3 przegl ą ą dprzegl dEKONOMICZNYEKONOMICZNY

(1)

(2)

(3)

Prof. UAM dr hab. Ryszard Kamiński

Prezes Zarządu Poznańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego

Szanowni Czytelnicy!

Mam dużą satysfakcję, iż mogę zaprosić Państwa do lektury 13 numeru „Przeglądu Ekonomicznego”.

Znalazł się w nim między innymi felieton Profesora Janusza Tomidajewicza, który polemizuje z liberalnym założeniem, iż „jedynie słusznym” celem gospodarowania jest zysk. Wskazuje przy tym podmioty, które funk- cjonują na rynku i nie kierują się tego typu dążeniem, a przynajmniej nie jest to najważniejszy ich cel (spół- dzielnie socjalne, SKOK-i, Pracownicze Kasy Zapomogowo-Pożyczkowe). W konkluzji stwierdza, że konstru- owanie prawa gospodarczego i podatkowego przy założeniu, iż działalność gospodarcza prowadzona jest dla zysku, nie może być zaakceptowane choćby dlatego, że działalność nie do końca komercyjna może przynosić dodatkowe wartościowe efekty dla podmiotów prowadzących tą działalność, jak i dla rynku. W kontekście wywodów Profesora zasadne jest przypomnienie roli paradygmatu w rozwoju teorii naukowej. Przyjmuje się, że w momencie, kiedy obowiązujący paradygmat okazuje się nieodpowiedni jako punkt wyjścia stawiania kluczowych pytań oraz formułowania i weryfi kacji teorii – następuje zmiana paradygmatu. Niestety w niektó- rych okresach może występować taka szczególna sytuacja, że tzw. postęp naukowy dokonuje się przy stoso- waniu nieodpowiedniego paradygmatu. Odnoszę wrażenie, że podobnie rzecz się ma w przypadku rozwoju gospodarczego. Polityka władz centralnych i samorządowych, która nakierowana jest na rozwój gospodarczy może być budowana w oparciu o nieodpowiedni paradygmat, czy też, mówiąc językiem praktyki – założenia.

Należy zatem co jakiś czas weryfi kować zasadność przyjętych założeń koncepcyjnych formułowanych polityk gospodarczych. Jest to niewątpliwie zadanie ekonomistów-badaczy.

W „Przeglądzie Ekonomicznym” mamy okazję przedstawiać wyniki dociekań, jakie w tej mierze prowa- dzą nasi autorzy. Zachęcam Państwa do lektury przygotowanych przez nich prac. Szczególnie interesujący jest artykuł na temat współpracy transgranicznej regionów Zachodniej Ukrainy w kontekście europejskiej polityki sąsiedztwa. Autorki opracowania starają się przedstawić projekty i programy międzynarodowej pomocy technicznej jako realny zasób oraz instrument wspomagający rozwój terytoriów transgranicznych, sprzyjający podniesieniu efektywności pracy organów władzy i jednostek samorządowych oraz zintegrowa- nemu rozwojowi regionów.

Podobne kwestie są przedmiotem zainteresowania autora kolejnego artykułu poświęconego rumuń- skiemu rynkowi kapitałowemu, który znajduje się obecnie we wczesnej fazie rozwoju. Jego rozwój – jak prze- konuje autor – wymaga podjęcia radykalnych działań ze strony instytucji regulujących. Co ciekawe, rumuń- skie instytucje nadzorujące podjęły działania w celu stworzenia rynku alternatywnego przeznaczonego dla małych i średnich spółek na wzór polskiego NewConnect.

Mam nadzieję, że polecane artykuły, jak i inne teksty zamieszczone w naszym czasopiśmie, znajdą Pań- stwa uznanie.

Szanowni Czytelnicy!

Z okazji zbliżających się świąt Bożego Narodzenia życzę zdrowych, pogodnych świąt, dużo ciepła ro- dzinnego, a w Nowym 2015 roku spełnienia wszelkich marzeń i planów.

Z wyrazami szacunku i poważania,

(4)

Ekonomia i biznes

Ludzie, Opinie, Poglądy

Spotkania i konferencje

Współpraca transgraniczna regionów Zachodniej Ukrainy w kontekście europejskiej polityki sąsiedztwa – Elżbieta Jantoń-Drozdowska, Lesya Verbovska ... 5

Rynek kapitałowy w Rumunii – perspektywy rozwoju – Jacek Krawiec ... 16

Na marginesie (głównego nurtu): Czy w gospodarce rynkowej wolno nie dążyć do zysku

– Janusz J. Tomidajewicz ... 21

III Międzynarodowa konferencja poświęcona systemom zabezpieczenia społecznego na Wydziale Inżynierii Zarządzania „ Systemy zabezpieczenia społecznego wobec wyzwań demografi cznych”

– Andżelika Libertowska ... 23

IV Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rachunkowość i Finanse. Teoria i Praktyka w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim

– Elżbieta Szczepankiewicz ... 24

Program „Nowoczesne Zarządzanie Biznesem” ... 27

Wybrane problemy współczesnego rynku pracy – Maciej Mikulewicz ... 29

przegląd przegląd

EKONOMICZNY EKONOMICZNY

Kwartalnik Polskiego

Towarzystwa Ekonomicznego Oddział w Poznaniu

Wydawca:

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Poznaniu Adres Redakcji i Wydawnictwa:

ul. Klasztorna 24/25 61-779 Poznań info@pte.poznan.pl www.pte.poznan.pl

Rada Programowa:

Prof. UAM dr hab. Ryszard Kamiński Prof. dr hab. Marek Ratajczak Prof. dr hab. Bogna Pilarczyk Prof. UEP dr hab. Janusz J. Tomidajewicz Dr Ewa Badzińska

Mgr Barbara Martyńska

Skład:

Studio Projektu Grafi cznego ART-WENA Alicja Noska - Figiel

www.art-wena.pl, e-mail: grafi ka@art-wena.pl Korekta:

Maciej Mikulewicz

REDAKCJA:

Wanda Meissner-Statkiewicz — redaktor naczelna Maciej Mikulewicz

Stanisław H. Kaj

Dariusz Lech — fotoreporter

ISSN 2082-3312

(5)

Wstęp

W dniu 16 września 2014 r. Parlament Europejski i Parlament Ukrainy ratyfi kowały umowę stowarzy- szeniową między Unią Europejską (UE) a Ukrainą.

Część polityczna umowy weszła w życie po ratyfi kacji, a wejście w życie części handlowej przewidziano dopiero na początek 2016 r. Ofi cjalne stosunki mię- dzy UE a Ukrainą zostały nawiązane już w czerwcu 1994 r., kiedy to strony podpisały układ o partner- stwie i współpracy. Zapisy tego układu weszły w ży- cie 1 marca 1998 r. i w następstwie Ukraina została objęta programem Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (European Neighbourhood Policy – ENP), w ramach której największe znaczenie ma współpraca transgraniczna. W niniejszym artykule określono najważ- niejsze obszary współpracy transgranicznej regio- nów Zachodniej Ukrainy na tle europejskiej polityki sąsiedztwa, która jest ważnym elementem ze- wnętrznej polityki regionalnej UE.

Współpraca transgraniczna

i polityka sąsiedztwa Unii Europejskiej

Współpraca transgraniczna, stanowiąca wcześniej element polityki regionalnej UE, miała na celu roz- wój dobrosąsiedzkich stosunków i współpracy mię- dzy regionami położonymi po obu stronach granicy między państwami członkowskimi. Wśród głów- nych celów współpracy transgranicznej należy wy- mienić¹:

- stworzenie transgranicznej sieci powiązań na szczeblu regionalnym i lokalnym, która umożliwi kooperację w zakresie gospodarki i infrastruktury,

- wzrost zaufania między sąsiadami przez zno- szenie barier socjalnych, głównie poprzez

1 M. Greta, Euroregiony a integracja europejska. Wnioski dla Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2003, s. 38–39.

Współpraca transgraniczna Współpraca transgraniczna regionów regionów Zachodniej Ukrainy Zachodniej Ukrainy w kontekście europejskiej w kontekście europejskiej polityki sąsiedztwa polityki sąsiedztwa

rozwój oświaty, nauki języków obcych, współpracy w sferze kulturalnej itd.,

- tworzenie i umacnianie podstaw współpracy gospodarczej,

- przemianę granicy o charakterze fi zycznym w granicę o charakterze administracyjnym, - rozwinięcie świadomości ludzi o przynależ-

ności do wspólnego europejskiego organi- zmu.

Z określonych wyżej obszarów, na jakich koncentruje się współpraca transgraniczna wynika, że składają się na nią działania złożone i zróżnico- wane. Współpraca transgraniczna, obejmująca regiony krajów członkowskich UE, fi nansowana jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Re- gionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Spo- łecznego (EFS), Europejskiego Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Funduszu Spójności. Z innych źródeł fi nansowana jest współpraca regionów transgranicznych z udziałem tych zlokalizowanych w krajach nienależących do UE. Objęta jest ona po- lityką sąsiedztwa, a jej fi nansowanie odbywa się w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa EFRR.

Idea współpracy transgranicznej realizowana jest w praktyce w ramach regionów transgranicznych i euroregionów. Region transgraniczny okre- ślony jest przez kryteria geografi cznej jednorodno- ści, wspólnoty kulturowej oraz stopnia rozwoju współpracy ponadgranicznej. Specyfi czną formą regionu transgranicznego jest euroregion, który jest w literaturze różnie defi niowany i interpretowa- ny². Wyróżnić można dwie grupy defi nicji euroregionu. W jednej z nich kładzie się nacisk na transgra- niczność związków (powiązań i instytucjonalizacji).

2 Przegląd defi nicji i interpretacji euroregionu zob.:

M. Greta, op. cit. s. 71–73.

Elżbieta Jantoń-Drozdowska, Lesya Verbovska Elżbieta Jantoń-Drozdowska, Lesya Verbovska

(6)

Defi nicje te podkreślają istotę polityczną i prawno -administracyjną euroregionu. W drugiej grupie defi nicji akcentowana jest natomiast transgraniczność obszaru, czyli kryte- rium położenia terenu względem granicy państwo- wej.

Za Praktycznym Przewodnikiem Współpracy Transgranicznej³ przyjęto w tym opracowaniu, że euroregion to sformalizowana struktura współ- pracy transgranicznej, która skupia przedstawicieli szczebla lokalnego i regionalnego, a w pewnych przypadkach także partnerów gospodarczych i spo- łecznych. Inaczej mówiąc, euroregion to związek dwóch lub więcej jednostek reprezentujących regiony sąsiadujących ze sobą państw, ustanowiony na podstawie umowy dla rozwoju ścisłej współpra- cy transgranicznej i ponadnarodowej. Cechą cha- rakterystyczną euroregionu jest więc instytucjonali- zacja współpracy.

Współpraca transgraniczna z krajami niebę- dącymi członkami UE, a sąsiadującymi z nią, ma na celu promowanie spójnego i zintegrowanego po- dejścia do rozwoju regionalnego, podejmowanie wspólnych wyzwań, zagwarantowanie skuteczno- ści działań i bezpieczeństwa na granicach zewnętrz- nych oraz zachęcanie do lokalnej współpracy⁴. Jest ona priorytetem europejskiej polityki sąsiedztwa i partnerstwa strategicznego z Rosją i koncentruje się na państwach członkowskich oraz tych korzysta- jących z Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa. Obejmuje kraje Europy Wschodniej, Kaukaz Południowy i południowy region Morza Śródziemnego. Aktualnie (w 2014 r.) Europejską Po- lityką Sąsiedztwa objętych jest 16 państw, przy czym 12 z nich w pełni uczestniczy jako partnerzy w ENP: Armenia, Azerbejdżan, Egipt, Gruzja, Izrael, Jordania, Liban, Mołdawia, Maroko, Palesty- na, Tunezja i Ukraina. Cztery kraje: Algieria, Białoruś, Libia i Syria są w trakcie negocjacji warunków współpracy z UE.

Współpraca transgraniczna opiera się na programach współpracy opracowanych w ramach

3 Guide pratique de la coopération transfrontalière, Com- mission Européenne, Bruxelles 1997, s. 2.

4 Zob. Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa – Do- kument strategiczny w sprawie współpracy transgranicznej na lata 2007–2010, program indykatywny na lata 2007–2013. Do- stępny online: http://europa.eu/legislation_summaries/exter- nal_relations_with_third_countries [dostęp: 22.11.2013].

wcześniejszych programów, takich jak Tacis, MEDA, Phare, Interreg. Doświadczenia wynikające z realizacji tamtych programów zdecydowały o tym, aby w programach współpracy wdrażanych w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partner- stwa zdecentralizować ich programowanie, zarzą- dzanie i wdrażanie.

Wymienione kraje i ich regiony przygraniczne różnią się bardzo, ale mimo to w dokumentach UE sformułowane zostały wspólne priorytety i cele współpracy transgranicznej. Obejmują one:⁵

- promowanie harmonijnego rozwoju gospodarczego i społecznego w regionach leżą- cych po obu stronach wspólnych granic.

Szczególną uwagę poświęca się rozwojowi handlu i inwestycji, wspólnych przedsięwzięć, turystyki, lokalnej infrastruktury oraz współ- pracy w obszarze energetyki, transportu i te- lekomunikacji;

- podejmowanie wspólnych wyzwań w obszarach środowiska naturalnego, zdrowia pu- blicznego oraz zapobiegania i zwalczania przestępczości zorganizowanej. Działania skoncentrowane są m. in. na obszarach obej- mujących lepsze gospodarowanie zasobami naturalnymi (w tym rybołówstwo) oraz odpa- dami. Poza tym działania obejmują również zachęcanie do współpracy w nadzorowaniu i leczeniu chorób zakaźnych oraz do inten- sywniejszej współpracy w walce z korupcją, nielegalną imigracją oraz handlem ludźmi;

- zagwarantowanie bezpiecznych i pewnych granic. Realizacji tego celu ma służyć ulepsza- nie działań i procedur w zakresie zarządzania granicami, wzmacniania bezpieczeństwa międzynarodowych łańcuchów logistycz- nych, poprawa infrastruktury i wyposażenia granic;

- promowanie lokalnych działań międzyludz- kich. Działania te realizowane są na poziomie transgranicznym przez wspieranie kontak- tów ze społeczeństwem obywatelskim, współpracy edukacyjnej, społecznej i kulturalnej prowadząc do promowania demokracji i wartości Unii Europejskiej.

Współpraca transgraniczna obejmuje dwa ro- dzaje programów: programy dotyczące granic lądo- wych i szlaków morskich, które mogą obejmować

5 Ibidem.

(7)

dwa lub więcej krajów oraz programy odnoszące się do basenów morskich, obejmujące regiony, leżące na granicach zewnętrznych UE, wzdłuż jednego z trzech basenów morskich – Morza Bałtyckiego, Czarnego lub Śródziemnego.

Partnerzy współpracy transgranicznej two- rzyli wspólne programy na poziomie lokalnym, regionalnym oraz krajowym, a następnie przedkładali je Komisji. Środki na fi nansowanie programów współpracy dla krajów benefi cjentów zapewnione były w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedz- twa i Partnerstwa oraz z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W latach 2007–2010 wyso- kość fi nansowania osiągnęła poziom 583,28 mln euro, a w okresie 2011–2013 – 535,15 mln euro.

Europejska Polityka Sąsiedztwa została zaini- cjowana w 2004 r., a głównym jej celem było i jest nadal zniesienie różnic między rozszerzoną UE a jej sąsiadami oraz wzmacnianie dobrobytu i stabilizacji tych ostatnich. Polityka ta opiera się na demokra- tycznych wartościach, regułach prawnych i posza- nowaniu praw człowieka.

ENP jest przede wszystkim polityką bilateral- ną między UE a krajami partnerskimi. Jest ona kon- tynuacją inicjatyw multilateralnych i regionalnych obejmujących partnerstwo wschodnie, śródziem- nomorskie i basenu Morza Czarnego. W ramach ENP Unia Europejska oferuje krajom partnerskim uprzywilejowane stosunki, oparte na wzajemnie uznawanych wartościach: demokracji i prawach człowieka, przepisach prawnych, właściwym nad- zorze oraz rozwoju zasad gospodarki rynkowej. Po- nadto w ramach ENP otrzymują wsparcie polityki sektorowe, przede wszystkim polityka zatrudnienia i społeczna, handlowa, przemysłowa i konkurencji, a także polityki dotyczącej rozwoju obszarów wiejskich, zmian klimatycznych i środowiska⁶.

Inaczej mówiąc, ENP ma zapobiegać pojawia- niu się nowych linii podziału między rozszerzoną UE a jej sąsiadami oraz zaoferować im szansę uczest- nictwa w różnych działaniach UE w ramach zacie- śnionej współpracy politycznej, gospodarczej, kulturalnej oraz w dziedzinie bezpieczeństwa⁷.

Podkreślić należy, że centralne miejsce w ramach ENP zajmują plany działania krajów partnerskich UE. Przyjmują one postać dokumentów strate-

6 Zob. http://eeas.europoa.eu/enp/about-us/index_en.

htm [dostęp: 04.01.2014].

7 Zob. http://ec.europa.eu\economy_fi nance/international/neighbourhood_policy/index_p..htm

[dostęp: 17.02.2014].

gicznych, wyznaczających strategiczne cele współpra- cy między krajami partnerskimi a UE.

Głównym celem wy-

rażonym w tych planach jest pobudzanie wzrostu gospodarczego poprzez poprawę warunków dla dłu- gotrwałych inwestycji i wzrostu wydajności. Inne cele wspierające wzrost gospodarczy, zawarte w tych planach działania to⁸:

- osiągnięcie i utrzymanie stabilności makro- ekonomicznej,

- poprawa dostępu do fi nansowania, ubezpie- czeń oraz innych usług fi nansowych istot- nych dla przedsiębiorstw,

- eliminacja przeszkód o charakterze prawnym i administracyjnym dla tworzenia i rozwoju fi rm,

- zapewnienie bezpieczeństwa praw własno- ści, egzekwowania umów i ochrony inwesto- rów,

- dalsza liberalizacja handlu i poprawa polityki konkurencji,

- usunięcie ograniczeń w przepływie kapitału, - podjęcie reform instytucjonalnych i walka

z korupcją,

- wspieranie badań i rozwoju oraz poprawa ja- kości kształcenia.

Dla fi nansowania ENP został w styczniu 2007 r.

ustanowiony Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (ENPI)⁹, który od początku 2014 r. zo- stał zastąpiony przez bardziej elastyczny i jednocze- śnie bardziej uwarunkowany Europejski Instrument Sąsiedztwa (ENI). Na lata 2014–2020 przewidziano w ramach tego instrumentu kwotę ponad 15 miliar- dów euro. Wykorzystywanie przez benefi cjentów środków zgromadzonych w ENI ma przyczynić się do przyspieszenia procesów demokratyzacji oraz do przyspieszenia i poprawy jakości rozwoju ekonomicznego i społecznego w krajach sąsiedzkich.

Podkreślenia wymaga także fakt, że zadaniem ENI jest również zacieśnienie związków między UE a krajami partnerskimi na poziomie obywatelskim.

Społeczeństwa krajów benefi cjentów będą mogły

8 Ibidem.

9 Regulation (EC)No 1638/2006 of the European Parlia- ment and of the Council of 24 October 2006 laying down gene- ral provisions establishing a European Neighbourhood and Partnership Instrument, “Offi cial Journal of the European Union”, L 310/1, 9.11.2006.

(8)

uczestniczyć w wewnętrz- nych programach unijnych obejmujących np. mobil- ność studentów, programy skierowane do młodzieży oraz umacnianie społeczeństwa obywatelskiego.

W odnowionej Europejskiej Polityce Sąsiedz- twa wsparcie ze środków ENI będzie przeznaczone przede wszystkim na¹⁰:

- umacnianie praw człowieka i fundamental- nych wolności, prawa, równości oraz społe- czeństwa obywatelskiego,

- stopniową integrację ze wspólnym rynkiem UE, umacnianie i rozszerzanie współpracy, także poprzez zbliżanie rozwiązań prawnych, - tworzenie warunków dla lepszego zarządza- nia mobilnością ludności i wspieranie kontak- tów międzyludzkich,

- wspieranie rozwoju, redukcję ubóstwa, bu- dowanie wewnętrznej spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej, a także rozwoju obszarów wiejskich i przeciwdziałanie zmianom klimatycznym,

- zwiększanie bezpieczeństwa i zapobieganie konfl iktom,

- zachęcanie do współpracy subregionalnej, regionalnej i sąsiedzkiej (w ramach ENP), jak również kooperacji transgranicznej.

Scharakteryzowana wyżej pokrótce Europej- ska Polityka Sąsiedztwa oraz jej instrumenty fi nan- sowe przekonują, że Unia Europejska dba o dobre stosunki z krajami nieczłonkowskimi. Do szczegóło- wej analizy współpracy transgranicznej rozwijanej w ramach ENP, a więc po 2004 r., wybrano trzy euroregiony Zachodniej Ukrainy. Analiza obejmuje okres fi nansowy do końca 2013 r., a więc czas, gdy instrumentem fi nansowania współpracy w ramach ENP był ENPI.

Główne obszary współpracy transgranicznej zachodnich regionów Ukrainy

Zachodnie regiony Ukrainy graniczą aktualnie z krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Cechą ukraiń- skich terytoriów przygranicznych jest ich peryferyj-

10 The Multiannual Financial Framework: The External Action Financing Instrument, European Commission MEMO, Brussels, 11 December 2013. Dostępny online: http://europa.eu/rapid/

press-release_MEMO-13-1134_en.htm [dostęp: 17.02.2014];

EU Neighbourhood Info Center: http://www.enpi-info.eu/main.

php?id=402&id_type=2 [dostęp: 4.01.2014].

ność i duża odległość od centrów krajowych, co skutkuje opóźnieniem w rozwoju w porównaniu do innych regionów. Stąd tak duże znaczenie ma współpraca transgraniczna, która pomaga czę- ściowo przezwyciężyć problemy regionów przygranicznych.

Na wstępie podkreślić należy, że współpraca transgraniczna z udziałem regionów ukraińskich rozpoczęła się jeszcze przed zainicjowaniem Euro- pejskiej Polityki Sąsiedztwa. Pierwszym euroregio- nem, który obejmował przygraniczne terytoria Ukrainy był Euroregion Karpacki, utworzony w lu- tym 1993 r. W jego skład weszły przygraniczne obszary pięciu państw: Słowacji, Węgier, Rumunii, Pol- ski (województwo podkarpackie) i Ukrainy (obwody lwowski, iwanofrankiwski, zakarpacki i czerniowiecki). Euroregion Karpacki funkcjonuje na podstawie Deklaracji o współpracy wspólnot, które działają na terenie tego Euroregionu, a także na podstawie statutu Stowarzyszenia Międzyregionalnego „Euro- region Karpacki”, który został podpisany 14 lutego 1993 roku w Debreczynie (Węgry) przez ministrów spraw zagranicznych Ukrainy, Polski i Węgier. Strate- giczny program rozwoju tego regionu został zatwierdzony i przyjęty przez radę Stowarzyszenia Międzyregionalnego „Euroregion Karpacki” 7 maja 2004¹¹.

Drugi euroregion, utworzony przed wejściem w życie ENP to Euroregion Bug, w skład którego wchodzą przygraniczne obszary Ukrainy, Polski i Białorusi. Działalność Euroregionu Bug opiera się na zapisach porozumienia o utworzeniu Transgra- nicznego Związku „Euroregion Bug”, które zostało podpisane 29 września 1995 r. w Łucku między ob- wodem wołyńskim i byłymi województwami Rzecz- pospolitej Polskiej: chełmskim, lubelskim, tarnobrze- skim i zamojskim. Województwo bialskopodlaskie oraz białoruski obwód berestecki przystąpiły do tego euroregionu 29 września 1995 r. Po wprowadzeniu w Polsce nowego podziału administracyjnego prawnym następcą regionów-członków Euroregio- nu Bug z polskiej strony stało się województwo lubelskie.

Unia Europejska była i jest nadal jednym z głównych donatorów pomocy Ukrainie. W latach 1991–2006 wartość tej pomocy osiągnęła poziom 2,4 mld euro. Począwszy od 2007 r. fi nansowanie projektów transgranicznych odbywało się już w ra-

11 Międzyregionalne Stowarzyszenie „Euroregion Karpacki”, http://euroregionkarpaty.com.ua [dostęp: 21.04.2013].

(9)

mach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, z wykorzy- staniem środków Europejskiego Instrumentu Są- siedztwa i Partnerstwa. Rozmiary fi nansowania ze środków ENPI, z których mogły korzystać różne podmioty, począwszy od instytucji państwowych różnych szczebli, przez organizacje społeczne, instytucje naukow e i inne zainteresowane osoby prawne i fi zyczne, w latach 2007–2013 przekroczyły 12 mld euro (łącznie z wydatkami na inicjatywę po- lityczną UE „Partnerstwo Wschodnie”)¹².

W okresie, gdy nie funkcjonował jeszcze ENPI, pomoc dla współpracy transgranicznej objętej Eu- ropejską Polityką Sąsiedztwa fi nansowana była ze środków programu INTERREG ІІІ. W latach 2000–

2006 fi nansował on 53 programy, w tym 14 realizo- wanych wzdłuż granic ówczesnych krajów-preten- dentów do UE. Pod koniec 2004 r. Komisja Europejska zaakceptowała dziewięć programów współpracy transgranicznej INTERREG między regionami nowych krajów członkowskich UE, krajów -kandydatów i sąsiednich „trzecich krajów”. Wśród tych programów znalazły się trzy programy trans- graniczne typu INTERREG ІІІ: Program Sąsiedztwa Węgry – Słowacja – Ukraina, Program Sąsiedztwa Polska – Białoruś – Ukraina oraz Program Sąsiedz- twa Ukraina – Rumunia – Mołdawia. Częścią każde- go z tych programów był fundusz mikroprojek- tów, zorientowany na wsparcie małych projektów od 2 do 20 tys. euro, których powstanie miało na celu rozwój kontaktów transgranicznych. W ramach programu INTERREG do Polski napłynęło w okresie 2004–2006 221,32 mln euro, z czego 80%

(177,1 mln euro) przeznaczone było na realizację komponentu A programu INTERREG i rozdzielone zostało na 5 kierunków współpracy transgranicznej:

polsko-niemiecką, polsko-czeską, polsko-słowacką, polsko-rosyjsko-litewską i polsko-białorusko-ukra- ińską.

Wymienione inicjatywy INTERREG III i Progra- mów Sąsiedztwa były programowo i w sferze realizacji dość rozproszone, zarówno w odniesieniu do zamierzeń inwestycyjnych, jak i wielostronnej pomocy międzyludzkiej i instytucjonalnej. Jak wcześniej podkreślono, UE zmieniła stosunek do pomocy fi nansowej i technicznej kierowanej do krajów sąsiedzkich. Dla Ukrainy w szczególności oznaczało to, że zamiast poprzednich programów,

12 Department of Foreign Economic Activity and European Integration, Odessa regional state administration,//http://ved.

odessa.gov.ua/mizhnarodna-texnichna-dopomoga/dy- uch-programi-mtd/?year=2012&month=8 [dostęp: 19.04.2013].

będzie otrzymywała od UE pomoc w ramach Europej- skiego Instrumentu Sąsiedz- twa i Partnerstwa. Pomoc ta mieściła się w strategii

współpracy transgranicznej z krajami sąsiadującymi na okres 2007–2013 przygotowanej przez Komisję Europejską. Przyjęto zasadę, że udział własny part- nerów UE w fi nansowaniu projektów będzie obo- wiązkowy i będzie wynosił 25%¹³.

Chcemy w tym miejscu wymienić wszystkie programy obejmujące współpracę regionalną z udziałem Ukrainy, a następnie poddać analizie trzy najważniejsze z punktu widzenia celu niniejsze- go opracowania programy, czyli programy miesz- czące się w ramach współpracy transgranicznej¹⁴: 1. Program współpracy transgranicznej 2007–2013 Instrumentu Europejskiego Sąsiedztwa i Partner- stwa: Polska – Białoruś – Ukraina; Węgry – Słowacja – Rumunia – Ukraina; Rumunia – Ukraina – Mołda- wia.

2. Program terytorialnej współpracy Unii Europej- skiej 2007–2013: Polska – Słowacja; Słowacja – Wę- gry; Węgry – Rumunia.

3. Program współpracy transnarodowej Unii Euro- pejskiej 2007–2013: Europa Centralna i Europa Po- łudniowo-Wschodnia.

Program współpracy transgranicznej Pol- ska – Białoruś – Ukraina został zatwierdzony 6 li- stopada 2008 r., a jego całkowity budżet wynosił 202,9 mln euro, w tym 186,2 mln euro ze środków UE. Jego głównym celem był rozwój współpracy pomiędzy UE a krajami partnerskimi poprzez zapewnienie zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju regionalnego.

Głównym celem Programu współpracy transgranicznej Polska – Białoruś – Ukraina 2007–2013 było wsparcie transgranicznych procedur rozwoju. Współ- praca między jednostkami administracji miejskiej i regionalnej, różnymi instytucjami, szkołami, organiza- cjami pozarządowymi i mieszkańcami regionów, które obejmuje swym zasięgiem program, wymagała bowiem usprawnienia w celu pełnego spożytkowania ekonomicznych i społecznych potencjałów regionu.

13 Offi cial website on the joint operational programme

„Poland – Belarus – Ukraine 2007–2013” for the ENPI Cross-Bor- der Co-operation 2007–2013 http://www.pl-by-ua.eu/ua.3.24 [dostęp: 05.05.2013].

14 http://euroregionkarpaty.com.ua/publications/analiti- choryzont.pdf [dostęp: 05.05.2013].

(10)

Tab. 2. Jednostki terytorialne uczestniczące w programie „Polska – Białoruś – Ukraina 2007–2013”

Polska Białoruś Ukraina

Główne regiony współpracy subregion krośnieńsko-przemyski (województwo podkar-

packie); subregion białostocko-suwalski (województwo podlaskie); subregiony bialskopodlaski i chełmsko-zamojski (województwo lubelskie); subregion ostrołęcko-siedlecki (województwo mazowieckie)

obwód grodzieński, ob- wód brzeski, siedem regio- nów zachodnich obwodu mińskiego

obwód lwowski, wołyń- ski, zakarpacki

Inne powiązane regiony współpracy subregion rzeszowsko-tarnobrzeski (województwo podkar-

packie); subregion łomżyński (województwo podlaskie);

subregion lubelski (województwo lubelskie)

część wschodnia obwodu mińskiego (15 rejonów), obwód homelski

obwód rowiński, tarnopolski, iwanofrankiwski

Źródło: Offi cial website on the joint operational programme „Poland – Belarus – Ukraine 2007–2013” for the ENPI Cross -Border Co-operation 2007–2013 [tekst] // Podręcznik dla wnioskodawców // http://www.pl-by-ua.eu/upload/ua/GfA_

UKR.pdf [dostęp: 12.04.2013].

Powierzchnia ogól- na administracyjnych jednostek Programu składa się na 316,3 tys. km2, w tym:

- część polska terytorium

Programu – 75,3 tys. km2 (włączając 22,7 tys.

km2 pobliskich regionów),

- część białoruska – 138,5 tys. km2 (włączając 68,9 tys. km2 pobliskich regionów),

- część ukraińska – 102,5 tys. km2 (włączając 47,8 tys. km2 pobliskich regionów).

Długość granicy między Polską i Białorusią wynosi 418 km, między Polską i Ukrainą – 535 km, a między Białorusią i Ukrainą, część granicy terytorium Programu – 205 km.

Tab. 1. Podział środków fi nansowych według priorytetów programu Polska – Białoruś – Ukraina (w euro)

Fundusz KE (a)

Współfi nansowanie (b)

Odsetek współfi nansowania

(w %) (c )

Wartość całego funduszu (d) = (a)+(b) 1. Wzrost konkurencyj-

ności obszaru przygra- nicznego

55 860 410.10 5 586 041.01 10% 61 446 451.11

2. Poprawa jakości życia 65 170 478.45 6 517 047.85 10% 71 687 526.30 3. Współpraca sieciowa

oraz inicjatywy społecz- ności lokalnych

46 550 341.75 4 655 034.18 10% 51 205 375.93

4. Pomoc techniczna (PT) 18 620 136.70 0.00 – 18 620 136.70

Razem 186 201 367.00 16 758 123.03 – 202 959 490.03

Źródło: Offi cial website on the joint operational programme „Poland – Belarus – Ukraine 2007–2013” for the ENPI Cross -Border Co-operation 2007–2013 http://www.pl-by-ua.eu [dostęp: 15.04.2013].

Ludność terytorium objętego Programem wynosiła 20,9 milionów (stan na koniec 2005 r.), z czego 5,1 mln zamieszkuje w polskiej części, 7,3 mln – w białoruskiej i 8,5 mln – w ukraińskiej. Śred- nia gęstość zaludnienia na całym terytorium Pro-

gramu wynosiła ok. 70 osób /km2 (83 w polskiej części, 53 w białoruskiej i 83 w ukraińskiej)¹⁵.

W okresie 02.11.2009–01.03.2010 został przeprowadzony pierwszy konkurs na projekty w ramach Programu. Budżet konkursu wynosił 16 126 091 euro.

Wpłynęło 307 wniosków, z których 93 pochodziło

15 Offi cial website on the joint operational programme „Po- land – Belarus – Ukraine 2007–2013” for the ENPI Cross-Border Co -operation 2007–2013 // Manual „Program współpracy transgranicznej Polska – Białoruś – Ukraina 2007–2013 // http://www.cpe.

gov.pl/pliki/128-pl-by-ua-ukr-fi nal.pdf [dostęp: 12.04.2013].

(11)

Następnie, w okresie od maja do września 2011 r., w ramach drugiego konkursu przeprowadzony zo- stał kolejny nabór wnio- sków o fi nansowanie projektów¹⁶.

16 Strona ofi cjalna Ministerstwa Rozwoju Ekonomicznego i Handlu Ukrainy http://me.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article/main?art_id=148277 [dostęp: 02.05.2013].

Tab. 3 Wyniki pierwszego i drugiego konkursu w ra- mach programu „Polska – Białoruś – Ukraina 2007–

2013” (Pl – Bu – Ua)

I konkurs II konkurs

Terytoria Partnerzy Terytoria Partnerzy

Pl 24 27 15 22

Bu – 4 4 4

Ua 3 23 5 17

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Offi cial website on the joint operational programme „Poland – Belarus – Ukraine 2007–2013” for the ENPI Cross-Border Co-operation 2007–

2013 // Projects //http://www.pl-by-ua.eu/contract.php?cfp=1 [dostęp: 10.04.2013]; Offi cial website on the joint operational programme „Poland – Belarus – Ukraine 2007–2013” for the ENPI Cross-Border Co-operation 2007–2013 // Projects // http://

www.pl-by-ua.eu/contract.php?cfp=2 [dostęp: 10.04.2013];

Offi cial website on the joint operational programme „Poland – Belarus – Ukraine 2007–2013” for the ENPI Cross-Border Co -operation 2007–2013 // PROJECTS //http://www.pl-by-ua.eu/

contract_lsp.php [dostęp: 10.04.2013].

Wykres 1. Wyniki dwóch konkursów w ramach programu ENPI „Polska – Białoruś – Ukraina 2007–2013”

Źródło: jak w tabeli 3.

Tab. 4. Podział fi nansów odpowiednio do priorytetów programu (w euro)

Priorytety %

budżetu ogólnego

Rozmiar w euro

1. Rozwój ekonomiczny i spo- łeczny

15 10 295 742 2. Poprawa jakości środowiska

naturalnego

25 17 159 571 3. Polepszanie efektywności

granicy

30 20 591 485 4. Wsparcie współpracy „ludzie

– ludziom”

20 13 727 657

Pomoc techniczna 10 6 863 828

Łącznie 100 68 638 283

Źródło: Offi cial website of the Hungary – Slovakia – Roma- nia – Ukraine ENPI Cross-border Cooperation Programme 2007–2013. http://www.huskroua-cbc.net/ua/nformacja -pro-rogramu [dostęp: 02.05.2013].

z Ukrainy. Po przeprowadzeniu właściwych procedur zatwierdzono do fi nansowania 21 projek- tów, wśród których 2 projekty z głównymi part- nerami z Ukrainy (obwód lwowski) i 10 projektów przy współudziale ukraińskich organizacji i instytucji w charakterze partnerów. Wartość grantu, która przypadła Ukrainie osiągnęła poziom 3 396 433,1 euro.

(12)

W poniższej tabeli przedstawiono wyniki dwóch konkursów w ramach programu fi nansowa- nego z ENPI „Polska – Białoruś – Ukraina 2007–2013”.

Powyższa analiza pozwala na sformułowanie konkluzji, że największą aktywnością w ubieganiu się o środki ENPI wykazywały się regiony polskie i ukraińskie.

Program współpracy transgranicznej Węgry – Słowacja – Rumunia – Ukraina 2007–2013 został zatwierdzony przez Komisję Europejską 23 września 2008 roku. Terytorium programu jest umiejscowio- ne na granicach: węgierskiej, słowackiej, rumuń- skiej oraz ukraińskiej¹⁷ i obejmuje około 598.9 km wspólnej granicy regionów partnerskich z Ukrainą (w tym granicę słowacko-ukraińską – 97.9 km, wę- giersko-ukraińską – 134.6 km i częściowo rumuńsko -ukraińską – 366.4 km. Budżet programu na cały siedmioletni okres wynosił 68 638 283 euro i fi nansowany był ze środków ENPI. Głównym jego celem była intensyfi kacja i pogłębienie współpracy mię- dzy trzema obwodami Ukrainy: zakarpackim, iwa- nofrankiwskim i czerniowieckim oraz przygranicz- nymi regionami Węgier, Rumunii i Słowacji.

Współpraca ta miała charakter gospodarczy oraz spo- łeczny i dotyczyła ochrony środowiska.

W wyniku pierwszego konkursu ogłoszonego w ramach tego Programu, do budżet który wynosił 13 333 333 euro zgłoszono 148 propozycji projekto- wych, w tym 27 z udziałem aplikantów ukraińskich.

Z kolei w ramach drugiego konkursu do fi - nansowania przyjęto 46 projektów na łączną kwotę

17 Offi cial website of the Hungary – Slovakia – Romania – Ukraine ENPI Cross-border Cooperation Programme 2007–

2013 [tekst] //http://www.huskroua-cbc.net/uploads/editor- s/01-Guidelines_3CfP_ukr.pdf [dostęp: 18.04.2013].

cję w tym programie zarówno pod względem liczby jednostek terytorialnych, jak i liczby partnerów uczestniczących w projektach.

Na przełomie 2011 i 2012 r. ogłoszony został w ramach tego programu trzeci konkurs na projekty, ale nie są jeszcze znane jego wyniki.

Program współpracy transgranicznej Rumunia – Ukraina – Mołdawia 2007–2013 został zatwierdzony przez Komisję Europejską 29 lipca 2008 roku. Celem programu było ustanowienie i rozwój stosunków mię- dzy tymi trzema krajami i ich regionami przygranicz- nymi. Spodziewanym efektem tego programu było Tab. 5. Jednostki terytorialne programu

Węgry Słowacja Rumunia Ukraina

Szabolcs-Szatmár-Bereg, Borsod-Abaúj-Zemplén

kraj koszycki kraj priasziwski

județul Maramureș, județul Satu Mare, județul Suceava

obwód zakarpacki, iwanofrankiwski, czerniowiecki

Źródło: Offi cial website of the Hungary – Slovakia – Romania – Ukraine ENPI Cross-border Cooperation Programme 2007–

2013 [tekst] // http://www.huskroua-cbc.net/ua/novini/majzse-150-proektni-propozicj-bulo-otrimano-v-ramka-persogo -konkuru-na-podannja-zajavok/36 [dostęp: 21.04.2013].

Tab. 6. Wyniki pierwszego konkursu w ramach pro- gramu „Węgry – Słowacja – Rumunia – Ukraina” (Hu – Sk – Ru – Ua)

I konkurs II konkurs

Terytoria Partnerstwo Terytoria Partnerstwo

Ua 17 47 15 45

Sk 10 18 9 19

Hu 13 26 9 21

Ro 6 17 12 20

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Offi cial website of the Hungary – Slovakia – Romania – Ukraine ENPI Cross -border Cooperation Programme 2007–2013// http://www.

huskroua-cbc.net/uploads/editors/e11_publication_

en_%20CBC _HUSKROUA_1st%20CALL_FINAL.pdf [dostęp:

18.04.2013]; Offi cial website of the Hungary – Slovakia – Romania – Ukraine ENPI Cross-border Cooperation Pro- gramme 2007–2013//http://www.huskroua-cbc.net/

uploads/editors/List%20of% 20signed%20GCs%20 during%202012_HUSKROUA (1).pdf [dostęp: 18.04.2013].

17 272 000 euro, z czego 3 184 686 euro przypadło na projekty z udziałem partnerów z Ukrainy. Poniż- szy wykres prezentuje wyniki obydwu konkursów.

Widzimy, że Ukraina zajmuje wiodącą pozy-

(13)

Wykres 2. Podział projektów według priorytetów ramach pierwszego konkursu (2009 r.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Offi cial website of the Hungary – Slovakia – Romania – Ukraine ENPI Cross-bor- der Cooperation Programme 2007–2013// http://www.huskroua-cbc.net/ua/novini/majzse-150-proektni-propozicj-bulo -otrimano-v-ramka-persogo-konkuru-na-podannja-zajavok/36 [dostęp: 22.04.2013].

Wykres 3. Wyniki dwóch konkursów w ramach programu „Węgry – Słowacja – Rumunia – Ukraina”

Źródło: jak w tab. 6.

ułatwienie obwodom przygranicznym przezwycięże- nia wspólnych problemów rozwojowych oraz promowanie współpracy w różnych dziedzinach, w tym tak- że w dziedzinie ochrony środowiska.

Budżet programu Rumunia – Ukraina – Mołda- wia ustalono na ponad 126 milionów euro. Program fi nansowany był, podobnie jak wyżej scharakteryzo- wane, ze środków Europejskiego Instrument Sąsiedz-

(14)

twa i Partnerstwa oraz z funduszy narodowych. Podział środków między poszcze- gólne priorytety przedstawiono w tab. 7.

Ogólna długość granic między Rumunią, Ukrainą i Republiką Mołdawii wynosi 1099,4 km, w tym między Rumunią i Republiką Mołdawii jest rzeczna, a granica rumuńsko-ukraińska jest lądowa (273,8 km), rzeczna (343,9 km) i częściowo morska (31,7 km). Wsku- tek rozszerzenia Unii Europejskiej, w szczególności po

przystąpieniu do niej Rumunii, stosunki między Rumu- nią, Ukrainą i Republiką Mołdawii się zmieniły. Granica między tymi krajami w 2007 r. zmieniła się bowiem w granicę zewnętrzną UE, co stworzyło dla tych teryto- riów przygranicznych zarówno nowe możliwości, jak i nowe problemy dla współpracy w takich dziedzinach, jak rozwój ekonomiczny, kwestie ekologiczne czy kon- takty „od człowieka do człowieka”.

W ramach pierwszego konkursu, którego budżet określono na 35 000 000 euro zgłoszono ogółem 423 propozycje projektowe, wśród których 64 z aplikan- tami ukraińskimi. Wyniki tego konkursu przedstawia tab.

9 i wykres 4.

W okresie 15.11.2011–30.01.2012 był ogłoszony drugi konkurs, jednakże jego wyniki nie są jeszcze znane.

Przykłady projektów infrastrukturalnych o dużej skali zrealizowanych lub będących w trakcie realizacji w ramach programów współpracy transgranicznej¹⁸.

18 Strona ofi cjalna Ministerstwa Rozwoju Ekonomicznego

W ramach programu „Ukraina – Węgry – Słowa- cja – Rumunia”, którego ogólny budżet dla projektów o dużej skali wyniósł 20 591 000 euro, przyjęto do fi - nansowania następujące projekty:

- projekt „Efektywna i bezpieczna granica między Ukrainą i Węgrami” miał na celu rozwój infrastruktury celnej, a w szczególności: wyposażenie pomieszczeń roboczych pododdziałów celnych i organów przygranicznych oraz dostarczenie specjalistycznych urzą- dzeń; przeprowadzenie wspólnego kształcenia dla pododdziałów organów przygranicznych; zorgani- zowanie na granicy ukraińsko-węgierskiej połączenia wodnego (głównie do wykorzystania przez kajakarzy).

Wartość grantu dla Ukrainy wyniosła 2 889 900 euro;

- projekt „Rozbudowa przejścia pasażerskiego na granicy ukraińsko-słowackiej”. Grant dla Ukrainy wyniósł 3 765 000 euro;

- projekt „Rozbudowa przejścia granicznego Halmeu – Djakiwcy na granicy ukraińsko-rumuńskiej”. Wartość grantu dla Ukrainy – 3 400 000 euro.

W ramach programu „Ukraina – Polska – Biało- ruś”, którego ogólny budżet dla projektów o dużej skali wynosił 55 800 000 euro, przyjęto do realizacji, z udziałem partnerów ukraińskich, projekty, których celem był rozwój infrastruktury celnej na granicach między tymi krajami, w tym rozwój sieci telekomuni- kacyjnych i informatycznych.

Z kolei ogólny budżet dla projektów o dużej skali w ramach programu „Ukraina – Rumunia – Moł- dawia” wyniósł 30 412 336 euro. Również w przypadku

i Handlu Ukrainy. Kontekst do wdrożenia w ramach programów Ukrainy o współpracy przygranicznej Europejskiego Instru- mentu Sąsiedztwa i Partnerstwa na lata 2007–2013.http://me.

kmu.gov.ua/control/uk/publish/article/main?art_id=148277 [dostęp: 05.05.2013].

Tab. 7. Podział fi nansów programu „Rumunia – Ukra- ina – Mołdawia” według priorytetów

Priorytety % budżetu ogólnego

Rozmiar w euro 1. Kształtowanie konku-

rencyjnej gospodarki na terytorium przygranicznym

45 56 668 623

2. Wyzwania ekologiczne i gotowość działania w sy- tuacjach nadzwyczajnych

35 44 976 391

3. Współpraca „człowiek do człowieka”

10 12 401 246

Pomoc techniczna 10 12 671 807

Łącznie 100 126 718 067

Źródło: Offi cial website Joint Operational Programme 2007–

2013 Romania – Ukraine – Republic of Moldova http://www.

ro-ua-md.net/index.php?option=com_content&view=artic- le&id=86&Itemid=103 [dostęp: 25.04.2013].

Tab. 8. Jednostki terytorialne uczestniczące w pro- gramie „Rumunia – Ukraina – Mołdawia”

Rumunia Ukraina Republika

Mołdawii główne

terytoria:

Suczawa, Botoszany, Jassy, Vaslui;

Gałacz і Tulcza, powiat Braiła

obwody: odeski i czerniowiecki, iwanofrankiwski, winnicki (10 rejo- nów), chmielnicki і tarnopolski (12 rejo- nów)

programem jest objęty cały kraj

Źródło: Offi cial website Joint Operational Programme 2007–

2013 Romania – Ukraine – Republic of Moldova http://www.

ro-ua-md.net/index.php?option=com_content&view=artic- le&id=80&Itemid=100 [dostęp: 11.04.2013].

(15)

projektów z udziałem partnerów ukraińskich, które dotyczyły rozwoju infrastruktury granicznej i celnej.

Poza tym realizowane są projekty:

- projekt „Inwentaryzacja, ocena i zmniejszenie wpły- wu antropogenicznych źródeł zanieczyszczeń środo- wiska w regionie dolno-dunajskim Ukrainy, Rumunii i Republiki Mołdawii” z budżetem dla Ukrainy w wyso- kości 4 400 000 euro;

- projekt „Przewidywanie powodzi i ochrona przed jej skutkami w górnej części basenów rzeczek Сіrеt i Pręt przez wprowadzenie współczesnego systemu moni- toringu”. Budżet dla Ukrainy – 4 000 000 euro;

- projekt „Badanie warunków synchronizacji systemów energetycznych Ukrainy i Mołdawii z europejską siecią energetyczną ENTSO-E” z budżetem dla Ukrainy 1 423 760 euro.

Zakończenie

Projekty i programy międzynarodowej pomocy technicznej są realnym zasobem oraz instrumentem,

wspomagającym roz- wój terytoriów transgranicznych, sprzyjają podniesieniu efektyw- ności pracy organów władzy i jednostek samorządowych, sku- tecznemu planowaniu przestrzennemu, poprawie społeczno-ekonomicznej kondycji ludności oraz zin- tegrowanemu rozwojowi regionów. Dzięki środkom pozyskiwanym przez Ukrainę na realizację projektów w euroregionach transgranicznych zmniejsza się ich dystans rozwojowy względem korzystniej położo- nych terytoriów, rośnie też bezpieczeństwo na granicach tego kraju. Perspektywa fi nansowa 2014–2020 oznacza dla Ukrainy zwiększenie możliwości realizo- wania projektów transgranicznych przy rosnącym udziale fi nansowania ze środków Europejskiego In- strumentu sąsiedztwa.

Prof. zw. dr hab. Elżbieta Jantoń-Drozdowska - Kie- rownik Katedry Nauk Ekonomicznych, Uniwersy- tet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Dr Lesya Verbovska, National Technical University of Oil and Gas, Ivano-Frankovsk (Ukraina).

Tab. 9. Wyniki pierwszego konkursu programu „Rumunia – Ukraina – Mołdawia” (Ru – Md – Ua)

Priorytet 1 Priorytet 2 Priorytet 3

Terytoria Partnerstwo Terytoria Partnerstwo Terytoria Partnerstwo

Ua 6 14 1 3 5 23

Ru 7 16 3 5 47 61

Md 3 4 1 2 9 38

Źródło: opracowanie właśnie na podstawie: Offi cial website Joint Operational Programme 2007–2013 Romania – Ukraine – Republic of Moldova http://www.ro-ua-md.net/index.

php?option=com_content&view=article&id=467&Itemid=346 [dostęp: 11.04.2013].

Wykres 4. Wyniki pierwszego konkursu w ramach programu Rumunia – Ukraina – Mołdawia

Źródło: jak w tab. 9.

(16)

H

istoria rynku kapitałowego w Rumunii sięga końca XIX wieku. Swoją działalność rumuńska giełda (BVB – rum. Bursa de Valori București) roz- poczęła w 1882 roku, jednak wydarzenia historycz- ne w znacznym stopniu utrudniły jej rozwój. Prze- prowadzona w 1948 r. nacjonalizacja doprowadziła do zamknięcia rumuńskiej giełdy i większości pod- miotów rynku kapitałowego¹. BVB wznowiła swoją działalność dopiero w listopadzie 1995 r. decyzją krajowej Komisji Papierów Wartościowych. Pierw- szym pełnym rokiem działalności był więc rok 1996.

W tym czasie doprowadzono do końca proces ma- sowej prywatyzacji, a liczba działających na rynku biur maklerskich wzrosła do 62. Do roku 1999 BVB osiągnęła największą w swej historii liczbę notowanych spółek – 132. Rok 2005 okazał się przeło- mowy dla historii rumuńskiej giełdy. W struktury BVB włączony został dotychczas osobny rynek RASDAQ. RASDAQ to rynek giełdowy utworzony na wzór amerykańskiego NASDAQ, przeznaczony był dla niewielkich spółek, które nie mogły spełnić wymogów BVB. W szczytowym momencie (lata 1998–1999) notowanych było na nim około 5,5 tys.

podmiotów. Znaczny przyrost liczby notowanych spółek nie pociągał za sobą równie szybkiego przyrostu kapitalizacji rynku. W latach 1998–1999 wahała się ona od 800 mln USD do 1 mld USD.

W roku 2000 rozpoczął się proces ograniczania liczby notowanych na rynku spółek, paradoksalnie łączył się on ze znacznym wzrostem kapitalizacji rynku. W najlepszym pod tym względem roku 2007 liczba spółek wyniosła 2019, podczas gdy kapitalizacja rynku przekroczyła 10 mld USD. W tym samym roku na głównym rynku BVB notowanych było około 60 spółek, a kapitalizacja rynku na koniec roku wyniosła niespełna 25 mld EUR. Kolej-

1 Dragota V., Stoian A., Pele D., Mitrica E., Bensafta M., The Development of the Romanian Capital Market: Evicendex on In- formation Effi ciency, “Romanian Journal of Economic Foreca- sting”, Nr 2, 2009.

nym znaczącym rokiem w historii rumuńskiego rynku kapitałowego był rok 2010. BVB zdecydowa- ła się wówczas na wprowadzenie do obrotu na re- gulowanym przez siebie rynku własnych akcji. Do- datkowo BVB powołała nowy rynek o nazwie ATS (Alternative Trading System), którego podstawo- wym zadaniem było umożliwienie zdobycia fi nansowania spółkom z sektora MŚP. Rynek umożliwiał również przeprowadzanie transakcji na akcjach spółek notowanych na innych giełdach. Na koniec 2013 r. na rynku notowanych było 29 spółek, w tym takie giganty światowego biznesu jak Mc- Donald’s czy Visa. Mimo znanych spółek rynek nie przyciągnął znacznej liczby inwestorów. Wartość średnich dziennych obrotów w 2013 r. wyniosła 18,8 tys. EUR i była najwyższa w historii funkcjonowania ATS². Od sierpnia 2013 roku prezesem BVB jest Ludwik Sobolewski, wcześniejszy prezes Gieł- dy w Warszawie. W czasie jego prezesury w War- szawie (lata 2006–2013) GPW stała się jednym z najważniejszych graczy na regionalnym rynku kapitałowym, w znacznym stopniu przyczynił się także do powstania polskiego alternatywnego rynku – NewConnect³. Obecnie giełda w Bukaresz- cie mierzy się z wieloma wyzwaniami i poddawana jest znaczącym zmianom organizacji i funkcjonowania rynku.

Najważniejsze wyzwania stojące przed ru- muńskim rynkiem kapitałowym

BVB zdołała sformalizować stawiane sobie cele i zapisać je w postaci misji i wizji. Misją spółki jest stworzenie z giełdy jednego z najbardziej aktywnych i efektywnych źródeł fi nansowania dla rumuńskiej gospodarki. Wizja zamyka się w dwóch punktach⁴:

• budowa najbardziej wydajnego rynku kapita- łowego w Europie Południowo-Wschodniej,

2 Http://bvb.ro/TradingAndStatistics/GeneralStatistics.

aspx?tab=0&m=2.

3 Http://www.bvb.ro/press/2013/press_release__appoint- ment_GM_BVB.pdf.

4 Http://bvb.ro/About/Presentation.aspx?t=0.

Rynek kapitałowy Rynek kapitałowy w Rumunii w Rumunii – perspektywy rozwoju – perspektywy rozwoju

Jacek Krawiec Jacek Krawiec

(17)

• stwarzanie atrakcyjnych szans inwestycyjnych w przejrzystym i dynamicznym środowi- sku.

Misja i wizja BVB zostały również rozpisane w postaci szczegółowych celów strategicznych, które można sklasyfikować w dwóch grupach sta- nowiących obecnie filary, na których oparty ma być przyszły rozwój rynku.

Priorytetem giełdy jest zaklasyfikowanie rynku jako rozwijającego się według MSCI⁵. Obec- nie Rumunia została przydzielona do grupy tzw.

frontier markets. Zmiana statusu rynku ma do- prowadzić do znacznego wzrostu atrakcyjności rumuńskiego rynku dla inwestorów zagranicznych. Przeprowadzone badania⁶ wskazują, że zmiana klasyfikacji rynku prowadzi do zmian wielu czynników opisujących krajowy rynek kapitało- wy, jako najważniejsze zostały wymienione:

• wzrost napływu Bezpośrednich Inwestycji Za- granicznych,

• wzrost atrakcyjności dla inwestorów podąża- jących za indeksami,

• poprawa dostępu do zagranicznych inwesto- rów instytucjonalnych,

• poprawa standardów korporacyjnych.

Aby osiągnąć te korzyści rumuńska Komisja Nadzoru Finansowego (ASF) zdiagnozowała 8 głów- nych barier, które należy pokonać, aby osiągnąć status rynku rozwijającego się oraz plan realizacji tego zadania⁷. Zdiagnozowane obszary działania to (1) obciążenia podatkowe inwestorów, (2) prawa kor- poracyjne dla inwestorów, (3) zgodność procedur wypłaty dywidendy z międzynarodowymi standar- dami, (4) koszty działalności na rynku, (5) obciąże- nie podatkowe transakcji na rynku kapitałowym, (6) ułatwienie dostępu do rynku, (7) rynek akcji, (8) rynek obligacji.

Poza szeregiem zmian mających na celu do- stosowanie instytucji rynku kapitałowego do nowych wymagań, duży nacisk położony został

5 Https://www.msci.com/products/indexes/market_clas- sifi cation.html.

6 Saidi N., Prasad A., Naik V., From frontier to emerging: does market reclassifi cation matter?, Dubai International Financial Centre, 2012.

7 Http://www.asfromania.ro/en/press-releases/media-releases/2257-the-financial-supervisory-authority-launches -the-steam-project-the-capital-market-reform-to-obtain-the -status-of-emerging-market.

na powołanie rynku, który zastąpi mało efektywny ATS i RASDAQ. Nowy rynek ma nosić nazwę AeRO i w większym stopniu kon-

centrować się na ułatwieniu dostępu do rynku kapitałowego dla małych firm i start-upów. Wła- dze giełdy nie kryją, że nowo powołana instytucja ma funkcjonować w sposób podobny do polskiego rynku NewConnect⁸. Dostęp do rynku uzyska- ją spółki, których kapitalizacja przekroczy 250 000 EUR, a ich free float⁹ wyniesie minimum 10%

kapitału własnego spółki. Dodatkowo BVB, korzy- stając z pozytywnych polskich doświadczeń, pla- nuje wprowadzić instytucję Autoryzowanych Do- radców. Ich rola będzie się skupiała na weryfi kowaniu spółek ubiegających się o wprowadzenie do no- towań, pomoc spółkom w sporządzeniu doku- mentacji niezbędnej do wprowadzenia oraz dalsza pomoc w funkcjonowaniu na rynku, szczególnie w obszarze relacji inwestorskich.

Polski rynek alternatywny (NewConnect) został powołany w 2007 r. i doświadczył niezwy- kle szybkiego wzrostu. W latach 2007–2013 rynek ten był jednym z liderów w Europie pod wzglę- dem liczby wprowadzanych do obrotu spółek.

Zwraca się jednak uwagę na niską kapitalizację notowanych przedsiębiorstw oraz znaczne spo- wolnienie rozwoju po roku 2012, w którym GPW zdecydowała się na zaostrzenie kontroli nad spół- kami funkcjonującymi w ramach NewConnect¹⁰. Obecnie na rynku funkcjonuje 435 podmiotów, a ich łączna kapitalizacja zbliża się do 10 mld PLN¹¹. W 2014 r. po raz pierwszy w historii liczba spółek uległa zmniejszeniu w stosunku do roku poprzedniego.

Perspektywy rozwoju rumuńskiego rynku alternatywnego

D. Zawadka wskazuje, że głównymi determinan- tami rozwoju rynków alternatywnych są sprzyja- jące warunki makroekonomiczne. Natomiast

8 Http://carpathiacapital.eu/pl/content/29092014-znamy -wi%C4%99cej-szczeg%C3%B3%C5%82%C3%B3w-nowego -rynku-dla-ma%C5%82ych-fi rm.

9 W uproszczeniu, akcje spółki należące do inwestorów mniejszościowych, alternatywnym warunkiem jest rozprosze- nie akcjonariatu spółki pomiędzy 30 inwestorów.

10 Zygmanowski P., Rynek NewConnect na tle innych rynków alternatywnych w Europie, „Przegląd Ekonomiczny” nr 10, Poznań 2013.

11 Według stanu na 10.11.2014 r., www.newconnect.pl.

(18)

zdolności do ich prze- trwania w długim okresie sprzyja odpowiednio silna regulacja rynku zapobie- gająca nieprawidłowo-

ściom¹². W przypadku rynku AeRO należy zwrócić uwagę na silną regulację rynku zapowiadaną przez L. Sobolewskiego i instytucje nadzorujące rumuński rynek kapitałowy. W obecnej sytuacji rumuńskie instytucje tworzące rynek mogą ko-

12 Zawadka D., Alernatywne systemy obrotu jako instytucje niwelujące lukę na rynku kapitałowym, Uniwersytet Ekonomicz- ny w Poznaniu, Poznań 2012, s. 190–195.

Rysunek 1. PKB per capita w Polsce i w Rumunii (1990 = 100)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu Erste Group i danych Banku Światowego.

Rysunek 2. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne per capita w Polsce i w Ru- munii (w EUR)

rzystać z doświadczeń, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, wielu europejskich alternatywnych systemów obrotu. Dzięki temu już w po- czątkowym okresie będą mogły zastosować od- powiedni stopień regulacji. Bez wątpienia

ograniczy to liczbę debiutów, pozwoli jednak na przetrwa- nie rynku w dłuższym okresie.

Kluczowe dla rozwoju ru- muńskiego alternatywnego rynku kapitałowego wydaje się więc otoczenie makroekonomiczne. Jak wskazują eks- perci Erste Group¹³ obecna sytuacja makroekonomiczna Rumunii przypomina sytu- ację Polski w latach 2004–

2007 (w zależności od wskaźni- ka przyjętego do porównań).

Na tej podstawie wyciągnęli oni wnioski wskazujące, że Rumunia prawdopodob- nie powtórzy ścieżkę rozwoju, którą Polska pokonała w ostatnich latach. Analiza poszczególnych wskaźników sugeruje następujące tempo rozwoju rumuńskiej gospodarki¹⁴:

1. Produkt Krajowy Brutto

Prognozowana na koniec 2014 r. wartość wskaźnika PKB per capita w Rumunii to około 7 400 EUR. Wartość ta jest zbliżona do poziomu PKB per capita w Polsce w 2004 r.

Dalszy dynamiczny rozwój polskiej gospodarki każe przy- puszczać, że do 2020 r. ru- muński PKB per capita osiągnie poziom około 10 000 EUR. Oznacza to wzrost rzędu 4% rocznie.

13 Craciun R., Sinca E., Special Report: Romania. Poland – Reading Romania’s Newspapers of Tomorrow?, Erste Group Rese- arch, 2014.

14 Na podstawie raportu Erste Group i danych Banku Świa- towego.

(19)

2. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ)

Obecna wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych per capita w Rumunii to około 3 500 EUR, oznacza to wartość wskaźni-

ka zbliżoną do wartości BIZ per capita w Polsce w roku 2007.

Spodziewany wzrost w ciągu najbliższych 5 lat to około 5%

rocznie, oznacza to 5 000 EUR w roku 2018. W tym obszarze należy zwrócić uwagę na znacznie większy odsetek BIZ na- pływających do Rumunii z kra- jów Strefy Euro (82%). Przy pogłębiającej się integracji europejskiej może to ozna- czać wzrost BIZ w Rumunii szybszy od prognozowane- go.

3. Eksport

Handel zagraniczny odgrywa kluczową rolę w rozwoju ru- muńskiej gospodarki. W 2013 r. osiągnęła ona rekordowy wzrost w wysokości 3,5%

(mierzony wzrostem wskaź- nika PKB). Wzrost eksportu odpowiadał za wzrost tego wskaźnika o 4,4 p.p. Porów- nanie z wartością eksportu w Polsce pozwala przypusz- czać, że będzie on rósł o oko- ło 5–7% rocznie do roku 2020. Jednocześnie należy się spodziewać znacznie szybszego wzrostu w obszarze eksportu usług niż towa- rów.

4. Finansowanie MŚP

Celem alternatywnych rynków kapitałowych jest zapewnienie finansowania małym i średnim przedsiębiorstwom, które nie mogą korzystać z fi - nansowania za pomocą głównych rynków giełdo- wych. Z tego powodu analiza sektora MŚP jest kluczowa dla określenia szans rozwoju tego typu rynku w Rumunii.

Obecnie w Rumunii funkcjonuje 426 295 przed- siębiorstw klasyfi kowanych jako MŚP¹⁵. W 2007 roku

w Polsce funkcjonowało niespełna 1,8 mln MŚP.

Oznacza to, że na 1000 mieszkańców w Rumunii działa 19,6 przedsiębiorstw, wobec 46,5 w Polsce.

W Polsce w 2007 r. było więc relatywnie niemal 2,4 razy więcej przedsiębiorstw niż obecnie w Ru- munii. Mniejsza liczba podmiotów potencjalnie zainteresowanych finansowaniem za pomocą alternatywnego rynku może się przełożyć na mniej- szą liczbę debiutów.

15 2014 SBA Fact Sheet Romania, Komisja Europejska, 2014.

Rysunek 3. Eksport usług per capita w Polsce i w Rumunii (w EUR)

Rysunek 4. Eksport towarów per capita w Polsce i w Rumunii (w EUR)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu Erste Group i danych Banku Świa- towego.

(20)

Kolejnym aspek- tem wskazywanym przez D. Zawadkę¹⁶ jest istotna rola funduszy venture capital w finansowaniu dzia- łalności przedsiębiorstw i utrudniony dostęp do tego finansowania. Dodatkowo fundusze venture capital często traktują rynek alternatywny jako jeden z kanałów dezinwestycji. Zawadka wskazuje, że jednym z głównych motywów sprzy- jających decyzji o debiucie giełdowym jest chęć zdobycia zaufania inwestorów typu venture capital. W tym miejscu należy podkreślić, że rumuński rynek venture capital znajduje się na wczesnym etapie rozwoju. W latach 2007–2013 jedynie 21 rumuńskich przedsiębiorstw uzyskało finansowanie typu venture capital (dziesięciokrotnie mniej niż w Polsce)¹⁷. Relatywnie niski poziom rozwoju rynku venture capital może wpływać w dwojaki sposób na rozwój alternatywnego systemu obrotu. Z jednej strony bardzo utrudniony dostęp do finansowania typu venture capital powoduje, że przedsiębiorcy muszą się o nie bardziej starać. Jeżeli jednym ze sposobów na pod- niesienie wiarygodności w oczach funduszu venture capital jest obecność w alternatywnym systemie obrotu, to potencjalnie więcej przedsię- biorstw powinno być tą obecnością zainteresowanych. Z drugiej jednak strony niewielka liczba inwestycji typu venture capital powoduje, że dezinwestycje funduszy będą stanowiły niewiel- kie źródło podaży projektów.

Podsumowanie

Rumuński rynek kapitałowy znajduje się obecnie we wczesnej fazie rozwoju. Plany dalszego rozwoju rynku wymagają podjęcia radykalnych dzia- łań ze strony instytucji regulujących i organizują- cych krajowy rynek kapitałowy. Jedną z takich zmian jest doprowadzenie do powstania alternatywnego systemu obrotu przeznaczonego dla małych i średnich spółek. Rumuńskie instytucje nadzorujące podjęły takie działania, ich efektem ma być powstanie rynku AeRO tworzonego na wzór polskiego NewConnect. Analiza determi- nant rozwoju rynków alternatywnych wskazuje, że dzięki bardzo dobrej sytuacji makroekono- micznej oraz odpowiednim regulacjom AeRO po-

16 Op. cit., s. 177–178.

17 Dane EVCA, www.evca.eu.

winien wykazać szybki rozwój w długim okresie.

Porównanie z warunkami rynkowymi panującymi w Polsce w momencie powołania NewConnect wskazuje jednak, że rozwój AeRO nie będzie tak dynamiczny.

Literatura

Craciun R., Sinca E., Special Report: Romania. Poland – Reading Romania’s Newspapers of Tomorrow?, Erste Group Research, 2014.

Dragota V., Stoian A., Pele D., Mitrica E., Bensafta M., The Development of the Romanian Capital Mar- ket: Evidence on Information Efficiency, “Romanian Journal of Economic Forecasting”, Nr 2, 2009.

2014 SBA Fact Sheet Romania, Komisja Europejska, 2014.

Saidi N., Prasad A., Naik V., From frontier to emer- ging: does market reclassification matter?, Dubai International Financial Centre, 2012.

Zawadka D., Alernatywne systemy obrotu jako insty- tucje niwelujące lukę na rynku kapitałowym, Uniwer- sytet Ekonomiczny w Poznaniu, Poznań 2012.

Zygmanowski P., Rynek NewConnect na tle innych rynków alternatywnych w Europie, „Przegląd Eko- nomiczny” nr 10, Poznań 2013.

Źródła internetowe (dostęp 14.11.2014):

www.evca.org

www.data.worldbank.org www.newconnect.pl

www.msci.com/products/indexes/market_classifi- cation.html

www.asfromania.ro/en/press-releases/media-rele- ases/2257-the-financial-supervisory-authority -launches-the-steam-project-the-capital-market -reform-to-obtain-the-status-of-emerging-market www.carpathiacapital.eu/pl/content/29092014-znamy -wi%C4%99cej-szczeg%C3%B3%C5%82%C3%B3w-no- wego-rynku-dla-ma%C5%82ych-fi rm

www.bvb.ro/TradingAndStatistics/GeneralStati- stics.aspx?tab=0&m=2

www.bvb.ro/press/2013/press_release__appoint- ment_GM_BVB.pdf

www.bvb.ro/About/Presentation.aspx?t=0

Jacek Krawiec – analityk INC S.A.

(21)

W

klasycznym liberalnym myśleniu o gospodarce rynkowej już Adam Smith przekonywał, że dążenie jednostek do maksymalizacji egoistycz- nie rozumianych własnych interesów, dzięki działa- niu niewidzialnej ręki rynku, prowadzi do lepszego zaspokojenia także potrzeb społecznych. Konse- kwencją tego twierdzenia stała się generalna po- chwała indywidualizmu i dążenia do maksymalizacji zysku z działalności gospodarczej. Jednocześnie, klasycy bardzo długo nie ustosunkowywali się do oceny działalności gospodarczej prowadzonej z innych niż egoistyczne pobudek. W swoim klasycznym przykładzie A. Smith’a nie odniósł się do tego, jak traktować piekarza, który wytwarzałby i sprzedawał chleb (po cenie kosztu) nie po to by osiągnąć własną korzyść, lecz po to, by nakarmić głodnych. Czy należy go za to pochwalić, czy może zganić? Przecież stwarza on „nieuczciwą” konkuren- cję „normalnym” piekarzom działającym dla zysku.

Problem oceny działalności gospodarczej prowadzonej w oparciu o inne, niż maksymalizacja zysku, kryteria nie został poważnie podjęty przez ekonomię głównego nurtu także w ciągu dwustu lat, które mijają od czasów A. Smith’a. Nawet K.

Marks, w odniesieniu do gospodarki rynkowej, tę kwestię pominął, stwierdzając, że kapitalista, który nie będzie kierował się maksymalizacją zysku, zo- stanie wyeliminowany z rynku przez siły konkurencji. Tym samym uznał on, że przy wyjaśnieniu praw działania gospodarki kapitalistycznej można ten aspekt pominąć jako nieistotny dla jej funkcjonowania.

Tymczasem w rzeczywistości gospodarczej ciągle działają różnego rodzaju podmioty gospodarcze niekierujące się wcale dążeniem do maksymalizacji zysku. Począwszy od drobnotowarowych gospodarstw rolnych, poprzez różne formy spół-

dzielczości, w tym spółdzielnie socjalne, polskie SKOK-i Pracownicze Kasy Zapomogowo-Pożyczko- we, pojawiające się niekiedy przedsiębiorstwa pry- watne o charakterze „entrepreneur modere”, mające charakter fundacji instytucje pożyczkowo-kredyto- we (typu angielskich Saving Banks lub amerykań- skich Community Development Finance Institu- tions), aż po komunalne i publiczne przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Wszystkie tego typu instytucje tworzą we współczesnej gospodarce niekiedy całkiem znaczący sektor niepodporządkowujący się liberalnemu wezwaniu do maksymalizacji własnych korzyści. Do istnienia i roli tego typu jednostek gospodarczych ekonomia głównego nurtu ciągle jednak nie potrafi się ustosunkować i najczęściej trak- tuje jako archaiczne i skazane na wyeliminowanie formy gospodarowania.

Jeśli natomiast spojrzeć na współczesną prak- tykę gospodarczą, w szczególności na tworzone pod wpływem koncepcji neoliberalnych rozwiąza- nia instytucjonalne i prawne, można odnieść wraże- nie, że istnienie i rozwój podmiotów gospodarczych niechcących kierować się zyskiem traktowane jest co najmniej jako dziwactwo, a najczęściej jako szko- dliwa przeszkoda w działaniu gospodarki rynkowej.

Prawie całe nasze ustawodawstwo gospodarcze i podatkowe konstruowane jest przy założeniu, że działalność gospodarcza prowadzona jest dla zysku. Według prowadzących działalność komercyjną ktoś kto nie maksymalizuje zysku traktowany jest jako nieuczciwy konkurent i powinien być za to uka- rany. W imię zapewnienia równej konkurencji, wszystkim należy narzucić te same komercyjne wy- magania (przykładem może być dążenie do podpo- rządkowania banków spółdzielczych czy SKOK-ów ogólnym regułom funkcjonowania sektora banków komercyjnych). Nie powinno się więc dopuszczać

Na marginesie (głównego nurtu) Na marginesie (głównego nurtu)

Czy w gospodarce Czy w gospodarce rynkowej rynkowej wolno nie dążyć do zysku wolno nie dążyć do zysku

JJT JJT