Prac. F
Biblioteka Główna UMK Toruń
o m o r
0 9 0 5 0 ¡2z
S P R A W O Z D A N I A
T O W A R Z Y S T W A N A U K O W E G O W T O R U N I U
22
1 1 1968 — 31 X I I 1968
T O R U Ń 1970
SPRAWOZDANIA
TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU
22
1 I 1968 — 31 XII 1968
I
S P R A W O Z D A N I A
T O W A R Z Y S T W A N A U K O W E G O
W T O R U N I U
REDAKTOR NACZELNY WYDAWNICTW TNT Artur Hutnikiewicz
K o m i t e t R e d a k c y j n y
Przewodniczący: Bożena Osmólska-Piskorska Członkowie:
Ludmiła Roszkówna, Bronisław Włodarski
WYDAWANE Z ZASIŁKU WOJEWÓDZKIEJ RADY NARODOWEJ
W BYDGOSZCZY
Państwowe Wydawnictwo Naukowe Oddział w Poznaniu, 1970
W y d a n i e I . N a k i a d 570 + 80 e g z. A r k . w y d . 5,5. A r k . d r u k . 5. P a p i e r d r u k . s a t . V k i . 70 g, 70X100.
P o d p i s a n o d o d r u k u 10 I I 1970 r . D r u k u k o ń c z o n o w l u t y m 1970 r . C e n a z l 12,—
G r u d z i ą d z k i e Z a k ł a d y G r a f i c z n e , G r u d z i ą d z , p l a c W o ln o ś c i 5. — Z a m ó w i e n i e n r 4471. — P -8 .
■ ■
S P R A W O Z D A N I A
T O W A R Z Y S T W A N A U K O W E G O W T O R U N I U
Nr 22
1 I 1968 — 31 XII 1968
SPIS RZECZY
I. DOROCZNE WALNE ZEBRANIE TOWARZYSTWA
Str.
Przemówienie prezesa Konrada G órsk ieg o ... £ Protokół Walnego Zebrania Towarzystwa Naukowego w Toruniu z dnia
19 lutego 1969 r...14
Sprawozdanie z czynności Towarzystwa za rok 1968 ... 19
Sprawozdanie Skarbnika T ow arzystw a... 29
Protokół Komisji R ew izyjn ej...32
Zmiany w składzie Towarzystwa... 33
II. SPRAWOZDANIA Z POSIEDZEŃ WYDZIAŁ I DĄBROWSKI R.„ Przemysł spożywczy w województwie pomorskim w okresie dwudziestolecia międzywojennego (ref. M. Biskup) . . . 35
BOGUCKI A., Komes w polskich źródłach średniowiecznych (ref. K. Jasiński) 35 SZUFRAJDA A., Przemysł drzewny na Pomorzu Gdańskim i w okręgu bydgoskim od połowy XIX w. (ref. M. B iskup)... 38
BUŁAWA J., Początki trzeciego ordynku w Toruniu (ref. M. Biskup) . . 41
HEJNOSZ W., Źródła do dziejów ekonomii malborskiej, t. 5 ...41
Posiedzenia Komisji H istorycznej... 42
WYDZIAŁ II JAKOWSKA K., „Sól ziemi” Józefa Wittlina. Z dziejów ekspresjonizmu w Polsce (ref. A. Hutnikiewicz)... 45
KRUSZELNICKI Z., Historyzm w sztuce Torunia XVIII wieku . . . . 47
GŁOWACKI K. J., Artysta-rzeźbiarz Wacław Bębnowski (1865—1945) (ref. Z. Kruszelnicki)... ... 50
5
.
KRZYSZTOFORSKI W., POKLEWSKI J., Jan Jerzy Petri — osiemnasto
wieczny malarz toruński (ref. Z. Kruszelnicki)... 52 MICHNOWSKA M., XIV-wieczne malowidło z „Drzewem Życia” i „Sądem
Ostatecznym” w kościele św. Jana w Toruniu (ref. Z. Kruszelnicki) . . 55 Posiedzenia Komisji Filozoficznej... 55 Posiedzenia Komisji Historii S z t u k i... 55 Posiedzenia Komisji Bibliografii i Bibliotekoznawstwa... 56
WYDZIAŁ III
BASIŃSKA H., DEMBIŃSKI B., Badania nad składem osadów wytrąca
jących się w reakcji In(NO3)3+ H 4[Fe(CN)0] (ref. H. Basińska) . . . 56 CZERWIŃSKI Z., NOWAKOWSKI R., Własności elektryczne warstw ad-
sorpcyjnych powstających na granicy fazy krystalicznej NH4H2P 0 4 i jej roztworu nasyconego (ref. Z. Czerwiński)... 56 ORYLSKI Z., Badania nad składem osadów wytrącających się w reakcji
Bi(N03)3+ H 4[Fe(CN)„] (ref. H. B asińska)... 56 K UKL A J., Wpływ środków powierzchniowo czynnych oraz wybranych
substancji na przeciwdziałanie aglomeracji pigmentu (ref. Z. Czerwiński) 56 DMOCH I., Osady i fauna górnojurajska z Kłębów na Pomorzu Zachodnim
(ref. R. G a lo n )...57 TOMCZAK A., Kępa Bazarowa na Wiśle w Toruniu w świetle badań geo
morfologicznych oraz archiwalnych materiałów kartograficznych (ref.
R. G a l o n ) ... 57 PLICHT A W., Wpływ wieku na stopień zbielicowania gleb wytworzonych
z piasków wydmowych mierzei Świny (ref. Z. Prusinkiewicz) . . . 57 REJEWSKI M., Lasy liściaste ziemi chełmińskiej (ref. J. Walas) . . . . 57 ANDRZEJEWSKI H., Zdolność przeżywania żaby wodnej (Rana esculenta
L.) i ropuchy zielonej (Bufo viridis L au r . ) w warunkach blokowania hemoglobiny tlenkiem węgla (ref. J. Czopek)...57 AMPEL R., Parametry keplerowskie orbit galaktycznych gwiazd typów
0 i B (ref. W. Iwanowska)...57 IWANOWSKA W., Statystyczne indeksy populacji gwiazd olbrzymów
typu ...57 IWANISZEWSKA C., Statystyczne indeksy populacji gwiazd zmiennych
typu RR Lyrae (ref. W. Iwanowska)...58 SMOLIŃSKI J., Efekty linii absorpcyjnych w widmach gwiazd o małej
zdolności rozdzielczej (ref. W. Iwanowska) . 58
WOSZCZYK A., Widmo kometarne w zakresach długości fal 3884—3914 1 4180—4752 A (ref. W. Iw anow ska)... 58 WOSZCZYK A., Fotoelektryczne obserwacje komet Ikeya-Seki 1967n
i Honda 1968c (ref. W. Iw anow ska)...58 Posiedzenia Komisji Geograficzno-Geologicznej...58 Posiedzenia Komisji Astronom icznej... 58
WYDZIAŁ IV
NOWAK K., System partyjny Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej KALLAS M., Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807— jej 59
Str.
Str.
powstanie, systematyka i główne instytucje związane z praktyką
i ustawodawstwem szczegółowym (ref. W. Dawidowicz)... 59
MAREK A., Stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu jako podstawa umorzenia postępowania karnego (ref. W. Daszkiewicz)...59
KOLASl NSKI K., Pojęcie i charakter prawny zawieszenia prawa do eme rytury (ref. S. Matysik)... 60
III. MATERIAŁY BIO- I BIBLIOGRAFICZNE CZŁONKÓW WYDZIAŁÓW W y d z i a ł I Bieniak J a n u s z ... 61
Czacharowski A n t o n i ... 62
Guldon Z e n o n ... 63
W y d z i a ł III Błażejewski Franciszek... 65
Bohr Ryszard...66
•»Gąska Stanisław ... 67
Huppenthal L e s ła w ...68
Narębska A n n a ... 69
Szupryczyński J a n ...71
W y d z i a ł IV Gilas Janusz B o g u m ił...74
Sauk J u lia n ... 76
Symonides J a n u s z ...77
7
I
DOROCZNE WALNE ZEBRANIE TOWARZYSTWA w dniu 19 lutego 1969 r.
PRZEMÓWIENIE PREZESA TOWARZYSTWA KONRADA GÓRSKIEGO
O tw ieram Doroczne W alne Zgromadzenie Tow arzystw a Naukowego w Toruniu i zgodnie z u ta rty m od la t zwyczajem pragnę poświęcić naprzód kilka słów uczczeniu pam ięci naszych Członków, którzy zm arli w ciągu roku dzielącego nas od przeszłorocznego W alnego Zgromadzenia.
Odeszli od nas: doc. d r H enryk Misz, prof. d r K azim ierz Piw arsld, d r M aria Słuszkiewiczowa, prof. d r K azim ierz Tymieniecki, M aria Cheł- micka, prof. gimn. Jan Szyc. W tej kolejności podam najw ażniejsze dane o życiu i zasługach naszych Zm arłych. Dziwnym trafem ten, co otw iera ów żałobny pochód, był wśród nich najmłodszy.
H enryk Misz urodził się we W ronkach (woj. poznańskie) dnia 5 m aja 1924 r. Wobec przeniesienia się jego rodziny do Inowrocławia, tam ukoń
czył szkołę podstawową i w stąpił w 1938 r. do G im nazjum im. Jan a Kasprowicza, ale w ybuch w ojny i różne jej konsekw encje spraw iły, że świadectwo dojrzałości uzyskał dopiero w 1947 r. Od jesieni tegoż roku rozpoczął studia z filologii polskiej na UMK i otrzym ał ty tu ł m agistra dnia 31 grudnia 1952 r. Jeszcze jako stu d en t został zastępcą asystenta przy katedrze języka polskiego, aw ansując stopniowo na asystenta (1952), starszego asystenta (1953), adiunkta (1955). D oktorat zrobił w 1961 r., habilitow ał się w 1966 r. Uzyskawszy stopień docenta etatowego, zo
stał w lipcu 1967 r. m ianow any kierow nikiem K ated ry Języka Polskiego na W ydziale H um anistycznym UMK. Zainteresow ania naukowe Misza szły w kierunku badań składniowych i z tego, co zdążył ogłosić, wolno było oczekiwać, że Jego praca przyniesie bardzo cenne i bogate wyniki.
Był on niew ątpliw ie jednym z najzdolniejszych wychowanków naszego uniw ersytetu i z biegiem czasu mógł się stać jego chlubą. Był również doskonałym dydaktykiem , um iejącym wzbudzić w młodzieży praw dziw e zainteresow anie dla tru d n ej problem atyki językoznawczej. N iestety, by
liśmy świadkam i postępującej wciąż ruiny jego zdrowia i przedwczesna śmierć była nieuchronnym różnych niedom agań następstw em .
9
K azim ierz Piw arski, urodzony w K rakow ie dnia 19 lutego 1903 r., kończył nauki średnie i wyższe w swym rodzinnym mieście i tam też został pow ołany na profesora historii now ożytnej w 1946 r. Po pew nym czasie został przeniesiony na stanow isko profesora w U ni
w ersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1953— 1966), po czym znów wrócił do U niw ersytetu Jagiellońskiego. Jego prace badawcze dotyczyły historii P ru s Książęcych, Pomorza, Śląska, a także pew nych w ydarzeń historii najnowszej, jak układ m onachijski 1938 r. P iw arski był członkiem rzeczywistym PAN, w ieloletnim dyrektorem Biblioteki PAN w Krakowie, członkiem w ielu kom itetów naukow ych i tow arzystw naukowych, w ielokrotnie odznaczony wysokimi odznaczeniami państw o
wymi.
M aria Słuszkiewiczowa, urodzona dnia 20 stycznia 1902 r. w Roma- ncw ej Woli (powiat Sanok), studiow ała filologię polską na U niw ersy
tecie Jan a Kazim ierza we Lwowie w 1. 1920— 1924. Doktoryzowała się w 1926 r. Pracow ała jako nauczycielka gim nazjalna w szkolnictwie lwow
skim, podczas w ojny uczestniczyła w tajn y m nauczaniu, a po wojnie przeniósłszy się w raz z rodziną do Torunia była czynna w szkolnictwie naszego miasta. Od 1947 r. została zaangażowana na UMK jako w ykła
dowczyni m etodyki nauczania języka polskiego, a przez pewien czas pełniła obowiązki adiunkta przy katedrze historii lite ra tu ry polskiej.- Jej prace naukow e należą do dziedziny językoznaw stw a słowiańskiego (m. in. studia nad językiem góm ołużyckim i słowiańskim). Była również w spółautorką podręcznika gram atyki polskiej dla szkół średnich.
W osobie K azim ierza Tymienieckiego współczesna historiografia polska poniosła jedną z najw iększych strat, jaką ponieść mogła. Pochodził z Kielc, gdzie się urodził dnia 19 grudnia 1887 r. Uczęszczał naprzód do gim nazjum rządowego w swym rodzinnym mieście, a po strajku szkolnym 1905 r. przeniósł się do W arszawy, gdzie ukończył jedno z po
w stałych wówczas gimnazjów pryw atnych z polskim językiem w ykła
dowym. Studiow ał historię w Krakowie, a po uzyskaniu dyplom u doktor
skiego pogłębiał swą wiedzę na uniw ersytecie w Lipsku i P aryżu (Sor
bona i Ecole des H autes Etudes). Bezpośrednio przed w ybuchem I w ojny światow ej pracow ał w A rchiw um Głównym A kt D aw nych w W ar
szawie, a po utw orzeniu wskrzeszonego U niw ersytetu W arszawskiego zaczął na nim w ykładać historię średniowieczną i nauki pomocnicze historii. Od kw ietnia 1919 r. objął katedrę historii średniowiecznej w Poznaniu i odtąd pozostał już w ierny tem u uniw ersytetow i. Po w y
buchu II w ojny światow ej został aresztowany, a potem wysiedlony. Od w rześnia 1942 r. zamieszkał w M ilanówku pod W arszawą i dojeżdżając codziennie do W arszaw y w ykładał tu na tajny m U niw ersytecie Ziem Zachodnich, na U niw ersytecie W arszawskim i naw et w liceach. Po w ojnie wrócił do Poznania i tu w ykładał aż do przejścia na em eryturę.
Był członkiem wielu tow arzystw naukow ych: Polskiej Akademii Umie-
jętności, Tow arzystw a Naukowego w W arszawie, w Poznaniu, W rocła
wiu, Toruniu, członkiem zrazu tytularny m , a od 1957 r. rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Odznaczony najw yższym i odznaczeniami p ań stwowymi, m. in. K rzyżem Kom andorskim O rderu Odrodzenia Polski i S ztandarem P racy I Klasy. Niepodobna jest dać w p aru sławach poję
cia o zakresie i bogactwie w yników pracy naukow ej Tymienieckiego.
Dość powiedzieć, że stał się jednym z najw iększych przedstaw icieli wiedzy historycznej w Polsce i w nauce światowej, a jego m onum entalne dzieło Ziem ie polskie w starożytności (1951) jedną z najw ybitniejszych pozycji w dorobku polskiej nauki historycznej. P rzed ogromem tej p ra cy i tych osiągnięć ludzkiego intelek tu można tylko schylić głowę.
M aria Chełmicka, urodzona 27 kw ietnia 1901 r. w Gdańsku, dzia
łaczka narodow a na terenie zaboru pruskiego i Gdańska, więziona i prze
śladow ana przez władze hitlerow skie, w 1. 1940—1945 — w ięźniarka obozu koncentracyjnego w Ravensbriick, była cenną i zasłużoną p ra- cowniczką Działu W ym iany Tow arzystw a Naukowego w Toruniu od 1951 r. aż do przejścia na em ery turę w dniu 31 grudnia 1965 r. Jej doskonała znajomość języków obcych i sumienność w w ykonyw aniu obowiązków spraw iły, że wszystko, co wniosła do życia organizacyj
nego naszego tow arzystw a, będziem y wspom inać z praw dziw ym uzna
niem i wdzięcznością.
Ja n Szyc, urodzony 22 czerwca 1893 r. w W arszawie, z w ykształce
nia fizyk i m atem atyk, człowiek, k tó ry przepracow ał w nauczycielstwie przeszło 55 lat, zapisał się na naszym teren ie naprzód jako nauczyciel G im nazjum toruńskiego w 1. 1922— 1951, potem jako jeden ze współ
organizatorów Zakładu Fizyki UMK, współzałożyciel Polskiego Towa
rzystw a Fizycznego w Toruniu (1946), wreszcie jako współzałożyciel, organizator i w ieloletni prezes Tow arzystw a Miłośników Astronomii (od 1953 r.). Był również organizatorem i w ieloletnim kierow nikiem Ogni
ska Metodycznego Fizyki w Toruniu. W zór człowieka, k tó ry umiał łączyć zainteresow ania naukowe z żywym odczuciem potrzeby działal
ności społecznej, m ającej na celu upowszechnienie wiedzy w najszer
szych w arstw ach naszego narodu. W uznaniu jego zasług uzyskał też liczne odznaczenia państw ow e i nagrody, m. in. K rzyż K aw alerski O rderu Odrodzenia Polski.
Uezcijmy pamięć naszych Zm arłych chwilą milczenia.
W bieżącym roku kończy się kadencja Zarządu w ybranego 19 lutego 1966 r. na okres 3 lat. W związku z tym chcę w spraw ozdaniu moim ograniczyć się do podania kilku cyfr, ilustrujących działalność Towa
rzystw a w czasie 3-letniej kadencji obecnego Zarządu i zaszłe w tym okresie w życiu Tow arzystw a zmiany. Liczba członków Towarzystwa na początku kadencji obecnego Zarządu wynosiła 304 osoby. Zm arło od tego czasu 13 członków oraz 8 skreślono. Liczba członków p rzy końcu 1968 r. wynosiła 357, zatem — uw zględniając odejście członków zm ar
l i
łych i skreślonych — nowych członków w tym okresie przybyło 74, są to przew ażnie młodzi pracow nicy nauki.
Bez zakłóceń i pomyślnie przebiegała akcja wydawnicza, która sta
nowi podstawowe zadanie działalności Tow arzystw a. I ta k w ydano d ru kiem w ciągu tych 3 lat:
W roku 1966 — poz. 26 o objętości — 287,75 ark.
„ 1967 — „ 27 „ — 271,25 „
„ 1968 — „ 27 „ — 327,— „ Razem poz. 80 o objętości — 886,— ark.
44 pozycje, tj. 55%, stanow ią w ydaw nictw a w ydane przez młodszych pracowników nauki. Poza ty m bardzo znaczny był udział młodszych pracowników naukow ych w opracowaniu zbiorowych m onografii K rusz
wicy i Chełm na oraz w opracowaniu m ateriałów dla „Zapisek Histo
rycznych”. Zatem w ydaw nictw a Tow arzystw a — poza poważnym w kła
dem do n auki polskiej — spełniają jeszcze inne, niem niej w ażne zadanie, budzą inicjatyw ę młodszych pracowników nauki, u łatw iają im s ta rt naukow y przez publikow anie ich prac.
Z akcją wydawniczą związana jest w ym iana w ydaw nictw , w ram ach której utrzym uje Tow arzystw o żywe k o n takty z licznymi instytucjam i naukow ym i krajow ym i i zagranicznymi. K ontakty te obejmowały w ostat
nim 3-leciu przeciętnie 63 instytucje krajow e i 195 zagranicznych w 30 krajach. Wysłano w tym okresie ogółem 6905 egzem plarzy w ydaw nictw własnych, a otrzym ano 6890 zagranicznych. W ydawnictwa nasze w ysyłane za granicę pełnią ważną rolę propagandową. Docierając do licz
nych zagranicznych insty tucji i bibliotek — są one świadectwem aktyw nej działalności naukow ej naszego ośrodka, a w ydaw nictw a historyczne, zwłaszcza źródłowe dotyczące Pom orza i ziem z nim związanych, pro
stu ją tendencyjnie fałszowaną w licznych publikacjach zachodnionie- mieckich kół rew izjonistycznych historię tych ziem. Poza tym akcja w ym iany zagranicznej daje Towarzystwu, bez konieczności w ydania dewiz,, dużo, bo przeciętnie około 2000 egz. trudno osiągalnych dzieł naukow ych zagranicznych, bardzo cennych dla nauki polskiej. One po
zw alają naukowcom polskim na szybkie poznanie wielu najnow szych publikacji zagranicznych oraz na zajmowanie — zwłaszcza wobec prac historycznych dotyczących ziem pomorskich — stanow iska w pracach historycznych naszego ośrodka oraz w recenzjach polemicznych.
Ważnym kierunkiem działalności statutow ej Tow arzystw a są także badania naukowe. Dotyczyły one przede wszystkim zagadnień histo
rycznych, szczególnie polskości Pomorza, badań etnograficznych i geo
graficznych regionu pomorskiego. Tow arzystw o udzielało kierownikom badań na ich wniosek pomocy finansow ej dla 'wykonania różnych czyn
ności pomocniczych związanych z odnośnymi badaniami. W latach 1966
— 1968 udzieliło Towarzystwo pomocy finansow ej w łącznej kwocie 210 000 zł na przeciętnie 12 badań rocznie. W porów naniu z poprzednim okresem 3-letnim , w k tórym udzielono pomocy n a badania naukow e łącznie na kw otę 78 821 zł jest to kw ota o 160% większa. W ostatnich latach badania skierow ane są przede w szystkim na zagadnienia związane z obchodami 500-lecia urodzin K opernika oraz z opracowaniem obszer
nej monografii ziemi chełm ińskiej i dobrzyńskiej.
Cenne usługi daje naszym członkom i licznym instytucjom nauko
w ym czynna od 1948 r. przy naszym Tow arzystw ie Pracow nia M ikro
filmowa. Zadaniem jej było przede wszystkim: powielanie m etodą foto
graficzną starodruków , m ateriałów archiw alnych i innych dla potrzeb nauki. Pracow nia w ykonała w ostatnim 3-leciu 67 818 zdjęć m ikrofil
mowych oraz 26 977 fotokopii i powiększeń. Pracow nia mikrofilmowa posiada bogate archiwum , w którym grom adzi się w m ikrofilm ach lub odbitkach cenniejsze dla tutejszego środowiska naukowego m ateriały historyczne. Z archiw um tego korzystają pracow nicy naukow i miejscowi i zamiejscowi, odczytując zm ikrofilm owane dokum enty za pomocą znaj
dującego się w pracow ni lektora.
Bardzo żywa była akcja popularyzacji w iedzy przez Towarzystwo.
Rozwijała się ona w form ie odczytów — przew ażnie w terenie — sesji naukow ych i w ykładów odbywających się na prow adzonych od 1965 r.
„Studiach wiedzy o regionie”. W 1. 1966— 1968 odczytów i referatów ta
kich było 31 oraz w ykładów w ram ach terenow ych Studiów Wiedzy 0 Regionie — 51.
Na W ydziałach i w Komisjach referow ano prac lub wygłoszonych referatów łącznie 168.
Poważniejszym i w ostatnim 3-letnim okresie zorganizowanymi przez Towarzystwo (samodzielnie lub z innym i organizacjami) im prezam i n au kowymi były: Sesja Naukowa H istoryków w ram ach obchodu 1000-lecia Państw a Polskiego i 500 rocznicy Pokoju Toruńskiego (wspólnie z Polskim Tow arzystw em Historycznym). Sesja Naukow a poświęcona 400-leciu za
łożenia akademickiego gim nazjum toruńskiego (wspólnie z K om itetem Obchodu 400-lecia gimnazjum) oraz uroczystość jubileuszowa 60-lecia istnienia „Zapisek H istorycznych”.
Skoro działalność Towarzystwa w minionym 3-leciu, jak to w yka
zuje niniejsze kró tkie spraw ozdanie — była tak owocna, skoro Towa
rzystw o mogło się nadal rozwijać i stać się nieodzowną bazą naukow ą nie tylko dla społeczności uniw ersyteckiej w Toruniu, lecz także licz
nych pracow ników nauki i osób spoza Torunia, to zawdzięczamy to przede w szystkim życzliwemu ustosunkow aniu się do naszego Towa
rzystw a i zrozum ieniu jego potrzeb przez następujące organa w ładzy 1 instytu cje udzielające nam dotacji: P rezydium WRN w Bydgosz
czy i K om itety PZPR — Wojewódzki (w Bydgoszczy) i M iejski (w Toru
niu) — oraz Polską Akademię Nauk, której opiece i pomocy m ate- 13
rialncj zawdzięczamy rozwój naszej działalności wydawniczej. Czuję się wobec tego w obowiązku podziękować z tego m iejsca wym ienionym instytucjom i osobom, a w szczególności Przewodniczącem u Prezydium WRN w Bydgoszczy ob. posłowi Aleksandrow i Szmidtowi za jego zawsze pełne życzliwości odnoszenie się do potrzeb naszego Tow arzy
stwa. P ragnę także w yrazić serdeczne podziękowanie Państw ow em u W ydaw nictw u Naukowemu — Oddziałowi w Poznaniu, kierow nictw u i pracow nikom Zakładów G raficznych w Toruniu i wszystkim, którzy swoją pracą i swoim życzliwym do nas stosunkiem pomogli Tow arzy
stw u pokonać trudności i kroczyć po drodze dalszego pomyślnego roz
woju. Poza tym pragnąłbym złożyć w yrazy serdecznego podziękowania dla moich współpracowników, członków Zarządu, w szczególności dla prof. dra M ariana Biskupa, niezmordowanego i pełnego energii sekre
tarza generalnego, dla prof. dra A rtu ra H utnikiewicza, dzięki którem u nasza działalność w ydaw nicza rozw ija się spraw nie i system atycznie, dla dra Stefana Dembińskiego, naszego nieocenionego skarbnika, którego doświadczeniu i w iedzy fachowej zawdzięczamy wiele.
Wreszcie chciałbym złożyć najgorętsze podziękowanie dla w szyst
kich pracowników Biura TNT, Pracow ni M ikrofilmów i Naczelnej Re
dakcji W ydaw nictw , oraz dla człowieka, k tó ry czuwa nad całością na
szego życia adm inistracyjnego i organizacyjnego, dyrektora m gra A loj
zego K irsteina.
P R O T O K Ó Ł
DOROCZNEGO WALNEGO ZEBRANIA TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU
Z DNIA 19 LUTEGO 1969 R.
P o r z ą d e k o b r a d Część I — publiczna
1. Zagajenie i omówienie działalności Tow arzystw a — prezes.
2. W ykład: „W ypraw a do Islandii” — prof. d r R ajm und Galon.
Część II — zam knięta 3. W ybór P rezydium Zebrania.
4. Odczytanie i przyjęcie protokółu z zeszłorocznego Walnego Zebra
nia.
5. Spraw ozdanie Zarządu za rok 1968: a) sekretarza generalnego, b) skarbnika.
6. Sprawozdanie K om isji Rew izyjnej.
7. D yskusja nad sprawozdaniami.
8. Powzięcie uchw ały co do absolutorium dla Zarządu.
9. W ybór Zarządu: prezesa, wiceprezesa, sekretarza generalnego, skarb
nika, redaktora naczelnego oraz trzech członków.
10. W ybór K om isji Rewizyjnej.
11. U stalenie składek członkowskich na rok 1869.
12. Ogłoszenie nazwisk nowych członków W ydziałów i członków zwy
czajnych.
13. W alne wnioski.
Ad 3. Na wniosek prezesa, prof. dra K onrada Górskiego, powołano na przewodniczącego W alnego Zgromadzenia — prof. dra E rnesta Pisehingera, a na sekretarza — doc. dra Janusza Bieniaka.
Ad 4. O dczytany protokół z zeszłorocznego zebrania przyjęto jedno
myślnie.
Ad 5. a. S ekretarz generalny Towarzystwa, prof. d r M arian Biskup, od
czytał spraw ozdanie z działalności Tow arzystw a w 1968 r. N a
stępnie omówił program prac na lata najbliższe, ze szczególnym uwzględnieniem: a) w ielkich m onografii regionalnych o charak
terze naukow ym z udziałem specjalistów różnych dyscyplin — ziemi chełm ińskiej, ziemi dobrzyńskiej, potem K ujaw , K rajn y i Borów Tucholskich, w dalszej zaś przyszłości Torunia; b) w łącze
nia się Tow arzystw a w obchody o charakterze ogólnopolskim — obecnie 25-lecie Polski Ludowej, później rocznicy k opem ikańskiej;
c) uczczenia uroczystości 100-lecia Tow arzystw a w 1975 r. po
przez m onografię jego dziejów, opracowania poświęcone poszcze
gólnym jego działaczom oraz księgę pam iątkow ą, zaw ierającą p ra ce z zakresu historii nauki w dwóch tomach: hum anistycznym i m atem atyczno-przyrodniczym ; d) kontynuow ania S tudium Wie
dzy o Regionie.
b. Skarbnik Towarzystwa, dr S tefan Dembiński, odczytał spraw o
zdanie z działalności finansowej TNT.
Ad 6. Spraw ozdanie Komisji Rew izyjnej odczytała prof. d r W ilhelm ina Iwanowska, wnosząc w im ieniu K om isji o udzielenie absolutorium ustępującem u Zarządowi.
Ad 7. W dyskusji nad spraw ozdaniam i ^wzięło udział 11 osób, na których przedłożenia udzielił odpowiedzi sekretarz generalny. D yskusja
dotyczyła kilku zagadnień.
A. Spraw a ustosunkow ania się do działalności W ydziału III. Głos zabrał prof. d r Józef Mikulski, pro testując przeciwko dyskrym inacji W ydziału, która znalazła w yraz: a) w spraw ozdaniu sekretarza generał-
nego (opuszczenie tytułów 15 prac reierow anych na posiedzeniu W y
działu), b) w działalności w ydaw niczej Tow arzystw a (mała liczba d ru kowanych prac III W ydziału, gorszy druk). D r A ndrzej Woszczyk zwró
cił uwagę na: a) niepokojąco niską frekw encję członków III W ydziału na w alnym zebraniu, b) nikłą reprezentację prac z dziedziny m ate
m atyki, fizyki i chemii w w ydaw nictw ach Towarzystwa, c) długi cykl produkcyjny tych w ydaw nictw , co zresztą odnosi się do wszystkich wydziałów. Doc. d r W ładysław N iewiarowski poruszył spraw ę zm niej
szania — bez w iedzy k ated r — nakładów publikacji geograficznych.
Odpowiedź swą sekretarz generalny zaczął od odczytania pełnego w y
kazu tytułów w spom nianych 15 prac, zaznaczając, iż ich pominięcie w spraw ozdaniu wynikło nie ze złej woli, lecz ze słabej znajomości term inologii przyrodniczej wśród niespecjalistów. Działalność w ydaw nicza Tow arzystw a obejm uje także bez jakiejkolw iek różnicy — W y
dział III, .ponieważ: a) prace z dziedziny geografii i przyrody w ystę
p u ją we w szystkich monografiach regionalnych, a także w publikacjach popularnonaukow ych; b) W ydział III otrzym ał w 1968 r. dokładnie tyle arkuszy, ile żądał; c) Tow arzystw o finansuje również badania przyrod
nicze. W ystępują natom iast trudności obiektywne, mianowicie: a) w y
daw nictw a nie przyjm ują osobnych prac m niejszych niż 1 arkusz, a dzieła z dziedziny m atem atyki, fizyki lub chemii odznaczają się na ogół drobnym i rozm iaram i; b) nie da się skrócić cyklów produkcyjnych, ponieważ nie ma w Toruniu samodzielnego oddziału PWN; c) decyzja o nakładach uzależniona jest od PWN — zresztą Redakcja Naczelna w in
na w tej spraw ie konsultować się z odpowiednim kom itetem redakcyj
nym. W konsekw encji — nie ma dyskrym inacji W ydziału III w Towa
rzystwie, jest natom iast słabe zainteresow anie spraw am i Towarzystwa ze strony członków W ydziału, co przejaw ia się zarówno w niskiej frek
w encji na w alnym zebraniu, jak w tym, że Wydział nie włączał się w obchody sesji naukow ych (np. M arii Skłodowskiej-Curie). S ekretarz generalny zaapelował przeto o większą aktywność W ydziału III oraz zapewnił włączenie do planu badań Tow arzystw a wszelkich prac, jeśli nie będą one figurow ały uprzednio w planach katedr uniw ersyteckich.
B. S tru k tu ra organizacyjna Towarzystwa. W tej spraw ie w ystąpił d r Sławom ir Kalem bka, uważając, że stan dotychczasowy, jako elitarny, nie sprzyja aktyw izacji rzesz członkowskich. D yskutant zaproponował powołanie kom isji dla zrewidowania obecnego statu tu Towarzystwa, sugerując przy tym : a) zmianę sposobu pow oływ ania członków W ydzia
łów, b) przyznanie każdem u członkowi praw a do przedstaw ienia prac do druku bez pośredników, c) w prowadzenie do Zarządu reprezentantów członków zwyczajnych, d) przyciągnięcie do Tow arzystw a w ybitniejszych regionalistów nie powiązanych z U niw ersytetem . Wniosek dra K alem bki poparli kolejno: d r W iesław Kokociński, doc. d r Janusz Gilas i doc. d r
M irosław K asjan, m otyw ując to — podobnie jak przedm ówca — koniecz
nością zwiększenia aktyw ności TNT. Doc. Gilas ¡zauważył p rzy tym , że a) § 8 statu tu zezwala każdem u członkowi na zgłaszanie prac naukow ych, b) komisje wydziałowe Tow arzystw a, do których m ają dostęp człon
kowie zwyczajni, zbierają się nieczęsto. W odpowiedzi prezes Towa
rzystw a zapoznał zebranych z genezą obecnego podziału członków; w y
nikł on mianowicie z w ym agań w ładz dotujących Towarzystwo, aby zorganizowało się ono na wzór akademicki. W związku z tym opraco
wano regulam in tw oizenia się Wydziałów, dziś zresztą już nieco zm ody
fikowany. Możliwości aktyw izacji członków zwyczajnych tkw ią w kom i
sjach wydziałowych, których praca wym aga uspraw nienia. Członkowie mogą żądać od Zarządu zm iany przewodniczącego komisji. Doc. d r J a n Szupryczyński w skazał na precedensy istnienia tow arzystw nauko
w ych nie opartych na schemacie akadem ickim i sform ułow ał wniosek dom agający się natychm iastowego w yboru kom isji dla zbadania możli
wości przekształcenia stru k tu ry organizacyjnej Tow arzystw a; komisja ta przedstaw iłaby swe p ro jek ty na następnym w alnym zebraniu. Se
k reta rz generalny uznał spraw ę za godną rozważenia i zaproponował, aby do w yłonienia odnośnej kom isji upoważnić przyszły Zarząd, przy czym wnioski komisji m iałyby zostać przedłożone tem uż Zarządowi już w drugiej połowie br.
Wobec zgłoszenia dwóch odrębnych wniosków przewodniczący za
rządził głosowanie. Wniosek doc. Szupryozyńskiego otrzym ał 30, wniosek zaś sekretarza generalnego 13 głosów. Z kolei do postulow anej komisji zaproponowano prof. Biskupa, doc. Gilasa, dra K alem kę doc. K asjana
i doc. Szupryczyńskiego — zebrani zaakceptow ali ten skład 46 głosami przy 12 w strzym ujących się. W ybór przewodniczącego pozostawiono sam ej komisji. W w yniku przeprow adzonej dodatkowo dyskusji nad kom petencjam i w ybranej kom isji uzgodniono, że celem jej będzie opra
cowanie projektu zmian regulam inow ych w zakresie doboru członków Wydziałów. P ro jek t ten ma być przedłożony Zarządowi, który p rzed
staw i go n a najbliższym w alnym zgromadzeniu. W związku z ty m p ro jekt zostanie na miesiąc przed w alnym zebraniem rozesłany w szystkim członkom Towarzystwa.
C. Działalność popularyzatorska Tow arzystw a. D r K alem bka postulo
w ał rozszerzenie tej działalności, głównie w dziedzinie nau k m atem a
tyczno-przyrodniczych; sekretarz generalny zgodził się z tą sugestią.
D. U spraw nienie toku obrad w alnego zgromadzenia. P ro jek t dra Kalem bki, aby przed w alnym zebraniem rozsyłać w szystkim członkom teksty sprawozdań, zyskał aprobatę ze strony sekretarza generalnego.
E. Kolejność m onografii regionalnych. Nawiązując do nazw y Towa
rzystw a, prof. Galon zaproponował w ydanie drukiem w pierw szej kolej-
2 — S p r a w o z d a n i e T N T 17
ności m onografii Torunia (na 100-lecie Towarzystwa). S ekretarz gene
raln y nie w idzi jednak możliwości zapewnienia w bliskiej przyszłości zespołu autorskiego ze stron y historyków , którzy by mogli zrealizować przedsięwzięcie w proponow anym term inie.
Ad 8. Zebrani uchw alili absolutorium dla ustępującego Zarządu 55 gło
sami przy 3 w strzym ujących się.
Ad 9. Przew odniczący walnego zgromadzenia odczytał listę kandydatów do Zarządu, przedstaw ioną przez ustępujący Zarząd: prof. K on
rad Górski (prezes), prof. Sw inarski (wiceprezes), prof. Biskup (se
k reta rz generalny), d r Dembiński (skarbnik), prof. H utnikiew icz (redaktor naczelny), prof. Galon, doc. Salmonowicz, doc. Szysz
kowski (członkowie). Z sali zgłoszono nadto k an dy d atu ry doc.
Szupryczyńskiego i dra K alem bki na członków Zarządu.
Zarządzone w ybory dały następujący rezultat:
Prezes: prof. d r K onrad G órski — 58 głosów Wiceprezes: prof. d r A ntoni Sw inarski — 58 głosów S ekretarz generalny: prof. d r M arian Biskup — 55 głosów Skarbnik: d r Stefan Dembiński — 52 głosy R edaktor Naczelny: prof. d r A rtu r H utnikiew icz — 57 głosów Członkowie: prof. d r R ajm und Galon — 58 głosów
doc. d r Stanisław Salmonowicz — 42 głosy doc. d r Ja n Szupryczyński — 32 głosy doc. d r Wacław Szyszkowski — 25 głosów d r Sław om ir K alem bka — 12 głosów
Ad 10. Przew odniczący walnego zgromadzenia odczytał listę kandyda
tów do K om isji Rew izyjnej, przedstaw ioną przez ustępujący Za
rząd: prof. Hejnosz, prof. Iwanowska, prof. Żytkowicz. Z sali zgłoszono nadto kand ydaturę doc. Szyszkowskiego, natom iast prof. Iw anowska w ycofała swą kandydaturę. W alne zgromadze
nie w ybrało jednogłośnie Kom isję Rewizyją w składzie: prof. dr W ojciech Hejnosz, doc. d r W acław Szyszkowski, prof. d r Leonid
Żytkowicz.
Ad 11. Zgromadzenie uchw aliło wysokość rocznych składek członkow
skich w edług projektu Zarządu, tj. 60 zł dla miejscowych człon
ków Wydziałów, a 20 zł dla pozostałych członków, z praw em nieodpłatnego otrzym ania przez wszystkich członków „Spraw oz
dań TNT” po uiszczeniu rocznej składki.
Ad 12. Przew odniczący walnego zgromadzenia odczytał listę nowych członków W ydziałów i członków zwyczajnych.
Ad 13. Prezes Tow arzystw a zaapelował do prof. Mikulskiego o wycofanie protestu (zob. 7A), ponieważ odpowiedź sekretarza generalnego,
— w ybrany
— w ybrany
— w ybrany
— w ybrany
— w ybrany
— w ybrany
— w y brany
— w ybrany
p . \ --- --- i - 1 ... -1'--- ■ ■■ -
•
jak się zdaje, dostatecznie w yjaśniła dyskutow aną sprawę. Prof.
M ikulski stw ierdził jednak, że w yjaśnienia sekretarza generalnego go nie zadowoliły. Przewodniczący w alnego zgromadzenia, prof.
dr E rnest Pischinger, zam knął obrady, składając życzenia nowo w ybranem u Zarządowi.
(—) Janusz Bieniak (—) Ernest Pischinger
Sekretarz Zebrania Przewodniczący Zebrania
S P R A W O Z D A N I E
Z CZYNNOŚCI TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU
I ZA ROK 1968
T o w a r z y s t w o N a u k o w e w T o r u n i u liczyło, w dniu 31 X II 1968 r. 357 członków, w tym 145 członków Wydziałów, a 212 członków zwyczajnych. W roku sprawozdawczym przybyło 21 członków, a ubyło: 2 członków W ydziału i 2 członków zwyczajnych z powodu śmierci, oraz 3 członków na skutek skreślenia z listy członków.
Z a r z ą d T o w a r z y s t w a pracow ał w składzie: prezes — K on
rad Górski, w iceprezes — A ntoni Swinarski, sekretarz generalny — M arian Biskup, skarbnik — S tefan Dembiński, redak to r naczelny — A rtu r Hutnikiewicz, członkowie Zarządu: Tadeusz Grudziński, W iktor K ornatow ski, R ajm und Galon, oraz przewodniczący Wydziałów: K arol ( Górski, Tadeusz Czeżowski, Alina Ulińska; W ydział IV reprezentow any
był na posiedzeniu Zarządu przez sekretarza W ydziału W acława Szysz- kowskiego.
Zarząd odbył w roku sprawozdawczym 4 posiedzenia, podejm ując 35 uchwał. P rzy Zarządzie działały: 5 komisji, 2 kom itety redakcyjne i Redakcja Naczelna W ydaw nictw TNT. Kom isja do Spraw Zleconych Prac Naukowych pracow ała w składzie: K arol Górski, Wojciech Hejnosz, Zofia Abramowiczówna, B arbara Józefowiczowa, Stanisław Balcerzyk i Z ygm unt Prusinkiewicz. K om isja opiniowała w szystkie umowy zlecenia na w ykonanie prac naukow ych w zakresie akcji wydaw niczej, akcji od
czytowej i badań naukow ych objętych planem badań. Komisja do Zleco
nych Prac N ienaukowych w składzie: K rystyna Porębska i Amalia Rosińska opiniowały umowy zlecenia na pracę nie m ające ch arakteru prac naukow ych. Kom isja Upowszechniania N auki pracow ała w składzie:
W ładysław N iewiarowski — przewodniczący i Sław om ir K alem bka — sekretarz. Komisja ta — po zakończeniu w kw ietniu 1968 r. „Studium Wiedzy o Regionie” w Rypinie oraz w m aju tegoż roku II cyklu „S tu dium ” w Chełmnie, zorganizowała w roku sprawozdawczym „Studium Wiedzy o Regionie” w Nakle, które obejmie 13 w ykładów i trw ać będzie
19
do m aja 1969 r. Komisja K opem ikańska pracow ała w składzie: W ilhel
m ina Iwanowska — przewodnicząca, Bronisław Nadolski — sekretarz.
Na posiedzeniu adm inistracyjnym w dniu 23 III 1968 r. w ysłuchano spraw ozdania z działalności poszczególnych sekcji Komisji, zatwierdzono uzupełniony plan „Biblioteczki K opernikańskiej” oraz postanowiono zwrócić się do Zarządu z wnioskiem o ponowne ogłoszenie konkursu na pracę pt. „Mikołaj K opernik — człowiek uczony epoki O drodzenia”.
K om itet R edakcyjny „Spraw ozdań TNT” pracow ał w składzie: Bo
żena O sm ólska-Piskorska — przewodnicząca, Bronisław W łodarski i R aj
m und Galon — członkowie. K om itet odbył jedno posiedzenie adm in istra
cyjne (20X11 1968), na którym skontrolow ał stan przygotow ania do druku „Spraw ozdań” n r 21 za rok 1967 oraz omówił spraw ę podnie
sienia w artości inform acyjnej tego w ydaw nictw a. W tym przedmiocie postulowano pod adresem Zarządu: rozbudow anie działu inform acji do
tyczącej działalności naukow ej Wydziałów i K om isji oraz umieszczenie w części sprawozdawczej odnoszącej się do w alnego zebrania TNT krótkiego spraw ozdania z wygłoszonego odczytu. W roku spraw ozdaw czym w ydano „Spraw ozdania” n r 20 za rok 1966.
K om itet R edakcyjny Prac Popularnonaukow ych w składzie: Andrzej Tomczak — przewodniczący, W anda Zabłocka — zastępca przew odniczą
cego i Franciszek Pepłow ski — sekretarz, odbył dwa posiedzenia. W ra mach serii prac popularnonaukow ych w yszły w roku sprawozdawczym:
pierw szy tom „Biblioteczki K opernikańskiej” — praca K arola G ó r s k i e g o : Dom i środowisko rodzinne M ikołaja Kopernika oraz obszerna praca zbiorowa pod redakcją M ariana Biskupa (35 ark.) Dzieje Chełmna i jego regionu. W przygotow aniu są: II tom „Biblioteczki K opernikań
sk iej”, tj. praca Bohdana R y m a s z e w s k i e g o : Toruń w czasach Kopernika, oraz Monografia m. Inowrocławia.
Redakcja Naczelna TNT w składzie: A rtu r H utnikiew icz — redaktor naczelny, M arian Biskup, Tadeusz Grudziński, Bronisław Nadolski, H a
lina Turska, Zenon Czerwiński, Ja n Walas, Wiesław Daszkiewicz 1 A leksander K unicki — członkowie, odbyła w roku sprawozdawczym 2 posiedzenia, na których przeanalizowano w ykonanie planu w ydaw ni
czego na rok 1968, ustalono projekt p lanu wydawniczego na 1969 r. oraz omówiono różne spraw y wydawnicze n a tu ry ogólnej. R edaktor Naczelny przy pomocy S ekretariatu Redakcji kierow ał całością spraw w ydaw ni
czych, czuwał nad term inow ym w ykonaniem planu wydawniczego za 1968 r. i przygotow aniem prac do planu wydawniczego na 1969 r.
Komisja Rew izyjna w składzie: Wojciech Hejnosz — przewodniczący oraz W ilhelm ina Iwanowska i Leonid Żytkowicz -— członkowie, odbyła 1 posiedzenie i przeprow adziła kontrolę działalności finansow o-gospodar
czej Towarzystwa.
S tatutow e swoje zadanie: upraw ianie nauki i upowszechnianie jej wyników, w szczególności popieranie naukowego badania Pomorza oraz 20
ziem historycznie z nim związanych, spełniało Tow arzystw o przez 5 w y
mienionych wyżej komisji, 2 kom itety redakcyjne i Redakcję Naczelną, działające p rzy Zarządzie, oraz przez 4 w ydziały i działające przy nich 3 kom isji i 6 kom itetów redakcyjnych.
W y d z i a ł I — H i s t o r y c z n y liczył przy końcu 1968 r. 35 człon
ków, w tym 22 miejscowych i 13 zamiejscowych. Przew odniczącym był K arol Górski zastępcami przewodniczącego — Bronisław W łodarski i Wojciech Hejnosz, a sekretarzem — A ndrzej Tomczak. W ydział odbył 4 posiedzenia naukow e i 5 posiedzeń adm inistracyjnych, na których postanowiono przekazać do druku 5 prac, zreferow anych uprzednio na posiedzeniach naukow ych Wydziału, i 4 zeszyty „Zapisek H istorycznych”, dalej dokonano w yboru nowych władz W ydziału, kom isji i kom itetów redakcyjnych, istniejących przy Wydziale, oraz w ysunięto kandydatów na członków W ydziału i powołano 3 współpracowników. Działająca przy W ydziale K om isja H istoryczna liczyła 21 członków i 31 współ
pracowników. Przewodniczącym był K azim ierz Jasiński, zastępcą prze
wodniczącego Helena Piskorska, a sekretarzem Zofia K ędzierska. Ko
m isja odbyła 4 posiedzenia. Poza tym na posiedzeniu adm inistracyjnym w dniu 6 VI 1868 r. prof. K arol G órski zreferow ał spraw ę w ydaw nictw jubileuszowych na 100-lecie TNT.
P rzy wydziale p racu ją trzy kom itety redakcyjne, a mianowicie
„Roczników”, .„Fontes” i „Zapisek H istorycznych”.
K om itet R edakcyjny „Roczników” pracow ał w składzie: Bronisław W łodarski — przewodniczący, Donald Steyer, Zbigniew Zdrójkowski — członkowie. W serii „Roczników” w ydano w roku 1968 drukiem n astę
pujące prac:
1) A ntoni C z a c h a r o w s k i : Społeczne i polityczne siły w walce o Nową Marchię (1319— 1373).
2) K ry styna Z i e l i ń s k a : Zjednoczenie Pomorza Gdańskiego z W ielkopolską pod koniec X I I w.
3) J an P o w i e r s k i : S tosunki polsko-pruskie do 1230 r. ze szcze
gólnym uw zględnieniem roli Pomorza Gdańskiego.
Do publikacji na rok 1969 przygotow ano prace:
1) M arian G u m o w s k i : H erbarz patrycjatu toruńskiego.
2) Janusz B i e n i a k : W ielkopolska, K u ja w y, ziem ie łęczycka i sie- racka w dobie likw idacji rządów czeskich w Polsce na początku X IV wieku.
3) M aksymilian G r z e g o r z : Analiza dyplom atyczno-sjragistyczna dokum entów II traktatu toruńskiego 1466.
K om itet R edakcyjny „Fontes” pracow ał w składzie: Wojciech H ej
nosz — przewodniczący, K arol Górski, Bronisław W łodarski — członko
wie. K om itet odbył jedno posiedzenie (18 XII 1968 r.), na którym omó- 21
wiono stan w ydaw nictw w serii „Fontes”. W roku sprawozdawczym w ydano drukiem :
1) B ronisław P a w ł o w s k i i Tadeusz M e n c e l : P rotokoły Rady S tanu K sięstw a Warszawskiego, t. 2, cz. 2.
Do publikacji na 1969 r. przygotow ano pracę:
1) A ntoni C z a c h a r o w s k i : Księga żołdu Z w ią zku Pruskiego z okresu w ojny trzynastoletniej (1454— 1455).
a do publikacji w 1970 r. pracę:
2) Wojciech He j n o s z : Źródła do dziejów ekonom ii m alborskiej, t. 5.
K om itet R edakcyjny „Zapisek H istorycznych” pracow ał w składzie:
M arian Biskup — przewodniczący, W itold Łukaszewicz, Leonid Żytko- wicz i K azim ierz Jasiński — członkowie, H anna Tom aszewska-Nowak — sekretarz. W serii „Zapisek” ukazało się w roku sprawozdawczym 5 ze
szytów: tomu 32 zeszyt czw arty (poślizg z 1967 r.) oraz 4 zeszyty tomu 33.
K om itet odbył 3 posiedzenia, na których zatwierdzono do dru k u 4 ze
szyty tom u 34. W dniu 9 w rześnia 1968 r. odbyła się uroczystość 60-le- cia istnienia „Zapisek H istorycznych”, z której to okazji w ydano specjalny zeszyt jubileuszow y (zeszyt trzeci tom u 33) oraz zorganizowano spotkanie ze współpracownikami, na które przybyli liczni goście miejscowi oraz za
miejscowi, z W arszawy, K rakowa, Poznania, Olsztyna, Gdańska i Łodzi.
Okolicznościowy re fe ra t wygłosił redakto r „Zapisek” M arian Biskup, a w żywej dyskusji, zwłaszcza ze strony zamiejscowych gości — podnie
siono z uznaniem zasługi czasopisma dla dziejów Pomorza, jak również w yrażono się pozytywnie o obecnej form ie i treści „Zapisek”.
♦
W y d z i a ł II — F i l o l o g i c z n o - F i l o z o f i c z n y liczył 30 członków, w tym 19 członków miejscowych i 11 zamiejscowych. P rze
wodniczącym W ydziału był Tadeusz Czeżowski, zastępcą przewodniczą
cego K onrad Górski, a sekretarzem A rtu r Hutnikiewicz. W ydział od
był jedno posiedzenie naukowe, oraz jedno posiedzenie adm inistracyjne, na którym omówiono współpracę członków W ydziału z K om itetem Uczcze
nia 100 Rocznicy Istnienia Tow arzystw a Naukowego w Toruniu i udziału w pracach wydawniczych, podjętych w związku z tą rocznicą. P rzy W y
dziale działały cztery komisje i K om itet R edakcyjny Prac W ydziału Filologiczno-F ilozof icznego.
Kom isja Filologiczna liczyła 16 członków i 25 współpracowników.
Przew odniczącym był Bronisław Nadolski, a sekretarzem Bożena Osmól- ska-Piskorska.
Komisja Filozoficzna liczyła 12 członków i 9 współpracowników. P rze
wodniczącym był Leon Gumański, sekretarzem H enryk Moese. Komisja odbyła 3 posiedzenia naukowe.
K om isja H istorii Sztuki liczyła 9 członków i 20 współpracowników.
'
K om isja pracow ała w składzie: Jadw iga Puciata-Paw łow ska — prze
wodnicząca i Zygm unt K ruszelnicki — sekretarz. Komisja odbyła 5 po
siedzeń naukowych.
Kom isja Bibliografii i Bibliotekoznawstwa liczyła 6 członków 1 15 współpracowników. Przewodniczącym był Stefan B urhardt, a sekre
tarzem Leopold Rosental. Kom isja odbyła w roku sprawozdawczym 2 posiedzenia naukowe.
K om itet R edakcyjny P rac W ydziału Filologiczno-Filozoficznego p ra cował w składzie: H alina Turska — przewodnicząca, oraz Zofia A bra- mowiczówna, Tadeusz Czeżowski, Bronisław Nadolski i Jadw iga Puciata- -Paw łow ska — członkowie. W serii prac W ydziału Filologiczno-Filozo
ficznego w ydano w 1968 r. następujące prace:
1) Teresa F r i e d e l ó w n a : Kategoria plurale ta ntum w języku polskim.
2) Anna K r z e w i ń s k a : Pieśń ziemiańska, a n ty turecka i reflek
syjna.
3) P r a c a z b i o r o w a : Teka K om isji Historii S ztuki, t. 4.
Do druku na 1969 r. przygotow ano trzy prace.
W y d z i a ł III — M a t e m a t y c z n o - P r z y r o d n i c z y liczył przy końcu roku sprawozdawczego 67 członków, w ty m 46 członków miejscowych i 21 zamiejscowych. Przew odniczącym W ydziału była Alina Ulińska, zastępcą przewodniczącego Juliu sz Czopek, a sekretarzem W ła
dysław Niewiarowski. W ydział odbył 1 posiedzenie naukow e (25 XI 1968 r.), na którym przedstaw iono 15 prac, w tym 4 z dziedziny chemii, 2 z geografii i geologii, 1 z botaniki, 1 z zoologii i 6 z astronom ii.
Poza tym W ydział odbył jedno posiedzenie adm inistracyjne, na k tó
rym przedyskutow ano i zaproponowano 7 nowych członków Wydziału, przedyskutow ano udział W ydziału III w obchodach setnej rocznicy po
w stania TNT, w ybrano w ładze W ydziału i działających przy W ydziale kom isji i kom itetów redakcyjnych oraz w ysunięto kandydatów do ko
m isji i kom itetów redakcyjnych działających przy Zarządzie Towa
rzystw a. Na prelegenta na doroczne zebranie publiczne TNT poproszono prof. R ajm unda Galona. P rzy W ydziale czynne były dwie komisje i jeden kom itet redakcyjny.
K om isja Astronomiczna liczyła 2 członków i 12 współpracowników.
Przewodniczącą była W ilhelm ina Iwanowska, zastępcą Stanisław Gąska, a sekretarzem Cecylia Iwaniszewska. K om isja odbyła 7 posiedzeń nauko
wych. Na posiedzeniach adm inistracyjnych referow ane i dyskutow ane były prace przeznaczone do druku.
Komisja Geograficzno-Geologiczna liczyła 8 członków i 23 w spół
pracowników. Przewodniczącym był R ajm und Galon, zastępcą przew od
niczącego Zbigniew Prusinkiew icz, a sekretarzem Ja n Szupryczyński. Ko
m isja odbyła jedno posiedzenie naukow e i dwa posiedzenia adm inistra-
cyjne, na których ustalono zakres tem atyki z dziedziny geografii do
„M onografii ziemi chełmińskiej i dobrzyńskiej” oraz skontrolow ano stan zaawansow ania prac do tej publikacji.
P rzy W ydziale III pracow ał K om itet R edakcyjny „Studia Societatis Scientiarum Torunensis”. Przewodniczącym był J. Walas, a redakto
ram i poszczególnych sekcji byli: Sectio B (chemia), A. Basiński, Sectio C (geografia-geologia) R. Galon, Sectio D (botanika) J. Zabłocki, Sectio E (zoologia) I. Mikulska, Sectio F (astronomia) W. Iwanowska oraz Sectio G (fizjologia) J. N arębski. W serii „Studia Societatis Scientiarum Toru
nensis” w ydano w 1968 r. drukiem :
1) Zenon C z e r w i ń s k i : Własności elektryczne w arstw adsorp- cyjnych powstających na granicy fa zy krystalicznej KH2PO4 i je j roztworu nasyconego.
2) M aria K ę s i k : W p ływ niektórych soli sodowych i m agnezowych na wchłonienie glikozy w jelicie cienkim szczura „in vivo”.
3) J an W o j c i e c h o w s k i : S fa leryt z Łęczycy.
4) Wiesław K o k o c i ń s k i : Studia biom etryczne nad w zrostem ką
dziołków przędnych w rozw oju postem brionalnym pająka Angelena la- byrinthica.
5) Guido K r i e s e l : Badania antropologiczne m łodzieży żeńskiej szkól średnich ogólnokształcących rejonu Pomorza i K ujaw .
6) Leopold M a z u r : M inerały siarczanowe z Dobrzynia n. Wisłą.
7) P raca zbiorowa (astronomia): S tudium Societatis Scientiarum To
runensis — Sectio F. vol. IV, z. 4.
8) W ładysław N i e w i a r o w s k i : Morfologia i rozwój pradoliny i do
liny dolnej Drwęcy.
9) M irosława C e y n o w a : Zbiorowiska roślinności kseroternicznej nad dolną Wisłą.
Do druku w 1969 r. przygotow ano 13 prac.
W y d z i a ł IV — P r a w n o - S p o ł e c z n y liczył 13 członków, w tym 12 członków miejscowych i 1 członka zamiejscowego. Obowiązki przewodniczącego W ydziału — po śmierci K azim ierza Biskupskiego — pełnił sekretarz W ydziału W acław Szyszkowski, a od 19 XI 1968 r. prze
wodniczącym jest Jan K rajew ski, zastępcą przewodniczącego W iktor K or- natowski, a sekretarzem nadal Wacław Szyszkowski. W ydział odbył dw a posiedzenia naukow e i trzy posiedzenia adm inistracyjne, na których uchwalono przekazanie prac do druku oraz dokonano w yboru w ładz W y
działu i działających przy W ydziale komisji i K om itetu Redakcyjnego, jak również w ybrano przedstaw icieli W ydziału do komisji i kom itetów Redakcyjnych działających przy Zarządzie Towarzystwa. Poza tym przesunięto jednego członka miejscowego W ydziału do kategorii człon
ków zamiejscowych oraz w ysunięto trzech kandydatów na członków Wydziału.
Komisja P raw a i Socjologii w roku sprawozdawczym nie przeja
w iała żadnej działalności ze względu na zdekom pletowanie jej władz.
W listopadzie 1968 r. w ybrano nowe władze Komisji.
K om itet R edakcyjny „Studia Iu ridica” pracow ał w roku spraw o
zdawczym w niekom pletnym składzie: W acław Dawidowicz i W acław Szyszkowski. W roku sprawozdawczym w ydano w serii „Studia Iu rid i- ca” następujące prace:
1) Jan G ł u c h o w s k i : L o ka ty budżetowe w Polsce Ludowej.
2) A ndrzej B u l s i e w i c z : Proces o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub oczywiście bezzasadny areszt tym czasow y.
3) K azim ierz B i s k u p s k i : Problem y ustrojoznawstwa.
Do druku na 1969 r. przygotow ano trzy prace:
1) K azim ierz N o w a k : S ystem prezydencjalny w Stanach Zjedno
czonych AP.
2) J an K r a j e w s k i : Sytuacja prawna jednostki gospodarki
uspołecznionej w procesie cyw ilnym . ,
3) Janusz S y m o n i d e s : Granice i zm iany terytorialne w świetle zasady -efektywności.
Towarzystwo kontynuow ało w roku sprawozdawczym działalność swoją w następujących zasadniczych kierunkach: a) akcji wydawniczej prac naukow ych i popularnonaukow ych, b) prow adzenia badań nauko
wych, c) produkcji m ikrofilm owej, d) akcji w ym iany w ydaw nictw i gro
madzenia księgozbioru dzieł naukowych, e) popularyzacji wiedzy.
Akcję wydawniczą realizowało Towarzystwo na podstaw ie uchw alo
nego na 1968 r. planu wydawniczego i przew idzianego w prelim inarzu budżetow ym na ten rok lim itu finansowego. P lan w ydaw niczy Towa
rzystw a na 1968 r. przew idyw ał 25 pozycji o łącznej objętości 312 ark u szy, a w ydano 27 pozycji o objętości 327 ark., w tym cztery pozycje z poślizgu z 1967 r. Nie w ykonano dw u pozycji (A leksandra K rupianka:
Formacje czasownikowe z przedrostkiem o- (ob-j w ję zy k u polskim i Jerzy M a c i e j e w s k i : Słoum ik chełm ińsko-dobrzyński), które przeszły poślizgiem do planu na 1969 r.
Udział poszczególnych Wydziałów w w ydanych w 1968 r. pozycjach przedstaw iał się następująco:
W ydział I (łącznie z „Zapiskam i”) . 9 pozycji o obj. 148,00 ark.
W ydział I I ...3 pozycje o obj. 47,50 ark.
W ydział I I I ... 9 pozycji o obj. 54,25 ark.
W ydział I V ...3 pozycje o obj. 35,50 ark.
W ydawnictwo ogólne („Spraw ozdania”) 1 pozycja o obj. 3,50 ark.
W ydawnictwa popularnonaukow e . . 2 pozycje o obj. 38,25 afk.
Razem 27 pozycji o obj. 327,00 ark.
25
Z podanych wyżej pozycji w ydano na zlecenie PAN i innych insty
tucji 8 publikacji o łącznej objętości 127 ark., a z sum budżetowych 19 publikacji o łącznej objętości 200 ark.
N akłady finansowe na akcję w ydawniczą w 1968 r. wynosiły 1 551 253 zł. W pływy z w ydaw nictw TNT w roku sprawozdawczym w y
nosiły 140 925 zł.
Stan m agazynow y w ydaw nictw w łasnych na końcu roku przedsta
wiał w artość 671 989 zł, tj. m niejszą o 18 124 zł od stanu wykazanego w końcu 1967 r. Cały zapas w ydaw nictw w łasnych łącznie z zapasami komisu przedstaw iał w artość 1 535 105 zł, tj. większą o 42 899 zł niż na końcu 1967 r.
P lan badań naukow ych na 1968 r. przew idyw ał 13 badań, na które prelim inowano kw otę 80 160 zł. Przeprow adzono 12 badań, na które udzielono pomocy finansow ej z budżetu Tow arzystw a w wysokości 68 431 zł. Zatem pod względem rzeczowym plan w ykonany został p ra wie w 92%, zaś pod względem finansow ym w 72%. P rzy pomocy finan
sowej Towarzystwa przeprow adzono w 1968 r. następujące badania:
M arian Biskup: A kta Stanów P ru s Królewskich, t. 5; K azim ierz Żurow ski: Osadnictwo obronne wczesnośredniowieczne na terenie K ujaw i ziemi chełm ińskiej; K arol Górski: M atrykuła G im nazjum Toruńskiego;
H enryk Baranowski: O pracowanie bibliografii K opernika; A ndrzej Tom
czak: Zbieranie dokumentów, m ateriałów kartograficznych i archiw al
nych do dziejów ziemi dobrzyńskiej; Jadw iga Klim aszewska: Terenowe badania etnograficzne ziemi chełm ińskiej i dobrzyńskiej; Eugenia K w iat
kowska: Zbieranie i opracowanie m ateriałów statystycznych dotyczących stosunków gospodarczych ziemi chełm ińskiej; Kazim ierz Ż u r o w s k i : Badania nad średniowiecznym osadnictwem ziemi chełm ińskiej. Badania wykopaliskowe w K ałdusie (prace archeologiczne: naukowe, techniczne i fizyczne); W ładysław Mrozek: Badania hydrograficzne ziemi chełm iń
skiej; Jadw iga Puciata-Paw łow ska: Badania nad historią sztuki ziemi chełm ińskiej. K w erendy archiw alne, w ykonanie fotografii i zdjęć pom ia
rowych; Zbigniew Prusinkiew icz: Badania gleboznawcze w rezerw atach leśnych województwa bydgoskiego, A ndrzej Tomczak: Dzieje m iasta To
runia — kartografia. Dzięki tym badaniom uzyskuje się m ateriały do opracowania w ydaw nictw w poszczególnych seriach książkowych Towa
rzystw a.
Pracow nia M ikrofilmowa prowadzi nadal działalność polegającą na pow ielaniu m etodą fotograficzną starodruków i innych m ateriałów a r
chiwalnych, w łasnych i innych instytucji, dla potrzeb nauki. Zlecenio
dawcami prac były praw ie w szystkie k ated ry UMK, In sty tu t Badań Li
terackich i In sty tu t H istorii N auki PAN, W ojewódzkie A rchiw um P ań stwowe w Bydgoszczy, K om itet 400-lecia G im nazjum Toruńskiego i d u żo innych placówek naukow ych i indyw idualnych naukowców. W roku
sprawozdawczym w ykonano: 12 843 zdjęć mikrofilm owych, 11 998 po
większeń 3 400 przeźroczy i pozytywów.
W pływy gotówkowe z produkcji m ikrofilm owej z 1968 r.
w y n o s i ł y ... 82 432 zł a rów nowartość w ykonanych m ateriałów dla zasobów To
w arzystw a ... 13 687 zł Razem w artość produkcji w 1968 r. wynosiła . . . . 96 119 zł K oszty utrzym ania Pracow ni (w ydatki rzeczowe i osobo
we) wynosiły w roku sp raw o zd aw czy m ... 112 391 zł w tym inw estycja (zakup k o r e k s u ) ... 12 546 zł Zatem Pracow nia, w yśw iadczająca cenne usługi dla nauki, utrzy m y w ała się praw ie z w łasnych wpływów, w ykazując — po odliczeniu n ad zwyczajnego w ydatku na zakup inw estycyjny w kwocie 12 546 zł — nie- dobór/3726 zł.
Towarzystwo prowadzi nadal ożywioną w ym ianę swoich w ydaw nictw z innym i instytucjam i. W ym iana ta obejmowała w roku sprawozdawczym 66 instytu cji krajow ych oraz 199 in stytu cji zagranicznych w 30 krajach.
W reku sprawozdawczym wysłano:
do in sty tu cji k r a jo w y c h ... ... 468 ezg.
do instytucji z a g ra n ic z n y c h ...1 861 egz.
r a z e m ... 2 329 egz.
a otrzym ano:
z instytucji k r a j o w y c h ... 447 egz.
z instytucji z a g r a n i c z n y c h ... 2 431 egz.
r a z e m ... 2 878 egz.
Księgozbiór Tow arzystw a w Książnicy M iejskiej liczył przy końcu reku sprawozdawczego przeszło 39 000 egz. dzieł naukowych.
W ażnym czynnikiem popularyzacji wiedzy są w ydaw nictw a Tow arzy
stwa. Docierając do licznych bibliotek, stanow ią cenne źródło wiedzy dla ludzi nauki, jak również osób dokształcających się i nie m ających kon
taktu z placówkami naukowymi. Dalszą form ą popularyzacji wiedzy przez Towarzystwo, zwłaszcza w środowiskach poza Toruniem, są odczy
ty i w ykłady publiczne oraz sesje naukowe. I tak w roku spraw ozdaw czym wygłoszono następujące odczyty lub w ykłady:
11 V 1968 r. — w W ąbrzeźnie — K arol Górski: „K ętrzyński na tle swej epoki”.
1 VI 1968 r. — w Koronowie (sesja z okazji 600-lecia m. Koronowa) — M arian Biskup: „H istoria Koronowa”.
16 XI 1968 r. w Chełmnie — Mieczysław Wojciechowski: ,,50-lecie od
zyskania niepodległości” ; Bogdan Głębowicz: „50 rocznica pow stania K P P ”.
21 V 1968 r. w Toruniu — B ernard Topfer — Niemcy (NRD): „S ta
nowisko W yclifa i Husa w ruchu reform atorskim w E uropie”.
20X1 1968 r. — w Toruniu — K azim ierz Jasiński: „Wojciech K ę- 27
trzyński jako dyplom atyk” ; Kazim ierz W ajda: „Wojciech K ętrzyński a Towarzystwo Naukowe w T oruniu” (na uroczystym posiedzeniu po
święconym pam ięci Wojciecha Kętrzyńskiego).
Poza tym było Towarzystwo w spółorganizatorem sesji naukow ej po
święconej 400-leciu gim nazjum akademickiego im. M. K opernika w dniach od 12 do 13 IX 1968 r. w Toruniu, w czasie której wygłoszono 9 referatów i kom unikatów naukowych.
W dniu 11 X1 1968 r. Towarzystwo zorganizowało wspom nianą uro
czystość 60-lecia „Zapisek H istorycznych”.
W roku sprawozdawczym Towarzystwo kontynuow ało zapoczątkowa
ne w 1965 r. powiatowe „Studium Wiedzy o Regionie”. Na „S tudium ” w Brodnicy, które trw ało od m arca 1967 r., wygłoszono w 1968 r. ostatni z kolei wykład, na „S tudium ” w Rypinie, które trw ało od 15 XI 1967 r.
do 24 IV 1968 r. — 8 w ykładów i na „S tudium ” w Chełmnie (II cykl), trw ającym od 14 X11 1967 r. do 9 V 1968 r. — 8 wykładów. Obecnie za
początkowane zostało „Studium ” w Nakle z cyklem 13 wykładów, z któ
rych 2 wygłoszono w 1968 r. Zatem na „Studium Wiedzy o Regionie”
wygłoszono w roku sprawozdawczym 19 wykładów. W ykłady cieszyły się wielkim zainteresow aniem i liczną frekw encją słuchaczy.
Towarzystwo — wspólnie z Redakcją „Nowości”, W ydziałem K u ltu ry Prezydium M iejskiej R ady Narodowej w Toruniu i Towarzystwem Mi
łośników Torunia — zorganizowało konkurs na wspomnienia z lat w ojny i okupacji w Toruniu i regionie. Przewodniczącym ju ry był członek TNT Donald Steyer.
W ram ach wydziałów i kom isji odbywały się posiedzenia poświęcone dyskusjom nad pracam i naukow ym i i w ynikam i badań naukow ych człon
ków Towarzystwa, jak również posiedzenia, na których wygłaszano re
feraty. Referatów i przedyskutow anych prac było w roku spraw ozdaw czym 47.
Tak szeroka i różnorodna, coraz bardziej rozw ijająca się działalność Towarzystwa, wymaga odpowiedniego ap aratu adm inistracyjnego. Towa
rzystw o zatrudnia łącznie 13 pracowników, w tym 8 na pełnym etacie i 5 na pół etatu, z czego jedną siłę usługową. D yrektorem adm inistracyj
nym w roku sprawozdawczym był m gr Alojzy K irstein, głównym księ
gowym — Agnieszka Orłowska, kierow nikiem redakcji — m gr Amalia Rosińska, kierow nikiem pracow ni m ikrofilm owej — m gr K rystyna P o
rębska, a st. instruktorem — Helena Jeśmanowa.
Czynnikiem ham ującym spraw niejszą działalność Tow arzystw a jest b rak odpowiednich w arunków lokalowych dla poszczególnych komórek, mieszczących się w trzech odrębnych budynkach. Są jednakże widoki, że sytuacja ta ulegnie w niedługim czasie poprawie, gdyż Książnica M iej
ska, zajm ująca obecnie gmach Tow arzystw a przy ul. Wysokiej 16, p rzy stąpiła do budowy własnego pomieszczenia. Je st prawdopodobne, że 100- letnia rocznica istnienia Tow arzystw a zastanie już wszystkie jego pla-
