Wybrane aspekty zagospodarowania karpackich dolin rzecznych

(1)

Wprowadzenie

Introduction

Doliny rzeczne stanowiñ je- den z gäównych elementów struktury ekologicznej krajobrazu Polski oraz peäniñ waĔnñ rolö przyrodni- czñ jako korytarze ekologiczne, zaĈ w miastach stanowiñ naturalne ciñgi przewietrzania.

Postöpujñca urbanizacja dolin rzecznych, a nawet samych koryt rzecznych i zwiñzany z niñ roz- wój osadnictwa, rekreacji, a ponad- to intensywnego rolnictwa, nad- mierna eksploatacja zasobów wodnych, regulacje rzek, przyczyniajñ siö do ograniczania funkcji przyrodniczych, a nawet przerwania ciñgäo- Ĉci ekologicznej tych liniowych jed- nostek morfologicznych [Cichoc- ki, Gacka -Grzesikiewicz 2007]. An- tropopresja doprowadziäa do zmian dna w górnym biegu niektórych karpackich dopäywów Wisäy. Znacznie zmniejszyäy siö zdolnoĈci retencji wód wezbraniowych i akumulacji rumowiska na obszarach zalewowych [Bojarski i in. 2005]. Warunki geo- graficzne obszaru górnej Wisäy sprzy- jajñ szybkiemu späywowi Ĉródpo- krywowemu i powierzchniowemu, a w konsekwencji powstajñ gwaätow- ne, wysokie fale wezbraniowe, w tym powodziowe [Nachlik 2008]. Na obszarze tym wystöpujñ intensywne procesy stokowe, wywoäywane späy- wem wód opadowych (erozja, späu- kiwanie stoków, osuwiska).

Wspomniane procesy i problemy wystöpujñce w dolinach rzecznych omówiono na przykäadach gmin Wilamowice (woj. Ĉlñskie) i StrzyĔów (woj. podkarpackie), po- äoĔonych w dorzeczu górnej Wisäy.

Gäównymi cechami wspólnymi obu gmin jest: istotne zagroĔenie powodziowe, wystöpowanie powierzchniowych ruchów masowych, domi- nacja uĔytkowania rolniczego w spo- sobie zagospodarowania ich terenu oraz dobre warunki dla rozwoju rolnictwa.

Zarys fizjografii obszarów badanych

An outline of physiography of the research area

Gmina Wilamowice (pow. 57 km², liczba mieszkaþców ok. 15,5 tys.) znajduje siö w województwie Ĉlñskim (powiat Bielsko -Biaäa), na po- äudniowym skraju rozlegäego obniĔe- nia Kotliny OĈwiöcimskiej, która po- miödzy Biaäñ i Soäñ nazywana jest Po- górzem Wilamowickim. Poäudniowa czöĈè gminy od Pisarzowic zajmu- je fragment Pogórza ćlñskiego, któ- re przechodzi w Pogórze Wilamo- wickie. Obszar, na którym leĔy miasto i gmina Wilamowice, wykazuje maäe zróĔnicowanie krajobrazowe.

Rozciñga siö on przewaĔnie na po- faädowanym i porozcinanym dolinami maäych cieków wodnych po- górzu, wznoszñcym siö 280–300 m n.p.m. RzeĒba terenu gminy ma cha-

W yb ra ne a sp ek ty za g o sp o d a ro w a ni a ka rp a ck ic h d o lin r ze cz ny ch Pi o tr K rz yk

Chosen Aspects of Development of River Valleys in Sub- Mountain Areas

Ekologia krajobrazu

(2)

rakter wyĔynny. Teren znajduje siö w obröbie dziaäu wodnego pomiö- dzy Wisäñ i Soäñ. Obszar gminy Wi- lamowice posiada bardzo rozwiniöty system wód powierzchniowych, któ- ry tworzñ naturalne cieki, stawy oraz rozbudowana i wciñĔ rozwijana sieè otwartych rowów melioracyjnych.

Wschodniñ granicö gminy stanowi rzeka Soäa, póänocno -zachodnia siöga do Wisäy, a poäudniowa prze- biega u podnóĔa progu Beskidu Maäego. Sieè wodna gminy naleĔy do zlewni Soäy oraz Wisäy i oparta jest na dwóch duĔych potokach: Pi- sarzówce i Dankówce. W obröbie ni- Ĕej poäoĔonych podmokäych dolin Pi- sarzówki i jej dopäywu Säonnicy oraz Dankówki znajdujñ siö rozlegäe kompleksy stawów rybnych, rozciñgajñ- cych siö wzdäuĔ ich biegów.

W o k r e s i e p r a d z i e j o w y m i wczesnoĈredniowiecznym caäy obszar gminy Wilamowice zajmo- waä zwarty kompleks leĈny, naleĔñ- cy do notowanej tu jeszcze w Ĉre- dniowieczu wielkiej puszczy kar- packiej [Barciak 2001]. Do czasów obecnych zachowaäy siö niewiel-

kie päaty lasów mieszanych, rosnñce przewaĔnie w maäych kompleksach.

Resztki lasów o charakterze äögów wierzbowo -topolowych i olchowych zachowaäy siö w dolinie Soäy. WaĔ- nym elementem geograficznym gminy sñ doliny Wisäy i Soäy oraz ich do- päywów, bödñce charakterystycznym skäadnikiem krajobrazu omawianego obszaru, gdzie wystöpuje zagroĔenie powodziami. Doliny rzeczne stano- wiñ najcenniejsze i stosunkowo najmniej przeksztaäcone obszary gminy Wilamowice.

Gmina StrzyĔów (pow. 144 km², liczba mieszkaþców ok. 21 tys.) jest jednñ z gmin miejsko -wiejskich województwa podkarpackiego, poäo- Ĕonñ w poäudniowej jego czöĈci, któ- rej centralnym punktem jest miasto powiatowe StrzyĔów. Gmina poäo- Ĕona jest na bardzo urozmaiconych przyrodniczo obszarach, na terenie Pogórza StrzyĔowsko -Dynowskiego.

Krajobraz Pogórza charakteryzuje siö däugimi pasmami wzgórz o wy- sokoĈci do 250 m n.p.m. Stosunko- wo niski stopieþ zagroĔenia Ĉrodo- wiska naturalnego pozwoliä zacho-

waè tu liczne, cenne zbiorowiska ro- Ĉlinne i bogatñ faunö. Obszary o naj- wyĔszych walorach krajobrazowych i ekologicznych sñ objöte ochronñ prawnñ. Sieè takich obszarów two- rzñ: Czarnorzecko -StrzyĔowski Park Krajobrazowy oraz StrzyĔowsko- -Södziszowski Obszar Chronionego Krajobrazu.

Gmina StrzyĔów jest poäoĔona na terenie dwóch mezoregionów Po- górza ćrodkowobeskidzkiego: Pogó- rza StrzyĔowskiego (czöĈè póänocno- -zachodnia gminy) oraz Pogórza Dynowskiego (czöĈè poäudniowo- -wschodnia gminy). Granicñ pomiö- dzy tymi mezoregionami jest rzeka Wisäok. Tereny gminy znajdujñ siö na wysokoĈci od 215 m n.p.m.

– w dolinie rzeki Wisäok, do 488 m n.p.m. na wzniesieniu w Wysokiej StrzyĔowskiej. Charakterystycznñ rzeĒbö terenu tworzñ garby pogó- rza o wyrównanej wierzchowinie (ryc. 1), porozcinane dolinami rzecz- nymi o doĈè stromych zboczach.

W poäudniowej czöĈci gminy garby Pogórza Dynowskiego sñ wyraĒ- nie wyĔsze i przybierajñ ksztaät wy- raĒnych pasm zalesionych w czöĈci grzbietowej. Gmina StrzyĔów poäo- Ĕona jest w zlewni rzeki Wisäok, któ- ra jest dopäywem Sanu. NajwaĔniej- szym dopäywem Wisäoka na terenie gminy jest rzeka Stobnica (ryc. 2), pozostaäe dopäywy to potoki Kopyt- ko i RóĔanka. Wisäok oraz jego do- päywy charakteryzujñ siö duĔñ niere- gularnoĈciñ przepäywów.

Ryc. 1. Rolniczy charakter Pogórza StrzyĔowsko -Dynowskiego Fig. 1. Rural character of Pogórze StrzyĔowsko-Dynowskie

(3)

Zagospodarowanie dolin rzecznych a lokalne

uwarunkowania przyrodnicze

Development of river valleys versus local natural determinants

System przyrodniczy gminy Wi- lamowice o znaczeniu ponadlokal- nym, tworzy dolina rzeki Wisäy z wy- stöpujñcymi tu licznymi podmokäo- Ĉciami. Korytarz ekologiczny doliny Wisäy zapewnia przyrodniczñ äñcz- noĈè obszarów gminy z ekosystema- mi Beskidu Maäego, Kotliny ēywiec- kiej i Beskidu ēywieckiego. Rolö ko- rytarza ekologicznego peäni teĔ dolina Soäy, której Ĉrodowisko naturalne ulegäo powaĔnemu przeksztaäce- niu. Mimo to, obszar ten odznacza siö nadal wysokim wskaĒnikiem pro- duktywnoĈci biologicznej, róĔnorod- noĈci gatunkowej i liczebnoĈci orga- nizmów Ĕywych [ēarnowiec, Here- czek 1999].

Terasö zalewowñ gäównych rzek, zwäaszcza Soäy zajmujñ äögi wierzbowo -topolowe (typowe dla teras zalewowych rzek podgórskich) i nadrzeczne wikliny z döbem i in- nymi drzewami z bujnym runem (ryc. 3). Wystöpuje tu kilka gatun- ków wierzby. Te wäaĈnie obszary zachowaäy najbardziej natural- nñ postaè. Wiklina umacnia brzegi

rzek. Terasö nadzalewowñ tworzñ ĈwieĔe äögi, podäoĔe, których czö- sto stanowiñ przesuszone Ĕwirowi- ska (szczególnie nad Soäñ) z roĈlin- noĈciñ zbliĔonñ do siedlisk piaszczy- stych. WyĔsze tarasy rzeczne i zbocza zajmujñ päaty lasów gospodar- czych döbowo -bukowo -grabowych, czöĈciowo iglastych. Na terenach podmokäych wystöpujñ äñki. RoĈlin- noĈè gminy Wilamowice na wiök- szoĈci obszarów zatraciäa swój natu- ralny charakter. Siedliska äögowe tutaj w wiökszoĈci sñ to powierzchnie o nadmiernie przerzedzonym drze- wostanie i zaburzonym stanie (ryc. 4).

Kotlina OĈwiöcimska jest ob- szarem nakäadania siö fal powodzio- wych Wisäy i Soäy. W ostatnich la-

tach obserwuje siö tendencjö wzro- stowñ iloĈci i wielkoĈci wezbraþ na tych rzekach. WĈród karpackich dopäywów Wisäy, Soäa odznacza siö drugim po Dunajcu poten- cjaäem powodziowym. Fala powo- dziowa w 1997 r. objöäa zasiögiem 10% powierzchni gminy. Soäa odznacza siö duĔñ zmiennoĈciñ odpäy- wów miesiöcznych. Maksymalny od- päyw przypada na lipiec i jest wyni- kiem ulewnych opadów, minimalny odpäyw przypada na wrzesieþ. Soäa charakteryzuje siö niskim udziaäem zasilania podziemnego i duĔñ za- sobnoĈciñ w wodö, o czym Ĉwiad- czy Ĉredni roczny przepäyw w prze- kroju OĈwiöcim, wynoszñcy 25 m³/s [Studium… 2005]. Zidentyfikowane Ryc. 2. Stabilizacja brzegu rzeki Stobnica

Fig. 2. Stabilisation of the Stobnica River bank

Ryc. 3. ãög wierzbowo -topolowy w dolinie Soäy Fig. 3. Willow-poplar riparian forests

in the Soäa valley

(4)

historycznie obszary zalewowe obej- mowaäy gminö Wilamowice i doty- czyäy cieków: Pisarzówka, Säonnica, Wilamówka, Dankówka, Czerwon- ka i Hecznarówka. Przyczynñ wystñ- pienia podtopieþ na wymienionych obszarach byäy däugotrwaäe opady deszczu, ulewy i zahamowanie od- päywu w istniejñcej sieci odwadnia- jñcej [Studium… 2005].

Ze wzglödu na lokalne warunki hydrogeomorfologiczne, na terenie gminy Wilamowice nastöpu- je zmniejszenie wspóäczynnika od- päywu, spowolnienie obiegu wody – jednoczeĈnie zwiökszajñce wartoĈè

wspóäczynnika denudacji chemicz- nej. Dolina Soäy zatrzymuje okreso- wo duĔe iloĈci zawiesin i materia- äu wleczonego, który przemieszcza- ny jest wzdäuĔ koryta na przedpole Karpat. Kotliny podkarpackie sñ stre- fñ akumulacji rumowiska rzecznego. Soäa w rejonie gminy Wilamo- wice zmienia gäówny nurt praktycz- nie po kaĔdym wezbraniu. W ostatnich dziesiöcioleciach obserwuje siö stopniowe obniĔanie niskich i Ĉred- nich stanów wody [Dubiel, Koczur 2000]. Zmiany te sñ spowodowane zarówno poprzez czynniki naturalne, jak i antropopresjö Ĉrodowiska, m.in.

regulacjñ rzek i niewäaĈciwie prze- prowadzanymi melioracjami, czösto ukierunkowanymi jedynie na odwad- nianie terenu.

Uksztaätowany historycznie ukäad osadniczy gminy Wilamowi- ce nawiñzuje w znacznej mierze do uwarunkowaþ przyrodniczych:

rozwinñä siö wzdäuĔ cieków wodnych i na wierzchowinach wzniesieþ. Ni- ski stopieþ lesistoĈci zwiöksza zagro- Ĕenie erozjñ czy osuwiskami na obszarach o znacznych spadkach tere- nowych. Istotne przeksztaäcenie Ĉro- dowiska przyrodniczego w dolinach rzecznych, niekorzystna struktura

krajobrazowa (wylesienie), obniĔajñ zdolnoĈci retencyjne zlewni. Wszyst- kie te czynniki niekorzystnie wpäywa- jñ na lokalny bilans wodny, zwiök- szajñc ryzyko powodziowe.

CzöĈè zabudowy, jak i obiek- tów infrastruktury technicznej (ryc. 5 i 6) zlokalizowana jest blisko koryt rzecznych, przez co niektóre budow- le – w tym mieszkalne, cyklicznie na- raĔone sñ na zalania lub podtopie- nia. Gäówny element ochrony prze- ciwpowodziowej gminy Wilamowice stanowiñ obwaäowania rzek. Niejed- nokrotnie nie zdoäaäy jednak zabez- pieczyè obszarów przylegäych przed wielkñ wodñ.

Oprócz wspomnianych prze- ksztaäceþ ekosystemów dolin rzecznych, zagroĔeniem sanitarnym w gminie Wilamowice sñ nieoczysz- czone Ĉcieki bytowo -gospodarcze, które przy braku kanalizacji, späywajñ do okolicznych cieków, zasilajñcych stawy rybne. SkaĔenia stawów Ĉcie- kami mogñ ograniczyè ich przydat- noĈè dla celów hodowli ryb. Zbior- niki wód stojñcych majñ bowiem mniejsze zdolnoĈci samooczyszcza- nia siö niĔ wody lotyczne, a wiök- szoĈè zanieczyszczeþ kumuluje siö w osadach dennych. Nieoczyszczo- ne Ĉcieki pogarszajñ jakoĈè uĔytko- wych zasobów wód podziemnych, zagraĔajñ takĔe Gäównemu Zbior- nikowi Wód Podziemnych nr 446 – Dolina Soäy.

Znaczne kompleksy stawów hodowlanych gminy Wilamowice, sñ usytuowane kaskadowo wzdäuĔ dolin rzecznych – a zwäaszcza do- Ryc. 4. Kompleks stawów hodowlanych rejon Dankowice -Kaniówka

Fig. 4. Complex of fish-breeding ponds in the area of Dankowice-Kaniówka

Ryc. 5. Rzeka Dankówka, odbiornik Ĉcieków z oczyszczalni w Dankowicach (gm. Wilamowice) Fig. 5. The Dankówka river, the sewage collector from the sewage treatment plant in Dankowice

(5)

liny Wisäy. Wystöpujñ tu równieĔ zbiorniki wodne, peäniñce funkcjö rekreacyjnñ. UĔytkowanie stawów rybnych na tym terenie ma doĈè bo- gatñ tradycjö. Koncentracja zbior- ników wodnych wystöpuje gäównie w póänocnej czöĈci gminy – podmo- käej dolinie Wisäy i Soäy (Dankowi- ce i Zasole Bielaþskie, gdzie zajmu- jñ powierzchniö prawie 100 ha) oraz na wierzchowinie Pogórza Wilamo- wickiego w okolicy Starej Wsi i Pi- sarzowic – na powierzchni okoäo 37 ha. Stawy te zasilane sñ przez cieki, a takĔe wody gruntowe, a poziom lu- stra wody ukäada siö w sposób zbli- Ĕony do wód gruntowych. Zbiorniki naturalne wystöpujñ wzdäuĔ mean- drujñcej Wisäy i Soäy w formie staro- rzeczy – wiĈlisk i solisk, w wiökszo- Ĉci bödñcych w stanie zaniku na sku- tek obniĔenia siö poziomu wód gruntowych. W przybrzeĔnych czöĈciach stawów wystöpujñ zbiorowiska szu- warowe. Obszary przylegäe do zbior- ników wodnych, to gäównie wilgot- ne äñki, które zatraciäy swojñ pierwot- nñ roĈlinnoĈè.

Doliny rzek Wisäy i Soäy w ob- röbie gminy Wilamowice peäniñ funk- cjö ponadlokalnych korytarzy ekologicznych, dlatego teĔ ograniczenie lub wykluczenie tutaj nowej zabudowy oraz minimalizacja negatyw- nych oddziaäywaþ obiektów juĔ ist- niejñcych, wydaje siö säuszne, a nawet lokalnie wröcz konieczne. Ana- lizujñc zgodnoĈè dotychczasowego zagospodarowania dolin rzecznych w tej gminie z lokalnymi uwarun- kowaniami przyrodniczymi [Krzyk

2007], stwierdziè moĔna, Ĕe podsta- wowym problemem zagospodarowania dolin rzecznych gminy Wilamo- wice jest znaczñce ryzyko powodziowe dla budynków i obiektów zlokali- zowanych w strefie zalewowej rzek.

Analogiczne problemy wyni- kajñce ze sposobu zagospodarowania dolin rzecznych, jak w gminie Wilamowice, wystöpujñ równieĔ w podkarpackiej gminie StrzyĔów, w której wszystkie wsie usytuowane sñ wzdäuĔ gäównych cieków wodnych. Okoäo 25% powierzchni te- renów zabudowanych jest zagroĔo- nych falñ powodziowñ.

Z punktu widzenia inĔynier- skiego, posadowienie budynków w dolinach rzecznych, wymaga czö- sto wzmocnienia konstrukcji budyn- ków i niekiedy specjalnych funda- mentów, co podraĔa koszty budowy.

W planach zagospodarowania przestrzennego naleĔy uwzglöd- niè lokalizacjö pasów ochronnych wzdäuĔ cieków wodnych, które majñ stanowiè element obudowy biotech- nicznej cieków. Zadaniem pasów ochronnych jest m.in.:

umoĔliwienie dostöpu wody w ramach powszechnego korzystania z wód,

Ryc. 6. Oczyszczalnia Ĉcieków w Zasolu Bielaþskim (gm. Wilamowice) zagroĔona wysokim stanem Soäy we wrzeĈniu 2007 r.

Fig. 6. Sewage treatment plant in Zasole Bielaþskie (commune Wilamowice) threatened by the high level of water in the Soäa in September 2007

Ryc. 7. Rozciñgniöta nad Stobnicñ zabudowa wsi Godowa (gm. StrzyĔów woj. podkarpackie – fragment mapy topograficznej)

Fig. 7. Building of Godowa village stretching along the Stobnica (commune StrzyĔów

(6)

umoĔliwienie administratorowi cieków prowadzenie robót re- montowych i konserwacyjnych w korytach cieków,

zapewnienie przestrzeni dla swo- bodnego späywu wód powodzio- wych i lodów,

utrzymanie lub poprawa stanu ekosystemów wodnych i od wody zaleĔnych,

ochrona otuliny biologicznej cie- ków wodnych.

Potencjalne obszary pasów ochronnych w znacznym stopniu sñ juĔ zabudowane. W przypad-

ku rzek podgórskich, wyznacze- nie jednoznacznej linii zabudowy, uwzglödniajñce w planach miejscowych, pasy ochronne, wzglödem cie- ku, bywa niemoĔliwe ze wzglödu na czöste zmiany koryta takich cie- ków po wezbraniach wody. Zmiany koryta rzek i potoków, potöguje doĈè powszechne niekontrolowane wydo- bywanie kruszywa z dna cieków i na- ruszanie ich brzegów. W wyniku takich dziaäaþ powstajñ lokalne prze- gäöbienia koryta, uäatwiajñce zmiany kierunku przepäywu wód w czasie

kolejnych wezbraþ, zaburzajñc na- turalny ruch rumowiska rzecznego.

WaĔnym problemem wpäywa- jñcym negatywnie na stan jakoĈcio- wy Ĉrodowiska wodnego jest brak kanalizacji na obszarach wiejskich gminy. Tylko miasto StrzyĔów wyposa- Ĕone jest w caäoĈci w system kanalizacji z odprowadzeniem do oczyszczalni Ĉcieków.

WäaĈciwe planowanie obsza- rów nowej zabudowy w dolinach rzecznych gminy StrzyĔów jest pro- blematyczne. Istotnñ barierñ, wyni- kajñcñ z warunków geomorfologicz- nych terenu dla rozwoju osadnictwa poza strefñ obszarów zalewowych, sñ strome zbocza dolin rzecznych, wzdäuĔ których rozciñgajñ siö za- budowania poszczególnych miej- scowoĈci gminy. Jest to szczególnie widoczne w miejscowoĈciach gminy StrzyĔów usytuowanych wzdäuĔ Wisäoka (miasto StrzyĔów, ēarnowa, Glinik Zaborowski), a zwäaszcza pra- wobrzeĔnej czöĈci Godowy, rozciñ- gniötej wzdäuĔ Stobnicy (ryc. 7). Lo- kalizacja nowej, zwäaszcza zwartej zabudowy w obröbie stromych sto- ków, moĔe uaktywniè wystñpienie ruchów osuwiskowych. Taka oba- wa dotyczy szczególnie Pogórza Dynowskiego, gdzie warunki geolo- giczne, decydujñce o powstawaniu powierzchniowych ruchów masowych, sñ najmniej rozpoznane, spo- Ĉród fragmentów polskich Karpat fli- szowych [Kamiþski 2006]. Zjawiska osuwiskowe wystöpujñ w wielu czö- Ĉciach gminy (ryc. 8).

Ryc. 8. ZagroĔenie osuwiskami w gminie StrzyĔów [Ziobrowski i in. 2008]

Fig. 8. Danger of landslides in StrzyĔów commune [Ziobrowski and others 2008]

(7)

W warunkach topograficznych, panujñcych w dolinach rzecznych gminy StrzyĔów, budowa obwaäo- waþ rzek jest niezasadna. Dla po- prawy zabezpieczenia przeciwpowo- dziowego gminy, w ramach progra- mu maäej retencji województwa podkarpackiego, planuje siö budowö kil- ku zbiorników retencyjnych na Wi- säoku. Na bieĔñco prowadzone sñ regulacje rzek, najczöĈciej obejmujñce stabilizacjö brzegów.

Podsumowanie

Conclusion

Urbanizacja dolin rzek i po- toków implikuje powaĔne zmiany w funkcjonowaniu ich struktur przyrodniczych, na co wskazuje wielu autorów [Radecki -Pawlik 2006; Ci- chocki, Gacka -Grzesikiewicz 2007;

Plit 2008]. Czynnik ten wpäywa rów- noczeĈnie decydujñco na obniĔenie naturalnej zdolnoĈci retencyjnej pod- äoĔa, zwiökszajñc jednoczeĈnie za- groĔenie powodziowe, wystöpujñce w analizowanych gminach Wilamo- wice i StrzyĔów. Istniejñce i opraco- wywane obecnie w wielu gminach Polski programy maäej retencji wod- nej, czösto niesäusznie marginalizujñ, a wröcz niekiedy pomijajñ retencyj- nñ rolö dolin rzecznych. W przypad- ku gminy Wilamowice dla zwiöksze- nia retencyjnoĈci jej obszaru z pew- noĈciñ korzystna bödzie poprawa struktury krajobrazu poprzez zalesia- nie gruntów porolnych.

Najcenniejsze pod wzglödem przyrodniczym fragmenty dolin rzecznych powinny zostaè objöte ochronñ, usankcjonowanñ w formie planów miejscowych.

Fotografie wykonaä autor.

Photographs by author.

Piotr Krzyk Instytut Rozwoju Miast w Krakowie

Institute of Urban Development in Krakow

Literatura

1. Barciak A. (red.), 2001, Wilamo- wice. Przyroda, historia, kultura oraz spoäeczeþstwo miasta i gmin, Wyd.

Urzñd Gminy w Wilamowicach.

2. Bojarski A., Jeleþski J., Jelonek M., Litewka T., WyĔga B., Zalew- ski J., 2005, Zasady dobrej prakty- ki w utrzymaniu rzek i potoków gór- skich (praca koordynowana przez Mi- nisterstwo ćrodowiska), Warszawa.

3. Cichocki Z., Gacka -Grzesikiewicz E., 2007, Zasady zagospodarowania dolin rzecznych na terenach zurbani- zowanych w aspekcie ochrony funk- cji ekologicznych [w:] „Planowanie przestrzenne szanse i zagroĔenia spoäeczno -Ĉrodowiskowe”, Wyd. Ka- tolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin.

4. Dubiel E., Koczur A., 2000, Wa- loryzacja szaty roĈlinnej doliny Soäy od zapory w Czaþcu do ãöskiego Za- sola (maszynopis), Instytut Botani- ki UJ w Krakowie, Instytut Ochrony Przyrody PAN.

5. Kamiþski M., 2006, Analiza GIS osuwisk dla wybranego obszaru Po-

górza Dynowskiego. Archiwum Fo- togrametrii, Kartografii i Teledetek- cji, Vol. 16.

6. Krzyk P., 2007, Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Wilamo- wice (maszynopis), Instytut Rozwoju Miast w Krakowie.

7. Nachlik E., 2008, Program ochro- ny przed powodziñ w dorzeczu gór- nej Wisäy na obszarze województw Ĉlñskiego, maäopolskiego, podkarpac- kiego i Ĉwiötokrzyskiego (praca zbio- rowa koordynowana przez Ministra Spraw Wewnötrznych i Administra- cji), Warszawa.

8. Plit J., 2008, Zarzñdzanie krajo- brazem dolin rzecznych [w:] „Za- rzñdzanie krajobrazem kulturo- wym”, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG nr 10, Sosnowiec, s. 230–240.

9. Radecki -Pawlik A., 2006, Podsta- wy hydrogeomorfologii cieków gór- skich, Wyd. BEL Studio, Warszawa.

10. Studium okreĈlajñce granice ob- szarów bezpoĈredniego zagroĔenia powodziñ dla terenów nieobwaäo- wanych w zlewni Soäy, 2005, Re- gionalny Zarzñd Gospodarki Wod- nej w Krakowie, Kraków.

11. Ziobrowski Z. (red.), Pijanowski J. M. (red.), Krzyk P., Korzeniak G., Szlenk -Dziubek D., Rütsche P., 2008, Nowe zadania planowania miejsco- wego w ksztaätowaniu i zagospoda- rowaniu obszarów wiejskich, Wyd.

Instytut Rozwoju Miast, Kraków.

12. ēarnowiec J., Hereczek A., 1999, Zespóä przyrodniczo -krajobrazowy Dolina rzeki Soäy, Wyd. Towarzy- stwo na Rzecz Ziemi, OĈwiöcim.