176 A rtykuły recenzyjne i recenzje
Linda F o w l e r - M a g e r l , Clavis Canonum. Selected Canon Law Collections Before 1140. A c cès with data processing (M onum enta G erm aniae H istorica, H ilfsm ittel 2 1), H ahnsche B uchhandlung, H annover 2005, ss. 282 + dysk optyczny (C D -R O M ) dla system ów op era cyjnych M S W indows, Linux, M ac OS X.
O m aw iana publikacja je st ostateczną w ersją K anones 1.0, bazy danych z funkcją wyszukiwania i drukow ania, opraco wywaną przez Lindę F o w ler-M agerl od 1975 r. i upublicznioną po raz pierwszy w form ie e le k tro n ic z n e jn a dysku optycz nym w 1998 r. (C D -R O M dla system u MS W indows 95). Specjalnie napisany program dla K anones 1.0 um ożliwiał dostęp do incipitów (pierwszych sześciu wyrazów), explicitów (ostatnich trzech wyrazów), inskrypcji, nagłówków i m iejsca ich wy stępow ania w rękopisie w p o n ad 30 tysięcy k anonach z 27 najbardziejrozpow szechnionych zbiorów praw a kanonicznego pow stałych poza Italią pom iędzy rokiem 1000 a 1140. Bazie danych z a w a rte jn a dysku optycznym towarzyszyła książka z opisem wykorzystanych zbiorów praw a kanonicznego. E ntuzjastyczne przyjęcie publikacji spowodowało przyznanie uczo- n ejn o w eg o grantu przez D eutsche Forschungsgem einschaft. W wyniku jego dw uletniejrealizacji rozbudow ie uległa istnie jąca baza danych poprzez dodanie zbiorów italskich powstałych po roku 1000. Pod nazwą K anonesJ była ona ponow nie dys trybuow ana za pośrednictw em „dom ow ego” wydawnictwa uczonej — K anones W IP V erlag, P iesenkofen i.d. O berpfalz 2003 (C D -R O M dla systemów MS W indows, Linux, M ac OS X ). K anonesJ zaw ierała już p onad 80 tysięcy kanonów zin deksow anych przez L. Fow ler-M agerl w 79 najważniejszych zbiorach powstałych między rokiem 1000 a 1140. D o bazy włączono rów nież sześć systematycznych zbiorów sprzed 1000 r., m.in. niew ydane Collectio Hibernensis beta (Gratissima ca n onum collatio), Collectio A nselm o dedicata oraz Collectio I X librorum (Extracta sanctorum patrum vel extracta canonum et plurim orum conciliorum et synodicorum sed et decretalium p o n tificu m ), któ re są pom ocne przy popraw nym oszacowaniu stopnia oryginalności późniejszych zbiorów. W końcu ostateczna w ersja p o d nazwą Clavis C anonum trafiła do powszechnej dystrybucji w ram ach serii M G H H ilfsm ittel. Ponow nie wzbogacono ją o p onad 20 tysiecy kanonów pochodzących ze zbio rów powstałych p rzed rokiem 1000. Zindeksow anym na dysku optycznym systematycznym zbiorom praw a kanonicznego to warzyszy ich zwięzły opis książkowy, podany w układzie chronologicznym z kom entow anym i zestaw ieniam i w ybranejlitera- tury (s. 23-246). W części opisow ejw zm iankow ane są dwa rękopisy z polskich bibliotek kapitulnych w G nieźnie i Krakowie, zaw ierające Tripartitę, przypisywaną do niedaw na Iwonowi z C hartres. L. Fow ler-M agerl podaje, że redakcję wcześniejszą (Tripartita A) zaw iera rękopis „Krakow, A rchiw um K apitulny M e tro p o litaln ejK rak o w sk iejsin e num ero [recte: Kraków, A rchiw um i B iblioteka K rakow skiejK apituły K atedralnej, KP. 84]” (s. 188), a późniejszą (Tripartita B) przekazuje rękopis „G niezno, B ibliotheka K apitulna 25 [recte: G niezno, A rchiw um A rchidiecezjalne — B iblioteka K atedralna, Ms. 25]” (s. 188). Klasyfikację rękopisów uzupełnia zdaniem , że w d rugiejćw ierci X II w. Tripartita trafiła do Polski z południowych N iem iec lub z Steierm ark (s. 189). N iestety inform acje te są częściowo błędne. Z prow adzonych obecnie przez dr. M artina B retta < http://im aging.m rc-cbu.cam .ac.uk/ivo/> prac nad Tripartitą wynika, że oba rękopisy z polskich bibliotek k ap itu l nych są przekazam i późniejszejw ersji (Tripartita B), przy czym kopia gnieźnieńska wywodzi się z niek o m p letn ejtrad y cji po- łudniow oniem ieckiej, a kopia krakow ska, datow ana na podstaw ie dwóch inw entarzy skarbca katedry krakow skiej, w pi sanych w czasach biskupa M au ra (1110-1118), przynależy do grupy rękopisów reprezentow anych przez egzem plarze z Fécam p (N orm andia) i V orau (S teierm ark). W arto w tym kontekście przypom nieć, że w n aszejhistoriografii wciąż p o k u tuje pogląd ks. P ierra D avida o rzekom ym przywiezieniu do Polski w 1103 r. egzem plarza Tipartity przez legata papieskiego G walona, biskupa Beauvais, z którego następnie miały zostać sporządzone kopie dla G niezna i K rakow a (P. David, Un dis ciple d ’Yves de Chartres en Pologne — G alon de Paris et le droit canonique, w: L a Pologne au V II-e Congrès International des Sciences Historiques Varsovie 1933, vol. I, V arsovie 1933, s. 99-113). Ponadto w książce zam ieszczono szczegółową instruk cję obsługi bazy danych z a p is a n e jn a nośniku optycznym (s. 247-270) o raz d o d an o indeksy cytow anych rękopisów (s. 271-277) i zbiorów praw a kanonicznego (s. 278-282).
P rojekt L. F ow ler-M agerl realizow any w ciągu trzydziestu lat (1975-2005) i sukcesywnie udostępniany w form ie elek- tro n iczn ejb azy danych (1998, 2003, 2005) stanowi bezcenną pom oc badaw czą przy b rak u jakichkolw iek edycji dla części z przedgracjańskich zbiorów praw a kanonicznego.
Przemysław Nowak Instytut Historii PAN Warszawa
