ISSN 2083-8611 Nr 327 · 2017
Stanisław Mordwa Uniwersytet Łódzki
Wydział Nauk Geograficznych
Instytut Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej most@geo.uni.lodz.pl
ZAGROŻENIA ŁADU SPOŁECZNO- -PRZESTRZENNEGO W KOŁOBRZEGU
Streszczenie: W wielu współczesnych miastach doświadczamy zaburzeń ładu, zarówno w wymiarze społecznym, jak i przestrzennym. W artykule podjęto próbę analizy poziomu zagrożeń ładu społeczno-przestrzennego na podstawie wywiadów kwestionariuszowych z mieszkańcami Kołobrzegu. Respondenci mieli za zadanie ocenić jakość przestrzeni swo- jego miasta, efekty realizowanych miejskich programów operacyjnych, a także odnieść się do wybranych zagrożeń w miejscu ich zamieszkania. Przeprowadzone analizy miały dać zatem odpowiedź na pytanie o hierarchię i poziom istotności zagrożeń w poszczególnych obszarach miasta. Wyniki uzyskane w Kołobrzegu wskazują na mniejsze nasilenie różnych problemów o charakterze społeczno-przestrzennym w porównaniu wynikami uzyskiwa- nymi dla dużych polskich miast. Ponadto należy podkreślić, że kołobrzeżanie posiadają generalnie pozytywny obraz swojego miasta.
Słowa kluczowe: ład społeczno-przestrzenny, zagrożenia ładu społeczno-przestrzennego, Kołobrzeg.
JEL Classification: K40, R58.
Wprowadzenie
Obecnie w Polsce pojęcia ładu przestrzennego i ładu społecznego nie są do końca sprecyzowane i jednoznacznie rozumiane, czego przyczyną może być także ich funkcjonowanie w różnych środowiskach naukowców i praktyków. Chociaż definicja ładu przestrzennego pojawia się w ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o pla- nowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2003 r., Nr 80, poz. 717), to można się spotkać z wieloma innymi propozycjami zdefiniowania tego terminu.
Według ustawy ład przestrzenny to takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy
harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwa- runkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne. Według Podolaka [1993] ład prze- strzenny to pożądany stan zagospodarowania przestrzennego, jaki zgodnie z tym, co pisze Parysek [2003], można osiągnąć poprzez tworzenie przestrzeni za pomocą uporządkowanych elementów, których struktura oraz rozmieszczenie odzwierciedla spójność, jedność i harmonię. Gaczek [2003, s. 13] natomiast wskazuje, że ład przestrzenny jest pożądanym stanem zagospodarowania prze- strzeni, w którym funkcjonowanie gospodarki czy społeczeństwa przebiega w sposób optymalny (racjonalny społecznie i efektywny kosztowo), z możliwie najmniejszą liczbą konfliktów między różnymi podmiotami oraz nie prowadzi do degradacji środowiska przyrodniczego. Zatem ład przestrzenny można utoż- samiać z przestrzenią uporządkowaną i estetyczną, a ona zapewnia odpowiedni poziom warunków życia przy jednoczesnym uwzględnieniu wszelkich uwarun- kowań przyrodniczych.
Do podstawowych czynników warunkujących ukształtowanie ładu prze- strzennego można zgodnie z cytowaną ustawą zaliczyć:
– odpowiednie rozmieszczenie przestrzenne funkcji (właściwe funkcje w optymal- nych miejscach),
– odpowiednie sąsiedztwo funkcji (bezkonfliktowe i dające najwięcej korzyści), – odpowiednią strukturę pionową (zachowanie proporcji wysokości, występo-
wanie dominanty),
– odpowiednią strukturę poziomą (harmonijna struktura użytkowania i włada- nia, odpowiedni kształt i wielkość działek, rozłogu, pól siewnych, gospodar- stwa wiejskiego, odpowiednie oddalenie od podmiotów gospodarczych).
Brak występowania tych czynników lub ich zaburzenia można traktować jako zagrożenia ładu przestrzennego.
Według B. Hołysta [2013, s. 11] termin ład społeczny „[…] oznacza takie działania ludzkie, które realizują ideały stabilizacji, pracowitości, oszczędności, solidarności rodzinnej i sąsiedzkiej, porządku, własności. Cechy te niegdyś przypisywano głównie społeczności wiejskiej i małomiasteczkowej, a zaprze- czeniem ich miała być patologia społeczna”. Zagrożeniem zaś ładu społecznego, obok różnych patologii społecznych, mogą być także różne zjawiska kojarzone z takimi terminami, jak konflikt, dezorganizacja społeczna, dewiacja, dezinte- gracja, naznaczenie społeczne. Szeroką klasyfikację tych zjawisk przedstawił E. Moczuk [za: Hołyst, 2013, s. 18-19]. Wśród nich można wskazać m.in. na: dys- funkcje rodziny (np. rozwody, przemoc), problemy alkoholowe i narkotykowe, przestępczość, patologie funkcjonowania instytucji (np. nadużywanie władzy, ła-
pówkarstwo, manipulowanie informacją), patologie warunków życia, patologie środowiska naturalnego czy dewiacje seksualne (np. pornografia, prostytucja).
Jak pisał A. Wallis [1971, s. 23]: „[…] miasto jest narzędziem nierówności społecznej. Powstaje pod wpływem tych nierówności, ułatwia je i potęguje”.
Swój wkład teoretyczny w badania tego fenomenu wnieśli przedstawiciele wielu dyscyplin naukowych, zajmujący się miastem jako podmiotem badań. Do naj- ważniejszych osiągnięć teoretycznych podejmujących problematykę ładu spo- łeczno-przestrzennego należy zaliczyć teorię dezorganizacji społecznej, koncep- cję obszarów społecznych miasta i model ponowoczesnej struktury miasta.
Pojęcie dezorganizacji społecznej zostało wypracowane w tzw. szkole ekologów społecznych w Chicago. Przedstawiciele tej szkoły wskazywali na czynniki tkwiące w strukturach społecznych: migracje ludności, zmiany w populacji mieszkańców, wysokie bezrobocie, pogarszające się warunki mieszkaniowe, niskie dochody, wysoki udział rozbitych rodzin; które były odpowiedzialne za pojawienie się w mieście obszarów szczególnie zagrożonych różnymi patolo- giami. C. Shaw i H. McKay [1942] stwierdzili, że w poszczególnych częściach miasta wysokie nasilenie miejsc zamieszkania przestępców związane jest z in- nymi problemami społecznymi, takimi jak bieda, rozbite rodziny, choroby bio- logiczne. Na obszarach tych tradycyjne organizacje i instytucje (np. szkoła, ko- ściół) utraciły w miejscowym środowisku społecznym swój autorytet i skuteczność kreowania postaw. Osłabiła się tam kontrola społeczna zdomino- wana przez dezorganizację społeczną. C. Shaw zwrócił także uwagę na zjawisko transmisji kulturowej, zgodnie z którym tradycje postaw i zachowań mogą być przekazywane kolejnym generacjom, podobnie jak przekazywany jest język mówiony [Shaw i McKay, 1942].
Jak stwierdził m.in. E. Shewky [za: Węcławowicz, 2003, s. 43-44], we współczesnych miastach dochodzi do segregacji przestrzennej, która jest skutkiem zróżnicowania się ich funkcji oraz coraz bardziej złożonej organizacji społecznej.
Efektem tej segregacji jest funkcjonowanie zróżnicowanych obszarów społecz- nych miasta. Problem ten został podjęty przez M. Deara w modelu ponowocze- snej struktury miasta [Dear i Flusty, 1998]. Skonceptualizował on działanie tzw.
kenokapitalizmu (kapitalizmu mozaikowego) – procesu prowadzący do losowego umiejscowienia poszczególnych obszarów funkcjonalnych miasta. Zgodnie z tym modelem przestrzeń miasta ponowoczesnego podzielona jest niczym sza- chownica, gdzie sąsiadujące ze sobą dzielnice rozwijają się bez powiązań funk- cjonalnych między sobą. Główną cechą takiego miasta ma być sąsiadowanie ze sobą obszarów zdominowanych przez elity z obszarami zamieszkiwanymi przez warstwy wykluczone społecznie.
Pojęcie ładu społeczno-przestrzennego i jego zagrożeń są jednymi z waż- niejszych w społecznych podejściach studiów miejskich. W koncepcji miasta dualnego (dual/divided city) zwraca się uwagę na postępujące i pogłębiające się podziały społeczności miejskich. Dlatego też podejmuje się z tej perspektywy badania struktury wewnętrznej miasta i nasilających się tam dysproporcji [Maik, 2016]. W poszukiwaniu przyczyn dezintegracji przestrzeni współczesnego mia- sta przydatna jest także koncepcja wykluczenia społecznego. Zauważalne są w mieście obszary takiego wykluczenia (np. enklawy biedy), których mieszkań- cy ulegli występującym tam patologiom społecznym i stracili już szanse na po- lepszenie bytu własnego i swojej rodziny. Jak istotne jest przeciwdziałanie nawet najbardziej błahym przejawom zagrożeń w przestrzeni miejskiej wyjaśnia teoria wybitych szyb [Kelling i Coles, 2000]. Zgodnie z tą teorią zlekceważenie pierw- szych symptomów pojawiających się zagrożeń może doprowadzić do ich wzro- stu, a nawet eskalacji, a w konsekwencji do degradacji fizycznej obszaru i roz- woju patologii społecznych wśród mieszkańców.
Zagrożenia ładu społecznego często skupiają się na ograniczonym terenie, tworząc enklawy biedy, zakazane dzielnice i obszary slumsów. Skumulowanie tych zagrożeń na ograniczonym obszarze prowadzi do utworzenia gett, które wyraźnie różnią się od reszty miasta. Miejscowi doskonale wiedzą, które miej- sca lepiej jest omijać. Pierwszy, który opisał współczesne miejskie getta, był L. Wirth [za: Szczepański i Ślęzak-Tazbir, 2007, s. 33] z chicagowskiej szkoły socjologicznej. Opisana przez niego Maxwell Street w Chicago przeszła do hi- storii jako miejsce, gdzie koncentrowały się wszystkie niesprzyjające dewiacje społeczne powodujące izolację tego terytorium od reszty miasta.
Podstawowym celem tego opracowania jest stworzenie rankingu poszcze- gólnych zagrożeń ładu społeczno-przestrzennego według ich ważności; zagrożeń rozumianych jako różne problemy zakłócające funkcjonowanie człowieka w przestrzeni miasta. Materiał źródłowy dostarczyły opinie mieszkańców Koło- brzegu odnośnie do dwóch kwestii. Po pierwsze, była to ocena skuteczności realizowanych przez władze miasta programów operacyjnych i strategii będą- cych reakcją władz na występujące w mieście różne problemy. Ponadto, respon- denci wyrazili swoje opinie dotyczące częstości występowania różnych zagrożeń w ich środowisku zamieszkania. W Polsce zestaw tych zagrożeń został określo- ny przez środowisko architektów, prawników, socjologów, kryminologów – osób zajmujących się kształtowaniem przestrzeni bezpiecznych. Na podstawie opra- cowań J. Czapskiej [2008, s. 168-179], J. Jerschiny z zespołem [2012, s. 234- 237] i S. Mordwy [2014, s. 287-291] na potrzeby tego artykułu, zestaw zagrożeń ładu społeczno-przestrzennego ograniczono do osiemnastu sytuacji problemo-
wych: złe oświetlenie ulic, zrujnowane albo zaniedbane budynki, napisy i rysunki na murach, graffiti, za mało policji i straży miejskiej na ulicach, grupy wałęsającej się młodzieży, bezdomni i żebracy, wandalizm, napastowanie kobiet i dziewcząt, pijacy na ulicy, przemoc w rodzinie, za duży hałas, narkomani i handlarze narkotyków, dostęp do pomocy społecznej, brud i śmieci na ulicach oraz w parkach, bieda, przestępczość, bezrobocie, skromne możliwości spędza- nia czasu wolnego1. W artykule S. Mordwy [2014] zostało stwierdzone współ- występowanie niektórych patologii społecznych na tych samych obszarach, któ- rych tkanka fizyczna także wykazywała różne dysfunkcje.
1. Charakterystyka projektu badawczego, obszary badań 1.1. Charakterystyka projektu badawczego
W tym opracowaniu analizie zostały poddane zagrożenia ładu społeczno- -przestrzennego w Kołobrzegu. Ich charakterystykę i ważność przedstawiono na podstawie opinii wyrażonych przez mieszkańców, których poproszono także o ocenę jakości przestrzeni, a także o ocenę stopnia realizacji programów opera- cyjnych i strategii podjętych przez władze lokalne. Stosunek mieszkańców do swojego miasta i działań samorządowców stanowił tło oceny zagrożeń ładu spo- łeczno-przestrzennego. Zestaw tych zagrożeń określono natomiast na podstawie wcześniej prowadzonych badań w dużych polskich miastach (Krakowie i Ło- dzi), opublikowanych przez J. Czapską [2008], J. Jerschinę z zespołem [2012]
i S. Mordwę [2014].
Ze względu na ograniczenia organizacyjne i finansowe wywiady kwestiona- riuszowe przeprowadzono wśród 369 mieszkańców Kołobrzegu. Oznacza to, że uzyskane wyniki mogą okazać się niereprezentatywne. Wydaje się jednak, że wyrażone przez respondentów opinie są na tyle liczne, że dają one pewien zna- czący obraz postrzeganych zagrożeń ładu społeczno-przestrzennego w prze- strzeni miasta. Badania przeprowadzono w czerwcu 2014 r. Obejmowały one znacznie szerszą problematykę, a przedstawione w tym opracowaniu kwestie
1 W 2016 r. na przełomie października i listopada na zlecenie prezydenta miasta przeprowadzono konsultacje społeczne dotyczące czynników i zjawisk kryzysowych w sferze społecznej oraz gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej. W badaniach tych mieszkańcy mieli za zadanie ocenić ogólny stan społeczno-gospodarczy poszczególnych osie- dli, skalę występowania poszczególnych problemów (np. bezrobocia, ubóstwa, przemocy w ro- dzinie, bezpieczeństwa, poziomu degradacji środowiska naturalnego) i wskazać negatywne zjawiska występujące w przestrzeni osiedli. Efektem tych konsultacji było opracowanie diagno- zy na potrzeby rewitalizacji miasta.
stanowią jedynie część pozyskanego materiału. Uzyskane opinie wyrazili re- spondenci, których dobrano w sposób celowy, rozmowy przeprowadzono bo- wiem w obrębie ośmiu wyznaczonych w przestrzeni Kołobrzegu obszarów stu- dialnych (tab. 1).
Tabela 1. Respondenci według miejsca zamieszkania
Symbol obszaru badań* Respondenci
liczba odsetek
I 46 12,5
II 53 14,4
III 44 11,9
IV 43 11,7
V 48 13,0
VI 45 12,2
VII 45 12,2
VIII 45 12,2
I-VIII 369 100,0
* Położenie obszarów badań przedstawiono na rys. 1.
Wśród badanych było 197 kobiet i 172 mężczyzn; wyraźnie większy udział kobiet zamieszkiwało obszar VI (58%), a najniższy obszar III (50%). Mediana wieku wyniosła 49 lat (przeciętnie najmłodsi byli respondenci z IV obszaru stu- dialnego – 43 lata, i z obszaru III – 44 lata, a najstarsi z obszaru II – 57). Po- szczególne grupy wiekowe były mniej więcej tak samo liczne. Niewiele więcej osób było w wieku 18-39 lat (36%) oraz osób najstarszych (pow. 60 lat) – 33%.
W trakcie tych badań okazało się, że ankietowani byli osobami nieco lepiej wy- kształconymi niż wszyscy mieszkańcy miasta. Wynika to ze znanej w badaniach społecznych wyższej skłonności lepiej wykształconych osób i kobiet do brania udziału w tego typu badaniach. W prezentowanych badaniach 29% responden- tów zadeklarowało wykształcenie wyższe i niepełne wyższe, 44% wykształcenie średnie, a 27% wykształcenie podstawowe lub zawodowe.
Przed rozpoczęciem badań uznano, że także stan cywilny i źródło utrzyma- nia respondentów może istotnie różnicować wyrażane opinie. Aż 60% badanych osób pozostawało w związku małżeńskim, ponadto wśród ankietowanych było 20% panien i kawalerów, 15% wdów i wdowców (tylko 5% badanej populacji było rozwiedzione bądź w separacji). Najwięcej badanych kołobrzeżan utrzy- mywało się z pracy najemnej (32% osób) i niezarobkowych źródeł utrzymania (25%). Pracodawcami było 14% osób, a na własny rachunek pracowało 16%
ankietowanych; pozostałe osoby w momencie prowadzonych badań pozostawały na utrzymaniu innych członków gospodarstwa domowego.
1.2. Charakterystyka obszarów badań
Położony w północno-zachodniej Polsce, w północnej części województwa za- chodniopomorskiego Kołobrzeg ma powierzchnię niespełna 26 km2. Jest gminą miejską, siedzibą powiatu kołobrzeskiego. Na koniec 2014 r., w którym przeprowa- dzano prezentowane tutaj badania, ogólna liczba ludności według Banku Danych Lokalnych GUS wynosiła 46 720 osób (utrzymuje się ona na podobnym poziomie od 2002 r., by na koniec 2015 r. wynieść 46 671 mieszkańców). Kobiety stanowiły 53% populacji kołobrzeżan (na 100 mężczyzn przypadało 112 kobiet).
Kołobrzeg leży przy drodze krajowej nr 11, u ujścia Parsęty do Zatoki Po- morskiej. Dzięki swemu położeniu miasto posiada duże kąpielisko, a także port morski z funkcjami: handlową, pasażerską, rybacką i jachtową. Ponadto w mie- ście i okolicach występują solanki, źródła wody mineralnej oraz pokłady boro- winy, co przyczyniło się do rozwoju funkcji uzdrowiskowej.
Na potrzeby prowadzonych badań, wykorzystując opracowanie dotyczące kie- runków zagospodarowania przestrzennego, Kołobrzeg został podzielony na osiem obszarów studialnych (rys. 1). Obszary studialne tylko w niewielkim stopniu po- krywają się z oficjalnym podziałem miasta na jednostki urbanistyczne.
Rys. 1. Położenie obszarów badań w przestrzeni Kołobrzegu Źródło: Na podstawie: Studium uwarunkowań i kierunków… [2013, s. 366].
a) b)
c) d)
e) f)
g) h)
i)
Fot. 1. Przykłady zabudowy Kołobrzegu: a-c) centrum miasta – „Starówka”, d-e) współczesna zabudowa otoczenia centrum, f) zabudowa sanatoryjna
„Solnych Zdrojów”, g-i) obszar peryferyjny w zachodniej części miasta (A. Wojnarowska)
Obszar pierwszy (I) położony jest w południowo-zachodniej części miasta.
Wszystkie zamieszkujące ten obszar osoby, z którymi przeprowadzono wywia- dy, używały dla tego terenu nazwy Radzikowo. Zdecydowanie dominuje tutaj zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna (zamieszkują ją wszyscy tutejsi ankie- towani), ale także występuje tu nieliczna zabudowa wielorodzinna. Zabudowa mieszkaniowa tego obszaru uzupełniona jest usługową (oświata, gastronomia, rekreacja, sport, kultura). Obszar ten zajmuje wschodnią część jednostki urbani- stycznej „Radzikowo”.
Na drugi obszar studialny (II) składają się dwa mniejsze obszary położone w zachodniej części Kołobrzegu, jeden – „południowy”, wzdłuż ulicy Grzybow- skiej, drugi – „północny”, wzdłuż ul. Wylotowej (fot. 1g-i). Charakterystyczne dla tutejszego zagospodarowania są tereny zabudowy mieszkaniowej jednoro- dzinnej oraz zabudowy mieszkaniowo-usługowej (pensjonatowej). Obecne są
tutaj różne lokalne funkcje usługowe: gastronomiczna, sportowo-rekreacyjna, administracyjna oraz oświatowa. Respondenci z tych obszarów mieszkali głów- nie w domach jednorodzinnych wolnostojących (77%), oraz rzadziej w domach
„szeregowych” (19%). Obszary te w świadomości ich mieszkańców nie posiada- ją żadnej dominującej nazwy (25%); osoby mieszkające w okolicy ul. Grzybow- skiej czasem używają nazwy Radzikowo (37%), a osoby z części „północnej”
rzadko używają nazwy „Wylotowa” (13%). Część południowa tego obszaru zajmuje zachodnią część jednostki urbanistycznej „Radzikowo”, a część północ- na stanowi centralny fragment osiedla „Zachodniego”.
Obszar trzeci (III) położony jest na wschód od Parsęty i terenów portowych, a jednocześnie na północ od obszarów śródmiejskich. Są to tereny istniejącej zabu- dowy uzdrowiskowej, usługowej i mieszkaniowej. Preferowane funkcje dla tego obszaru związane są z wyróżniającymi całe miasto funkcjami usługowymi: uzdro- wiskową (fot. 1f), hotelową, konferencyjną, sportowo-rekreacyjną i gastronomiczną.
Respondenci z tego obszaru zamieszkiwali różne typy budynków: kamienice (36%
osób), wolnostojące domy jednorodzinne (25%), wysokie bloki (18%), bloki do czterech pięter (16%) i domy w zabudowie szeregowej (5%). Tutejsi mieszkańcy dla identyfikacji zajmowanego obszaru najczęściej używają nazwy Solne Zdroje (41%
osób). Jest to jednocześnie nazwa jednostki urbanistycznej, której zasadniczą część obejmuje ten obszar studialny.
Obszar czwarty (IV), często przez swoich mieszkańców nazywany „Ogro- dami” (46% osób), zdominowany jest przez zabudowę mieszkaniową wieloro- dzinną, uzupełnioną funkcjami usługowymi (lokalne centrum kulturowe i oświa- towe). Bloki do czterech pięter zamieszkiwało 60% tutejszych ankietowanych, pozostali mieszkali w blokach wyższych. Obszar ten pokrywa się z zachodnią częścią jednostki urbanistycznej „Ogrody”.
Centrum, Starówka i Śródmieście to najczęściej używane nazwy dla V-go obszaru wyróżnionego do badań. Obszar ten obejmuje najstarsze i najcenniejsze kulturowo tereny miasta (które niestety straciły wiele swego uroku po wprowa- dzeniu tutaj w latach 70. i 80. ubiegłego wieku wielkogabarytowej zabudowy blokowej) – fot. 1 a-e. Mamy tu do czynienia z przewagą zabudowy mieszka- niowej wielorodzinnej oraz usługowej o funkcjach miastotwórczych (admini- stracyjnych, kulturalnych, hotelowych). W blokach do czterech pięter mieszkało 50% osób tutaj ankietowanych, podczas gdy pozostali zajmowali lokale w ka- mienicach (25%) i wyższych blokach (25%). Ten obszar studialny obejmuje całą jednostkę urbanistyczną „Śródmiejska” i prawie całe osiedle „Lęborskie”.
Szósty (VI) z badanych obszarów rozciąga się w południowej części miasta.
Zagospodarowanie tutejszej przestrzeni nie jest jednorodne. W części północnej
znajdują się tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej – blokowej oraz mieszkaniowo-usługowej. Tutejsi mieszkańcy używają nazwy „Osiedle Gryfi- tów” lub „Gryfitów”. W kierunku południowym od tego osiedla znajdują się tereny inwestycyjne z preferowaną mieszkaniową zabudową jednorodzinną, a jeszcze bardziej na południe istnieje już tego typu zabudowa, mieszkańcy naj- częściej nazywają ten obszar „Janiska”. Na tym obszarze funkcjonują jednostki urbanistyczne: „Rzemieślnicze” i „Lęborskie” – wschodnia część.
W skład obszaru siódmego (VII) wchodzi w większości wiele terenów nie- zainwestowanych (z przeznaczeniem na zabudowę wielorodzinną), wśród któ- rych funkcjonuje zarówno zabudowa wielorodzinna (w tym pokoszarowa) – blokowa (51% respondentów), jak i jednorodzinna (29%), uzupełniona o lokalne funkcje usługowe. Większość z tutejszych ankietowanych wskazywała, że mieszka na osiedlach „Europejskim” i „Bajkowym”, natomiast w podziale mia- sta na jednostki urbanistyczne jest to centralna część „Zamościa”.
Wzdłuż lewego brzegu Parsęty, w centralnej części miasta na wysokości Starówki, wyróżniono obszar VIII. Wokół centralnie położonych na tym obsza- rze terenów zabudowy sportowo-rekreacyjnych (stadion, hala, lodowisko), roz- łożone są tereny mieszkaniowej jednorodzinnej i wielorodzinnej, w tym usługo- wej i pensjonatowej. 18% respondentów z tego obszaru mieszkało w blokach do czterech pięter, a 44% w blokach wyższych; ponadto 33% osób zamieszkiwało domy jednorodzinne. Wśród respondentów z północno-wschodniej części obsza- ru popularna jest nazwa „Wyspa Solna”, natomiast dla pozostałych części obsza- ru nie funkcjonują żadne oficjalne lub nieformalne nazwy. Obszar ten pokrywa się z północną częścią jednostki urbanistycznej „Zamoście”.
Wśród zadawanych respondentom pytań pojawiła się kwestia oceny znajo- mości zamieszkiwanego obszaru. Przynajmniej na podstawie uzyskanych odpo- wiedzi na to pytanie badane osoby można uznać za wiarygodne, a odpowiedzi uzyskane na inne pytania za istotne. Okazało się bowiem, że 37% deklarowało dobrą znajomość swojego obszaru zamieszkania, dalsze 34% osób oceniło tą znajomość jako bardzo dobrą, a 12% jako znakomitą. Średni poziom znajomości zamieszkiwanej przestrzeni charakteryzowało 14%, a tylko 3% wybrało jeden spośród trzech jej wariantów: zła, bardzo zła lub wyjątkowo zła. Kwestia znajo- mości zamieszkiwanego obszaru okazała się istotnie zróżnicowana przestrzennie (ϕ = 0,43, p = 0,005). Najlepszą znajomością okolicy swojego miejsca zamiesz- kania charakteryzowali się respondenci z obszaru IV (osiedle bloków mieszka- niowych), a ponadto z obszarów III, VI i V (obejmujące najbardziej reprezenta- cyjne tereny miasta z wieloma funkcjami miastotwórczymi).
2. Kołobrzeg w oczach swoich mieszkańców 2.1. Jakość przestrzeni miasta
Jakość przestrzeni Kołobrzegu postanowiono zbadać uogólniając opinie mieszkańców. Zastosowano w tym celu pięciostopniowy dyferencjał semantyczny (rys. 2), który odnosi się do ośmiu wymiarów przestrzeni tego miasta: zadbania, czystości środowiska naturalnego, natężenia hałasu, atrakcyjności turystycznej, wa- lorów uzdrowiskowych, ładu, zabytkowości i położenia transportowego.
Nota: 1 – ocena bardzo negatywna, 3 – przeciętna, a 5 – bardzo pozytywna.
Rys. 2. Ocena jakości przestrzeni Kołobrzegu
Dla każdego z tych wymiarów respondent mógł wybrać jedną z pięciu ka- tegorii ocen. Uzyskane wyniki dowodzą niewielkiego stopnia zróżnicowania opinii kołobrzeżan. Średnie oceny poszczególnych aspektów jakości kołobrze- skiej przestrzeni oscylują blisko rangi 4, co wskazuje na pozytywną ocenę mia- sta przez jego mieszkańców. Najkorzystniejsze oceny dotyczą walorów uzdrowi- skowych miasta. Nieco niżej doceniono stan środowiska naturalnego oraz czystość Kołobrzegu. Tylko nieco gorzej oceniono położenie transportowe mia- sta oraz twierdzenie, że jest to miasto zabytkowe. Co ciekawe, na ocenę jakości kołobrzeskiej przestrzeni nie mają istotnego statystycznie wpływu takie cechy
respondentów, jak: płeć, wiek, wykształcenie, stan cywilny, źródło utrzymania, typ zajmowanego budynku czy zamieszkiwany/e obszar/osiedle. Istotną cechą w tej kwestii okazała się tylko deklarowana przez respondentów znajomość zamieszkiwanej okolicy (wpływ ten ma kierunek pozytywny). A zatem Koło- brzeg ma na tyle silny i pozytywny wizerunek, że jest generalnie życzliwie po- strzegany przez swoich mieszkańców, niezależnie od ich cech społeczno- -demograficznych.
2.2. Ocena stopnia realizacji programów miejskich
Rada Miasta Kołobrzeg w 2009 r. przyjęła uchwałę w sprawie przyjęcia na lata 2009-2013 sześciu programów operacyjnych [Uchwała nr XXXV/477/09 Rady Miasta Kołobrzeg z dnia 29 czerwca 2009 r.]. Tytuły tych programów:
Perła Uzdrowisk, Piękniejszy Kołobrzeg, Mieszkać w Kołobrzegu, Zielony Kołobrzeg, Przedsiębiorczy Kołobrzeg, Społeczeństwo Obywatelskie, Edukacja i Sport, odnosiły się do kwestii, które zgodnie z diagnozą sporządzoną na potrzeby władz lokalnych, stanowiły obszary problemowe i wymagały interwen- cji w celu poprawy ówczesnego stanu. Ponieważ wywiady kwestionariuszowe przeprowadzono w rok po ustalonym w tych programach horyzoncie czasowym, postanowiono dzięki nim sprawdzić, na ile inwestycje oraz działania związane z realizacją tych programów okazały się skuteczne i w oczach kołobrzeżan wpłynęły na poprawę sytuacji problemowych. Ponadto w roku prowadzonych badań obowiązywały jeszcze w Kołobrzegu dokumenty w sprawie przyjęcia dwóch strategii [Uchwała nr XXVII/386/08 Rady Miasta Kołobrzeg z dnia 16 grudnia 2008 r.]. Strategie te dotyczyły: Rozwiązywania Problemów Spo- łecznych oraz Rozwoju Kultury. W prowadzonych badaniach sformułowano zatem osiem stwierdzeń odnoszących się do sześciu programów operacyjnych i dwóch strategii. Strukturę uzyskanych opinii przedstawiono na rys. 3.
R
w ł s j n f m m s n w w p t p c
2
Rys
w k łobr stem jedn nia:
fizy mia mie się, nym w p wi l pon tyki pow
częś
2 O
m si
s. 3.
Zg kwe
rzeg m, z noc : K czn asto eszk że m lu pełn
loka nad
i sp winn G ść k
Odno mogli ię, 3
Oc pro
god estia g to zgad czes Koło nej w o o
kańc e wł
ub i za alne
20%
połe ny n Gene koł
osząc i wy – an
cena ogra
dnie ach o m
dza snym obrz
w K wy ców ładz zag aspo ej p
%, g eczn nada eral
obr
c się ybrać ni zg
a dzi amó
e z up ias ało m n zeg Koło
ysok w, k dze
groż okoj prze gron nej,
al p lnie rzes
ę do ć jed gadza
iała ów o
opi pięk to p się nikł to obrz
kim któr mia żon jone edsi
no po pozo e, w skic
posz dną z am s
ań pr oper
inią ksza pełn lub łym per zeg m po
re si asta nym e po ębio osó olity osta w św
ch r
zcze z pię się, a
row racy
ą ba ania ne z b zd m od rła gu sp
ozio ię z a po m pa otrz orcz ób n yki awa wiet resp
ególn ęciu
ani n wadz
yjny
adan a m
ziel decy dset
wś przy omi z ni
oma atol zeby zośc niez
mi ać w tle pon
nych odpo nie z
zony ych
nych miast
leni ydo tku śród zyja
ie r mi aga logi y m
ci.
zgad iesz w kr uzy nden
h stw owie zgadz
ych i str
h k ta i ora owa
osó d p a ws rozw
zga ają
iam miesz Jed dzaj zkan ęgu ysk ntów
wierd edzi dzam
prz rate
koło i zie
az K anie ób n pols
szec woj adz oso mi s
zkan dnoc
jący niow u wz any w p
dzeń , gdz m się,
zez w gii w
obrz elen Koł e zg nies kich chst ju k zało
obo społ niow cześ ych wej zmo ych posi
ń, res zie 1 , 4 –
wła w K
zeża ni w łobr gadz sprz h u tron kult o. B om łecz we, śnie się i w ożon
wy iada
spon 1 ozn – nie
adze Koło
an w w m
rzeg zało zyja uzdr nne
tury lisk wy zny wł e te ę z n
wsp nej ynik a ba
nden nacz zgad
e lok obrz
w 2 mieś g st o si ając row emu y, t ko p yklu ymi, ładz trz nim pier uw ków
ard
nci p zało dzam
kaln zegu
2014 ście taje ię o cych wisk
roz takż poło uczo , m ze K zy s mi. Z
rania wagi
w n zo
odcz zdec m się
ne, z u
4 r.
e. Z e się ok.
h ta k, P
zwo że owa ony miesz
Koło stwi Zate a lo i wł
ależ lub
zas w cydo ę, 5 –
zwią
naj Ze s
ę co 90%
akim Pozi
ojow zna a ba ym
zka obrz ierd em
oka ładz ży b ra
wyw owan – zde
ązan
jlep stwi oraz
% m m o iom wi d alaz ada spo ańcy zegu dzen
kw alnej z lok zau acze
wiadó nie s decyd
nych
pszy ierd
z pi mie opin m ed dzie zły anyc
ołec y K u sp nia westi
j p kaln uwa ej p
ów k się zg dowa
h z
y st dzen
iękn eszk
niom duka eci,
zna ch o czni Koło przy pos ie p rzed nyc ażyć pozy
kwe gadz anie
real
tan niam niej kańc m. S acji
Ko acz osó ie, obrz
yjaj siad pom dsię ch.
ć, ż ytyw
stion zam,
nie liza
osi mi, jszy ców Stw i i ołob zące b z uza zeg ją ro dały mocy
ębio
że z wny
nariu , 2 –
zgad acją
iągn że ym m w2, p wier
kul brze e gr zgod ależ gu m
rozw y lic y i p orcz
znac y o
uszo – zga dzam
nięt Ko mia prz rdze ltur eg t ron dził żnio maj wojo
czne poli zośc
czn obra
owyc adzam m się
to o- a- zy
e- ry to no ła o- ją o-
e, i- ci
na az
ch m ę.
swojego miasta. Kołobrzeżanie bardzo często korzystali z pozytywnych ocen 1 lub 2. W odniesieniu do ośmiu występujących w kwestionariuszu stwierdzeń, co najmniej 6 razy pozytywne oceny wyraziło prawie 30% osób, podczas gdy nie więcej niż dwie takie oceny przypisało poszczególnym kwestiom tylko 17%
badanych. Jest to tym bardziej zaskakujące, w świetle powszechnie znanej skłonności Polaków raczej do narzekania niż chwalenia.
Istotnymi cechami różnicującymi oceny programów operacyjnych i strategii okazały się tylko płeć respondentów (V Kramera = 0,351, p < 0,05) i miejsce za- mieszkania (V Kramera = 0,397, p < 0,05). Zauważono, że kobiety częściej używały ocen pozytywnych, podczas gdy mężczyźni przeważali wśród osób nastawionych krytycznie. Respondenci, którzy zamieszkiwali IV, VII i VIII obszar studialny, byli bardziej skłonni do udzielania pozytywnych ocen, natomiast osób z I, V i VI obszaru badań nieco więcej było w grupie korzystających z ocen negatywnych.
3. Hierarchia zagrożeń ładu społeczno-przestrzennego
W wywiadach kwestionariuszowych respondenci mieli za zadanie ocenić występowanie zagrożeń występujących na zamieszkiwanym obszarze (na pod- stawie przedłożonego spisu zagrożeń). Wybierali oni rangi od 1 (co oznaczało, że dane zagrożenie nie stanowi w ogóle problemu) do 5 (jest ono bardzo poważ- ne). Strukturę odpowiedzi dla wszystkich ankietowanych przedstawiono na rys. 4.
Poszczególne zagrożenia uporządkowano nadając im hierarchię, którą ustalono na podstawie różnicy między sumą liczebności rang 4 i 5 oraz sumaryczną li- czebnością rang 1 i 2. W efekcie tego zabiegu okazało się, że najważniejszymi zagrożeniami ładu na badanych obszarach badań były3: bezrobocie (poważny i bardzo poważny problem dla 29% kołobrzeżan), pijacy na ulicy (23%), skrom- ne możliwości spędzania czasu wolnego (24%), grupy wałęsającej się młodzieży (21%) oraz bieda (15%). Jednak w przypadku każdego analizowanego zagrożenia przeważały opinie o braku istotnej jego dokuczliwości. Okazało się, że ogół respon- dentów w szczególności nie zauważał istnienia w swojej okolicy takich zagrożeń jak4: napastowanie kobiet i dziewcząt (było to poważne i bardzo poważne zagroże- nie tylko dla 3% respondentów), przemoc w rodzinie (3%), narkomani i handlarze narkotyków (10%), złe oświetlenie ulic (9%) i przestępczość (8%).
3 Wyniki uzyskane na podstawie badań w Kołobrzegu tylko w niewielkim stopniu korespondują z wynikami podobnych badań przeprowadzonymi w wybranych osiedlach w Krakowie i Łodzi [Jerschina i in., 2012, s. 235; Mordwa, 2014, s. 288]. W badaniach krakowskich i łódzkich stwierdzono przeważnie większe nasilenie innych zagrożeń niż w Kołobrzegu. Ponadto miesz- kańcy tych dwóch dużych miast byli zdecydowanie częściej bardziej krytyczni w ocenie otacza- jącej ich przestrzeni niż w przypadku kołobrzeżan.
4 Jest wysoce prawdopodobne, że zagrożenia te nie miały tam miejsca. Niestety autor nie miał możli- wości odwołania się danych statystycznych opisujących uwzględnione w badaniu zagrożenia.
n n t d z w t i s n k o s
R
n p n
5
nym ny p tego dzo zały w o trze i ka stan nie kac osób skąd
Rys
neg prob nied
5 O
ba le w
Sp m pr pija o za o wa y si odn eb w awa now ze h, b z ądin
s. 4.
C go b
blem dba
Ocen adan e nie wana
poś rzy akó agro ażn
ię n iesi w ty aleró wiło
stro dla z w ąd j
Og
zyn bud
m d anyc
nę ist no p e róż a zna
śród ypad ów n oże ne, w
nato ieni ym ów.
o to ony a ła wyks
jest
góln
nnik dynk dla ch b
totn przy żnico ajom
d uw dku
na enia wob
om iu d
za . Dl pro y gr adu szta t oc
na hi
kiem ku.
mi bud
ość pom owa mość
wzg u wp
ulic a (2
bec iast do m akre
la s oble rup
sp ałce czyw
iera
m k By iesz dynk
wpł mocy ały p ć oko
ględ pływ cac
6%
15 t is moż esie stars emu wa połe enie wis
arch
kszt yło zkań
ków
ływu y tes poglą
olicy
dnio wał ch. O
% ud
% stotn
żliw wy szy u. L ałęs eczn em
te, p
ia z
tałtu tak ńcó w (m
u po stu χ ądów y mi
ony ła n Oka dzia
dla nym woś
yraz ch Lep
ają no-p
pod poc
zagr
ując k w ów k
mie
oszc χ2 (z w ko iejsc
ch w na w
aza ał k mę mi
ci s ziło roc piej ącej prze dsta cho
oże
cym w pr
kam eszk
zegó za is ołob ca za
w b wyra ało kobi
ężcz cec spę o 33 czni
wy j się estr awo dzi
eń ła
m oc rzyp mien kań
ólny stotn brzeż amie
bad aża się, iet u
zyz cham
dza 3%
ików yksz ę m
rzen owy ł na
adu
cen pad nic cy
ych c ne pr żan eszk
ani ane , że uzn zn).
mi ania
os w m ztał
łod nne ym atom
spo
ny a dku i b wy
cech rzyj
oka kania
ach opi e ko nają
Wi róż a w
ób mies
łcon dzież ego
i z mia
ołecz
aż p op blok ysok
h res ęto azały a.
h ce inie obie ącyc iek żnic woln
w szk ne o
ży, ok zaw ast z
zno
pięc inii ków kich
spon wyn y się
ech e5: d
ety ch t res cują nego wie kańc osob
bru koli wod ze s
-prz
ciu i do w do h bl
nden niki ę sta
res doty
czę to z spon ącym o cz eku ców by udu cy owy stron
zest
zag otyc o 4 lok
ntów przy an cy
pon ycz ęśc zagr nde mi zasu u do w Ko
czę u i ś
mi ym ny
trzen
groż czą 4 pi ków
w na y p <
ywil
nde zyło iej roże entó oc u. B o 40
oło ęści śmie
iejs m wa
zag
nne
żeń ącyc ęter w), b
wy
< 0, lny o
ntó o to
dos enie ów ceny
Bra 0 la brz iej z eci
ca ażn groż
ego w
ń by ch:
r), z bied
yraża 05).
oraz
ów p zag strz e za i st y p ak z at o zegu zau
na zam niejs
żeni
w K
ył ty bez zruj dy (
ane . Ce z – c
płeć gro zega
a w tan prob zasp oraz u pr uwa uli mie szy ia b
Koło
yp z zrob ujno
(mi
opin cham co dz
ć ty żen ały ważn
cyw blem pok z 40
rzew ażały cac eszk y pr
bezr
obrz
zam boc owa iesz
nie k mi, k ziwn
ylko nia z
zn ne l wiln mów koje
0%
waż y z ch i kan robl robo
zegu
mies cia anyc
zkań
każd któr ne –
o w ze s acz lub ny w ty enia
pa żnie
agr w p nia.
lem ocie
u
szk (wa ch i ńcy
dora re w – dek
jed stro zeni bar oka ylk a po anie
e ni roże par Dl m, c em.
iwa ażn i za y ka
zow w ogó
klaro
d- o- ie r- a- ko
o- en
ie e- r- la co .
a- ny
a- a-
wo ó- o-
mienic i bloków do 4 pięter), bezdomnych i żebraków (mieszkańcy wysokich bloków), a także napisów/graffiti na murach (mieszkańcy bloków). Mieszkańcy różnych typów mieszkań przywiązywali zatem duże znaczenie do kwestii spo- łecznych związanych ze statusem materialnym, a także byli zaniepokojeni sta- nem (kondycją) zamieszkiwanego obszaru.
Ponadto zwrócono uwagę, że osoby, które lepiej oceniły stopień realizacji programów operacyjnych i strategii Kołobrzegu, także rzadziej dostrzegały po- ziom zagrożeń ładu społeczno-przestrzennego. W przypadku aż czternastu za- grożeń osoby wyrażające pozytywne opinie o działaniach władz lokalnych rza- dziej dostrzegały wagę otaczających ich zagrożeń. Szczególnie rzadziej zwracały one uwagę na takie kwestie, jak: przestępczość, wandalizm, brud i śmieci na ulicach i w parkach, pijacy na ulicy, bezdomni i żebracy, grupy wałę- sającej się młodzieży, bezrobocie, bieda, dostęp do pomocy społecznej, złe oświetlenie ulic. Okazuje się zatem, że w Kołobrzegu mamy do czynienia z bar- dzo liczną grupą mieszkańców charakteryzujących się bardzo życzliwym sto- sunkiem do swojego miasta i posiadających jego pozytywny obraz. Ta prawi- dłowość została potwierdzona także w przypadku relacji pomiędzy wyrażaniem lepszych ocen jakości przestrzeni Kołobrzegu a uznawaniem wszystkich przed- stawionych zagrożeń ładu społeczno-przestrzennego za mało istotne.
Najważniejszą jednak zmienną wpływającą na oceny problemów było miej- sce zamieszkania respondentów (tab. 2). Mieszkańcy poszczególnych obszarów studialnych bardzo różnie oceniali znaczenie zagrożeń występujących w prze- strzeni ich miejsca zamieszkania6. Analiza poszczególnych rodzajów problemów doprowadziła do wniosku, że przede wszystkim obszar V (nazywany często Śródmieściem lub Starówką) jest szczególnie dotknięty wysokim natężeniem różnych problemów. Jest to obszar, gdzie stwierdzono największą istotność trzech z 18 przedstawionych w kwestionariuszu zagrożeń. Były to: grupy wałę- sającej się młodzieży, bezdomni i żebracy, za duży hałas. Ponadto w przypadku ośmiu problemów, obszar ten znalazł się na drugim miejscu wśród najbardziej zagrożonych. Tak negatywnej ocenie poddane zostały: zrujnowane/zaniedbane budynki, napisy/graffiti na murach, mało policji i staży miejskiej na ulicach, bieda, dostęp do pomocy społecznej, bezrobocie.
6 Miejsce zamieszkania respondentów nie różnicowało tylko opinii związanych z postrzeganiem oświetlenia ulic, przemocy w rodzinach, problemów narkotykowych i przestępczości. W pozo- stałych czternastu przypadkach był to niezwykle istotny czynnik wyjaśniający. Poza przypad- kiem oceny brudu i śmieci na ulicach i w parkach (p = 0,046) i napastowania kobiet i dziewcząt (p = 0,018), poziomy istotności były równe (cztery razy) lub poniżej poziomu 0,001.
Tabela 2. Hierarchia zagrożeń ładu społeczno-przestrzennego według badanych obszarów Obszary badań Najczęściej wskazywane zagrożenia
I młodzież czas bezrobocie pijacy pomoc II pijacy czas wandalizm młodzież bezrobocie III bezrobocie pomoc bieda pijacy młodzież IV pijacy wandalizm graffiti czas bezrobocie
V bezrobocie młodzież bezdomni pijacy hałas VI bezrobocie czas brud pijacy bieda VII czas bezrobocie mało policji pijacy hałas VIII bezrobocie zaniedbane bezdomni pijacy brud Kołobrzeg bezrobocie pijacy czas młodzież bieda Uwaga: rozwinięcie terminów występujących w tabeli: ‘mało policji’ – mało policji i straży miejskiej na ulicach;
‘pijacy’ – pijacy na ulicy; ‘młodzież’ – grupy wałęsającej się młodzieży; ‘brud’ – brud i śmieci na ulicach i w parkach;
‘zaniedbane’ – zrujnowane/zaniedbane budynki; ‘pomoc’ – dostęp do pomocy społecznej; ‘czas’ – skromne możliwo- ści spędzania czasu wolnego; ‘graffiti” – napisy i rysunki na murach, graffiti; ‘bezdomni’ – bezdomni i żebracy;
‘hałas’ – za duży hałas.
Źródło: Badania własne.
Przedstawione do oceny przez mieszkańców obszaru IV (z przeważającą zabudową wysokich bloków) zagrożenia rzadziej traktowane były jako bardzo ważne (obszar ten w przypadku trzech zagrożeń został uznany za najgorszy) lub ważne (w dwóch przypadkach ocena respondentów usytuowała ten obszar na drugim miejscu). Bardzo ważnymi tutejszymi zagrożeniami były: napisy/graffiti na murach, wandalizm oraz pijacy na ulicy, a ważnymi: bezdomni i żebracy, brud i śmieci na ulicach i w parkach. A zatem obszar ten nie odróżniał się wy- raźnie od swojego wschodniego sąsiada – Starówki, pod względem poziomu istotności występujących tam zagrożeń. Podobnie źle oceniono nasilenie zagro- żeń na terenie III obszaru studialnego, położonego na północ od Starówki i sta- nowiącego reprezentacyjną, uzdrowiskowo-sanatoryjną część Kołobrzegu. Bar- dzo istotne zagrożenia tutaj występujące w opinii respondentów to: dostęp do pomocy społecznej, bieda oraz bezrobocie. Ponadto za ważne problemy uznano:
grupy wałęsającej się młodzieży, napastowanie kobiet i dziewcząt.
Najmniejszy udział respondentów uznających występujące na danym tere- nie zagrożenia za istotne stwierdzono w I obszarze studialnym. W porównaniu z respondentami z innych obszarów miejscowi ankietowani najłagodniej ocenili natężenie aż 10 zagrożeń. W pozostałych ośmiu przypadkach uczynili tak mieszkańcy obszarów II i VIII.
Respondenci z badanych obszarów różnili się w ocenie występowania po- szczególnych zagrożeń. Różnice polegają nie tylko na hierarchii ich ważności, ale także na wskazywaniu zupełnie innych problemów. Hierarchia pięciu naj- ważniejszych zagrożeń specyficzna była w poszczególnych badanych obszarach, była także odmienna od hierarchii problemów otrzymanej na podstawie opinii ogółu respondentów (tab. 2). Na przykład zupełnie inne problemy w opinii
mieszkańców dotykają obszaru VIII. Wskazują oni w większości na problemy związane z charakterystykami higienicznymi i stanem technicznym zamieszki- wanego miejsca (brud, zaniedbane budynki) oraz problemy społeczne związane z obecnością osób nietrzeźwych i osób bezdomnych w przestrzeni publicznej.
Mieszkańcy obszaru IV za jedne z najważniejszych problemów również uznali obecność osób nietrzeźwych, wandalizm oraz napisy/graffiti na murach. Charak- terystyczne dla opinii wyrażonych przez mieszkańców Śródmieścia/Starówki jest zwrócenie uwagi na obecność osób bezdomnych oraz jako jedyni bardzo narzekają na obecny tutaj nadmierny hałas.
Podsumowanie
Celem opracowania było określenie poziomu różnych zagrożeń ładu spo- łeczno-przestrzennego występujących w przestrzeni Kołobrzegu. Na podstawie opinii mieszkańców okazało się, że postrzegają oni bardzo pozytywnie samo miasto, jak i zmiany, które się dokonały na skutek realizacji przez władze samo- rządowe różnych programów operacyjnych i strategii. Kołobrzeżanie w znacznej większości uznali swoje miasto za zadbane, atrakcyjne turystycznie, charaktery- zujące się czystym środowiskiem naturalnym i posiadające silne walory uzdro- wiskowe. Ponadto badani respondenci uznali Kołobrzeg za piękne miasto pełne zieleni, będące perłą wśród polskich uzdrowisk, o wysokim poziomie kultury oraz edukacji i kultury fizycznej (osiągnięcie tych celów było przedmiotem dzia- łania władz miasta). Nieco krytyczniej mieszkańcy ocenili pomoc władz miasta osobom wykluczonym społecznie, poziom zaspokojenia potrzeb mieszkanio- wych oraz sprzyjanie rozwojowi lokalnej przedsiębiorczości. Także ogólny po- ziom zagrożeń ładu społeczno-przestrzennego w Kołobrzegu okazał się być niski. Nieco częściej zwracano uwagę na poziom takich zagrożeń, jak bezrobo- cie, nietrzeźwe osoby na ulicach, skromne możliwości spędzania wolnego czasu, bieda, bezdomność i żebractwo, czy wandalizm. Podkreślić jednak należy, że skala tych zagrożeń w Kołobrzegu nie była znaczna.
Inaczej jednak problem ten przedstawiał się w przestrzeni lokalnej poszcze- gólnych osiedli. Istotną zmienną różnicującą postawy kołobrzeżan był typ za- mieszkiwanego budynku oraz obszar, z którego pochodzili. Więcej krytycznych opinii wyrażali mieszkańcy kamienic i bloków, w szczególności mieszkający w centrum miasta. Za największe zagrożenia zostały tutaj uznane: bezrobocie, grupy wałęsającej się młodzieży, bezdomni, żebracy i pijacy, za duży hałas, a także zaniedbane budynki i graffiti na murach.
Generalnie w świetle badań opinii mieszkańców uzyskanych w różnych częściach Kołobrzegu, miasto jawi się jako nieznacznie zagrożone różnymi pro- blemami o charakterze społeczno-przestrzennym. Wydaje się, że uzyskane wy- niki mogą stanowić wstępną diagnozę problemów występujących w Kołobrzegu i zostać wykorzystane przez np. lokalne instytucje w procesie kształtowania polityki społecznej i przestrzennej.
Na zakończenie należy podkreślić, że znaczenie i ranga zagrożeń ładu spo- łeczno-przestrzennego w Kołobrzegu jest nieporównywalnie mniejsza niż w dużych polskich miastach (np. Kraków, Łódź) i zbliżona do poziomu charak- terystycznego dla miast małych (Stryków, Tuszyn), co wynika z innych, jeszcze nieopublikowanych, badań autora tego opracowania.
Literatura
Czapska J. (2008), Poczucie bezpieczeństwa mieszkańców Krakowa [w:] K. Krajewski (red.), Poczucie bezpieczeństwa mieszkańców wielkich miast, Wydawnictwo Uni- wersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 143-200.
Dear M., Flusty S. (1998), Postmodern Urbanism, „Annals of the Association of Ameri- can Geographers”, Vol. 88.1, s. 50-72.
Gaczek W.M. (2003), Zarządzanie w gospodarce przestrzennej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Poznań.
Hołyst B. (2013), Zagrożenia ładu społecznego, Tom 1, WN PWN, Warszawa.
Jerschina J., Lesińska E., Pytliński Ł., Siwek H. (2012), Badania poczucia bezpieczeń- stwa mieszkańców Prądnika Czerwonego w Krakowie ze szczególnym uwzględnie- niem wpływu zmian architektonicznych i technicznych na poziom lęku przed prze- stępczością [w:] J. Czapska (red.), Zapobieganie przestępczości przez kształtowanie przestrzeni, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 201-247.
Kelling G.L., Coles C.M. (2000), Wybite szyby. Jak zwalczyć przestępczość i przywrócić ład w najbliższym otoczeniu, Media Rodzina, Poznań.
Maik W. (2016), Nowe ujęcia i koncepcje badawcze w studiach nad współczesnym mia- stem [w:] T. Marszał (red.), Miasto – region – gospodarka w badaniach geogra- ficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza, Wydawnictwo Uni- wersytetu Łódzkiego, Łódź.
Mordwa S. (2014), Dysproporcje przestrzenne wybranych zjawisk patologii społecznych w Łodzi [w:] A. Suliborski, M. Wójcik (red.), Dysproporcje społeczne i gospodar- cze w przestrzeni Łodzi. Czynniki, mechanizmy, skutki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 277-303.
Parysek J. (2003), Metropolie: metropolitalne funkcje i struktury przestrzenne [w:]
I. Jażdżewska (red.), Funkcje metropolitalne i ich rola w organizacji przestrzeni, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 19-40.
Podolak S. (1993), O kształtowaniu ładu przestrzennego, IGPiK, Warszawa.
Shaw C., McKay H. (1942), Juvenile Delinquency and Urban Areas, University of Chi- cago Press, Chicago.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Koło- brzeg, załącznik Nr 1 do uchwały nr XXXIV/466/13 Rady Miasta Kołobrzeg z dnia 12 czerwca 2013 r., http://umkolobrzeg.esp.parseta.pl/index.php?id=83082 (dostęp:
30.10.2016).
Szczepański M., Ślęzak-Tazbir W. (2007), Między lękiem a podziwem: getta społeczne w starym regionie przemysłowym [w:] B. Jałowiecki, W. Łukowski (red.), Gettoizacja polskiej przestrzeni miejskiej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 29-52.
Uchwała nr XXVI/374/08 Rady Miasta Kołobrzeg z dnia 27 listopada 2008 r. w sprawie przyjęcia Strategii rozwoju kultury w Kołobrzegu do roku 2020, http://umkolobrzeg.
esp.parseta.pl/index.php?id=2282 (dostęp: 30.10.2016).
Uchwała nr XXVII/386/08 Rady Miasta Kołobrzeg z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Miasto Koło- brzeg na lata 2008 – 2015, http://umkolobrzeg.esp.parseta.pl/index.php?id=2286 (dostęp: 30.10.2016).
Uchwała nr XXXV/477/09 Rady Miasta Kołobrzeg z dnia 29 czerwca 2009 r. w sprawie przyjęcia Programów Operacyjnych: Perła Uzdrowisk do roku 2013; Piękniejszy Kołobrzeg do roku 2013; Mieszkać w Kołobrzegu do roku 2013; Zielony Koło- brzeg do roku 2013; Przedsiębiorczy Kołobrzeg do roku 2013; Społeczeństwo Obywatelskie, Edukacja i Sport do roku 2013, http://umkolobrzeg.esp.parseta.pl /index.php?id=2288 (dostęp: 30.10.2016).
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U.
2003, Nr 80, poz. 717.
Wallis A. (1971), Socjologia i kształtowanie przestrzeni, PIW, Warszawa.
Węcławowicz G. (2003), Geografia społeczna miast. Zróżnicowania społeczno- -przestrzenne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
THREATS OF SOCIAL-SPATIAL ORDER WITHIN KOŁOBRZEG, POLAND Summary: The main aim of the study was to determine the level of the threats of social- -spatial order in Kołobrzeg – a city in north-western Poland – based on local people’s opin- ions. In general, respondents shared their positive view of Kołobrzeg according to various descriptive categories, while the threats were noticed to a relatively small extent. Among the considered social-spatial threats most of them they referred to the broad topic of social envi- ronment rather than to any spatial and physical problems. Hence those often comprised of unemployment, presence of drunken people in the streets, lacking leisure opportunities and poverty. At the same time, the threats under investigation were perceived as much acute among respondents living in the city centre who pointed out unemployment, groups of ‘hang- ing around’ young people, homeless people and beggars, presence of drunken people in the streets and high noise disturbance as the most serious problems.
Keywords: socio-spatial order, threats of socio-spatial order, Kołobrzeg.
