitej (praca zbiorowa), Złoty polski (Ferdynanda Zweiga) oraz Naprawa skarbu i waluty w Austrii w latach 1922 i 1923 (Adama Krzyżanowskiego i Leona Oberlen- dera). Ich autorzy dowodzili, że stabilizacja pieniądza wymaga przede wszystkim równowagi budżetowej, korzystnego bilansu płatniczego oraz uzyskania pożycz- ki zagranicznej pozwalającej „ściągnąć” z rynku nadmiar waluty krajowej. Z po- glądami tymi ścierało się stanowisko tzw. szkoły warszawskiej (nowatorskiej), ostatecznie wcielone w życie przez rząd pod kierunkiem Władysława Grabskiego (jednego z jej przedstawicieli), postulujące przeprowadzenie reform skarbowych w oparciu o możliwości wewnętrzne (m.in. waloryzację podatków i zaciągnięcie
długu publicznego). W późniejszym okresie, gdy po pokonaniu hiperinfl acji i usta- bilizowaniu waluty krajowej znów pojawiły się tendencje infl acyjne, ekonomiści Towarzystwa ponownie podkreślali rolę zagranicznych pożyczek stabilizacyjnych w kształtowaniu równowagi pieniężnej, co tym razem znalazło swoje urzeczywist- nienie. W 1926 r. Adam Krzyżanowski brał czynny udział w pracach przygotowaw- czych do przeprowadzenia reformy pieniężnej – jako kierownik polskiego biura współpracującego z misją fi nansowych ekspertów amerykańskich, a w 1927 r. wy- jechał wraz z wiceprezesem Banku Polskiego – Feliksem Młynarskim na rokowania pożyczkowe do Nowego Jorku, które zakończone zostały pomyślnym rezultatem.
Poza powyższymi nie sposób pominąć trzech innych prac opublikowanych w ra- mach wydawnictwa Towarzystwa, mających na gruncie polskiej ekonomii wymiar pre- kursorski. Chodzi mianowicie o następujące prace: Terytorialne rozmieszczenie przemysłu (Witolda Krzyżanowskiego, z 1927 r.), Ekonomia a technika (Ferdynanda Zweiga, z 1935 r.) oraz Teoria dochodu społecznego (Adama Heydla, z 1935 r.). Pierwsza z nich podejmowała pionierskie wówczas zagadnienie teorii lokalizacji przemysłu, druga zapoczątkowała badania nad rolą i znaczeniem techniki w rozwoju gospodarczym, a trzecia w zakresie ekonomiki konsumpcji oraz zastosowania matematyki w teorii ekonomii.
Gdy w 1928 r. w polskiej gospodarce pojawiły się pierwsze symptomy zagroże- nia kryzysowego, działacze Towarzystwa postulowali niezwłoczne podjęcie działań antykryzysowych, polegających na prowadzeniu polityki twardego fi nansowania.
W następnym roku, podczas I Zjazdu Ekonomistów Polskich (i zarazem ostatniego w międzywojennej historii Polski), Adam Krzyżanowski dokonał oceny sytuacji go- spodarczej kraju przez pryzmat teorii przeinwestowania, co jeszcze dobitniej uza- sadniło konieczność zastosowania zaproponowanych przez Towarzystwo działań zaradczych. W połowie 1932 r. grono członków Towarzystwa wystąpiło z memoria- łem skierowanym do rządu, w którym sformułowano program walki z kryzysem, głównie w zakresie polityki walutowej. Nie był to zresztą ani pierwszy, ani ostatni tego typu dokument powstały w ramach działalności Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie. Przykładowo, w 1927 r. Towarzystwo przygotowało memoriał w spra- wie doraźnej pomocy dla rolników, w 1936 r. przedłożyło Komisji do Zbadania Go- spodarki Przedsiębiorstw Państwowych memoriał w sprawie działalności przed- siębiorstw państwowych, a w 1939 r. skierowało na ręce wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego memoriał w sprawie potrzeby zmiany statutu Banku Polskiego.
Działalność Towarzystwa miała charakter bardzo pragmatyczny, a zarazem konstruktywny. Realizowane badania miały na celu nie tylko diagnozę problemu, ale również wskazanie środków zaradczych. Przykładem takiej działalności są tak- że – poza powyższymi formami pracy – przeprowadzane przez Towarzystwo ba- dania ankietowe dotyczące najbardziej ważkich ówczesnych problemów gospodar- czych kraju. W badania te włączali się często wybitni znawcy danej problematyki, a ich wyniki publikowane były w prasie lub w formie specjalnych wydawnictw.
O wadze podejmowanych zagadnień świadczą chociażby następujące ankiety: na temat oszczędności budżetowych i polityki fi skalnej państwa (1921 r.), na temat Naczelnej Izby Gospodarczej (1922 r.), na temat reformy administracji publicznej (1923 r.) oraz na temat reformy rolnej (1926 r.).
Rezultatem prowadzonej działalności badawczej było wiele inicjatyw ustawo- dawczych ze strony Towarzystwa. W ten sposób chciano uzyskać wpływ na kształt
określonych rozwiązań instytucjonalnych w gospodarce, tak aby odpowiadały one założeniom liberalizmu gospodarczego, którym hołdowało Towarzystwo. Jedną z ustaw przygotowanych przez specjalną komisję Towarzystwa, uchwaloną przez Sejm w styczniu 1924 r., była ustawa o pełnomocnictwach dla rządu. Na jej mocy prezydent Rzeczypospolitej był upoważniony do wydawania rozporządzeń na podstawie uchwał Rady Ministrów w okresie półrocznym. Wiele projektów ustaw opracowanych przez Towarzystwo nie zostało jednak przyjętych przez Sejm, co wszakże nie oznacza, że nie znalazły one żadnego oddźwięku merytorycznego w pracach legislacyjnych władzy ustawodawczej.
Bardzo ważną formą działalności Towarzystwa było organizowanie odczytów publicznych, a więc o charakterze otwartym, poświęconych zagadnieniom teoretycz- nym oraz głównym problemom ówczesnego życia gospodarczego. Stanowiły one najbardziej dogodne forum wymiany poglądów, a często również źródło inspiracji środowiska ekonomicznego do podejmowania określonych działań, czy to w formie rozszerzonych badań naukowych, czy też o wymiarze praktycznym. Odczyty cie- szyły się dużym zainteresowaniem nie tylko ze strony członków Towarzystwa, ale również przedstawicieli władz Krakowa, praktyków gospodarczych oraz młodzieży.
Rokrocznie wygłaszano ok. 10 odczytów, chociaż w niektórych latach było ich znacz- nie więcej, jak np. w 1927 r., w którym to zorganizowano 18 odczytów. Organizowa- ne one były przez Towarzystwo przy współudziale innych instytucji, m.in. Semina- rium Agronomii Społecznej Wydziału Rolniczego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Izby Przemysłowo-Handlowej w Krakowie oraz Zarządu Miejskiego w Krakowie.
Upowszechnianiu myśli i kultury ekonomicznej w społeczeństwie służyła dzia- łalność publicystyczna oraz wydawnicza Towarzystwa. Prace członków Towarzy- stwa ukazywały się na łamach krakowskiego „Czasu”, a ponadto m.in. w takich czasopismach, jak: „Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne”, „Ruch Prawniczy, Eko- nomiczny i Socjologiczny”, „Przegląd Gospodarczy” oraz „Przegląd Współczesny”.
Gazeta „Czas” była głównym medium społecznym, gdzie zamieszczano informacje na temat bieżącej działalności Towarzystwa oraz publikowano treść (lub omówie- nia) odczytów. Niezależnie od tego Towarzystwo prowadziło, jak już wspomniano, również własną działalność wydawniczą – w latach 1921–1939 ukazały się łącznie 103 tomy poświęcone stosunkom społeczno-ekonomicznym II Rzeczypospolitej.
Wybuch II wojny światowej w 1939 r. przerwał 18-letni okres niezwykle aktyw- nej działalności Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie. Uniemożliwił również przeprowadzenie w Krakowie II Zjazdu Ekonomistów Polskich, organizowanego z jego inicjatywy. W ostatnim roku istnienia Towarzystwo skupiało 84 członków zwyczajnych, wśród których było 9 osób prawnych. Pomimo stosunkowo małej liczby działaczy, wynikającej z elitarnego charakteru Towarzystwa, odegrało ono poważną rolę w rozwoju polskiej myśli ekonomicznej okresu międzywojennego, jak również w umacnianiu odrodzonego państwa polskiego.
II wojna światowa przyniosła drastyczną w swoich konsekwencjach zmianę układu politycznego świata, a zwłaszcza Europy. Jałtański podział Starego Konty- nentu dokonany w 1945 r. położył na długie lata kres prywatnej własności i wol- ności gospodarczej w naszym kraju. Społeczeństwo, a w jego ramach ekonomiści, stanęło wobec zupełnie nowych realiów gospodarczych, implikowanych systemem centralnego zarządzania gospodarką opartą na własności ogólnospołecznej.
Wkrótce po zakończeniu wojny, jesienią 1945 r., krakowscy ekonomiści zgro- madzili się w lokalu Izby Przemysłowo-Handlowej w Krakowie, aby wznowić działalność przedwojennego Towarzystwa. Znów przed nimi, jak to miało miejsce w 1921 r., stanęło wyzwanie odbudowy państwa, zarówno pod względem politycz- nym jak i gospodarczym. Na spotkaniu tym zwyciężyła jednak zrodzona jeszcze w okresie międzywojennym koncepcja utworzenia ogólnopolskiej społecznej or- ganizacji ekonomistów, a więc takiej, która skupiałaby ekonomistów-naukowców i praktyków gospodarczych z całego kraju. Idea ta przyświecała żywotnie również ekonomistom z Warszawy, Łodzi, Poznania i Lublina. W efekcie nie doszło do re- aktywowania dotychczasowego Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie. Jego przedstawiciele – profesorowie: Adam Krzyżanowski i Witold Krzyżanowski wraz z innymi 19 reprezentantami środowisk ekonomicznych z pozostałych wyżej wy- mienionych miast wzięli udział w zjeździe założycielskim Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, odbywającym się w Łodzi w dniach 1 i 2 grudnia 1945 r.
Zgodnie z zamysłem założycieli Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w większych miastach akademickich odbyły się Walne Zgromadzenia lokalnych środowisk ekonomistów, na których powoływano oddziały Towarzystwa. Takie Zgromadzenie odbyło się również w Krakowie 16 lutego 1946 r. W jego wyniku powstał krakowski Oddział Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, który począt- kowo zakresem swojego działania obejmował poza ziemią krakowską również te- reny: Śląska, Rzeszowa oraz Kielc. Stał się on naturalnym sukcesorem działalności przedwojennego Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie.
Literatura
Kowalski A., Lityńska A., Raganiewicz J., Rybarski A., Szopa B., Zarys historii zorganizowanego ruchu ekonomistów w Krakowie: 1867–1993, PTE, Kraków 1993.
Lis S., Historia Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie w latach 1921–1996 [w:] Funkcjonowanie gospodarki samorządowej w okresie przemian ustrojowych. Materiały konferencyjne, pod red.
K. Górki, PTE, Kraków 1996.
Lityńska A., Polska myśl ekonomiczna okresu międzywojennego, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 1998.
Lityńska A., Szkoła Krakowska (1921–1939), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Seria specjalna:
Monografi e, nr 59, Kraków 1983.
Muszyński A., Krótki zarys historii społecznego ruchu ekonomistów i Polskiego Towarzystwa Ekono- micznego [w:] 40 lat Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego na Ziemi Lubuskiej, PTE, Zielona Góra 1999.
Pollok A., Powstanie i rozwój Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie, Zeszyty Naukowe Polskie- go Towarzystwa Ekonomicznego nr 4, Kraków 2006.
Pollok A., Zarys historii społecznego ruchu ekonomicznego na ziemi krakowskiej [w:] Gospodarka Pol- ski na przełomie wieków. Księga jubileuszowa dla uczczenia 80. rocznicy powstania Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie, pod red. Z. Dach, PTE, Kraków 2002.
Skodlarski J., Zarys historii gospodarczej Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–
Łódź 2000.
Stankiewicz W., Historia myśli ekonomicznej, PWE, Warszawa 1998.
O co nam idzie? Niedostatek, który został wy- wołany przez wojnę, a wskutek wtórorzędnych przyczyn przedłuża się nadal, pchnął państwo na drogę etatyzmu. Już w czasie wielkiej woj- ny widzieliśmy, że państwo nie jest w stanie podołać nałożonym na nie zadaniom. Dzisiaj czujemy to jeszcze silniej i dotkliwiej. W coraz szerszych warstwach społeczeństwa panującą staje się opinia, że powrót do zasady wolności gospodarczej będzie wybawieniem.
Imieniem założycieli „Towarzystwa Ekono- micznego” witam Panów serdecznie i dziękuję Panom, żeście na nasze zaproszenie przybyć ra- czyli. Czynię to z radością, bo dzisiaj możemy stworzyć dzieło doniosłe i dla Ojczyzny naszej pożyteczne.
Idzie więc o to, aby się w społeczeństwie znalazło dosyć odwagi, by to głośno powie- dzieć. To zadanie na siebie bierzemy, pragniemy zawołać: rozwiążcie nam ręce, pozwólcie nam rozwinąć energię, a pewniej i prędzej dojdzie- my do regeneracji!
„Towarzystwo Ekonomiczne” w statucie przyjęło zasadę wolności gospodarczej. Nie mamy na celu brania udziału w produkcji, za zadanie stawiamy sobie tylko tworzenie i popie- ranie warunków, które dla tej produkcji są nie-
zbędne. A to jest już bardzo wielki teren dzia- łalności.
Chcemy być okiem, które dostrzega bogac- twa drzemiące w kraju i ludności. Chcemy być uchem, które chwyta potrzeby ogólne i środki dążące do ich zaspokojenia. Chcemy być mó- zgiem, który rozważa, krytykuje, wskazuje drogę. Niemniej jednak działalność nasza nie będzie tylko papierowa, dydaktyczna lub agita- cyjna. Staraniem naszym będzie, aby wszystko to, co powiemy lub napiszemy, przemieniało się w czyn. Tylko też z tego punktu widzenia po- dejmować się będziemy zadań, które uważać bę-
Przemówienie barona
Jana Götza-Okocimskiego
wygłoszone 1 marca 1921 r. z okazji założenia Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie*
* Przytoczone tu przemówienie pochodzi z pracy:
Ku pamięci potomków Jana Götza-Okocimskiego, Drukar- nia Narodowa, Kraków 1929 (drukowane na prawach manuskryptu), przedruk za: A. Kowalski, A. Lityńska, J. Raganiewicz, A. Rybarski, B. Szopa, op.cit., s. 35 i 36.
dziemy za ważne. Nie chcemy być ani szkołą, ani akademią; ambicją naszą bę- dzie stać się centralnym źródłem, z któ- rego każda produkcja musi czerpać, aby nie popaść w zastój, nie uschnąć, nie zmartwieć, nie ulec trudnościom i prze- szkodom.
Po tym, co powiedziałem, nie po- trzebuję już Panów zapewniać, że To- warzystwo nasze nie jest i nie będzie polityczne. Każdy, kto stanie na gruncie wolności gospodarczej, a w nasze sze- regi wniesie dobrą wiarę i wolę, będzie najmilszym nam kolegą. Ale i drugie chciałbym od razu rozwiać uprzedze- nie. Nie jesteśmy i nie będziemy związ-
kiem wielkiego przemysłu i wielkich fi nansów, nie chcemy w ogóle być stowarzyszeniem zawo- dowym. Jesteśmy tylko głęboko przekonani, że w narodzie naszym tkwi tyle talentu, tyle zdol- ności pracy, a w ziemi naszej spoczywa tyle bo- gactwa, że pozostawić im pole do swobodnego rozwoju, znaczy najprędzej i najskuteczniej te talenty i te bogactwa oddać w służbę narodu.
Za chwilę posłyszycie Panowie projektowa- ny przez nas statut. Nie chcę więc uprzedzać po- rządku obrad i dlatego obecnie o środkach na- szego działania nie będę mówił. Na jedno tylko zwrócę uwagę.
Choćby się nam tylko jedno udało, a mia- nowicie choćbyśmy tylko potrafi li zapobiegać,
aby Sejm nie uchwalał szkodliwych lub nie- możliwych do wykonania ustaw, a rząd nie wydawał takichże rozporządzeń, to już bę- dziemy mieli wobec państwa wielką zasługę.
Przez szkodliwe rozumiem bowiem wszystkie te ustawy i rozporządzenia, które nie pozwalają powstać owym ogniskom produkcji, a istnieją- ce tamują lub osłabiają. Aby jednak to zadanie spełnić, musimy wytworzyć o sobie tę opinię, że rząd naszej Rzeczypospolitej chcemy popie- rać, a nie zwalczać. Krytyka nasza będzie tylko pozytywna, tylko płodna. Uczynimy wszystko, aby uzyskać zaufanie rozumiejącego znaczenia naszego przedsięwzięcia rządu. Otwierając dzi- siejsze zebranie, wyrażam nadzieję, że usiłowa- nia nasze będą miały powodzenie. Grono ludzi,
którzy się tu dziś zebrali, to grono ludzi nie tylko z zawodu, lecz i z natury optymistycznie nastrojo- nych. Nie ma bowiem na świecie człowieka, który by się podejmował jakiej- kolwiek produkcji bez wiary, że mu w niej se- kundować będzie szczę- ście. Sądzę, że wszyscy, jak tu jesteśmy, mamy to głębokie przekonanie, że
„przed dzielnymi świat stoi otworem!”
Jan Götz—Okocimski (1864–1931)
Jan Götz-Okocimski urodził się 18 lipca 1864 r.
w Okocimiu. W latach 1883–1885 studiował na Uniwersytecie Wiedeńskim. Studia przerwał dla zajęcia stanowiska prokurenta w zakła- dach ojca, właściciela m.in. znanego browaru w Okocimiu. Jako członek partii konserwa- tywnej był w latach 1892–1918 posłem do Rady Państwa, a w latach 1901–1918 posłem na Sejm Galicyjski. W trakcie swej działalności parla- mentarnej zajmował się głównie zagadnie- niami gospodarczymi. W okresie 1917–1918 został wybrany wiceprezesem, a następnie prezesem Koła Polskiego w Wiedniu. Podczas I wojny światowej był członkiem stowarzysze- nia La Pologne et la Guerre w Lozannie, zaj- mującego się akcją propagandową w Europie Zachodniej na rzecz niepodległości Polski. Po odzyskaniu niepodległości zasiadał w latach 1919–1921 w Sejmie, a w latach 1928–1930 w Se- nacie z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR).
Jan Götz-Okocimski odgrywał poważną rolę w życiu gospodarczym Galicji. Jako właści- ciel największego browaru działał w wielu orga- nizacjach ekonomicznych, skupiających przede wszystkim właścicieli fabryk i szlachtę. Był m.in. wiceprezesem Izby Handlowej i Przemy- słowej w Krakowie (1904–1907), wiceprezesem
Centralnego Związku Galicyjskiego Przemysłu Fabrycznego we Lwowie (przed 1914 r.), pre- zesem Związku Przemysłowców w Krakowie (1923–1928), prezesem Banku Małopolskiego w Krakowie (1907–1927).
Jan Götz-Okocimski był jednym z założy- cieli Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie.
W trakcie zebrania organizacyjnego Towarzy- stwa, które odbyło się 1 marca 1921 r. został wy- brany pierwszym prezesem. Obowiązki prezesa pełnił przez prawie 10 lat. Ze względu na pogar- szający się stan zdrowia wycofał się z czynnego udziału w pracach Towarzystwa w 1930 r., pozo- stając jego prezesem honorowym.
Jan Götz-Okocimski zmarł 24 kwietnia 1931 r. w Okocimiu.
Prezesi Towarzystwa Ekonomicznego
w Krakowie
Adam Krzyżanowski (1873—1963)
Adam Krzyżanowski urodził się 19 stycznia 1873 r. w Krakowie. W latach 1889–1893 stu- diował na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1984 r. uzyskał stopień naukowy doktora.
W roku akademickim 1894/1895 odbył studia uzupełniające w Berlinie i Lipsku. Po powrocie do Krakowa podjął pracę w charakterze koncy- pienta w C.K. Galicyjskiej Prokuratorii Skarbu, a następnie został sekretarzem C.K. Krakow- skiego Towarzystwa Rolniczego. W 1904 r. zrezy- gnował z pracy w Towarzystwie Rolniczym i za- jął się działalnością pedagogiczną. Pracował jako nauczyciel ekonomii i skarbowości w Wyższym Studium Handlowym w Krakowie oraz na Wyż- szych Kursach dla Kobiet im. A. Branieckiego. Po habilitacji przeprowadzonej w 1908 r. na Uniwer- sytecie Jagiellońskim rozpoczął tam pracę jako docent ekonomii politycznej. W 1912 r. otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego skar- bowości i austriackiego ustawodawstwa skarbo- wego, a w 1916 r. tytuł profesora zwyczajnego.
Pod koniec lat dwudziestych XX w. rozpo- czął działalność polityczną – w 1928 r. został wybrany posłem do Sejmu z listy Bezpartyjne- go Bloku Współpracy z Rządem (BBWR). Po raz drugi został posłem w 1930 r., jednak rok póź- niej zrzekł się mandatu poselskiego i wystąpił z BBWR na znak protestu przeciw aresztowaniu posłów Centrolewu.
Adam Krzyżanowski był najwybitniejszym i najbardziej wpływowym ekonomistą okresu międzywojennego, „ideowym” przywódcą tzw.
Szkoły Krakowskiej.
6 listopada 1939 r. wraz z innymi profesora- mi Uniwersytetu Jagiellońskiego został aresz- towany oraz wywieziony do obozu koncentra- cyjnego w Sachsenhausen. Po wyjściu z obozu zaangażował się w konspiracyjne nauczanie uniwersyteckie. Po wojnie – w 1947 r. – został posłem na Sejm, ale w 1949 r. w obliczu zmie- niającej się atmosfery politycznej po raz drugi w życiu zrzekł się mandatu poselskiego.
Od momentu powojennego reaktywowa- nia Uniwersytetu Jagiellońskiego prowadził w nim zajęcia jako profesor ekonomii politycz- nej. W 1948 r., mimo sprzeciwu środowiska naukowego, został przeniesiony na emeryturę.
Do pracy wykładowcy akademickiego wrócił dopiero w 1957 r. W 1958 r. otrzymał tytuł dok- tora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W 1960 r. ponownie przeszedł na emeryturę.
Adam Krzyżanowski był jednym z założy- cieli Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie.
W latach 1930–1939 pełnił funkcję jego prezesa.
W grudniu 1945 r. uczestniczył w Zjeździe Zało- życielskim Polskiego Towarzystwa Ekonomicz- nego w Łodzi, w trakcie którego wybrany został przewodniczącym jego Rady Naukowej. W lu- tym 1946 r. współtworzył Oddział Towarzystwa w Krakowie. W 1957 r. został obdarzony godno- ścią członka honorowego Polskiego Towarzy- stwa Ekonomicznego.
Adam Krzyżanowski zmarł 29 stycznia 1963 r. w Krakowie.
opracował Ryszard Kowalski
Jubileusz 90. rocznicy założenia Towarzystwa Ekonomicznego
w Krakowie
oraz
65-lecia Oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego
w Krakowie
9 listopada 2011 r.
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
pod honorowym patronatem Wojewody Małopolskiego
Stanisława Kracika
Marszałka Województwa Małopolskiego Marka Sowy
Prezydenta Miasta Krakowa
Jacka Majchrowskiego
Program Jubileuszu
godz. 10.00
Część I – uroczystość jubileuszowa
♦ przemówienie Prezesa Zarządu Oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie dr Artura Polloka
♦ wystąpienie Jego Magnifi cencji Rektora Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie prof. dr hab. Romana Niestroja
♦ wystąpienie Prezesa Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego prof. dr hab. Elżbiety Mączyńskiej
♦ wystąpienie Wojewody Małopolskiego Stanisława Kracika
♦ wystąpienie Marszałka Województwa Małopolskiego Marka Sowy
♦ wystąpienie Prezydenta Miasta Krakowa Jacka Majchrowskiego
♦ wręczenie odznaczeń państwowych dla zasłużonych członków oraz pracowników Oddziału Pol- skiego Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie
♦ wręczenie nagrody im. prof. Edwarda Lipińskiego za pracę wnoszącą nowe wartości do dorobku nauk ekonomicznych
♦ życzenia i wystąpienia gości
♦ toast jubileuszowy
godz. 12.30
Część II – jubileuszowa debata naukowa nt.
„Wielki kryzys jako bilans otwarcia XXI wieku. Próba holistycznej interpretacji”
♦ wystąpienia:
prof. dr hab. Antoni Kukliński (Uniwersytet Warszawski) – „Kryzys Wspólnoty Atlantyckiej XXI wieku”
prof. dr hab. Jan Woroniecki (były ambasador Polski przy OECD w Paryżu) – „U źródeł kryzysu. Szansa czy zagrożenie dla kapitalizmu?”
prof. dr hab. Zdzisław Sadowski (Uniwersytet Warszawski) – „Wielki kryzys a drogi ewolucji systemu rynkowego”
prof. dr hab. Elżbieta Mączyńska (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie) – „Cywilizacyjne uwarunkowania rozwoju Polski”
dr Andrzej Kassenberg (Instytut na Rzecz Ekorozwoju)
– „Wyzwania i możliwości dla rozwoju gospodarki z punktu widzenia globalnych problemów ekologicznych”
prof. dr hab. Stanisław Owsiak (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie) – „Społeczny wymiar kryzysu. Lekcja dla przyszłości”
♦ dyskusja
godz. 15.00
Uroczysty obiad
Jubileuszowi będzie towarzyszyć wystawa pt. „Przed dzielnymi świat stoi otworem” w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.
Poniżej publikujemy syntetyczny opis sześciu wystąpień podczas debaty towarzyszącej Jubi- leuszowi 90. rocznicy założenia Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie pt. „Wielki kryzys jako bilans otwarcia XXI. Próba holistycznej interpretacji”. Autorzy wystąpień wychodzą poza próbę określenia jedynie bezpośrednich przyczyn trudnej sytuacji, w jakiej znalazła się światowa gospodarka, starając się spojrzeć na kryzys również przez pryzmat globalnych pro- blemów społecznych, intelektualnych czy eko- logicznych. Zachęcamy do udziału w debacie.
Relacja z niej ukaże się w kolejnym wydaniu
„Biuletynu PTE” oraz na stronie www.pte.pl.
Prof. dr hab. Antoni Kukliński
Kryzys Wspólnoty Atlantyckiej XXI wieku
Hic et nunc Wspólnota Atlantycka, wspólnota USA i Unii Europejskiej jest jeszcze dominującym układem sceny światowej oraz dominującą siłą porządku światowego. W XIX wieku ten porządek globalny był zdominowany przez PAX Britannica, a w XX wieku przez PAX Americana. Ten obraz świata przemij a, powstaje nowy wielobiegunowy i wielocywilizacyjny porządek globalny. W takich warunkach warto podjąć fascynujący temat globalnego kryzysu Wspólnoty Atlantyckiej, który staje się dramatycznym, a może nawet tragicznym problemem XXI wieku. Można mówić o trzech tra- jektoriach tego kryzysu. Po pierwsze, trajektorii kryzysu Stanów Zjednoczonych jako największe- go mocarstwa w dziejach Świata. Po drugie, trajektorii kryzysu Unii Europejskiej jako organizacji międzynarodowej nowego typu, która nie potrafi jednak stać się rzeczywistym mocarstwem glo- balnym, ważnym podmiotem nowego porządku światowego. Po trzecie, trajektorii kryzysu giną- cej solidarności USA i Unii Europejskiej – gasnącej siły Wspólnoty Atlantyckiej jako dominującego układu sceny globalnej. Ten potrójny kryzys Wspólnoty Atlantyckiej staje się dramatyczną barierą w procesach przezwyciężenia wielkiego kryzysu fi nansowego i gospodarczego lat 2008–2011 oraz w procesach powstania nowego porządku globalnego. Powstaje pytanie, czy Wspólnota Atlantycka jest titanikiem XXI wieku, czy zmierzch potęgi tej Wspólnoty jest już nieodwracalnym wyrokiem
historii. To są problemy i pytania, na które pilnie musimy poszukiwać odpowiedzi. Profesor Antoni Kukliński postuluje, aby krakowska metropolia nauki i kultury zorganizowała w 2012 r. wielką konferencję międzynarodową – The crisis of the Atlantic Community and the reconfi guration of the global scene of the XXI century.
Prof. dr hab. Jan Woroniecki
U źródeł kryzysu.
Szansa czy zagrożenie dla kapitalizmu?
Obecny kryzys, którego końca nie widać i który daje o sobie znać teraz w Europie, krytykowa- nej przez pierwotnego jego sprawcę, należy niestety do „wagi ciężkiej”. Nie tylko z powodu głębi i przewlekłości swoich objawów. Przede wszystkim dlatego, że podważył wiarę w dostosowawczą (i zachowawczą) siłę kapitalizmu i jego nieodłączną – jak dotąd sądzono – cechę, tj. przywiąza- nie i umacnianie demokracji. Gdzie jednak tym razem tkwią korzenie tak głębokiego kryzysu, pierwszego po potwornej wojnie i po triumfi e kapitalizmu w rezultacie upadku – za naszą sprawą – komunizmu i podziału świata na dwa przeciwstawne bloki na przełomie lat 1989–1991? Bezpo- średnie przyczyny kryzysu, zrazu fi nansowego w USA, są dobrze znane i opisane. Obecnie boryka- my się z jego drugą falą i skutkami zastosowanych doraźnych kroków antykryzysowych, których większość prowadzi do powiększenia zadłużenia. Głębszych i trudnych do wyplenienia przyczyn kryzysu doszukiwać się należy nie tyle w chciwości bankierów i wszelkiego autoramentu pośred- ników fi nansowych (co skądinąd nie jest rzeczą nową), lecz w przemianach mentalnościowych bogacących się (czasem na kredyt) szerokich warstw społecznych. Należy się ich także doszukiwać w zachwianiu równowagi między rzeczywistą wytwórczością (produkcja, usługi) i wirtualną usa- modzielniającego się, zamiast służebnego, sektora fi nansowego (spekulacje fi nansowe, zwłaszcza tzw. produktami pochodnymi). W krajach rozwiniętych i niektórych wyłaniających się gospodar- kach do dwóch – już częściowo sprzecznych – motywacji z racji bycia konsumentem i wytwórcą dochodzi masowo trzecia – interes jako inwestora. Ta troista natura sprawia, że dążyć zaczyna- my do maksymalizacji zysku (np. poprzez towarzystwa emerytalne czy maklerów, gdzie lokujemy oszczędności) w możliwie szybkim czasie. Ta presja z kolei motywuje menedżerów do konkurencji o stopę zysku nie na długą metę (inwestycje, produkcja materialna), lecz właśnie w krótkim okresie, głównie w sektorze fi nansowym, chętnie oferującym swoje coraz bardziej skomplikowane i ryzy- kowne „produkty”. W efekcie nie tylko sektor fi nansowy, ale nawet przedsiębiorstwa produkcyjne szukają szczęścia w spekulacjach oraz minimalizacji kosztów (w drodze płac, outsourcingu, gorszej jakości wobec braku możliwości konkurencji cenowej). Następuje erozja morale przedsiębiorców i właścicieli akcji, których mało obchodzą losy fi rm emitentów, co skrupia się na ich pracowni- kach. Pogłębia się nierównowaga między rynkiem, rozbuchanym przy obowiązującej doktrynie neoliberalnej i państwem, zepchniętym na margines na skutek deregulacji. Wszystko to prowadzi do przyspieszonego rozwarstwiania się społeczeństwa, braku dbałości o dobra publiczne i erozji demokracji.
Prof. dr hab. Zdzisław Sadowski
Wielki kryzys a drogi ewolucji systemu rynkowego
Kryzys zapoczątkowany w 2008 r. jest nie tyle bilansem otwarcia XXI stulecia, ile jednym z waż- nych elementów takiego bilansu. Jest on wynikiem wielkiego wynaturzenia, jakiemu uległa gospo- darka rynkowa w ostatnich kilku dziesięcioleciach, polegającego na niebywałym wzroście znacze- nia rynków fi nansowych, które stały się głównym ogniwem gospodarki, działającym niezależnie od procesów produkcji i handlu. Głębokie załamanie na tych rynkach przeniosło się na realną go- spodarkę i stało się ogólnym kryzysem gospodarczym. Świat wszedł w pełen napięć okres zmagań z następstwami kryzysu. Nadmierna zależność od kapitału fi nansowego i rynków fi nansowych stanowi istotne zagrożenie systemowe dla gospodarki światowej. Jednakże kryzys gospodarczy jest tylko częścią problemów XXI wieku. Od szeregu lat obserwuje się inne zjawiska i procesy, podwa- żające warunki ogólnego rozwoju gospodarczego i społecznego, takie jak rujnowanie środowiska naturalnego czy coraz bardziej napięta sytuacja społeczna związana z dysproporcjami poziomów życia. Tworzą one perspektywę pogarszania się warunków życia na ziemi. Jest ona trudna do prze- zwyciężenia, gdyż szybki przyrost ludności świata powoduje ciągły wzrost zapotrzebowania na żywność i produkcję dóbr powszechnego użytku, a bieda, w jakiej żyją masy ludzi, kontrastuje z bogactwem jednostek, rodząc napięcia i konfl ikty, wybuchy rewolucyjne, wojny lokalne i terro- ryzm. Wszystkie te zjawiska składają się na rzeczywisty bilans otwarcia XXI stulecia. Stanowią one wielkie zagrożenia, ale myśl ludzka nie jest wobec nich bezradna. Mechanizmy rynkowe, konieczne jako podstawa funkcjonowania gospodarki, potrzebują wsparcia przez rozumne sterowanie. Jest to osiągalne, ale skala problemów wykracza poza możliwości poszczególnych państw. Niezbędna jest najszersza współpraca międzynarodowa nakierowana na obronę warunków egzystencji. Bez niej w dłuższej perspektywie trudno byłoby spodziewać się pomyślnej przyszłości świata. Już w ciągu XXI stulecia musiałoby następować pogarszanie się warunków życia i rozwoju, uderzając najpierw w najsłabszych, czyli kraje i warstwy ubogie. Ostateczną konsekwencją musiałaby się stać ogólna walka o przetrwanie. Tylko wspólne działanie może temu zapobiec.
Prof. dr hab. Elżbieta Mączyńska
Cywilizacyjne uwarunkowania rozwoju Polski
Pierwsza dekada XXI wieku to okres ostrych sporów na temat roli teorii ekonomii i polity- ki społeczno-gospodarczej w warunkach narastających, trudnych do rozwiązania problemów o wymiarze globalnym, stanowiących swego rodzaju węzły gordyjskie współczesności. Jednen
z takich problemów to naruszenie równowagi w różnych dziedzinach życia i wynikające stąd niebezpieczeństwa dla trwałego, harmonij nego rozwoju świata. Rozstrzygające znaczenie ma tu lokalna, krajowa i ponadnarodowa polityka społeczno-gospodarcza, w tym polityka kształtowa- nia ustroju społeczno-gospodarczego. Obecnie coraz więcej zjawisk społeczno-gospodarczych przemawia za zasadnością tezy, że pierwotne źródła dysfunkcji w gospodarce opartej na wiedzy tkwią przede wszystkim właśnie w błędach ustrojowych. Dominują bowiem rozwiązania typowe dla przemij ającego modelu industrialnego. Dotychczasowe doświadczenia gospodarki globalnej uwydatniają dychotomię wiedzy i mądrości. Podstawowym wyzwaniem jest zatem przeciwdzia- łanie temu. Wyzwanie to w odniesieniu do Polski ma podwójny wymiar. Po pierwsze, łączy się z koniecznością nadrabiania opóźnień w inwestycjach w sferze badań naukowych (B + R), a po drugie, z koniecznością ukierunkowanej na dobrostan społeczno-ekonomiczny intensyfi kacji ra- cjonalnego wdrażania zasobów wiedzy dostępnych w skali globalnej. Wiąże się z tym koniecz- ność futurologicznej refl eksji, w tym refl eksji ustrojowej, wolnej od charakterystycznego obecnie wszechwładnego shorttermizmu, czyli priorytetu celów krótkookresowych. Wydłużenie horyzontu decyzyjnego sprzyja optymalizacji wykorzystania potencjału rozwojowego oraz ograniczaniu sła- bości polskiej gospodarki.
Dr Andrzej Kassenberg
Wyzwania i możliwości dla rozwoju gospodarki z punktu widzenia globalnych problemów
ekologicznych
Skala problemów ekologicznych z roku na rok staje się coraz bardziej poważna i można zary- zykować stwierdzenie, że świat stanął przed widmem kryzysu ekologicznego mogącego w istotny sposób zaburzyć funkcjonowanie gospodarek poszczególnych krajów, jak i prowadzić do poważ- nych problemów społecznych na niewyobrażalną dzisiaj skalę. Globalne problemy ekologiczne stają się podstawowym wyzwaniem dla świata i to nie tylko w wymiarze obecnego pokolenia, ale także w wymiarze następnych generacji. Wytwarzanie dóbr konsumpcyjnych, zwłaszcza ma- terialnych, prowadzi do coraz większego zaangażowania zasobów przyrodniczych mimo popra- wy efektywności ich wykorzystania. Degradacja środowiska, wyczerpywanie się zasobów czy zmiany klimatu wyraźnie wskazują na konieczność poszukiwania nowych rozwiązań i to w skali globalnej. Nie wystarcza już mówienie o minimalizacji oddziaływania na środowisko czy o obej- mowaniu ochroną konserwatorską nowych obszarów. Niezbędne staje się odejście od limitów wyznaczonych przez ilość dostępnych zasobów, jak i zdolności środowiska do poradzenia sobie z odpadami działalności ludzkiej. W system wartości ekonomicznych jako niezbędny czynnik gry rynkowej, włączyć należy różnorodność biologiczną i usługi ekosystemów, a także koszty zewnętrzne i rolę pełnioną przez antyekologiczne subsydia. To wszystko wyznacza nowy para- dygmat rozwoju – rozwoju zrównoważonego, ale nie rozumianego jako kompromis pomiędzy
gospodarką, środowiskiem a społeczeństwem, lecz postrzeganego jako rozwój w granicach wy- znaczonych przez systemy przyrodnicze podtrzymujące życie na kuli ziemskiej. To jest rzeczywi- ste wyzwanie ekorozwojowe.
Prof. dr hab. Stanisław Owsiak
Społeczny wymiar kryzysu — lekcja dla przyszłości
Kryzysy fi nansowe i gospodarcze są zjawiskami nieuniknionymi, ale nie zwalnia to z dążenia do jak najpełniejszego rozpoznania ich przyczyn. Ich wyjaśnieniu sprzyja podejście holistyczne, które pozwala analizować i interpretować przyczyny kryzysów jako splot rożnych zdarzeń w sferze ekonomicznej, społecznej, politycznej, psychologicznej, etycznej itd. Zrozumieniu kryzysu sprzyja analiza funkcjonowania całego modelu społeczno-gospodarczego wraz z ideami i doktrynami, któ- re determinują kształt tego modelu. U podłoża obecnego kryzysu leży wynaturzony neoliberalizm.
Doktryna neoliberalna może przynosić pozytywne skutki w stosunku do tradycyjnej działalności gospodarczej (wytwarzania dóbr i usług). Neoliberalne koncepcje kompletnie zawodzą w przy- padku sektora fi nansowego, w ramach którego przedmiot działalności jest mało przejrzysty. Moż- liwości weryfi kacji transakcji fi nansowych przez rynek są ograniczone. Tymczasem pod hasłami zwiększenia wolności gospodarczej, bardziej efektywnej alokacji zasobów w gospodarce, dokona- no deregulacji rynków fi nansowych, a działalność banków inwestycyjnych wymknęła się zupeł- nie spod kontroli państwa. W sytuacjach kryzysowych doktryna neoliberalna wymusza działania ratunkowe państwa, które jest obiektem nieustających ataków ze strony nurtu neoliberalnego. Pod wpływem doktryny neoliberalnej ograniczona została więc siła ekonomiczna (fi nansowa) państwa niezbędna do działań ratunkowych. Działania ratunkowe angażują potężne środki publiczne, wy- wołują defi cyty budżetowe, powiększają lawinowo dług publiczny, zmuszają do wzrostu obciążeń podatkowych, zmuszają do cięć w wydatkach socjalnych. Kryzysy skutkują potężną redystrybucją dochodów i majątku. Benefi cjentami kryzysu jest bardzo wąska grupa osób. Wzrost edukacji eko- nomicznej społeczeństwa oraz rewolucja w technologii informacji powodują, że ludzie coraz lepiej postrzegają związki między przyczynami kryzysu a nakładanymi na nich ciężarami, czego wyra- zem są potężne protesty ludzi na całym świecie. Obecny kryzys jest groźny nie tylko w wymiarze ekonomicznym, lecz także w politycznym i społecznym. Sytuacja ta wymaga rezygnacji ze skrajnie pojmowanego neoliberalizmu w stosunku do sfery fi nansowej. Konieczne jest wzmocnienie dzia- łalności kontrolnej, regulacyjnej i nadzorczej państwa w stosunku do fi nansowej sfery działalności gospodarczej człowieka.
KOMUNIKAT
Sądu Konkursowego Nagrody Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego im. prof. Edwarda Lipińskiego w 2011 r.
Nagroda im. prof. Edwarda Lipińskiego
jest przyznawana corocznie przez Polskie Towarzystwo Ekonomiczne za książkę wnoszącą nowe wartości do dorobku
nauk ekonomicznych w Polsce,
a opublikowaną w dwóch kolejnych latach poprzedzających rok, w którym nagroda jest przyznawana.
Po przeprowadzeniu postępowania konkursowego Sąd Konkursow y postanowił przyznać
nagrodę w 2011 r.
Bożenie Borkowskiej
za książkę
Regulacja monopolu natur alnego w teorii
i pr aktyce
w ydaną przez Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu w 2009 r.
W pr acach Sądu Konkursowego br ali udział:
prof. prof. S. Ryszard Dom ański, Bogusław Fiedor, Bożena Klimczak, Joanna Kotowicz-Jawor, Witold Kwaśnicki, Elżbieta M ączyńsk a, Jan Lipiński, Urszula Płowiec, Krzysztof Porwit, Stanisław Rudolf, Eugeniusz Rychlewski (przewodniczący), Zdzisław Sadowski,
Czesław Skowronek, Andrzej Sławiński.
Przewodniczący Sądu Konkursowego prof. Eugeniusz Rychlewski Warszawa, 28 września 2011 r.
Pani profesor, porozmawiajmy o kryzysie.
W wydanej przez PTE książce twórcy niemieckiego cudu gospodarczego
Ludwiga Erharda „Dobrobyt dla wszystkich”
w słowie od wydawcy pisze pani o „kryzysie pentagonalnym” i wymienia ogniwa kryzysu, z których najważniejsze jest pierwsze:
„kryzys gospodarki światowej – obnażający dysfunkcje kapitalizmu i neoliberalizmu jako głównej doktryny gospodarki rynkowej”.
W kryzysie tkwimy już od trzech lat – jakie są jego źródła?
Bezpośrednie źródła kryzysu tkwią w sektorze fi nansowym i jego nieprawidłowościach, już po wielekroć opisanych i przeanalizowanych. Za- daję sobie pytanie, czy gdyby ich nie było, to kry- zys by się pojawił czy nie. Moim zdaniem – tak.
Czy byłby tak silny, jak ten? Niektórzy uważają, że to jest pierwszy kryzys globalny wywołany przez pieniądz, który dziś nie zna granic. Na zjawiska kryzysowe trzeba spojrzeć z szerszej perspektywy: to jest kryzys systemowy i w do- datku nie można go sprowadzić wyłącznie do czyjejś winy: sektora fi nansowego albo złych regulacji. Uważam, że wiąże się on z dokonują- cym się przełomem cywilizacyjnym. Mamy oto rozłam między zjawiskami i prawidłowościami kapitalizmu – nazwij my go tak – przemysłowe- go a cywilizacją informacyjną. W tym rozłamie tkwi już zalążek, zarodek kryzysu, ponieważ nie ma spójności między tą nową cywilizacją a roz- wiązaniami regulacyjnymi. Systemy gospodar-
cze i modele ustroju gospodarczego silnie deter- minowane są przez rewolucje technologiczne.
Zarazem przełomy technologiczne prowadzą do zmian stratyfi kacji społecznej. Wiąże się to ściśle ze zmianami systemu komunikacji spo- łecznej. Te trzy czynniki: technologie, system komunikacji społecznej i stratyfi kacja społeczna kształtują system gospodarczy.
A co mamy teraz?
Dziś mamy rewolucję informacyjną – internet i wszystko, co się z nim wiąże. I mamy dezin- dustrializację. Kurczy się klasyczny przemysł, kurczy się na rzecz czegoś nowego, jeszcze nie do końca zdefi niowanego. Irytuje mnie określe- nie „gospodarka oparta na wiedzy”, tak jakby wcześniejsze procesy industrializacji nie były na wiedzy oparte. Obserwujemy zmianę tech- nologii. Dokonuje się też zmiana stratyfi kacji społecznej: dziś prawdziwych kapitalistów już nie ma. Mamy rozpowszechniony system spółek akcyjnych, w których każdy może być akcjona- riuszem, kapitalizm stał się ludowy, ale zarazem menedżerski. Kadra menedżerska wyalienowała się, stała się autonomiczna i dysponuje siłą, której właściciele nie w pełni mogą się przeciwstawić.
Ale odpowiedzialność ponoszą akcjonariusze, którzy mogą stracić część lub całą własność.
A zarządy, mające władzę, zyskują same korzyści.
Właściciel zadowolić się musi jakąś dywidendą, albo i nie – to zależy od sytuacji, a menedżer
