Bolesław Kumor
"Prawodawstwo Kościoła w Polsce
1961-1970", T. 1: (...), oprac. i tł. T.
Pieronek, Warszawa 1971 ; T. 2: (...),
oprac. i tł. T. Pieronek, Warszawa
1974 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 19/1-2, 288-290
? 8 8 R ecenzje [18]
śnie w spólnota je st fo rm a ln ą zasadą p ra w a kanonicznego i jej bu d o w a n ie je st celem in sty tu c ji kanonicznych.
Jeszcze je d n a uw aga. K ościół-w spólnota je st znakiem dla św iata. Czy w obec tego m ożna m ów ić o K ościele ja k o o w spólnocie zam kniętej, w spólnocie ja k b y d la siebie? K ościół to w spólnota w idzialna, w spól n o ta dla św iata. Ten m om ent w in ien też być uw zględniony w k an o - nistyce.
K s. R em ig iu sz S o b a ń sk i
P raw odaw stw o Kościoła w Polsce 1961—1970. T. 1. Dokum enty dotyczące Polski w ydane przez Stolicę Apostolską, prymasa Polski i Konferencję episkopatu Polski. Oprać, i tłum . ks. T. Pieronek. Warszawa 1971 ss. 315; t. 2. U staw odaw stw o diecezjalne. Z. 1 ss. 288; z. 2 ss. 296; z. 3 ss. 314;
z. 4 ss. 302. Oprać, i tłum . ks. T. P i e r o n e k . Warszawa 1974
K iedy w 1906 r. ks. T adeusz T r z c i ń s k i w y d aw ał Z b ió r u sta w
a rc hidiecezji g n ie źn ie ń skie j i p o zn a ń sk iej (Poznań ss. 520), p isał w ów
czas m. in. w e w stępie, że „w y k ład ając p raw o kościelne w sem in ariu m gn ieźn ień sk im ry ch ło przyszedłem do p rze k o n an ia , że szczególnie n a g lą cą potrzebą je st zapoznanie m łodzieży duchow nej z istn iejący m w d ie cezji p ra w e m p a rty k u la rn y m ” (s. V). T a p o trzeb a pedagogiczna zre a li zow ana przez ks. T. T rzcińskiego m ia ła w ów czas a s p e k t p raktyczny. D zięki bow iem jego Z b io ro w i u sta w duszp asterze obydw óch a rc h id ie cezji otrzy m ali p odręcznik p ra w a diecezjalnego, a raczej duży w ybór jego tekstów , a d zisiaj h isto ry k m a pierw szorzędnej w arto śc i źródło d o poznania dziejów d u sz p aste rstw a, życia religijnego, dem o g rafii h i storycznej, działalności społecznej i k u ltu ra ln e j itp. K ościoła k ato lic k iego na te re n ie W ielkopolski w la tac h 1867—1905.
T a ta k bardzo cenna in ic ja ty w a ks. T. T rzcińskiego nie by ła now a, a n i pie rw sz a w diecezjach n a ziem iach polskich okresu niew oli n a ro dow ej. N ajw cześniej bow iem podobny zbiór został w y d ru k o w a n y dla diecezji ch ełm ińskiej pt. S a m m lu n g kirch elich er V ero rd n u n g en , Erlasse
u n d D ek rete fü r die D iöcese C ulm (Pelplin 1872 ss. 433), a na po
czątk u X X stu lecia zrobiono to rów nież w diecezji w rocław skiej na Ś ląsk u , kiedy to w 1902 r. u kazały się w fo rm ie książkow ej V ero rd
n u n g en fü r das B isth u m s B reslau (W rocław ss. 672). Z diecezji zaboru
rosyjskiego takiego zbioru nie o trzym ała żadna diecezja, jako że dop ie r o po 1905 r. zaczęły się tu ukazyw ać organy urzędow e w poszczegól n ych diecezjach. W poprzednim n a to m ia st okresie rozporządzenia k o ścielne ogłaszali o rd y n ariu sz e za pośred n ictw em pisan y ch k u ren d . W za bo rze a u striac k im , m im o że k ażda diecezja m iała p raw ie od początku X IX stu lecia w łasny, d ru k o w a n y o rgan urzędow y, n a osobny Z biór
[19] Recenzje 289
jed y n ie diecezja k rak o w sk a, w k tó re j na zlecenie k o nsystorza b isk u piego .zbiór ta k i o pracow ał ks. M ichał K o ł o d z i e j (K raków 1913 ss. 400).
T a k bardzo szkoda, że ta cenna in ic ja ty w a n ie znalazła naśladow ców w ok resie m iędzyw ojennym . P iszącem u znany je st ty lko Z biór u sta w
archidiecezji g n ie źn ie ń skie j i p o zn a ń sk iej (t. 1). P oznań 1934 ss. 750),
zeb ran y i w y d an y przez ks. S tan isław a B r o s s a .
Do ty c h d o brych tra d y c ji n aw ią za ł ostatn io ks. T adeusz P i e r o n ek, w y d a ją c P ra w o d a w stw o K ościoła w Polsce 1961—1970. P ierw szy tom om aw ianego w y d aw n ic tw a obejm u je „dokum enty dotyczące P olski w y
d an e p rzez Stolicę A postolską, p ry m asa P o lsk i i K o n feren cję episko p a tu P o lsk i”. Z eb ran e przez a u to ra d o k u m e n ty S tolicy A postolskiej w liczbie 33 nie były p u b lik o w a n e w A cta A postolicae Sedis. Dalszych 37 d okum entów pochodzi od p ry m asa Polski, oraz 6 z jego S e k re ta ria tu , zaś 48 — od K o n fe re n cji episkopatu Polski. Są to dokum enty 0 c h a ra k te rz e p raw n y m , n o rm u ją c e sp raw y k u ltu religijnego, duszpa s te rs tw a , ale już dzisiaj ch ętn ie do nich sięgnie rów nież h isto ry k K o ścioła, a znajdzie tu ciek aw e m a te ria ły dotyczące zagadnienia odnow y 1 refo rm y k u ltu relig ijn eg o i d u sz p a ste rstw a w dobie recep cji II S oboru W a tykańskiego w Polsce.
N astęp n e 4 tom y (zeszyty) P ra w o d a w stw a Kościoła w Polsce 1961
— 1970 o b e jm u ją u sta w o d aw stw o diecezjalne, ale tylk o tych diecezji
k tó re w w yżej w ym ienionych la ta c h w y d aw ały d ru k ie m urzędow e organy diecezjalne. S tą d arch id iecezje w B iałym stoku, Lubaczow ie, oraz diecezje w D rohiczynie i Łomży, a częściowo ta k że i K ielce (1961— 1963) n ie znalazły się w zbiorze, poniew aż n ie w y d aw ały w tym czasie w ła s nych org an ó w d ru k o w a n y ch . Je d y n y m bow iem i w yłącznym źródłem om aw ian ej p u b lik a c ji były te w ła śn ie o rgany urzędow e diecezjalne. D iecezje poszczególne zostały u ję te w u k ła d zie alfabetycznym , a liczba przytoczonych przez w yd aw cę dokum entów dla każdej z nich w a h a się od 10 (Lublin) do 54 (W arszaw a). D okum enty te, w y d aw an e dla poszczególnych diecezji przez S tolicę A postolską, p ry m a sa P olski, lu b
te ż o rd y n ariu sz a m iejscow ego, dotyczą k u ltu religijnego, d u sz p aste r-
stw a , organizacji kościelnej, fo rm a cji in te le k tu a ln e j i m o raln ej księży, organ izacji i o d b y w an ia synodów diecezjalnych z załączeniem w p ew nych w y p ad k a ch ich sta tu tó w (W łocław ek) itp.
N ależy zauw ażyć, że P ra w o d a w stw o K ościoła w Polsce 1961— 1970 m a c h a ra k te r raczej p ra k ty c z n y , a nie naukow y. J e s t to bow iem po p ro stu p rz e d ru k dokum entów , a le bez o pracow ania naukow ego. N orm y bo w iem do naukow ego w y d a n ia dokum entów z X X stu lecia podał o sta t nio Ire n eu sz Ih n a to w ic z 1. T rzeb a je d n a k podkreślić, że „p ra w o d a w stw o ” posiada nie ty lk o pow ażny w alor p rak ty c z n y i użyteczny, ale startow i rów nież cenne źródło h istoryczne do dziejów pew nych asp ek tów życia w ew n ętrzn eg o K ościoła w Polsce, a zw łaszcza jego p raw a p arty k u la rn e g o . S tą d w inno się ono znaleźć w ręk a c h nie tylk o
290 R ecenzje
[201
pasterzy, ale i pracow ników nau k i, k tó ry c h in te re su ją dzieje kościelne w P olsce w aspekcie du szp astersk im w dobie odnow y soborow ej.ks. B olesław K u m o r
Ks. Piotr H e m p e r e k , Oficjalat okręgowy w Lublinie XV—X V IIIw . Studium z dziejów organizacji i kompetencji sądownictwa kościelnego.
Lublin 1974 s. 255+1 nlb.
P ra c a P. H em perka pośw ięcona o ficjalatow i okręgow em u w L u b lin ie, je d n em u z n ajsta rsz y ch o ficjalatów tego ty p u w diecezji k ra k o w sk ie j, je s t przejaw em w zrostu za in tereso w ań tą in sty tu cją, ja k i od 25 m niej w ięcej la t d aje się zaobserw ow ać. Do la t pięćdziesiątych X X w ieku in sty tu c ja o fic ja la tu nie n ależ ała bow iem w h isto rio g ra fii polskiej do zagadnień, k tó re budziły w iększe zain tereso w an ie w śród badaczy. B a d a n ia zainicjow ane jeszcze w p ierw szej poł. w. X IX przez P. F ab isz a niew ielkim a rty k u łe m na te m a t oficjałów fo raln y ch *, nie były — nie licząc arty k u łó w zam ieszczonych w encyklopediach kościelnych — po d ejm o w an e przez przeszło 50 lat. W znow ił je częściowo p rzy k o ń cu X IX w. J a n F ija ł e k 2, p ełn iejszą k o n ty n u a cję podjęli na początku w. X X P. C zapiew ski i S. C hodyński *. W la tac h trzydziestych począt k a m i o ficjala tu w Polsce oraz stanow iskiem p raw n y m oficjałów b is k u pich w Polsce w X V w. z a ją ł się znany badacz średniow iecza A. V e- tu la n i *. W yraźny w zrost zain tereso w an ia in sty tu c ją oficjałów , zw łasz cza oficjałów okręgow ych oraz sp raw am i rozsądzanym i w ich k an c e la ria c h zw anych konsystorzam i o b serw u je się od 2 poł. w. XX. R e zu lta te m podejm ow anych w tym czasie b ad a ń je st k ilk a ro zp raw m o
1 I. I h n a t o w i c z : W spraw ie zasad p u b lik a cji źródeł h isto ryc zn yc h
z X I X i X X w iek u . P rzeg ląd H istoryczny. T. 52: 1961 s. 164— 172; Tenże:
P ro je k t in stru k c ji w ydaw niczej d la źródeł historycznych X IX i począt k u X X w ieku. S tu d ia Żródłoznaw cze. T. 7: 1962 s. 99—124.
1 O oficjałach foralnych. O brona P ra w d y , 3 :1864 s. 306—31:1. 2 O archidiakonach p om orskich i u rzę d n ika c h biskupich w archidia
konacie p o m o rsk im d iecezji uA ocław skiej w X I I —XV w iek u . Roczn.
Tow. N auk. w T oruniu, 6 : 1899 s. 125—172.
’ C z a p i e w s k i P. ks.: W y k a z oficjałów g dańskich i p om orskich od
1467 do 1824. Roczn. Tow. N auk. w T o ru n iu , 19:1912 s. 3—128; C h o
d y ń s k i S. ks.: K o n systo rze w d iecezji k u ja w sk o -p o m o rsk ie j. W łocła w e k 1914.
4 D ie E in fü h ru n g d er O ffizia le in Polen. E in B eitrag zu r V e rb re i
tungsgeschichte des bischöflichen O ffizia la ts im M ittelalter. C ollecta
nea Theologica. 15 :1934 s. 277—322; P raw ne sta n o w isk o o ficjałów bis
k u p ic h w Polsce w X V stuleciu. W: S tu d ia historyczne k u czci S ta n i
sła w a K utrzeby, T. 1. K ra k ó w 1938 s. 471—491; P oczątki o ficjalatu bis
