Z A P I S K I
p rzed sta w ien iem ro zw o ju p o w in n o ści w o jen n y ch Ż yd ów w P o lsc e od początk ów p a ń stw o w o ści do k ońca X V w ., k ie d y to o g ra n icza ły się on e w zasad zie do u d ziału w ob ro n ie m iast i łożen ia k o sz tó w n a ob ron ę kraju.
C zasy n o w o ż y tn e p rzy n io sły ze sobą — n a jp ie r w n a L itw ie , później w K oro
n ie — p o ja w ien ie się o b o w ią zk u w y sta w ia n ia p rzez Ż yd ów k o n ty n g e n tó w w o jsk o w y ch , za m ien ia n y ch n ie k ie d y u ch w a łą sejm o w ą na zry cza łto w a n e su m y . P rzed sta w ie n iu su k c e sy w n e g o zw ięk sza n ia się p o w in n o ści i cięż a ró w w o jen n y ch lu d n o ści ży d o w sk iej w ciągu X V I i X V II w . p ośw ięcon a jest druga część pracy, w której autor p rzed sta w ia g łó w n e fo rm y ty c h św ia d czeń — prace przy o b w a ro w a n ia ch m iejsk ich , zaop atrzen ie w broń, szk o len ie i fo rm y słu żb y w o jsk o w e j Ż yd ów w m ia sta ch R zeczyp osp olitej.
W o sta tn iej części p racy au tor sk ru p u la tn ie od n o to w u je p o św ia d czo n e źródłow o fa k ty u d ziału p r zed sta w icieli lu d n o ści ż y d o w sk iej w k o le jn y c h w o jn a c h toczon ych p rzez R zeczp osp olitą w X V I i X V II w . Z ap rezen tow an y tu o b fity m a teria ł — p re
zen tu ją cy różnorodne fo rm y a k ty w n o śc i m ilitarn ej Ż yd ów (duża rola słu żb y w y w ia d o w c z e j) — n ie po zw a la jed n a k (ze w z g lę d u n a u b o g i stan b ad ań w ty m za
k resie) na p recy zy jn e o k r e śle n ie r o li i m iejsca żołn ierzy n a ro d o w o ści ży d o w sk iej w w o jn a c h i stru k tu rze sp o łeczn o -n a ro d o w o ścio w ej w o jsk a R zeczyp osp olitej szla c h eck iej. S u m ien n a praca H orna raz jeszcze sy g n a liz u je sta le is tn ie ją c e ob szern e lu k i n a szej w ied zy n a tem a t w o jsk o w o śc i w o k r e sie starop olsk im .
W .T .
Jan in a C z e r n i a t o w i c z , C zesła w M a z u r , R e c e p c ja a n ty k u c h r z e śc ija ń sk ie g o w P o lsc e . M a te r ia ły b ib lio g r a fic z n e t. I: X V — X V I II w ., cz. 1: A u to r z y i t e k s t y , T o w a rzy stw o N a u k o w e K a to lic k ie g o U n iw e r sy te tu L u b elsk ieg o , L u b lin 1978, s. 95.
M ięd zy w y d zia ło w y Z ak ład B a d a ń n a d A n ty k ie m C h rześcija ń sk im K U L podjął o p ra co w a n ie b ib lio g ra fii p iś m ie n n ic tw a sta ro ch rześcija ń sk ieg o w P o lsc e . B ęd zie ona o b ejm o w a ła d zieła O jców K o ścio ła i p isarzy sta ro ch rześcija ń sk ich , ta k ż e o p raco
w a n ia n a te m a t o k resu . P rzez a n ty k ch rześcija ń sk i r o zu m ie s ię o k res od I do V III w . (n a W sch od zie d o J an a D a m a sceń sk ieg o , n a Z ach od zie do B e d y C zcigod nego).
T om p ie r w sz y sk ład a się z d w ó c h części. P ierw sza , „ T ek sty a u to ró w ch rześci
ja ń sk ic h o raz o p racow an ia ich d o ty czą ce”, gru p u je w u k ła d zie a lfa b e ty c z n y m m a te r ia ł d ru k o w a n y w e d łu g n a stę p u ją c e g o porządku: d zieła w sz y stk ie , zb iory, p o szcze
g ó ln e druki, p iśm ie n ic tw o o a u torze. C zęść druga zaw iera zb iory te k s tó w ; w ty m p rzyp ad k u p rzyd ałab y się in fo rm a cja o za w a rto ści p o szczeg ó ln y ch to m ó w , zd aję sob ie jed n a k sp ra w ę z teg o , ż e d ezy d era t ta k i w y d a tn ie p o m n o ży łb y p ra cę, a k o lo sa ln ie o b jęto ść b ib lio g ra fii.
B ib lio g ra fia u w zg lęd n ia ta k ż e d ru k i ru sk ie i n ie m ie c k ie w y d a n e w P o lsc e oraz polonica zagran iczne. U w zg lęd n io n o w n ie j n ie ty lk o w y d a n ia sa m o istn e. Z astoso
w a n o s k ró to w y o p is b ib lio g ra ficzn y z o d esła n iem d o E streich era , „ N o w eg o K orb u ta”, bądź C en tra ln eg o K a ta lo g u P o lo n ik ó w X V —X V III w . w B ib lio te c e N a ro d o w ej. P o dano in fo rm a cje o m ie jsc u p r zech o w y w a n ia p o szczeg ó ln y ch d zieł w w a ż n ie jsz y c h b ib lio tek a ch p o lsk ich . K sią żk a za w ie r a in d ek s n a z w isk c y to w a n y c h w op isach i u w a g a ch o b jaśn iających .
K o le jn y tom , n a u k o ń czen iu , b ęd zie z a w ie r a ł b ib lio g ra fię o p racow ań z X V — X V III w . w y k o rzy stu ją cy ch te k s ty sta ro ch rześcija ń sk ie, bąd ź p o św ię c o n y c h K o śc io ło w i a n ty czn em u (o czy w iście poza o p ra co w a n ia m i na tem a t p o szczeg ó ln y ch a u torów , które u w zg lęd n ia p rezen to w a n a p u b lik acja). W to k u są p race n a d d a lszy m i c zęścia m i b ib lio g ra fii: od p oczątk u X I X w . do ch w ili obecnej i n a d rep ertoriu m ręk o p i
Z A P I S K I
só w ś r e d n io w ieczn y ch d zieł sta ro ch rześcija ń sk ich p rzech o w y w a n y ch w b ib lio tek a ch p olsk ich .
Ta cen n a p om oc w a rszta to w a u ła tw i stu d ia n ie ty lk o n a d recep cją p iśm ie n n ic tw a sta ro ch rześcija ń sk ieg o w n a szy m kraju, a le n a d recep cją a n ty k u w o g ó l
n o ści, k tó re dość ży w o ro z w ija ją się ostatn io.
R . K .
W a cła w U r u s z c z a k , P ró b a k o d y fik a c ji p r a w a p o ls k ie g o w p ie r w s z e j p o ło w ie X V I w ie k u . K o r e k tu r a p r a w z 1532 r., W arszaw a 1979, PW N , s. 287.
„K o d y fik a cja jest to zbiór p rzep isó w p raw a o ch arak terze w ię k sz e j całości m a ją cy m oc p raw a o b o w ią zu ją ceg o n a m ocy sa m o istn eg o a k tu p ra w n eg o ”. K orek - turze p ra w z 1532 r. zw a n ej, ja k w y k a z a ł a u to r n ie s łu sz n ie , k o rek tu rą T aszyck iego, do c a łk o w itej zgod n ości z tą d e fin ic ją zab rak ło osta tn ieg o jej e le m e n tu — m ocy p raw a o b o w ią zu ją ceg o . J est zn am ien n e, iż fa k t te n o g ra n icza ją cy zn a czen ie przed się w z ię c ia , stw o r z y ł z k o rek tu ry p ra w je d e n z w ę z ło w y c h p ro b lem ó w (obok po
czą tk ó w ru ch u e g z e k u c y jn e g o i prób refo rm sk a r b o w o -w o jsk o w y c h m a ją cy ch już sw y c h a u to ró w w osob ach A n n y S u c h e n i - G r a b o w s k i e j i A n d rzeja W y - c z a ń s k i e g o ) , k tóre p ozostając n ie w y ja ś n io n e u tru d n ia ły d ogłęb n e zrozu m ien ie sk o m p lik o w a n y ch d z ie jó w w e w n ę tr z n y c h P o lsk i p ierw szej p o ło w y X V I w .
Z a słu g ą W acław a U r u s z c z a k a poza sa m y m p o d jęciem te g o ta k w ażn ego, a d ziew icz eg o w n o w o czesn ej h isto rio g ra fii te m a tu je s t to , że w y s z e d ł poza krąg z a in tereso w a ń h isto ry k a p raw a i d ał p e łn y obraz p ro b lem a ty k i zw ią za n ej z k o rek tu rą p ra w , jej g en ezę i w c z e śn ie jsz e a k c je k o d y fik a c y jn e , d zia ła ln o ść k om isji z 1532 r., sa m k od ek s w r a z z jeg o ź ró d ła m i i s y lw e tk i au to ró w . O m ó w ił rów n ież w a lk ę o w p ro w a d zen ie k o rek tu ry p ra w i p rzyczyn y jej o d rzu cen ia p rzez sejm 1534 r. W szy stk ie t e p ro b lem y zo sta ły p rzed sta w io n e na szero k im tle p o ró w n a w czy m z u w zg lęd n ien iem cz y n n ik ó w p o lity c z n y c h , gosp od arczych , sp o łeczn y ch i k u l
tu r a ln y c h m a ją cy ch w p ły w n a sam ą a k c ję k o d y fik a cy jn ą i n a jej w y n ik i.
S zczeg ó ln ie in teresu ją ca je s t część pracy p o św ięco n a z w ią zk o m m ięd zy n a s ila ją cy m i się w c ią g u p ierw szej p o ło w y X V w . d ą żen ia m i e g z e k u c y jn y m i szlach ty, a p racam i k o d y fik a cy jn y m i. A u to r w y k a z u je , że p o d jęte p race n a d k o rek tu rą praw b y ły , obok ch ęci ic h u jed n o licen ia i zrefo rm o w a n ia , próbą u p a ń stw o w ie n ia , a tym sam ym zn eu tra lizo w a n ia sz la c h e c k ic h d ążeń e g z e k u c y jn y c h w y stę p u ją c y c h w tym o k resie p od h a słem r e fo r m a tio iu r iu m . Z am iar te n p rzy n ió sł ty lk o p o ło w iczn e e fe k ty . Z a h a m o w a ł n a k ilk a n a śc ie la t p o stęp e m a n cy p a cji p o lity czn ej szla ch ty śred n iej, d o p ro w a d ził jed n a k do o d rzu cen ia k o rek tu ry p r a w ja k o n ie c h c ia n e j, narzuconej p rzez w ła d z ę k ró lew sk ą i ta m u ją cej d rogę w ła sn y m p o stu la to m szla ch ty .
T a k w ię c o k o liczn o ści zew n ętrzn e, sp rzeczn ość in te r e só w p o lity c z n y c h szlach ty i k ró la , a n ie ja k d otych czas p rzy jm o w a n o sfo rm u ło w a n ia d oty czą ce p raw p o li
ty c z n y c h sz la c h ty zaw arte w k o rek tu rze b y ły w e d łu g au tora g łó w n ą p rzyczyną jej od rzu cen ia.
O m aw ian a praca, p o w sta ła w op a rciu o szero k ą k w eren d ę a rch iw a ln ą , w y p o sażon a w b o g a ty ap arat n a u k o w y i lic z n e c y ta ty źród łow e u m o ż liw ia ją c e w e r y fi
k a c ję p rzez czy teln ik a lic z n y c h i w ie lo p ła sz c z y z n o w y c h w n io sk ó w au tora, przynosi jeszcze w ie le n o w y c h u staleń , k tóre stać się p o w in n y przed m iotem d y sk u sji. N ie
za leż n ie od jej w y n ik ó w jużj- te r a z m ożn a p o w ied zieć, że k sią żk a ta w w yd a tn y sp osób w zb ogaca w ie d z ę o P o lsce zy g m u n to w sk iej w p ro w a d za ją c jed n ocześn ie szereg p op raw ek do p rzy jęteg o jej obrazu.
M k. W.
