Zabudowa mieszkaniowa
w centrach miast - w poszukiwaniu nowych rozwiązań
Dr hab. inż. arch. Ewa Stachura
W poszukiwaniu zrównoważonych siedlisk mieszkaniowych w centrach wielkich miast – nowe wyzwania
W miastach, a szczególnie w ich centrach, brakuje mieszkań. Problem braku dostępności mieszkań dotyczy
wszystkich grup społecznych: tych o niskich i średnich dochodach, których nie stać na drogie czynsze oraz tych zamożnych, niegodzących się na przeznaczanie bardzo wysokich kwot na zakup/wynajęcie mieszkania w
najbardziej prestiżowych dzielnicach, w których często znajdują się ich miejsca pracy. To zjawisko dotyczy Nowego Jorku, Londynu, Paryża, Warszawy, a także wielu innych. Ograniczanie dostępu do zasobów
mieszkaniowych poprzez zaporowo wysokie ceny/czynsze zmniejsza różnorodność społeczną i przez to zubaża tkankę społeczną.
Powstają już jednak projekty, które podejmują próbę rozwiązania omawianego problemu. Proponują one:
• lepsze, bardziej efektywne wykorzystanie terenów budowlanych
• konsekwentne wdrażanie rozwiązań technicznych, technologicznych i materiałowych sprzyjających zrównoważeniu
• redukcję powierzchni mieszkania - ale w zamian wzbogacenie programu funkcjonalnego części wspólnych.
W prezentacji zostały zasygnalizowane najważniejsze koncepcje i pomysły rozwoju tkanki mieszkaniowej w centrach miast będące odpowiedzią na warunki konkursowe, czy zamówienia inwestorów:
• formy „pasożytnicze”
• pionowe wieże o cechach zrównoważenia
• struktury wielofunkcyjne oraz courtscryper zamiast skyscraper.
Formy „pasożytnicze”
Określenie „forma pasożytnicza” w stosunku do brył o różnej kubaturze (choć najczęściej niewielkich) dodanych do macierzystego budynku jest nieprecyzyjna. W przyrodzie bowiem pasożyt szkodzi organizmowi
macierzystemu – w architekturze, najczęściej – nie. Może dociążać jego
strukturę poprzez np. dodatkowe obciążenie układu konstrukcyjnego, bądź zwiększenie liczby użytkowników wewnętrznego systemu komunikacji.
Formy pasożytnicze mogą być „przyrośnięte” do budynku w różny sposób:
jako niezależne fragmenty, których jednak nie należy mylić z rozbudową budynku, lub odrębne „dodatki” do dachu/elewacji.
1.
Framlab – kapsuły „pasożytujące”
na ścianach budynków
Konkurs New York Affordable Housing
Konkurs poszukiwał rozwiązań dla nowych, zrównoważonych zespołów mieszkaniowych w Nowym Jorku, w warunkach deficytu terenów
budowlanych i ekstremalnie wysokich cen działek budowlanych
I Nagroda: The Table Top: Lap Chi Kwong, Alison von Glinow
Zwycięski projekt, modułowa agregacja elementów, wykorzystuje połączone formy koła, kwadratu i
prostokąta do tworzenia różnych typów jednostek, poprzez różne orientacje i kombinacje. Koszty budowy są redukowane dzięki wdrożeniu prefabrykowanego betonowego systemu słupów i płyt, który pozwala również na przeplatanie wypełnień i pustki, tworząc wspólne dziedzińce i ciągi komunikacyjne.
II Nagroda: Out-Of-Site / Peter Wong, Christopher Jarrett, Nazinin Modaresahmadi, Robert Stubbs
Projekt czerpie inspirację z modelu Le Corbusiera dla Unité d’Habitation, tworząc układy brył poprzez jednostki w kształcie litery L zarówno na planie, jak i przekroju. Jednostka modułowa łatwo dostosowuje się do działek o różnej skali, kształcie i kontekście.
III Nagroda: Liyang Chen, Yao Zheng
Podkreślając możliwość dostosowania i preferencji użytkownika, wolny plan tej struktury opiera się na ruchomych partycjach, aby stworzyć różne poziomy publicznych i prywatnych części w budynku. Ściany ze zwijanych tkanin umożliwiają elastyczność w celu dostosowania mieszkania do różnych typów użytkowników i wielkości rodziny, nadając priorytet społeczności, a jednocześnie zachowując indywidualność jednostek. Projekt odpowiada na
pytanie, jak można uzyskać niedrogie mieszkania, minimalizując kosztowne i zbędne przestrzenie prywatne w celu wykorzystania wartościowej wspólnej infrastruktury. Powstała przestrzeń, która jest zarówno elastyczna w
użytkowaniu, jak i funkcjonowaniu tworząc dom, który nie jest już serią ograniczonych pokojów z predefiniowanym zestawem zachowań.
Nagroda „Zielona”: Forging the Upward Frontier / Ryan Ball
Pionowe wieże o cechach zrównoważenia
Nowe koncepcje wieży mieszkalnej proponują zupełnie odmienną, niż dotychczas filozofię kształtowania przestrzeni mieszkalnej. Architekci i decydenci zaangażowani w proces inwestycyjny są zgodni, iż należy
redukować koszty i czas budowy wykorzystując nowocześnie rozumianą prefabrykację, a jednocześnie zapewniać jak najlepszą jakość
zamieszkiwania we wszystkich aspektach, także w aspekcie społecznym.
2.
Od wertykalnych wiosek po metaboliczne wieże:
konkurs Hongkong Pixel Homes
Projekty konkursowe proponują rozwiązanie problemu, w jaki sposób można dokonać transformacji gęstej zabudowy centrów miast i wzbogacić formy zabudowy wielorodzinnej na przykładzie
szczególnie gęsto zabudowanego miasta - jakim jak Hongkong. Jakie modularne, pionowe rozwiązania można zastosować, gdy w miastach na całym świecie występują ostre niedobory mieszkań, rosną
czynsze i pogłębiają się nierówności społeczne i gospodarcze?
I Nagroda: “Wieże wewnątrz wieży”: Lap Chi Kwong, Alison von Glinow
Pierwsza propozycja radykalnie zmienia wyobrażenie o "życiu w pionie". Zamiast składać jednopoziomowe mieszkania warstwowo i agregować je w pionie, podjęto próbę stworzenia powtarzalnego modułu wieży-jednostki zawierającej mieszkania wielopoziomowe o niewielkiej powierzchni. Wieże -jednostki są wystarczająco elastyczne, by składać je w różnych lokalizacjach w Hongkongu uzyskując jednostkowe formy wpasowujące się w otoczenie. Projekt proponuje mieszkania miejskie, w których przegrody zewnętrzne budynku są tak ukształtowane iż umożliwiają maksymalizację ekspozycji na zewnątrz i zwiększenie dostępu naturalnego światła.
Usytuowanie zespołu zabudowy złożonego z wież w różnych wariantach lokalizacji
II Nagroda: Wertykalna Wioska/François Chantier, Maria Fernandez
Nagrodzony drugą nagrodą projekt wertykalnej wioski składa się z mieszkań o powierzchni 100 metrów kwadratowych, których układ redefiniuje ideę zamieszkiwania w mieście. Przekrój modułu mieszkaniowego pokazuje bogatą różnorodność przestrzenną jednostek - zaprojektowano tarasy, ogrody kieszonkowe i lofty o wyjątkowych warunkach oświetleniowych. Propozycja ma na celu
przywrócenie pierwotnej skali i artykulacji tkanki miejskiej poprzez umieszczenie pionowych dzielnic w strukturze zabudowy Hongkongu, połączonych zewnętrznymi przejściami, wspólnymi
przestrzeniami i wspólnymi ogrodami, przestrzeniami dla wspólnych działań i rekreacji.
III Nagroda : Upside - Down Machine/Yukang Yang, Jingwen Cui
Projekt, który zajął trzecie miejsce proponuje koncepcję kapsuły, ponownie interpretując mieszkanie jako mikrocząstkę - element otwartej struktury przestrzennej, która wzbogaca i uatrakcyjnia ikoniczną panoramę Hongkongu. Przestrzeń mieszkalna zajmuje cylindryczne
bębny osadzone w sztywnej ramie konstrukcyjnej, którą można ustawiać w pryzmy i ustawiać w różnych konfiguracjach wysokości. Dzięki mechanicznemu obrotowi cylindra mieszkalnego topologia lokalu zmienia priorytetyzację ziemi jako przestrzeni zakotwiczenia, umożliwiając lokatorowi dostęp do różnych funkcji programowych rozmieszczonych zarówno na terenie - jak i na suficie. Urządzenia do cyrkulacji i łazienki utrzymują stałą pozycję w rdzeniu, podczas gdy mechaniczna przestrzeń mieszkalna jest stale zmienna, rytmicznie obraca się i wykrzywia w celu dopasowania do potrzeb ciała.
Struktury wielofunkcyjne oraz koncepcja
budynku typu courtscryper, który zastępuje skyscraper
W centrach miast funkcja mieszkaniowa zrasta się z innymi funkcjami,
przede wszystkim usługowymi, charakterystycznymi dla tej części miasta.
W ten sposób powstają, najczęściej jednorodne formalnie, struktury wielofunkcyjne o dużej kubaturze oferujące zamieszkiwanie w
atrakcyjnej lokalizacji, z dostępem do bogatego wachlarza usług (Przykład 1), a także zapewniające kontakt z przyrodą (Przykład 2).
Za novum uznać można koncepcję „courtscryper”. Courtscraper to hybryda europejskiego bloku zabudowy obrzeżnej z tradycyjnym amerykańskim wieżowcem (Przykład 3).
3.
1. Housing and Transportation
Complex, Oulu, Finlandia/Lahdelma
& Mahlamäki
Budynek łączy dwie części miasta o różnych skalach, jedna - z przewagą niskiej, druga - bardzo wysokiej zabudowy. Na styku z dzielnicą o zabudowie wysokiej w architekturze kompleksu przeważają elementy wertykalne, na styku z zabudową niską natomiast - horyzontalne.
Sercem inwestycji jest Centrum Obsługi Podróżnych i jego dwie
ogólnodostępne otwarte przestrzenie. Tutaj dwa duże otwory w trójkątnym profilu zapewniają dostęp do terminala autobusowego, pociągów i autobusów pasażerskich, wielofunkcyjnej hali sportowej i kulturalnej, hotelu oraz sklepów i restauracji.
2. Esfera City w Monterrey, Meksyk/Zaha Hadid
Projekt składa się z 981 jednostek, od jednoosobowych kawalerek po czteropokojowe apartamenty o łącznej powierzchni 137 000 metrów kwadratowych. Pracownia projektowa nie spełniła żądania inwestora, by wznieść 12 wież mieszkalnych, zamiast tego architekci zdecydowali zaprojektować serię długich, niskich bloków otaczających ogólnodostępny park. W procesie projektowania
wykorzystano zasadę partycypacji społecznej.
Na elewacjach budynków zastosowano wzór balkonów nawiązujących do lokalnego języka
architektonicznego - meksykańskiej tradycji zazębiania się geometrycznych struktur kratowych celem uzyskania zacienienia i zapewnienia zindywidualizowanego wyrazu przestrzennego.
3. VIΛ 57 West Nowy Jork, Manhattan/Bjarke Ingels Group
VIΛ zajmuje prawie pełny kwartał zabudowy na rogu West 57th Street i West Side Highway, z
niezakłóconym widokiem na park Hudson River i nabrzeże. Budynek wznosi się na wysokość ponad 150 m w północno-wschodnim narożniku, maksymalizując w ten sposób liczbę mieszkań i jednocześnie
zachowując widok na rzekę z sąsiedniej wieży Helena Tower.
Kształt budynku zmienia się w zależności od punktu obserwacyjnego widza. Od zachodu jest to
hiperboliczna paraboloida lub wypaczona piramida. Ze wschodu Courtscraper wydaje się być natomiast smukłą iglicą.Zielony dziedziniec z zacienionego lasu na wschodzie przechodzi w słoneczną łąkę na
zachodzie. Na dziedzińcu posadzono 80 drzew i trawników oraz 47 gatunków roślin typowych dla tego obszaru.
Najważniejsze problemy rozwoju przestrzennego miast i ewolucji ich dzielnic centralnych – polski kontekst
Po roku 1990 realizacje architektury mieszkaniowej wielorodzinnej w Polsce powstawały i powstają na terenach
zurbanizowanych, charakteryzujących się w większości chaotyczną,
nieuporządkowaną zabudową oraz w sąsiedztwie prefabrykowanych
blokowisk. Diagram pokazuje, że
występowanie poszczególnych typów zabudowy jest silnie powiązane z daną strefą miejską – dzielnicą lub zespołem dzielnic o podobnej strukturze
przestrzennej. Większość polskich miast ma bowiem ukształtowane historycznie centra miejskie, dzielnice blokowisk i obszary zabudowy o niskiej
intensywności. Zabudowę mieszkaniową lokuje się również na terenach
otwartych, tradycyjnie rolniczych.
W jakim kierunku należy podążać?
Prezentacja pokazuje, że w centrach miast na całym świecie możliwe jest wznoszenie zrównoważonych struktur mieszkaniowych o wysokiej jakości. Stopień trudności takich
realizacji jest oczywiście o wiele wyższy zarówno na etapie planowania i projektowania, jak i ich wznoszenia. By proces ten efektywnie wesprzeć, potrzebne jest wygenerowanie i
wzmocnienie odpowiednich rozwiązań prawnych, organizacyjnych oraz poszerzenie
platformy partycypacji społecznej. Najpilniejsze działania dotyczą następujących obszarów:
• poszerzenie uprawnień prawnych i podatkowych służących regulowaniu rynku
nieruchomości w celu zwalczania spekulacji i zagwarantowania społecznej funkcji miasta;
• zwiększenie funduszy na poprawę komunalnych zasobów mieszkaniowych;
• poszerzenie platformy partnerstwa publiczno-prywatnego na rzecz współtworzenia alternatywnych mieszkań niesłużących wyłącznie korzyściom komercyjnym;
• tworzenie warunków przestrzennych sprzyjających kształtowaniu mieszkań o wysokiej jakości i zrównoważonych jednostek sąsiedzkich;
• zacieśnianie współpracy i solidarności w ramach sieci miast, które bronią przystępnych cenowo mieszkań oraz miast sprawiedliwych i sprzyjających włączeniu społecznemu poprzez wspieranie długoterminowych strategii na skalę metropolitalną.
Dziękuję za uwagę!
