Czas drewna

(1)

(2)

�p.NSr�

Lasy Państwowe

0

(3)

Wstęp

5 Sosna zwyczajna

(Pinus sylvestris)

6 Dąb szypułkowy

(Quercus robur)

8 Brzoza brodawkowata

(Betula pendula)

10 Świerk pospolity

(Picea abies)

12 Buk zwyczajny

(Fagus sylvatica)

14 Olsza czarna

(Alnus glutinosa)

16 Modrzew europejski

(Larix decidua)

18 Jodła pospolita

(Abies alba)

20 Jesion wyniosły

(Fraxinus excelsior)

22 Grab pospolity

(Carpinus betulus)

24 Topola osika

(Populus tremula)

26 Topola biała

(Populus alba)

28 Wiąz pospolity

(Ulmus minor)

30 Klon pospolity

(Acer platanoides)

32 Klon jawor

(Acer pseudoplatanus)

34 Lipa drobnolistna

(Tilia cordata)

36 Jarząb pospolity

(Sorbus aucuparia)

38

3

(4)

Drewno

we współczesnej gospodarce świata przeżywa swój prawdziwy renesans. Będąc materiałem o różnych kierunkach użytkowania, od tysięcy lat było i nadal jest niezbędne

w budownictwie, transporcie, do wytwarzania licznych przedmiotów codziennego użytku i jako źródło energii. Jest przy tym surowcem odnawialnym, przyjaznym ekologicznie i zdrowym. Dzięki całej gamie zalet użytkowych, także swojej naturalnej różnorodności i niezaprzeczalnemu pięknu – nie ma sobie równych, szczególnie dzisiaj. Drewno uszlachetnione, modyfikowane i łączone z innymi tworzywami konkuruje skutecznie nawet z materiałami oferowanymi przez najnowsze technologie. W wielu branżach, m.in. w meblarstwie, budownictwie mieszkaniowym, szkutnictwie, przeżywa drugą młodość. Czy tego chcemy, czy nie – wciąż pozostaje niezastąpione.

Polska znajduje się w gronie kilkunastu największych producentów drewna na świecie. Głównym jego dostawcą na rynek krajowy są Lasy Państwowe, które pokrywają ponad 90% zapotrzebowania przemysłu i mieszkańców na ten surowiec. Pozyskują średnio niewiele ponad połowę miąższości drewna, które przyrasta w lesie – cała reszta zwiększa zapas na pniu. Dzięki temu zasoby drewna w Lasach Państwowych rosną – według Wielkoobszarowej Inwentaryzacji Stanu Lasu 2011–2015 w ciągu ostatnich 20 lat zwiększyły się o ponad 538 mln m³ grubizny brutto, do 1965 mln m³*.

Ponieważ jednocześnie rośnie powierzchnia lasów, a przede wszystkim ich zasobność, ocenia się, że Lasy Państwowe będą mogły zwiększyć pozyskanie drewna z 36 mln m³ w roku 2013 do

40 mln m³ w roku 2030 i 45 mln m³ w połowie stulecia. W związku z szybkim rozwojem przemysłu opartego na drewnie będzie to mieć ogromne znaczenie dla całego sektora leśno-drzewnego w Polsce.

Bez drewna nie sposób wyobrazić sobie rozwoju cywilizacji ludzkiej.

Do dziś, będąc niewyczerpanym surowcem dla mnóstwa produktów, ciągle stanowi znaczącą część tego, co człowiek przetwarza, a potem wykorzystuje. Jeżeli jednak w czasach starożytnych drewno używane było w około dwustu zastosowaniach, a na początku XX w. – – w dwóch tysiącach, to współcześnie liczba zastosowań drewna szacowana jest na dziesięć, a może nawet trzydzieści tysięcy.

Czy można się dziwić, że miniona dekada po raz kolejny w dziejach nazywana jest początkiem wieku drewna – czasu drewna…?

* według aktualizacji stanu powierzchni leśnej i zasobów drzewnych – o 6% mniej.

5

(5)

Królowa polskich lasów. Zajmuje 58,1% powierzchni wszystkich lasów w Polsce i 60,3% powierzchni Lasów Państwowych.

Drewno sosny charakteryzuje się dobrymi parametrami technicznymi, dużą sprężystością, wytrzymałością mechaniczną i łatwością obróbki, co sprawia, że znajduje wszechstronne zastosowanie, zwłaszcza w budownictwie i meblarstwie. Jest powszechnie wykorzystywane na konstrukcje domów, stolarkę okienną i drzwiową, podłogi, meble, do produkcji papieru, sklejki i wełny drzewnej. Służy za opał.

Pęd (P.G.) Kwiatostan żeński (P.G.) Kwiatostan męski (Z.N.)

Szyszki (Z.N.) Kora (Z.N.)

(Pinus sylvestris)

SOSNA ZWYCZAJNA

Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris), (P.F.)

6 7

(6)

Wraz z dębem bezszypułkowym (Quercus petraea) zajmuje

w Lasach Państwowych 7,7% powierzchni leśnej. Są to dwa gatunki dębu naturalnie występujące w Polsce.

Drewno obydwu gatunków dębu charakteryzuje się podobnymi cechami: jest ciężkie, twarde i wyjątkowo trwałe. Znajduje powszechne zastosowanie w przemyśle drzewnym, stolarstwie i meblarstwie, do wyrobu oklein i parkietów. Zatopione w torfowiskach lub rzekach, po kilkuset latach przybiera czarną barwę („czarny dąb, polski heban”), nie tracąc prawie nic ze swej wytrzymałości, zyskując natomiast niezwykły wygląd i wysoką wartość.

Liście (Z.N.) Kwiatostan żeński (P.G.) Kwiatostany męskie (Z.N.)

Owoce (Z.N.) Kora (Z.N.)

D B SZYPU KOWY

(Quercus robur)

Dąb szypułkowy (Quercus robur), (P.F.)

8 9

(7)

Jeden z siedmiu gatunków brzóz występujących w Polsce i ze 120 istniejących na świecie, najbardziej rozpowszechniony.

Zajmuje wraz z gatunkami siostrzanymi 6,8% powierzchni leśnej Lasów Państwowych.

Drewno brzozy ma szerokie zastosowanie jako surowiec sklejkowy, do produkcji celulozy i papieru, płyt wiórowych i pilśniowych, wyrobu mebli, sprzętu sportowego i gospodarczego. Nadaje się do toczenia i snycerki. Cieszy się dużą popularnością wśród osób mających kominki.

Liście (Z.N.) Kwiatostan żeński (P.F.)

Kwiatostany męskie i żeńskie (Z.N.)

Owocostany (Z.N.) Kora (Z.N.)

BRZOZA BRODAWKOWATA

(Betula pendula)

Brzoza brodawkowata (Betula pendula), (P.F.)

10 11

(8)

Osiąga wysokość 40–50 m, a średnicę pnia do 2 m. Pień ma prosty, smukły i równy. Zajmuje 6,2% powierzchni Lasów Państwowych.

Drewno świerka jest używane na cele konstrukcyjne, budowlane, na okleiny, okładziny i płyty wiórowe, w stolarstwie na elementy wyposażenia wnętrz, w lutnictwie do budowy pudeł rezonansowych instrumentów muzycznych. Legendarne skrzypce Stradivariego swój niespotykany dźwięk zawdzięczają świerkowi pochodzącemu z Czech.

W Polsce drewno rezonansowe pozyskuje się ze świerków istebniańskich.

Pędy (P.F.) Kwiatostan żeński (Z.N.) Kwiatostany męskie (Z.N.)

WIERK POSPOLITY

(Picea abies)

Świerk pospolity (Picea abies), (P.F.)

12 13

(9)

Osiąga wysokość do 40 m. Ma pień dobrze wyrośnięty, gonny, o kształcie cylindrycznym, do wysokości ok. 20 m wolny od gałęzi.

W Lasach Państwowych zajmuje 5,8% powierzchni leśnej.

Drewno buka ma rozliczne zastosowania. Jest doskonałym materiałem meblowym, nadaje się na sklejki i płyty, na parkiet i do wyrobu beczek, narzędzi, części maszyn, przyrządów sportowych, instrumentów

muzycznych (Fagus – fagot) oraz wielu przedmiotów codziennego użytku.

Wytwarza się z niego papier i węgiel drzewny. Ma dużą wartość opałową.

Liście (Z.N.) Kwiatostan żeński (Z.N.) Kwiatostany męskie (Z.N.)

(Fagus sylvatica)

BUK ZWYCZAJNY

Buk zwyczajny (Fagus sylvatica), (P.F.)

14 15

(10)

Gatunek szybko rosnący, jedyny wśród drzew liściastych w Polsce wykształcający pień w postaci strzały, podobnie jak drzewa iglaste.

W Lasach Państwowych, wraz z olszą szarą (Alnus incana), zajmuje 4,6% powierzchni leśnej.

W zwykłych warunkach atmosferycznych drewno olszy jest nietrwałe, co innego w warunkach wodnych, gdzie ma trwałość wyższą. Używane jest w budownictwie wodnym, przemyśle sklejkowym, w meblarstwie, do produkcji płyt wiórowych, papieru i celulozy. Służy za surowiec do wyrobu węgla drzewnego, jest dobrym drewnem wędzarniczym.

Liście (P.G.) Kwiatostany żeńskie (P.G.) Kwiatostany męskie (Z.N.)

OLSZA CZARNA

(Alnus glutinosa)

Olsza czarna (Alnus glutinosa), (P.F.)

16 17

(11)

Wraz z modrzewiem polskim (Larix polonica) to jedyne nasze drzewa iglaste zrzucające liście na zimę.

Czerwonożółtawe drewno modrzewia, niezwykle twarde i wytrzymałe, używane było od wieków do budowy dworów, pałaców, a zwłaszcza kościołów. Ze względu na dużą zawartość żywic odznacza się wysoką trwałością nawet w wodzie. Znajduje zastosowanie w budownictwie wodnym i ziemnym, do produkcji płyt i oklein, w stolarstwie, meblarstwie, a nawet bednarstwie, gdyż jest kwasoodporne.

Pęd (P.G.)

(Larix decidua)

Kwiatostany żeńskie (purpurowoczerwone) i męskie (żółtawe), (Z.N.)

MODRZEW EUROPEJSKI

Modrzew europejski (Larix decidua), (P.F.)

18 19

(12)

Dorasta do wysokości 40–50 m i osiąga wiek do 300–400 lat.

Najgrubsza w Polsce jodła rośnie w lasach Nadleśnictwa Baligród.

Ma 519 cm w obwodzie i wysokość 35 m.

Mimo ciągle malejącego znaczenia drewna jodłowego na rynkach drzewnych (gatunek zagrożony, a drewno kapryśne w obróbce i stosunkowo nietrwałe) wciąż bywa stosowane głównie w przemyśle budowlanym, celulozowo-papierniczym i zapałczanym. Drewno jodły pozbawione jest żywicy.

Młody pęd (P.G.) Igły od spodu (Z.N.) Szyszki (Z.N.)

Kwiatostany męskie (S.W.) Kora (Z.N.)

(Abies alba)

JOD A POSPOLITA

Jodła pospolita (Abies alba), (P.F.)

20 21

(13)

Jeden z najcenniejszych gatunków rodzimych drzew liściastych w Polsce.

Ze względu na drewno o cennych właściwościach technicznych – ciężkie, twarde i wytrzymałe – jesion, podobnie jak dąb, wiąz i jawor, zalicza się do szlachetnych drzew liściastych. Jego drewno nadaje się do produkcji mebli, okładzin, parkietu, łodzi, sprzętu sportowego, beczek, na elementy zabudowy wnętrz. Wykorzystywane jest w lutnictwie.

Liście (P.G.) Kwiatostan (Z.N.)

(Fraxinus excelsior)

JESION WYNIOS Y

Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), (P.F.)

22 23

(14)

Jedyny w Polsce rodzimy przedstawiciel kilkudziesięciu gatunków grabu na świecie. W Lasach Państwowych zajmuje 1% powierzchni leśnej.

Drewno grabu pod względem wartości opałowej dystansuje pozostałe gatunki drewna z polskich lasów. Jest twarde, ciężkie i sprężyste, doskonale nadaje się do toczenia, wyrobu instrumentów muzycznych, opraw narzędzi stolarskich, sprzętu rolniczego i płóz sań.

GRAB POSPOLITY

(Carpinus betulus)

Liść (Z.N.) Kwiatostany żeńskie (Z.N.) Kwiatostany męskie (P.F.)

Grab pospolity (Carpinus betulus), (P.F.)

24 25

(15)

Gatunek pionierski, najszybciej obok brzozy opanowujący poręby, nieużytki rolne i pogorzeliska. W Lasach Państwowych występuje na 0,4% powierzchni leśnej.

Drewno osiki używane jest do produkcji celulozy, płyt wiórowych i pilśniowych. Służy do wyrobu wełny drzewnej, zapałek, skrzynek i sprzętów gospodarstwa domowego. Gonty z osiki od wieków są używane do krycia domów.

Liście (Z.N.) Kwiatostany żeńskie (P.G.) Kwiatostany męskie (Z.N.)

TOPOLA OSIKA

(Populus tremula)

Topola osika (Populus tremula), (P.F.)

26 27

(16)

Gatunek pospolity w całej Polsce, spotykany głównie na terenach nadrzecznych, w lasach łęgowych. Rośnie szybko, już w wieku 30–40 lat osiąga wysokość 20–25 m i pierśnicę 50 cm.

Drewno topoli białej jest miękkie, lekkie i łupliwe, łatwe w obróbce.

Stosowane jest na ogół do tych samych celów co drewno topoli osiki, ma bowiem podobne właściwości mechaniczne. Najczęściej bywa używane w budownictwie wiejskim, do wyrobu celulozy (w porównaniu z innymi gatunkami drewna zawiera jej bardzo dużo – aż 40–50%), zapałek i opakowań. Służy za opał.

Liście (Z.N.) Kwiatostany

żeńskie (P.G.) Kwiatostany męskie (P.F.)

Owocostan (P.G.) Kora (Z.N.)

TOPOLA BIA A

(Populus alba)

Topola biała (Populus alba), (P.F.)

28 29

(17)

Należy do najstarszych gatunków drzew – występuje na Ziemi od przeszło 65 mln lat. W Lasach Państwowych jest ważną domieszką biocenotyczną.

Drewno wiązu pospolitego cenione jest w przemyśle stolarskim, służy do wyrobu oklein, mebli, parkietów, schodów, uchwytów narzędzi, galanterii drzewnej, m.in. zabawek i fajek. Nadaje się na elementy gięte, do snycerki i toczenia. Jest twarde i wytrzymałe, zwłaszcza pod ziemią i wodą.

(Ulmus minor)

Liście (Z.N.) Kwiatostany (Z.N.)

WI Z POSPOLITY

Wiąz pospolity (Ulmus minor), (P.F.)

30 31

(18)

Występuje w lasach mieszanych z bukiem i lipą. Jest mniej okazały od jaworu, osiąga wysokość do 20 m i pierśnicę do 90 cm.

Budową i rysunkiem drewno klonu pospolitego przypomina drewno jaworu, jest twarde, ciężkie i sprężyste, nieco jednak od jaworu ciemniejsze, a promienie na przekroju poprzecznym mają odcień czerwonawy. Używane jest na okleiny skrawane, do wyrobu mebli i instrumentów muzycznych (m.in. mechanizmów pianin i fortepianów), drobnego sprzętu kuchennego oraz licznej galanterii drewnianej. Cenione jest ponadto w snycerstwie.

KLON POSPOLITY

(Acer platanoides)

Liście (Z.N.) Kwiatostan (Z.N.)

Klon pospolity (Acer platanoides), (P.F.)

32 33

(19)

Spotykany w Polsce głównie w lasach górskich i przedgórza. Dorasta do wysokości 30 m, osiąga wiek do 400 lat.

Drewno jaworu jest wysoko cenione w przemyśle meblowym

i sklejkowym. Nadaje się na okładziny, parkiet, do wyrobu instrumentów muzycznych (drewno rezonansowe) i części do pianin oraz fortepianów.

Używane jest jako drewno modelarskie w odlewniach metali,

do wytwarzania narzędzi i drobnego sprzętu dla gospodarstw domowych, zabawek i artykułów sportowych, lasek i rękojeści. Odpowiednie do snycerki i toczenia.

(Acer pseudoplatanus)

Liście (Z.N.) Kwiatostany (Z.N.)

KLON JAWOR

Klon jawor (Acer pseudoplatanus), (P.G.)

34 35

(20)

W Polsce występuje jako domieszka w lasach liściastych, zwłaszcza w zmieszaniu z grabem i dębem, np. w Puszczy Białowieskiej.

W wieku 300–350 lat osiąga wysokość 42 m i pierśnicę do 2 m.

Miękkie drewno lipy od wieków używane jest w rzeźbiarstwie i tokarstwie (np. w litym drewnie lipowym wyrzeźbione zostały przez Wita Stwosza figury Ołtarza Mariackiego w Krakowie) oraz do wyrobu instrumentów muzycznych, m.in. fletów i klarnetów. Znajduje zastosowanie w przemyśle celulozowym, przy produkcji zapałek, przyrządów kreślarskich, modeli odlewniczych, form hutniczych i zabawek. Jest znakomitym surowcem do wyrobu węgla drzewnego, zwłaszcza kreślarskiego.

Liście (P.G.) Kwiatostany (Z.N.) Owoce (P.G.)

Kora (Z.N.)

LIPA DROBNOLISTNA

(Tilia cordata)

Lipa drobnolistna (Tilia cordata), (P.F.)

36 37

(21)

Drzewo lub krzew, popularnie nazywany jarzębiną, osiąga wysokość do 15 m i wiek do 100 lat. Jest cennym gatunkiem biocenotycznym.

Drewno jarzębiny jest średnio ciężkie, twarde i wyjątkowo trudno łupliwe. Nadaje się na okleiny i okładziny, do wyrobu celulozy, papieru, płyt wiórowych i pilśniowych, parkietu, mebli, beczek oraz do toczenia i rzeźbienia. Ma czerwonobrunatny kolor o jasnym odcieniu.

Liście (P.G.) Kwiatostan (P.F.)

Owocostan (Z.N.) Kora (Z.N.)

(Sorbus aucuparia)

JARZ B POSPOLITY

Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), (P.F.)

38 39

(22)

40

02-124 Warszawa ul. Grójecka 127

tel. (22) 185-53-53, faks: (22) 823-96-79 e-mail: cilp@cilp.lasy.gov.pl

www.lasy.gov.pl Wydanie II zmienione Opracowanie:

Wawrzyniec Milewski Zdjęcia:

Paweł Fabijański, Piotr Gach, Zbigniew Nawara, Sławomir Wąsik, fotolia.com:

s. 2 Stefan Körber; s. 4 joda

Zdjęcia przekrojów drewna:

Andrzej Noskowiak Zdjęcia zastosowań drewna:

Shutterstock.com:s. 7: Natali Glado, kaczor58, Goodluz, Photobac, ER_09, oleg_begizov, YK, Jiri Hera; s. 9: Milena Vuckovic, yevgeniy11, F.Schmidt, Arogant, Vereshchagin Dmitry, Viacheslav Lopatin,Winston Link, Arogant; s. 11: Stanislav Komogorov, Andrew Buckin, severija, Oleksiy Mark, Kateryna Yakovlieva, Alex Egorov, Vasilyev Alexandr, Jiri Hera; s. 13: LesPalenik, Frank Bach, ArturKo, nikkytok, Michael Kraus, bioraven, vvoe, Coprid; s. 15: kazoka, Chukcha, TrotzOlga, indigolotos, Neveshkin Nikolay, STILLFX, Dja65, Matthias G. Ziegler; s. 17: Creative Travel Projects, Ivan Karpov, Aksenenko Olga, Edler von Rabenstein, Oliver Hoffmann, wang song, pan demin, safakcakir; s. 19: Nahlik, Ioan Panaite, Videowokart, Zerbor, Maya Kruchankova, jocic, Igorsky, Ilyarexi; s. 21: Dabarti CGI, Curioso, Astronoman, VladisChern, marekuliasz, Sergey Chayko, elnavegante, Nyvlt-art; s. 23: S_E, Alexander Kalina, Simon Krzic, jps, Smileus, artiomp, Kletr, Berents; s. 25: Nyvlt-art, StudioSmart, Dulce Rubia, v_design, vetasster, Steve Collender, Micha Klootwijk, oksana2010;

s. 27: CCat82, Africa Studio, koya979, Valentyn Volkov, bouybin, Steve Cukrov;

s. 29: Doin Oakenhelm, Ivonne Wierink, Africa Studio, terekhov igor; s. 31: dabjola, yevgeniy11, photosync, Gavran333, samantha grandy, SayMan; s. 33: Paul Vinten, Be Good, GoodMood Photo, Madlen, Alex Kosev, Gyvafoto; s. 35: Peter Gudella, Africa Studio, Umierov Nariman, Rashevskyi Viacheslav; s. 37: FLariviere, revers, maetisa, JIANG HONGYAN, Szasz-Fabian Jozsef, Yuriy Kulik; s. 39: Bombaert Patrick, V.J. Matthew, Alexander Bark, Ragne Kabanova

Zdjęcia na okładce:

Tomasz Dębiec, Paweł Fabijański, Wojciech Gil,

Shutterstock.com: kaczor58, photobank.ch, fotolia.com: Cpro

Projekt graficzny:

Eliza Goszczyńska

Przygotowanie do druku i druk:

Multico Oficyna Wydawnicza sp. z o.o.

00-232 Warszawa, ul. Ciasna 6 www.multicobooks.pl

ISBN: 978-83-63895-93-8 40