Marek Jagodziński
"Kommunikative
Sakramententheologie", Hans Otmar
Meuffels, Freiburg-Basel-Wien 1995 :
[recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 42/2, 225-228
[ 3 9 ] R E C E N Z JE 2 2 5
dostrzega w prawdzie o faktach i ich uw arunkow aniu historycznym oraz w dobrej woli. E ugeniusz S a k o w i c z , w artykule Dialog międzyreligijny - podstawy i per
spektywy, zajm uje się określeniem dialogu i dialogu m iędzyreligijnego oraz jego
teologicznym i podstaw am i. Przedstaw ia formy dialogu m iędzyreligijnego oraz je go cele i perspektywy. U kazuje naukę K ościoła na tem at dialogu z żydami i m uzuł m anam i. A nalizuje postawy w obec dialogu m iędzyreligijnego, szkicując d ucho wość dialogu, syntetycznie w yrażoną w dekalogu dialogu międzyreligijnego. Każdy artykuł jest opatrzony w literatu rę źródłow ą i przedm iotow ą. Ponadto do całości opracow ania jest dodany wykaz bibliograficzny wybranych publikacji na tem at d ia logu międzyreligijnego, sporządzony przez E. S a k o w i c z a . Z aw iera 187 adresów bibliograficznych m onografii, artykułów i prac zbiorowych autorów polskich i za granicznych.
K siążka jest cennym opracow aniem z zakresu religiologii i teologii dialogu, ze szczególnym akcentem położonym na relacjach między judaizm em , chrześcijań stw em i islam em . Tezy w niej zaw arte są uzasadnione źródłow o oraz w literaturze przedm iotu. A rtykuły stanow ią owoc rzetelnego studium zagadnienia oraz naw ią zują do dośw iadczenia zdobytego w dialogu międzyreligijnym.
Publikacja jest przeznaczona dla polskiego czytelnika, chociaż dobrze byłoby udostępnić ją także czytelnikom spoza granic naszego obszaru językowego. Podej m uje bow iem zagadnienia istotne dla rozw oju św iadom ości religijnej chrześcijan nie tylko w Polsce. Potrzebne jest też upow szechnianie wiedzy o religijności i o w ielkich religiach m onoteistycznych. Poznanie innych religii sprzyja zrozum ie niu, p ojednaniu i rodzi szacunek dla inaczej wierzących. N ieznajom ość różnic doktrynalnych i zasad m oralnych innych religii uniem ożliwia owocny dialog, w którym m a miejsce w spólne dążenie i w zajem na pom oc w osiąganiu celu ludz kiego istnienia, czyli pełni życia w Bogu.
Katarzyna Parzych
H an s O tm ar M e u f f e l s , Kom m unikative Sakramententheologie, „ H e rd e r”, F reiburg - Basel - W ien 1995, ss. 384.
Sakram enty były zawsze przeżyw ane w K ościele jako najbardziej podstaw ow e rzeczywistości wiary chrześcijańskiej i jako takie stawały się zawsze tem atem re fleksji teologicznej. W ychodząc z założenia, że tradycja chrześcijańska m usi być o tw arta zawsze na teraźniejszość i przyszłość, w połączeniu z zawsze dynamicznym i aktualnym odniesieniem jej do miłości Boga, H .O . M e u f f e l s podjął się ko
niecznego trudu próby przełożenia istoty jej sakram entalnej treści na in telek tu al ną i społeczną rzeczywistość ludzi żyjących we współczesnym świecie pod kątem w szechobecnej (coraz bardziej także w teologii) dzisiaj refleksji nad kom unikacją, należącą do istotnego w ymiaru udzielającego siebie Boga oraz adresatów tego u dzielenia - ludzi. O d m om entu ukazania się omaw ianej książki M e u f f e l s a , aż do dzisiaj pozostaje ona jedynym tak szeroko i w szechstronnie zakrojonym o p ra cow aniem sakram entologii kom unikacyjnej. D odatkow ą motywacją au to ra stała się także sytuacja specyficznego kryzysu praktyki sakram entalnej w K ościele oraz nadzieja na wyzyskanie pojawiającej się wraz z tym kryzysem szansy głębszego, ca łościow ego i personalistycznego zrozum ienia istoty i roli sakram entów , jak o dyna micznych znaków i narzędzi działania Boga w historii.
A u to r zaczyna od ukazania wagi pojęcia kom unikacji, om aw ia jej węzłowe punkty spotkania z teologią i przechodzi do przedstaw ienia ogólnego zarysu rela cji między kom unikacją a sakram entam i, znajdującego odbicie w w ypowiedziach U rzędu N auczycielskiego K ościoła, tradycyjnym dorobku teologii oraz innow acyj nych p róbach ujęcia tej relacji w sakram entologii i liturgii sakram entalnej.
D la celów pogłębionej refleksji kom unikacyjnej nad sakram entam i M e u f f e l s om aw ia n astępnie dokładnie teologiczne elem enty nauki o sakram entach. Zaczy na od om ów ienia kom unikacyjnej bazy antropologicznej sakram entów , obecnej w sam ej strukturze osoby, jej relacji ze społeczeństw em i otw arciu na T ranscen dencję, w skazując jednocześnie na fund am en taln e dla rzeczywistości sak ram en tów zjawiska sym bolu i słowa jak o podstaw ow e dane antropologiczne. N astępnie do k u m en tu je chrystologiczne i w czesnochrześcijańskie podstaw y kom unikacyjnej rzeczywistości sakram entów : ukazuje Jezu sa C hrystusa jak o „M isterium ” i „Prasa- k ra m e n t”, Jego przypowieści będące slowam i-czynami królestw a Bożego, Jego działanie w znakach oraz p rasak ram en taln e zaczątki koncentrow ania się rzeczywi stości sakram entalnej (chrzest i E ucharystia); nacechow any trynitarnie pow ielka- nocny dialog między Bogiem a ludźm i; w czesnochrześcijańską praktykę sakra- m entalno-kom unikacyjną gmin kościelnych. Po tym wskazuje na obecność e le m entów kom unikacyjnych w teologii T e r t u l i a n a i ś w. A u g u s t y n a , a także na ich zanik w rozwoju teologii od czasów wczesnej scholastyki aż do S oboru Try denckiego. N a końcu tej części M e u f f e l s analizuje eklezjologiczny kontekst ko m unikacyjnego w ym iaru sakram entów : rozum ienie Kościoła jak o „tajem nicy” i „sak ram en tu ”, jego zw iązek z urzeczyw istnianiem się sakram entów oraz w zajem ne przenikanie się kom unikacji i kom unii kościelnej.
N astępnym etap e m kom unikacyjnej refleksji sakram entologicznej M e u f f e l s a jest ukazanie jej elem entów teoretyczno-kom unikacyjnych: języka, sym bolu oraz ich zastosow ania w m isterium sakram entów . A u to r przedstaw ia rzeczywistość języka w „polu napięcia” między filozofią, socjologią, filologią i teologią. Zaczyna
[ 4 1 ] R EC EN Z JE 2 2 7
od przedstaw ienia w ktadu teoretyków kom unikacji: K.-O. A p e I a z jego pragm a tyka tran scen d en taln ą, J. H a b e r m a s a z teorią kom unikatyw nego działania, S.J. S c h m i d t a z teo rią estetycznego kom unikacyjnego działania i H . P e u k e r t a - uzupełniającego refleksją kom unikacyjną nad społeczeństw em poprzez uw zględnienie w historii cierpienia i śmierci. Przy każdej z tych teorii M e u f f e l s dokonuje krytycznej oceny możliwości uw zględnienia jej w sakram entologii, a po tym dodaje sum aiyczną refleksję nad relacją między językiem a teologią: p o d k re śla konieczność u zupełnienia filozofii języka tłem metafizycznym, teologiczne zn a czenie całościowej struktury języka, jego funkcję herm eneutyczną i związek z sym bolem . O m ów ienie symbolu M e u f f e l s zaczyna od refleksji podstawowych nad jego związkiem z sensem , nad całościową jego stru k tu rą, znaczeniem herm eneu- tycznym, roli w kom unikacji oraz nad specyfiką symboli sakram entalnych w p e r spektywie stw orzenia, profetyzm u, Chrystusa i w spólnoty Kościoła z jego liturgią. N astępnie zarysowuje teo rie symbolu P. T i l l i c h a i P. R i c o e u r a oraz ich zna czenia dla sakram entologii kom unikacyjnej. N a zakończenie zajm uje się analizą sakram entu jako „m isterium -tajem nicy” : pokazuje misteryjny ch arak ter kom uni kacji i sym bolu, początki i sakram entalną teraźniejszość m isterium zbawczego (podkreśla w kład teologiczny greckich Ojców Kościoła i O. C a s e l a ) oraz jego zakorzenienie w tajem nicy Boga w kraczającego w historię.
D op iero teraz M e u f f e l s dokonuje „sakram entologicznej transform acji” - ustala relacje między sakram entem a sym bolem i słowem, pokazuje sakram enty jako językow o-sym boliczne działania kom unikacyjne, sakram entologiczne pola refleksji kom unikacyjnej i kom unijnej oraz kom unikacyjno-kom unijną wizję uczestniczenia w spotkaniu sakram entalnym w w ymiarach relacji między szafa rzem i przyjm ującym sakram ent, wspólnotow ego świętowania i skuteczności dzia łania sakram entów .
O statnim elem en tem systematycznej refleksji M e u f f e l s a w omawianym dziele jest bardzo skrótow e ukazanie konkretnych siedm iu sakram entów Kościoła. A utor zaznacza, że nie zam ierzał zam ieszczać w nim kom pletnej wizji poszczegól nych sakram entów , lecz wydobyć ich kom unikacyjno-kom unijną kw intesencję. Podkreśla przy tym z naciskiem , że poniew aż każdy z nich we własny i całkowicie specyficzny sposób przyczynia się do budow ania kom unikacyjnej kom unii, nie m ożna sform ułow ać całościowej sakram entologii kom unikacyjnej. S akram entalna kom unikacja jest tak zróżnicow ana, jak zróżnicow ane są w sobie sam e sak ram en ty, ich form y kom unikacyjne i sytuacje kom unikacyjne. Ważne jest jednak, że w końcu w każdym z nich chodzi o kom unikację nakierow aną na kom unię. W za kończeniu książki M e u f f e l s zestawia krótko możliwe kierunki innowacyjnych możliwości kom unikacyjnego ujęcia problem atyki sakram entologicznej: rozum ie nia sakram entów jak o słowno-symbolicznych działań komunikacyjnych Kościoła,
kom unikacyjnego ujęcia ich pochodzenia, liczby, działania, kom unikacyjnego uj m ow ania obecnej w nich iaski Bożej, ch arak teru sakram entalnego, kom unikacyj nego traktow ania zaangażow anych w sakram encie ludzi, nauki o opus operatum i opus operantum , calościowości sakram entalnej celebracji, godności p a rtn e ra ko m unikacji sakram entalnej i znaczenia eklezjalnej w spólnoty kom unikacji.
Praca M e u f f e 1 s a jest znakom icie przem yślana, m a jasną i przejrzystą stru k tu rę, o p arta jest na bogatej i dobrze dobranej literaturze. Stanowi - zgodnie za słowa mi au to ra - znakom itą podstaw ę do podjęcia dalszych, zintensyfikowanych i b a r dziej szczegółowych badań, które zawsze są możliwe i konieczne, tak dla dobra re fleksji systematycznej, jak i dla kom unikacyjno-kom unijnej praktyki Kościoła.
Ks. M arek Jagodziński
Ks. A ndrzej J e ż , Jezus Chrystus w kontekście ludzkiej kom unikacji, W ydawnic two D iecezji Tarnowskiej „B iblos”, Tarnów 2002, ss. 467.
S tosunkow o rzadko (ale coraz częściej) pojaw iają się w polskiej literatu rze te o logicznej prace ujm ujące rzeczywistość teologiczną p od kątem jej w ym iaru k o m u nikacyjnego. We w stępie do om aw ianej książki a u to r pisze, że Kościół przepow ia dający orędzie ew angeliczne staje n ieu stan n ie w obec zm ieniającej się rzeczywisto ści kulturow ej, języka, znaków, symboli i zróżnicowanych typów m entalności, toteż musi szukać coraz bardziej kom unikatyw nych form teologicznego dyskursu i ewangelizacji. N owa k u ltu ra kom unikacyjna nie zawsze jed n ak służy kulturze k o m unikacji międzyosobow ej, czasem w ręcz zagraża jej, a przecież człowiek jest isto tą kom unikacyjną - „nie m oże nie kom unikow ać się” . N aukow e b ad an ia nad ko m unikacją doprow adziły do pow stania ogrom nej wiedzy na jej tem at, któ ra ciągle jeszcze pozostaje na teren ie oddziaływ ania różnych dyscyplin naukow ych, b ad ają cych kom unikację własnymi m etodam i. Jest więc rzeczą konieczną, aby uniw ersal ny i antropologiczny wymiar kom unikacji został poszerzony o wymiar teologiczny, uw zględniający aspekty trynitarne, chrystologiczne, pneum atologiczne i eklezjalne - tym bardziej, że teologia zawsze rozw ijała się kontakcie z rzeczywistością k o m u nikacyjną i kom unikacji ciągle potrzebuje.
G łów nym celem pracy ks. J e ż a stała się teologiczna analiza osoby i dzieła J e zusa C hrystusa w świetle kom unikacji in terp erso n aln ej, opisywanej przy pom ocy k onkretnej teorii i funkcjonującego w niej m odelu kom unikacji. A u to r realizuje ten cel w szeregu dobrze pom yślanych pociągnięć badawczych, któ re doprow adzi ły do pow stania bardzo logicznej i konsekw entnej struktury pracy.
