Kształtowanie krajobrazu dolin rzecznych miast europejskich

(1)

Problemy

Wprowadzenie

Introduction

Rzeka stanowi unikalnñ prze- strzeþ otwartñ w krajobrazie miast.

UmoĔliwia ona niezwykäñ percep- cjö architektury miasta, co byäo wy- korzystywane od najdawniejszych czasów. W jej najbliĔszym otoczeniu sytuowano najwaĔniejsze budowle i zespoäy urbanistyczne, umoĔliwia- jñc w ten sposób ich wspaniaäñ eks- pozycjö. Zwäaszcza historyczne miasta europejskie wyróĔniajñ siö wy- bitnymi kompozycjami krajobrazu przestrzeni nadrzecznych. Charak- ter tych kompozycji wynika przede wszystkim ze skali rzeki oraz sposo- bu zagospodarowania jej brzegów, a takĔe z topografii miasta. Na przy- käad duĔñ skalñ charakteryzuje siö Tamiza w Londynie, Weätawa w Pra- dze, Dunaj w Budapeszcie, do rzek o Ĉredniej skali zaliczyè moĔna Se- kwanö w ParyĔu czy Men we Frank- furcie. Do rzek o maäej skali nale- Ĕy Tybr w Rzymie, Szprewa w Berli- nie, Menzanores w Madrycie. WĈród miast o bogatej topografii wyróĔnia- jñ siö: Rzym, Praga, ParyĔ, ale takĔe Warszawa i Budapeszt, w których wystöpuje poäñczenie doliny rzeki z wysokñ skarpñ. W miastach tego typu szczególnego znaczenia nabie- ra postrzeganie ich panoramy, którñ moĔna obserwowaè nie tylko z tras wzdäuĔ brzegów rzeki, mostów czy statków, ale takĔe z wyniosäoĈci tere- nowych – wzgórz i skarpy.

Niestety harmonijny zwiñzek miasta z rzekñ od poczñtku XIX wieku zaczñä byè zakäócany z powodu lokalizacji dzielnic przemysäowych w pobliĔu rzeki, co powodowaäo od- suwanie siö miast od rzeki. Wspóä- czesne dynamiczne procesy rozwoju miast, zwäaszcza duĔych powodu- jñ, Ĕe krajobrazy nadrzeczne szybko siö zmieniajñ. Negatywnemu proce- sowi ujednolicania krajobrazu miast przeciwstawiane sñ próby poszuki- wania i ksztaätowania ich toĔsamo- Ĉci poprzez podkreĈlanie cennych elementów historycznych i doda- wanie nowych budowli i zespoäów.

Efekty sñ rozmaite. Niezbödne jest zaprezentowanie najwybitniejszych z nich, czyli najnowszych przykäa- dów kompozycji krajobrazu miast europejskich przy pomocy zaäoĔeþ urbanistycznych w duĔej skali.

Nowe koncepcje rozwoju terenów nadwodnych w Berlinie

New ideas of development of waterfront areas in Berlin

Berlin rozwijaä siö w powiñza- niu z drogami wodnymi. Rzeki Szpre- wa i Hawela razem z dwoma gäów- nymi kanaäami i szeregiem mniej- szych kanaäów wytworzyäy sprawny system Ĕeglowny, który staä siö waĔ- nym elementem rozwoju struktury miasta. Rozwój przemysäu w XIX

K sz ta Áto w a ni e k ra jo b ra zu d o lin r ze cz ny ch m ia st eu rop ej sk ic h K a ta rz yn a Pl ut a

Shaping the

Landscape of

River Valleys in

European Cities

(2)

wieku spowodowaä degradacjö wielu miejsc nadwodnych: porty, dziel- nice przemysäowe i magazyny loka- lizowano czösto nad brzegami rzek i jezior. W XX wieku liniö granicznñ, jakñ byä Mur Berliþski poprowadzono w wielu miejscach w poprzek rzek i kanaäów. Stñd wiele czöĈci miejskich terenów nabrzeĔnych byäo nie- dostöpnych dla mieszkaþców przez wiele lat [Flecken, Pluta 2004; Was- serstadt 2000a].

Zjednoczenie Niemiec i uczy- nienie Berlina stolicñ i siedzibñ Par- lamentu i Rzñdu spowodowaäo roz- wój caäego regionu skoncentrowany na rozwoju miasta. Komplekso- we planowanie rozwoju miasta kon- centrowaäo siö na czterech gäów- nych zagadnieniach: 1) moderniza- cja i przebudowa infrastruktury trans- portowej, 2) budowa dzielnicy par- lamentarnej i rzñdowej na obszarze Spreebogen, 3) zachowanie policen- trycznej struktury miasta (w tym lokalizacji usäug), 4) koncentracja polityki mieszkaniowej i projektowania urbanistycznego na odnowie miasta, po- prawie stanu osiedli prefabrykowa- nych we wschodniej czöĈci Berlina, oraz na budowie osiedli mieszkaniowych z funduszy publicznych na pe- ryferiach miasta. „Koncepcja Mia- sta Europejskiego” wybrana zostaäa jako gäówna idea ksztaätowania historycznego centrum i peryferii miasta. Gäówne cechy tej koncepcji to:

wielofunkcyjnoĈè terenów, czytelne przestrzenie publiczne: place, ulice, parki – jako gwarancja odpowiedniej

jakoĈci przestrzeni miejskiej [Zillich i in. 1996].

Od 1990 roku poäñczone miasto dostrzegäo potencjaä jego wielu obszarów nabrzeĔnych jako atrak- cyjnych miejsc wzdäuĔ rzek, jezior i kanaäów. Berliþska sieè naturalnych i sztucznych dróg wodnych byäa zno- wu w peäni dostöpna i staäa siö przed- miotem koncepcji rozwoju miasta.

Dzisiejszy Berlin posiada bardzo duĔñ iloĈè obszarów nabrzeĔnych o äñcznej däugoĈci ok. 500 km, 200 km Ĕeglownych rzek oraz ponad 50 jezior [European… 2002]. W pierw- szych latach po zjednoczeniu po- wstaäo wiele projektów publicznych i prywatnych, rozwiniöto wiele koncepcji odzyskania terenów nabrzeĔ- nych: na dawnych niedostöpnych te- renach projektowano publiczne na- brzeĔne promenady, parki, pasy zieleni i tereny rekreacji, towarzyszñce funkcjom mieszkaniowym i biznesu [Wasserstadt 2000a].

Miasto Berlin wystñpiäo jako deweloper w dwóch koncepcjach doty- czñcych terenów nabrzeĔnych: Rum- melsburger Bucht na Szprewie (póä- wysep Stralau wraz z otoczeniem) oraz Wasserstadt Spandau na Haweli.

W 2002 roku Wydziaä Rozwoju miasta Berlina przedstawiä WEP (Water- front Development Plan) – Plan Roz- woju Obszarów NabrzeĔnych, w któ- rym okreĈlono przestrzenne i funk- cjonalne cele rozwoju tych obsza- rów. Plan ten uwaĔano za strategicz- ny instrument osiñgniöcia wysokiej jakoĈci Ĉrodowiska miejskich obsza- rów nabrzeĔnych. Jest on oparty o za-

sadö popierania wewnötrznego rozwoju miasta w celu zachowania ze- wnötrznych terenów otwartych [Hol- zer i in. 2008].

Rummelsburger Bucht i Stralau Peninsula Rummelsburger Bay and Stralau Peninsula

Póäwysep Stralau poäoĔony jest pomiödzy Szprewñ a Zatokñ Rum- melsburg, ok. 5 km od centrum Ale- xanderplatz. Ta lokalizacja pomiödzy wodñ i zieleniñ powoduje, Ĕe miej- sce to byäo zawsze faworyzowane, np. zaäoĔono tutaj pierwszy niemiecki klub Ĕeglarski. Od póänocy póäwy- sep ograniczony jest liniñ lekkiej kolei miejskiej S -Bahnu oraz autostra- dñ. Dobre poäñczenia transportowe z centrum miasta powodujñ, Ĕe jest to obszar uprzywilejowany, bödñcy strefñ przejĈciowñ pomiödzy miastem a jego peryferiami.

Historia Stralau rozpoczyna siö w XIII wieku. Do drugiej wojny Ĉwia- towej poäudniowa czöĈè nazywana Stralau -wieĈ byäa obszarem mieszkaniowym i rekreacyjnym z koĈcio- äem i szkoäñ, a takĔe z wieloma ka- wiarniami i restauracjami. Póänoc- na czöĈè zwana Stralau -miasto wy- peäniona byäa funkcjami mieszkanio- wymi i przemysäowymi (m.in. fabry- ka oleju, huta szkäa, browar, stocznie od strony wschodniej). W cza- sie wojny póäwysep zostaä zniszczo- ny, a po wojnie staä siö czöĈciñ Ber- lina Wschodniego (zrekonstruowa-

(3)

no browar, hutö i stocznie). Fabry- kö oleju przeksztaäcono na magazyn, a w nowym budynku wysokim umieszczono fabrykö kosmetyków.

Po zjednoczeniu wiökszoĈè produk- cji ustaäa – dzisiaj pracujñ tylko dwie maäe stocznie. CzöĈè dawnych budowli z cegäy zachowaäa siö – sñ one obecnie zabytkami i ksztaätujñ toĔ- samoĈè miejsca [Wasserstadt 1997].

Stralau jest czöĈciñ nowego projektu urbanistycznego „Urban Deve- lopment Area Rummelsburg”, któ- ry jest jednym z najwiökszych ob- szarów inwestycyjnych poäoĔonych blisko ĈródmieĈcia. Decyzjö o rozwoju dawnej portowej i przemysäo- wej dzielnicy podjñä Senat Berlina w 1994 roku, wykorzystujñc do tego celu nowy niemiecki instrument pla- nistyczny – Urban Development Me- asure, przyspieszajñcy procesy in- westycyjne. Do 2010 roku plano- wano wybudowaè 5 500 jednostek mieszkaniowych i ok. 400 tys. m² powierzchni dla usäug, handlu i prze- mysäu (wybudowano dotñd tylko ok.

1/3, gdyĔ w 2000 roku inwestycje z powodu kryzysu zatrzymaäy siö) [Wasserstadt 2000b]. Pomimo tego powstaäo wiele ulic, przedszkoli, na- brzeĔnych promenad i ĈcieĔek pieszych wraz z zagospodarowaniem przestrzeni zielonych otwartych.

Wybudowano ponad 900 jednostek mieszkaniowych. JednakĔe obecnie plan ogólny obszaru wymaga ko- rekty – dostosowania do wspóäcze- snych wymogów. Ciñgle istnieje wiele obszarów niezagospodarowanych, a dawne przemysäowe budynki wy- magajñ adaptacji do nowych funkcji.

Jednymi z najwaĔniejszych in- westycji na badanym obszarze byäy interwencje dotyczñce przestrzeni publicznych. Gäównym celem wszelkich dziaäaþ byäo zapewnienie publicznego dostöpu do nabrzeĔy.

WzdäuĔ brzegów zatoki zrealizowa- no publiczny ciñg pieszy (o däugoĈci ok. 3,5 km i piaszczystej nawierzchni), który poäñczyä tereny niezago- spodarowane z obszarami ukoþczo- nych nowych zespoäów wraz z prze-

strzeniami publicznymi. W póänoc- nej czöĈci póäwyspu struktura nowej zabudowy i terenów otwartych zwra- ca siö w kierunku wody. Dziedziþce i drogi doprowadzajñ do publicznej promenady dostöpnej wyäñcznie dla pieszych i rowerzystów, którñ tworzñ serie pasm z rozmaitych materiaäów:

piasku, betonowych päyt, kawaäków kolorowego szkäa, powierzchni tra- wiastych, oraz nawierzchni betonowych. Charakterystycznñ cechñ tej czöĈci promenady jest fakt, Ĕe drogi przeksztaäcajñ siö w niewielkie place obniĔajñce siö w kierunku wody, a dziedziþce mieszkaniowe sñ kon- tynuowane na promenadzie w formie platform. W poäudniowej czöĈci póäwyspu promenada powstaäa po- miödzy gäównñ drogñ a nabrzeĔem zatoki (materiaäy: piasek i betonowe päyty) i towarzyszy jej niewielka marina oraz park uksztaätowany w po- staci tarasu ponad poziomem wody.

Przestrzenie publiczne otwarte poäñ- czone sñ tutaj ze ĈcieĔkami wejĈcio- wymi do budynków. Promenada na- brzeĔna wzdäuĔ Szprewy od strony zachodniej póäwyspu ma bardzo kra- jobrazowy charakter, gdyĔ jest usytu- owana naprzeciwko Treptower Park (jest ona doĈè wñska, ale ma regular- ny przebieg). Ostatecznym celem jest stworzenie ciñgäej publicznej ĈcieĔ- ki pieszo -rowerowej wokóä póäwyspu i zatoki o däugoĈci ok. 5,5 km. Budo- wa promenady jest zachötñ do wej- Ĉcia na obszar prywatnych inwesto- rów. Podsumowujñc – w czasach wolniejszego rozwoju ekonomicz- nego ksztaätowanie nowych miej- Ryc. 1. Wasserstadt Spandau, Berlin Fig. 1. Wasserstadt Spandau, Berlin

(4)

skich struktur moĔe byè przyspieszo- ne za pomocñ interwencji dotyczñ- cych przestrzeni publicznych [Flec- ken, Pluta 2004; Wasserstadt 1997].

WĈród interesujñcych nowych zespoäów urbanistycznych na póäwy- spie Stralau naleĔy wymieniè: 1) Ze- spóä mieszkaniowy Wohnpark Stra- lau [Wasserstadt 1997] (poäoĔony w póänocno -wschodniej czöĈci póä- wyspu, arch. Herman Hertzberger, ok. 450 jednostek mieszkaniowych, domy z obszernymi balkonami i tarasami na dachach, mieszkania dla osób o niskich dochodach, zespóä o wysokiej göstoĈci zabudowy, wy- budowany z funduszy publicznych, linearna struktura 4–5 kondygnacyjnych budynków ukierunkowana na wodö); 2) Wielorodzinne zespoäy mieszkaniowe wybudowane wzdäuĔ Szprewy [Wasserstadt 1997] (zlokali- zowane wzdäuĔ nabrzeĔa od strony zachodniej póäwyspu, o nieduĔej gö- stoĈci zabudowy, o architekturze dobrej jakoĈci, duĔe jednostki mieszkaniowe, przestrzenne balkony i tarasy, cieplarnie, czasami mola na dziaä- kach w pobliĔu wody, nawiñzanie ksztaätem i materiaäem – czerwony klinkier – do historycznego budynku szkoäy znajdujñcej siö w pobli- Ĕu, liczne widoki na wodö); 3) Ze- spóä 3 kondygnacyjnych domów [Wasserstadt 1997] (wybudowanych na koþcu póäwyspu, zaprojektowa- ny w formie dziedziþców z ulicz- kami, wszystkie budynki posiadajñ otwarcia widokowe na wodö); 4) Ze- spóä päywajñcych mieszkaþ [Wasser- stadt… 2003], (8 jednostek poäoĔo-

nych na póänoc od Wohnparku Stra- lau, na zatoce Rummelsburg, domy 2 kondygnacyjne z päywajñcymi ogro- dami i säonecznymi tarasami wybudowane na pontonach, duĔe luksu- sowe mieszkania z biurem lub stu- diem); 5) Pomysäy przeksztaäcenia XIX -wiecznych ceglanych budyn- ków przemysäowych na inne funkcje (lofty, biura, studia, usäugi kultu- ry) [Wasserstadt 1997].

ZespóÁ

„Wasserstadt Spandau“

Urban complex Wasserstadt Spandau

Koncepcjö rozwoju nabrze- Ĕy rzeki „Wasserstadt Berlin – Obe- rhavel”, rozwiniötñ dla Berlina Za- chodniego juĔ w 1989 roku uzna-

no za modelowñ. Grupa architek- tów (Hans Kollhoff, Helga Timmer- mann, Chritoph Langhof, Jürgen Not- tmeyer, Klaus Zillich) zaprezento- waäa we wspóäpracy z administra- cjñ miasta Berlina schemat planu przedmieĈcia Berlina „The Wasser- stadt Spandau” o niespotykanej do- tñd skali i koncepcji. Gäównym celem koncepcji przestrzennej zespoäu byäo stworzenie wraĔenia atmosfery miejskiej. Aby to osiñgnñè zapropo- nowano: wysokñ göstoĈè zabudowy i zwartoĈè struktury zespoäu, prze- mieszanie róĔnych typów mieszkaþ oraz usäug i handlu (wielofunkcyj- noĈè terenów, przeksztaäcenie miejsc pracy w przemyĈle w miejsca pracy w sektorze usäugowym), rehabilitacjö zaniedbanych obszarów przemysäo- wych i odnowö zniszczonego krajobrazu, ruch przyjazny pieszym, roz-

(5)

wój transportu publicznego (w tym drogi wodne, tramwaj poäñczony z li- niñ metra), redukcjö ruchu samocho- dowego (w tym parkingi podziemne pod budynkami). Koncepcjö prze- strzennñ zespoäu oparto o wytyczne wynikajñce z topografii i historii obszaru: uznano wodö i krajobraz jako charakterystyczne elementy nowego zespoäu – determinanty zarówno ca- äej struktury przestrzennej jak i po- szczególnych budynków. Dlatego w zespole zarówno przestrzenie publiczne jak i budynki sñ powiñzane z wodñ. Postulowana wysoka jakoĈè przestrzeni publicznych przejawia siö miödzy innymi poprzez dostöpnoĈè wszystkich obszarów nabrzeĔnych (promenad, placów, ulic) dla miesz- kaþców. Odwrócono proces projek- towy: zamiast schematu funkcjonal- nego wraz z infrastrukturñ drogowñ najpierw stworzono wizjö przestrzen- nñ przyszäego przedmieĈcia z czytel- nym schematem róĔnorodnych przestrzeni publicznych (place, promenady, parki, miejsca zabaw dla dzieci, tereny sportowe). Na obszarze zapro- ponowano 13 tys. jednostek mieszkaniowych oraz 22 tys. miejsc pracy.

Wizja ta przeksztaäcona zostaäa póĒ- niej zgodnie z obowiñzujñcymi pro- cedurami w plan ogólny (w 1992 r.

powoäano agencjö rozwoju obszaru). PodkreĈliè naleĔy, Ĕe projektowanie urbanistyczne uznano jako gäówne narzödzie realizacji koncepcji [Zillich i in. 1996].

Hamburg – miasto nad Àab»

Hamburg – the town on the Elbe

Rzeka ãaba i Alster oraz port uksztaätowaäy toĔsamoĈè i struktu- rö przestrzennñ Hamburga, a tak- Ĕe wpäynöäy na jego rozwój gospo- darczy. Miasto jest obecnie waĔ- nym oĈrodkiem handlu w póänoc- nej Europie z drugim najwiökszym portem kontenerowym. Rezultatem tego rozwoju jest powstanie szeregu projektów urbanistycznych gäów- nie na obszarach nabrzeĔnych rzeki oraz w dawnych dokach porto- wych. JednoczeĈnie jednym z gäów- nych zagadnieþ ksztaätowania miasta jest ochrona przed skutkami wiel- kich powodzi.

W latach 90. XX wieku nastñ- piäa radykalna strukturalna i orga- nizacyjna transformacja przemysäu stoczniowego, która spowodowaäa zmianö zapotrzebowania na róĔne usäugi portowe. CzöĈè funkcji por- towych przeniesiono na poäudnio- wñ stronö rzeki naprzeciwko miasta, oraz na zachód. Opuszczone doki sñ obecnie miejscem najwiökszego w Europie projektu urbanistycznego zwanego HafenCity. Oprócz tego przedsiöwziöcia powstaje szereg koncepcji w mniejszej skali: przeksztaä- cenie wewnötrznego obszaru porto- wego Binnenhafen, nowe realizacje architektoniczne w dole ãaby [Holzer i in. 2008]. WĈród celów nowej poli-

tyki rozwoju Hamburga, zapropono- wanej przez wäadze miasta wyodröb- niè moĔna kilka, zwiñzanych z terenami nadwodnymi: 1) wiöcej miasta w mieĈcie (w tym zwiökszanie inten- sywnoĈci zabudowy wewnötrznych obszarów, lepsze wykorzystanie na- brzeĔy, wskazanie miejsc istotnych dla toĔsamoĈci miasta, przeksztaä- canie dawnych terenów przemysäo- wych); 2) wysoka jakoĈè przestrzeni publicznych; 3) wzmocnienie funkcji miasta jako portu.

Najwiöksza nowa nabrzeĔna wielofunkcyjna dzielnica miejska Hamburga to HafenCity (157 ha, po- äoĔona na obszarze dawnych doków pomiödzy rzekñ ãabñ a centrum miasta). Na jej obszarze zaproponowa- no 6 tys. mieszkaþ dla 12 tys. miesz- kaþców oraz 40 tys. miejsc pracy.

W dzielnicy bödñ znajdowaè siö tak- Ĕe liczne przestrzenie otwarte: parki, place i promenady. Okoäo 90%

miejsc jest publicznñ wäasnoĈciñ (stanowi wäasnoĈè miasta i portu) i za- rzñdzane jest przez spóäkö HafenCity Hamburg GmbH reprezentujñcñ miasto [Holzer i in. 2008]. Projekt Hafen- City jest unikalny nie tylko ze wzglö- du na swojñ wielkoĈè. WyróĔnia siö od innych projektów wspaniaäñ lo- kalizacjñ w centrum miasta, a takĔe skoncentrowany jest na jakoĈci roz- wiñzaþ. JakoĈè ta wyraĔa siö w do- skonaäoĈci architektonicznej i urba- nistycznej, znakomitym opracowa- niu nabrzeĔy, duĔej iloĈci dobrej zabudowy mieszkaniowej, w koncepcji zrównowaĔonego rozwoju caäe-

(6)

go zaäoĔenia oraz we wzorcowym procesie realizacji koncepcji.

W projekcie niezwykäe rozwiñ- zania wprowadzono takĔe w poäñ- czeniu wody z lñdem. Pierwotny poziom gruntu caäego obszaru byä na- raĔony na powodzie. Dlatego oprócz promenad caäy teren podniesiony zo- staä o 7,5–8 m powyĔej Ĉredniego po- ziomu morza [Hafencity… 2008].

W 2007 roku otwarty zostaä zespóä oryginalnych nabrzeĔnych przestrzeni publicznych. Towarzyszy im port, w którym na staäe cumuje 20 historycznych Ĕaglowców i parowców.

Przestrzenie publiczne nowej dzielnicy to promenady, place, park oraz muzeum morskie i marina. NajwaĔ- niejsze z nich to: Magellan -Terrassen, Marco -Polo Terrassen, plac Vasco- -da -Gama, nabrzeĔna promenada Dalmannkai.

Frankfurt – obszar nabrzeËny Westhafen nad Menem

Frankfurt – the waterfront area Westhafen on the Main

Od 1886 roku obszar Westha- fen byä centrum przeäadunkowym zboĔa, wögla oraz Perskich dywa- nów. Obecnie jedynie pojedynczy Ĕuraw portowy obok silosu przypo- mina przeszäoĈè portu handlowe- go. Dawniej symbolem obszaru byäy dwie charakterystyczne budowle:

magazyn i silos na zboĔe. Dzisiaj za-

Ryc. 3. Westhafen, Frankfurt Fig. 3. Westhafen, Frankfurt

(7)

stñpiäa je inna dominanta przestrzen- na: okrñgäa wieĔa Westhafen Tower wzniesiona przy wschodnim wejĈciu do obszaru portu (109 m wysokoĈci, o powierzchni z refleksyjnego zielo- nego szkäa). W 1999 roku dziöki spóä- ce publiczno -prywatnej Westhafen Projektentwicklungs GmbH, ustano- wionej przez miasto Frankfurt i prywatnych deweloperów, rozpoczöto prace nad rewitalizacjñ portu i prze- ksztaäceniem go w nowñ dzielnicö miejskñ o wysokiej jakoĈci rozwiñ- zaþ (212 tys. m²powierzchni brutto, przemieszane funkcje mieszkaniowe, handlowe, biura, usäugi i funkcje rekreacji, 3 tys. miejsc pracy, mieszkania dla 2 tys. osób). Taki program ma zapobiegaè procesom migracji na przedmieĈcia. Nowe obiekty za- chowaäy charakter dawnego portu poprzez uĔycie na elewacjach czer- wonego piaskowca wraz z szaro- -czarnym bazaltem. Nawierzchnie przestrzeni publicznych pokryto ka- mieniem naturalnym oraz uzupeä- niono niewielkñ iloĈciñ detali [Hol- zer i in. 2008]. Budynki mieszkaniowe i biura otaczajñ wewnötrzny ba- sen portowy o szerokoĈci 75 m, przy którym znajdujñ siö liczne mola i cu- mujñ äodzie. Dwa nowe mosty prze- cinajñce port zapewniajñ poäñczenia samochodowe, piesze i rowerowe.

Bardzo indywidualnie rozwiñzane sñ przestrzenie publiczne w zespole, które przyczyniajñ siö do ksztaätowa- nia jego toĔsamoĈci. PodkreĈliè nale- Ĕy, Ĕe duĔym atutem nowej dzielnicy jest bliskie sñsiedztwo gäównej dzielnicy biznesu.

Rozwój terenów

nabrzeËnych w ParyËu – przykÁad Seine

Rive -Gauche

The development of waterfront areas in Paris – example of the Seine Rive-Gauche

Wschodni ParyĔ nigdy nie byä zasobny i modny. W XIX wieku tereny wzdäuĔ obu brzegów prze- ksztaäciäy siö w bardzo uprzemysäo- wiony obszar (m.in. na lewym brze- gu znajdowaä siö dworzec Austerlitz oraz otaczajñce go fabryki i magazyny). Po drugiej wojnie Ĉwiatowej stan XIII dzielnicy ciñgle siö pogarszaä, spowodowany starzeniem siö prze- mysäu, modernizacjñ kolei skutku- jñcñ mniejszym zapotrzebowaniem na tereny. Regeneracja wschodniego ParyĔa rozpoczöäa siö wraz z erñ Mitteranda, kiedy to otwarto Mini- sterstwo Finansów w Bercy, sñsiadu- jñcñ z nim Halö sportowñ oraz Park Bercy. Procesy modernizacji obszaru rozwijaäy siö wzdäuĔ Sekwany:

w 1990 roku powstaä plan ogólny dla obszaru Seine Rive -Gauche (uchwa- lony w 1991 roku przez wäadze miasta). W planie na dawnych przemy- säowych obszarach poza dworcem zaplanowano Strefö Rozwoju (ZAC, 130 ha, co stanowi ok. 1/5 obszaru dzielnicy), w której postulowano m.in. funkcje mieszkaniowe, admi-

nistracji i handlu oraz ciekawie roz- wiñzane przestrzenie publiczne. Ob- szar ten, pomimo oddalenia od historycznego centrum ma wiele zalet: dobre poäñczenia drogowe i transpor- tem publicznym (metro, RER, dwa gäówne dworce kolejowe: Auster- litz i Gare de Lyon po drugiej stro- nie rzeki). NaleĔy dodaè, Ĕe w Pa- ryĔu po wojnie polityka planowa- nia przestrzennego ograniczyäa sil- nie rozwój administracji na historycz- nym obszarze (stñd rozwój La Defen- se na zachód od centrum). Nowe budynki biurowe byäy rzadkoĈciñ i dlatego pojawiä siö niepokój, Ĕe gäówne narodowe i miödzynarodowe firmy mogñ opuĈciè miasto. Nowy obszar Seine Rive -Gauche zaoferowaä duĔy potencjaä w tym zakresie. Od poczñt- ku nacisk poäoĔony byä na wielofunk- cyjnoĈè obszaru. Plan ogólny postu- lowaä: 900 tys. m² powierzchni biuro- wej, 60 tys. miejsc pracy oraz 5 000 mieszkaþ dla 20 tys. osób (róĔnego typu: od luksusowych do jednostek subsydiowanych spoäecznie), trady- cyjny i nowoczesny przemysä i rze- miosäo (150 tys. m²), lokalny handel, szkoäy, biblioteki, parki oraz 300 tys.

m² przestrzeni publicznych. WdroĔe- nie projektu powierzono agencji SE- MAPA, w której miasto ma gäówne udziaäy. Rozwój obszaru nastöpowaä przez konkursy. Podstawowym prio- rytetem dla zespoäu byäo zapewnienie odpowiedniej infrastruktury (np.

nowy most Charles de Gaulle 1997, nowy most pieszy, nowa linia metra Meteor 1998, obsäugujñca Bibliotekö Narodowñ) [French... 2002]. Gäównñ

(8)

oĈ zaäoĔenia tworzy poprowadzona nad terenami kolei Avenue de Fran- ce – aleja, która nawiñzuje do trady- cji XIX -wiecznych bulwarów (szero- kie zadrzewione chodniki, miejsca na kawiarnie, restauracje, itd.) Ob- szar Seine Rive -Gauche podzielony jest na mniejsze charakterystyczne obszary, niektóre z duĔñ przewagñ bardzo interesujñco rozwiñzanej zabudowy mieszkaniowej. Dominantñ przestrzennñ obszaru i jednoczeĈnie jednym z symboli ParyĔa jest poäo- Ĕona w czöĈci Ĉrodkowej Biblioteka Narodowa proj. Dominique Perraul- t’a (jeden z najbardziej ambitnych projektów zrealizowanych w Pary- Ĕu, 1996). Nie jest to tylko wyizolo- wany pomnik, ale kluczowy element strategii regeneracji i odnowy caäe- go obszaru. Szczególnie interesujñ- co zaprojektowane sñ przestrzenie publiczne zwiñzane z tñ realizacjñ.

Cechuje je wzajemne przenikanie oraz kontakt wzrokowy z rzekñ, któ- ry wzmocniony jest poprzez znacz- ne podniesienie gäównego poziomu wokóä budynku. Od strony nabrzeĔa platforma widokowa opada w kierunku rzeki za pomocñ szeregu wysokich stopni, tworzñcych przestrzenny ta- ras widokowy. OryginalnoĈè rozwiñ- zania podkreĈla kombinacja rozmaitych materiaäów: drewna, poäysku- jñcych srebrnych metalowych detali, tafli szklanych, päyt metalowych, oraz wysokich drzew sosnowych w za- gäöbionym dziedziþcu i zieleni pnñ- cej na rozmaitych metalowych kon- strukcjach przestrzennych.

Podsumowanie

Conclusion

Prezentowane zaäoĔenia, ksztaä- towane za pomocñ takich narzö- dzi jak projektowanie urbanistyczne i kompozycja urbanistyczna, sñ wy- bitnymi przykäadami harmonijnego uzupeäniania kulturowego krajobrazu dolin rzecznych miast europejskich poprzez nowe realizacje. Pomimo duĔego zróĔnicowania przestrzennego obszarów w analizowanych przy- käadach widoczne jest wyraĒne dñ- Ĕenie do uzyskania äadu przestrzennego oraz powstrzymania procesu chaotycznego rozpraszania siö miasta poprzez: zwartoĈè i wielofunkcyj- noĈè zespoäów oraz ich wyraĒne gra- nice. Widaè takĔe dñĔenie do nada- nia kaĔdemu zespoäowi cech indy- widualnych wyraĔajñce siö poprzez stworzenie atrakcyjnej oferty przestrzeni publicznych powiñzanych z wodñ oraz wysoki poziom rozwiñ- zaþ architektonicznych.

Fotografie wykonaäa autorka.

Photographs by author.

Katarzyna Pluta Zakäad Projektowania Urbanistycznego i Krajobrazu Wiejskiego

Wydziaä Architektury Politechnika Warszawska

Department of Urban Design and Rural Landscape

Faculty of Architecture

Warsaw University of Technology

Literatura

1. European Community, 2002, Brussels, p. 116.

2. Flecken U., Pluta K., 2004, New Conceptions for the Development of The Stralau Peninsula in Berlin [in:] “European Spatial Research and Policy”, Vol. 11, Nr 2, pp. 151–166.

3. French Urban Strategies, 2002, Éditions du Moniteur, Paris.

4. Hafencity Hamburg, Project – in- sights to current development, 2008, Hafencity Hamburg.

5. Hölzer Ch., Hundt T., Lüke C., Hamm O. G., 2008, Riverscapes.

Designing Urban Embankments, Birkhäuser Verlag AG, pp. 272–276, 332, 342–366.

6. Wasserstadt GmbH, 1997, Spreeblick Inclusive, Berlin, p. 7, 9–12, 19–20.

7. Wasserstadt GmbH, 1999, Spu- rensuche. Kulturhistorische Recher- che im städtebaulichen Entwick- lungsbereich Rummelsburger Bucht Berlin, Berlin.

8. Wasserstadt GmbH, 2000a, Aqua Urbana: Public Space along Berlin’s New Waterfronts,Berlin.

9. Wasserstadt GmbH, 2000b, De- velopment Area: Rummelsburg Bay, Berlin.

10. Wasserstadt Journal, 2003, Früh- jahr, Berlin, pp. 1–5.

11. Zillich K., Hoidn B., Stimmann H., 1996, Building site Berlin: the Wasserstadt Berlin–Oberhavel [in:]

„ON Disen^~o“, 174, Joan Brossa y el Grec 96, UIA Barcelona 96, pp.

106–115.