Edward Ozorowski
"L’Eglise : de saint Augustin à
l’époque moderne“, Yves Congar,
Paris 1970 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 11/1, 294-296
294
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE [2 2 ]D ien stes) u k a z u je w n o w y m ś w ie tle p o s łu g iw a n ie w K o ściele, a z w ła s z
cza z a d a n ie , ja k ie m a ją do s p e łn ie n ia w sz e lk ie g o r o d z a ju u rz ę d y , i w re s z c ie ro z d z ia ł V (Die E n t s a k r a l i s i e r u n g v o n E h e u n d Z ö li b a t) z a w ie ra n o w e n a ś w ie tle n ie p ro b le m a ty k i m a łż e ń s tw a i c e lib a tu .
K s ią ż k a M iih le n a n a p is a n a je s t tr u d n y m i z a w iły m ję z y k ie m . W y w o d y te o lo g ic z n e p r z e p l a ta j ą się w n ie j często z a r g u m e n ta c j ą filo z o fic z n ą . Z d a r z a ją się te ż lic z n e p o w tó rk i. A u to r, j a k g d y b y n ie d o w ie r z a ją c w ła s n y m są d o m , w e r y f ik u je je p rz y p o m o cy c o ra z to n o w y c h
k r y te r ió w , n a w ra c a , p rz y p o m in a , ażeb y ty lk o w y ra ż o n a m y ś l b y ła j a s n a i z ro z u m ia ła d la c z y te ln ik a . N a g ro m a d z o n y m a t e r i a ł d o w o d o w y n ie je s t w p ra w d z ie z b y t b o g a ty ilo ścio w o , a le za to p o s ia d a sw ó j c ię ż a r g a tu n k o w y . K s ią ż k a M ü h le n a n ie z a w ie ra z b y t w ie lu p rz y p isó w , te je d n a k , k tó r y c h d o s ta rc z a , są n a p r a w d ę p o tr z e b n e i w n o szące. C ało ść o d z n a c z a się s ta r a n n o ś c ią , p o w a g ą i s o lid n o ś c ią b a d a ń . D la te g o te ż m im o w y siłk u , ja k ie g o w y m a g a od c z y te ln ik a s tu d io w a n ie teg o d z ie ła , o d k ła d a się go po p r z e c z y ta n iu z p ra w d z iw y m z a d o w o le n ie m i s a ty s f a k cją.
E d w a r d O z o r o w s k i
Y v es C o u g a r , L ’Eglise. De sa i n t A u g u s t i n à l’é p o q u e m o d e r n e , P a ris Щ7'0', L es É d itio n s d u C eft, ss. 483.
P o w y d a n iu o b sz e rn e g o s tu d iu m z e k le z jo lo g ii w c zesn eg o ś r e d n io w ie c z a (L ’E ccle sio lo gie d u h a u t M o y e n - Â g e , P a r is 1968), z n a k o m ity te o lo g f r a n c u s k i Y. С o n g a r o p u b lik o w a ł k o le jn e dzieło, w k tó r y m p r z e d s ta w ił ro z w ó j h is to ry c z n y n a u k i o K o ściele, p o cząw szy od św . A u g u s ty n a aż do c z a só w o b e c n y c h . P r a c a ta u k a z a ła się w s e r ii H i
st o ir e d e s d o g m e s ja k o d ru g i to m (tom I w y sz e d ł w o p ra c o w a n iu P. D i a s a i T h. C a m e l o t a i n o si ty t u ł L ’Eglise. D es o rig in e s à sa in t A u g u s t i n ) s y n te ty c z n e g o o m ó w ie n ia d z ie jó w e k le z jo lo g ii k a to lic k ie j i n ie m a l je d n o c z e ś n ie z o s ta ła w y d a n a w ję z y k u n ie m ie c k im (Die L e h r e v o n d e r K i r c h e v o n A u g u s t i n u s bis z u r G e g e n w a r t , F r e ib u r g im B. 1970) w k o le k c ji H a n d b u c h d e r D o g m e n g e s c h i c h te .
Ze w sz e c h m ia r słu sz n e w y d a ją się r a m y czaso w e, p r z y ję te w p r e z e n to w a n y m s tu d iu m . N a u k a b o w ie m św . A u g u s ty n a o K o śc ie le s ta n o w i p r a w d z iw y k a m ie ń m ilo w y w ro z w o ju p r a w d e k le z jo lo g ic z n y c h i p e łn i ro lę lin ii d e m a r k a c y jn e j, d z ie lą c e j e k le z jo lo g ię n a p rz e d a u g u - s ty ń s k ą i p o a u g u s ty ń s k ą . T a k ż e fa k t, iż p o c z ą tk i c h r z e ś c ija ń s tw a o raz p ie rw s z e 4 w ie k i p a tr y s ty k i są w ty m w zg lę d z ie o k re s e m n ie z m ie r n ie w a ż n y m a z a ra z e m b a rd z o p ło d n y m , d o m a g a ł się o d d z ie ln e g o o p ra c o w a n ia teg o w y c in k a c z a su p rz e z o d rę b n y c h sp e c ja lis tó w . I n n e p o s tę p o w a n ie p ro w a d z iło b y n ie u c h r o n n ie do n ie p o ż ą d a n y c h s k r ó tó w lu b w rę c z
d y le ta n c k ie g o p o tr a k to w a n ia p ro b le m u . M o ż n a b y n a w e t p o s ta w ić p y ta nie, czy n ie n a le ż a ło b y tu jeszcze d o k o n a ć b a rd z ie j szczeg ó ło w eg o p o
[23] S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE 2 9 5 d z iału . B ą d ź co b ą d ź s y n te z a Y. C o n g a ra d o ty c z y 15 w ie k ó w ro z w o ju m y ś li e k le z jo lo g ic z n e j. J e ż e li p o z y ty w n ie p r z y jm u je m y d o k o n a n y w y b ó r, to ty lk o ze w z g lę d u n a a u to r y te t a u to r a , k tó r y w ła ś c iw ie je s t w o b e c n e j c h w ili n a jb a r d z ie j k o m p e te n tn y m u c z o n y m do p o d ję c ia się ta k ie g o z a d a n ia .
N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że Y. C o n g a r p rz y c z y n ił się do o d n o w y m y ś li e k le z jo lo g ic z n e j w o s ta tn ic h c z a sa c h . Z w ła sz c z a p rz e ż y w a n y dziś r e n e s a n s te o lo g ii lu d u B ożego je s t w z n a c z n e j m ie rz e jeg o z a słu g ą (poza C o n g a re m w y m ie n ia się tu n a jc z ę ś c ie j n a z w is k a M. D. K o s t e r a i L. С e r f a u x). J a k o e k s p e r t b r a ł u d z ia ł w o b ra d a c h S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II, a g ło sz o n a p rz e z e ń n a u k a w e sz ła w w ie lu w y p a d k a c h n ie m a l d o sło w n ie do d o k u m e n tó w so b o ro w y c h . D z ie ła C o n g a ra (zw łaszcza:
J a lo n s p o u r u n e th é o l o g ie d u laicat, E s q u is s e s d u m y s t è r e de l’Eglise, S a i n t Eglise, P o u r u n e Eglise s e r v a n t et p a u v r e ) , n ie je d n o k r o tn ie w z n a
w ia n e i tłu m a c z o n e n a in n e ję z y k i, s ta n o w ią w w ię k sz o śc i k la s y c z n ą ju ż li t e r a t u r ę w te j d z ie d z in ie . T r u d n o dziś w y o b ra z ić sobie te o lo g a b a rd z ie j g o d n eg o do s k o n s tr u o w a n ia s y n te ty c z n e g o o p ra c o w a n ia h is to r ii n au 'k i o K o śc ie le n a p r z e s tr z e n i t a k d łu g ie g o o k re s u czasu.
I tr z e b a p o w ie d z ie ć o tw a rc ie , że w y k o n a n ie teg o z a d a n ia z a s łu g u je n a u z n a n ie i w d zięczn o ść. E k le z jo lo g ia b o w ie m , p rz e ż y w a ją c a o s ta tn io z n a k o m ity o k re s sw eg o ro z w o ju , n ie p o s ia d a w z a s a d z ie w y c z e r p u ją cy ch o p ra c o w a ń h is to ry c z n y c h . Z n a n e d o ty c h c z a s i s k ą d in ą d so lid n e d z ie ła J . S c h w a n e ’a (D o g m e n g e s c h i c h t e ) i M. G r a b m a n n a (Die
G e s c h i c h t e d e r k a t h o l i s c h e n T h e o lo g i e ) o k a z u ją się n a ty m o d c in k u
b a rd z o f r a g m e n ta r y c z n e i n ie w y s ta rc z a ją c e . L ic z n e n a to m ia s t p ra c e p rz y c z y n k o w e ze z ro z u m ia ły c h w z g lę d ó w te ż n ie m o g ły z a p e łn ić i s t n ie ją c e j lu k i. D la te g o te ż r o b o ta Y. C o n g a ra n ie je s t m oże p io n ie rs k a , a le n a p e w n o n ie o d z o w n a i o c z e k iw a n a . A u to r d o s ta rc z y ł c z y te ln ik o w i z je d n e j s tro n y z e b ra n e ra z e m n a jn o w s z e w y n ik i b a d a ń n a d ro z w o je m n a u k i o K o śc ie le , z d ru g ie j u k a z a ł b a rd z o c z y te ln y i p la s ty c z n y o b ra z e w o lu c ji te j d o k tr y n y n a p r z e s tr z e n i o s ta tn ic h p ię t n a s t u w ie k ów .
N a szczeg ó ln e u z n a n ie z a s łu g u je tu so lid n o ść b a d a ń . Y. C o n g a r p rz y tw o rz e n iu s y n te z y h is to r ii d o g m a tó w e k le z jo lo g ic z n y c h się g a ł n ie t y l ko do is tn ie ją c y c h o p ra c o w a ń , a le ró w n ie ż do ź ró d e ł. S ta w ia n e p rz e z e ń te z y s ą p o p a r t e b o g a ty m m a t e r i a łe m d o w o d o w y m , łą c z ą się ze so b ą i p o z o s ta ją m o cn o o sa d z o n e w k o n te k ś c ie , d z ię k i cz e m u tw o rz ą ra z e m w s p a n ia łą b u d o w ę , w k tó r e j p o szczeg ó ln e części w s p ó łp r a c u ją n a rzecz całości.
J e s t rz e c z ą z ro z u m ia łą , iż p rz y teg o ro d z a ju z a ło ż e n ia c h n ie m o ż n a d o m a g a ć się od a u to r a o m ó w ie n ia w s z y s tk ic h p ro b le m ó w i k w e s tii e k le z jo lo g ic z n y c h , d o c h o d z ą c y c h do g ło su n a p r z e s tr z e n i o s ta tn ic h p i ę t n a s tu w ie k ó w . Y. C o n g a r z k o n ie c z n o śc i m u s ia ł d o k o n a ć d a le k o id ą c e j s e le k c ji. W sz a k ż e n ie k tó r e z a s to s o w a n e s k r ó ty i p rz e s k o k i w y p a d a ją n ie k ie d y n ie z a d o w a la ją c o i d o m a g a ją się u z u p e łn ie n ia . T a k np, w p e łn i
296
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE[24]
u z a s a d n io n y m je s t m a r g in e s o w e p o tr a k to w a n ie e k le z jo lo g ii S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II, p o n ie w a ż te m a t te n je s t ta k św ieży , a z a ra z e m p o s ia d a ta k w ie le o p ra c o w a ń , że k a ż d y z o rie n to w a n y c z y te ln ik m a o n im w y ro b io n e z d a n ie . N ie m o że n a to m ia s t z a d o w o lić o p ra c o w a n ie e k e z jo lo g ii 1-ej p o ło w y X V II w. P o p r z e s ta n ie w ty m w y p a d k u n a n a u c e B e l l a r - m i n a i z a s y g n a liz o w a n ie w k ła d u sz k o ły h is z p a ń s k ie j b ez szczeg ó ło w ego w n ik n ię c ia w n ie z w y k le b o g a tą złożoność p ro c e s ó w z a c h o d z ą c y c h w e k le z jo lo g ii teg o o k re s u je s t s w o is ty m m in im u m n ie W y k ra c z a ją c y mV/ z a s a d z ie p o za d o ty c h c z a so w e o p ra c o w a n ia J . S c h w a n e ’a i M. G r a b m a n n a . T a k ż e p o m in ię c ie w k ła d u sz k o ły f r a n c is z k a ń s k ie j do n a u k i o K o śc ie le je s t p o w a ż n y m m a n k a m e n te m te j s k ą d in ą d w a r to ś c io w e j k sią ż k i. M im o je d n a k z a u w a ż o n y c h u s te r e k s y n te z a Y. C o n g a ra g o d n a je s t u w a g i, o d p o w ia d a o c z e k iw a n io m i w y p e łn ia is tn ie ją c ą d o tą d w te j d z ie d z in ie lu k ę . E d w a r d O z o r o w s k i Y ves C o n g a r , S i t u a t i o n u n d A u f g a b e d e r T h e o lo g i e h e u t e , P a d e r b o rn ll(9'7.1„ F e r d in a n d S c h ö n in g h , ss. 1'84. W y m ie n io n a k s ią ż k a Y. C o n g a r a w y sz ła po r a z p ie rw s z y w 1967 r. w w y d a w n ic tw ie C e r f i n o siła ty t u ł S i t u a t i o n s et tâ c h e s p r é s e n t e s de
la th éo lo g ie. J e ż e li po u p ły w ie 4 la t z d e c y d o w a n o się w y d a ć ją po ra z
d ru g i i to w tłu m a c z e n iu n a ję z y k n ie m ie c k i, to ty lk o d la te g o , że od teg o c z a su n ie s tr a c iła o n a n ic n a s w o je j a k tu a ln o ś c i i w y m o w ie . Co c ie k a w sz e , d e c y z ja n a je j p o w tó rn e w y d a n ie z a p a d ła w czasie, g d y w y d a w n ic tw o H e r d e r a o p u b lik o w a ło p o d r e d a k c j ą H. V o r g r i m l e r a i R. V a n d e r G u c h t a n ie z w y k le o b s z e rn e tr z y to m o w e d zieło z b io ro w e n a p o d o b n y te m a t B i l a n z der T h e o lo g i e im, 20 J a h r h u n d e r t (F r e i b u r g im B r. 1970). O c z y w iśc ie n ie n a le ż y p rz e z to ro z u m ie ć , iż k s ią ż k a Y. C o n g a ra s ta n o w i ja k ie ś e p o k o w e s tu d iu m , p rz e s ła n ia ją c e w s z y s tk ie d o ty c h c z a so w e n a te n te m a t p ra c e . J e j w a rto ś ć , a k o n s e k w e n tn ie i p o p u la r n o ś ć , tk w i r a c z e j w czym in n y m . Y. C o n g a r n ie u s iło w a ł d a ć c z y te ln ik o w i w y c z e rp u ją c e g o o m ó w ie n ia te o lo g ii o s ta tn ic h czasó w , j a k to u c z y n ili a u to r o w ie w s p o m n ia n e g o tu d z ie ła z b io ro w e g o B i l a n z d e r T h e o lo g i e . Z d a w a ł so b ie b o w ie m s p r a w ę z tego, że te o lo g ia w sp ó łc z e s n a w o s ta tn im d w u d z ie s to le c iu s ta ła się ta k o b s z e rn ą d y s c y p lin ą , iż n ie sp o só b p o d a ć je j d o k ła d n e g o o b ra z u b e z n a r a ż e n ia się n a o p u sz c z e n ia i p o w ie rz c h o w n o ść , czego z re s z tą n ie u n ik n ę ła w y m ie n io n a p r a c a z b io ro w a B i l a n z d e r T h e o lo g i e . K s ią ż k a C o n g a ra n ie je s t te ż s y s te m a ty c z n y m s tu d iu m o b ra n e g o w y c in k a ży cia k o śc ie ln e g o , p o d z ie lo n y m n a o d p o w ie d n ie ro z d z ia ły , p a r a g r a f y i p u n k ty . N a w e t je j ty tu ł z o sta ł z a c z e rp n ię ty z je d n e g o z z a m ie sz c z o n y c h w n ie j ro z d z ia łó w (V II). J e s t o n a ra c z e j z b io re m r e f le k s ji, p rz e m y ś le ń i p o d s u m o w a ń c z ło w ie k a , k tó r y b r a ł czy n n y u d z ia ł w ro z w o ju o m a w ia n e j tu d z ie d z in y w iedzy, n a p r z e ło m ie o s ta tn ic h 20 la t.
