307 I KONGRES MUZEALNIKÓW POLSKICH W ŁODZI

307

MATERIAŁY ARCHEOLOGICZNE XL, 2015

ELŻBIETA TRELA-KIEFERLING, MARZENA WOŹNY

I KONGRES MUZEALNIKÓW POLSKICH W ŁODZI W dniach 23-25 kwietnia 2015 roku odbył się

w Łodzi, pod honorowym patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorow- skiego, I Kongres Muzealników Polskich. Było to pierwsze tej rangi wydarzenie w historii polskiego muzealnictwa. Kongres zwołany został z inicjatywy Stowarzyszenia Muzealników Polskich, Polskiego Komitetu Narodowego ICOM, Stowarzyszenia Mu- zeów na Wolnym Powietrzu, Rady ds. Muzeów oraz Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów i Narodowego Centrum Kultury – dwóch instytucji podległych Ministerstwu Kultury i Dziedzi- ctwa Narodowego. Przedsięwzięcie to zostało przy- jęte z ogromnym zainteresowaniem nie tylko przez środowisko muzealne, ale również przez przybyłych do Łodzi przedstawicieli władz centralnych i samo- rządowych, sprawujących opiekę nad instytucjami kultury. W obradach Kongresu wzięło udział około 1200 uczestników. Informacje o przebiegu obrad, prowadzonych dyskusjach i podejmowanych uchwa- łach były relacjonowane w mediach.

Zgodnie z założeniami organizatorów Kongres zwołany został, aby „zdiagnozować sytuację polskie- go sektora muzealnego i jego ustroju, wskazać czyn- niki, które utrudniają lub uniemożliwiają skuteczne wykonywanie przez muzea społecznego posłanni- ctwa, podkreślić rolę muzeów w budowaniu nowo- czesnego społeczeństwa obywatelskiego, w formie uchwał zaproponować rekomendacje legislacyjne i programowe, inicjujące niezbędne zmiany, zama- nifestować, że muzealnicy rozumieją współczesność i zawsze poszukują nowoczesnych zastosowań dla swojej działalności”

.

Słowa powitania do przybyłych na Kon- gres wygłosili: podsekretarz stanu w Kancelarii

1

Por. http://kongresmuzealnikow.pl/misja-i-zalozenia/ - odczyt z dn. 25.05.2015 r.

Prezydenta RP, Maciej Klimczak, który odczytał list Prezydenta Bronisława Komorowskiego do uczestni- ków Kongresu; Minister Kultury i Dziedzictwa Na- rodowego, prof. dr hab. Małgorzata Omilanowska;

Marszałek Województwa Łódzkiego, Witold Stępień, Wiceprezydent Miasta Łodzi, Krzysztof Piątkowski oraz – w imieniu Komitetu Organizacyjnego Kongre- su – prezes Stowarzyszenia Muzealników Polskich, Michał Niezabitowski. Następnie Minister Omila- nowska odznaczyła srebrnymi Medalami „Zasłużo- ny Kulturze Gloria Artis” prezesa Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu, dyrektora Muzeum Wsi Opolskiej, Jarosława Gałęzę; dyrektora Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Pawła Jaskani- sa; prezesa Stowarzyszenia Muzealników Polskich, dyrektora Muzeum Historycznego Miasta Krako- wa, Michała Niezabitowskiego; kustosza Muzeum Narodowego w Warszawie, Katarzynę Rokosz oraz dyrektora Muzeum Narodowego w Poznaniu, dr hab.

Wojciecha Suchockiego.

Po uroczystym otwarciu rozpoczęły się obrady.

Pierwszego i drugiego dnia uczestnicy Kongresu bra- li udział w sesjach referatów programowych i w dys- kusjach panelowych. Trzeci dzień poświęcony był podsumowaniu i podejmowaniu uchwał.

Wprowadzeniem do pierwszego bloku referatów

był dwugłos – „Misja, etyka, wartości. Pytanie o war-

tościotwórczą rolę muzeów” – prof. Hansa-Martina

Hinza, prezydenta Międzynarodowej Rady Muzeów

ICOM oraz prof. dr. hab. Stanisława Waltosia, wice-

przewodniczącego Polskiego Komitetu Narodowego

ICOM. W wygłoszonych następnie wystąpieniach

prelegenci poruszali szereg bardziej szczegółowych

zagadnień. Dr hab. Piotr Majewski, dyrektor Narodo-

wego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, mó-

wił o polskich muzeach w świetle statystyki; Michał

Niezabitowski, dyrektor Muzeum Historycznego Mia-

sta Krakowa i prezes Stowarzyszenia Muzealników

308

Polskich zastanawiał się czy muzeum potrzebuje nowej defi nicji; Andrzej Porawski, dyrektor Biura Związku Miast Polskich, przedstawił stan faktyczny muzeów w polityce lokalnej i regionalnej samorzą- dów; prof. dr hab. Robert Traba, dyrektor Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie przedstawił zagadnienie „Epoka muzeów?

Muzeum jako medium, muzeum jako mediator”;

prof. dr hab. Dorota Folga-Januszewska, przewod- nicząca Polskiego Komitetu Narodowego ICOM, zastanawiała się czy bycie muzealnikiem oznacza zawód, profesję czy powołanie, natomiast prof. dr hab. Jan Święch, z Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, odkrywał kontekst muzealium - między kryzysem a potrzebą autentyzmu. Uzupełnieniem wygłoszonych referatów były dyskusje panelowe, podczas których omawiano problemy i zagadnienia dotyczące funkcjonowania muzeów, zgrupowane wokół tematów: „Szukając sensu w sprawozdawczych tabelach”, „W pogoni za nowoczesnością: twórcza adaptacja czy bierna imita- cja? Próba oceny przemian polskich muzeów na prze- strzeni ostatnich dwóch dekad”, „Zablokowany po- tencjał rozwoju czy niewykorzystana szansa? Pytanie o czynniki utrudniające i stymulujące rozwój sektora muzealnego”, „Nowe zadania, te same kadry. Zapisy ustawy o muzeach w świetle obecnej praktyki muze- alnej”, „Mapa nowych inwestycji muzealnych. Czego możemy się nauczyć o polskim muzealnictwie dzięki dotychczasowym inwestycjom infrastrukturalnym?”

oraz „Zwiedzający – widz czy aktor współtworzący doświadczenie muzealne? Uwagi na temat zmian de- terminujących recepcję muzeum”.

Późnym wieczorem, po zakończeniu dyskusji, uczestnicy Kongresu, oprowadzani przez dr. Leszka Karczewskiego, zwiedzili Muzeum Sztuki w Łodzi.

Następnego dnia dwugłos wprowadzający –

„Muzea a zarządzanie dziedzictwem” – wygłosili dr Jan Carstensen, przewodniczący Związku Euro- pejskich Muzeów na Wolnym Powietrzu oraz prof.

dr hab. Jacek Purchla, dyrektor Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie. W ramach sesji refe- ratów programowych, która rozpoczęła się później, Paweł Jaskanis, przewodniczący Rady ds. Muzeów przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego, dyrektor Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilano- wie, przedstawił wystąpienie na temat „W kierunku muzeum jutra: perspektywa i zagrożenia”; Piotr Żu- chowski, sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, mówił o nowoczesnych muzeach jako szansie rozwoju regionalnego i lokal- nego; prof. dr hab. Jan Maria Piskorski z Zakładu Europejskich Studiów Porównawczych Uniwersyte- tu Szczecińskiego zastanawiał się nad rolą muzeów w świecie bez historii; dr Janusz Trupinda, kurator Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, prezes Oddziału Pomorskiego Stowarzyszenia Muzealników

Polskich, przedstawił referat „Nowoczesny muze- alnik. Jakich kadr potrzebują muzea?”; Jarosław Suchan, dyrektor Muzeum Sztuki w Łodzi, omówił zagadnienie „Muzealium – przedmiot znaleziony przypadkiem?”, natomiast prof. dr hab. Dariusz Kosiński z Katedry Performatyki Wydziału Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, wskazując na potrzebę narracji, przedstawiał wystawę jako perfor- matywny fenomen poznania i edukacji. Także tego dnia poruszone w wystąpieniach kwestie omawiane były podczas sześciu równolegle prowadzonych dys- kusji panelowych. W ich trakcie uczestnicy Kongresu rozmawiali o zagadnieniach dotyczących funkcjo- nowania muzeów na kilku różnych płaszczyznach.

Zastanawiano się więc nad działalnością edukacyjną – odpowiedzią muzeów na potrzeby zróżnicowanej publiczności; nad tym, co (muzealium, przestrzeń, multimedia?) decyduje o atrakcyjności doświad- czenia muzealnego; zadawano pytania o efektywny model współpracy muzeum z otoczeniem instytu- cjonalnym, społecznym i biznesowym; omawiano kwestię zadań stojących przed pracownikami muze- ów, którzy w obecnej rzeczywistości muszą pełnić rolę nie tylko kuratorów, ale również menedżerów (w tym kontekście omawiano między innymi kwestie dotyczące zmian systemu kształcenia i awansu kadr muzealnych); rozmawiano o muzeach jako lokomo- tywach rozwoju regionalnego. Poszukiwano także odpowiedzi na pytania dotyczące stanu i kondycji całego polskiego muzealnictwa w przyszłości – zasta- nawiano się, jakiego typu rozwiązania instytucjonal- ne i prawne będą kluczowe ze względu na wyzwania, przed którymi stoi polskie muzealnictwo.

Wieczorem tego dnia w Teatrze Wielkim w Ło- dzi odbyła się uroczysta gala „Sybilli 2014”, wieńczą- ca trzydziestą piątą edycję Konkursu na Wydarzenie Muzealne Roku. Została ona zorganizowana przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbio- rów. Jury złożone z wybitnych specjalistów nauk humanistycznych wybrało najlepszych (w jedenastu kategoriach) spośród dwustu trzydziestu zgłoszo- nych projektów muzealnych. Laureatem Grand Prix XXXV edycji Konkursu na Wydarzenie Muzealne Roku „Sybilla 2014” zostało Muzeum Narodowe w Warszawie, nagrodzone za Galerię Faras im. Profe- sora Kazimierza Michałowskiego.

Trzeci dzień poświęcony był głosowaniu nad

uchwałami, których projekty konsultowane były

wcześniej z całym środowiskiem muzealnym (przez

kilka miesięcy udostępniano je na stronie internetowej

Kongresu, wraz z apelem o nadsyłanie uwag). Treść

uchwał została opracowana przez Zespół Uchwał

I Kongresu Muzealników Polskich w składzie: sędzia

Jerzy Stępień z Konferencji Muzea a Samorząd Te-

rytorialny, prof. dr hab. Stanisław Waltoś, wiceprze-

wodniczący Polskiego Komitetu Narodowego ICOM,

dr Piotr Szpanowski, zastępca dyrektora Muzeum

309

Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, dr Mirosław Bo- rusiewicz, członek Polskiego Komitetu Narodowego ICOM, Janusz Cygański, kierownik Oddziału Mu- zeum w Kwidzynie, Agnieszka Murawska, kustosz Muzeum Narodowego w Poznaniu, dr hab. Michał F.

Woźniak, dyrektor Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Zbigniew Skuza, zastępca dyrektora ds. merytorycznych Muzeum Wsi Radomskiej oraz Waldemar Rataj, pełnomocnik dyrektora ds. programowych Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Przygotowane przez Zespół uchwały już w założeniu miały stanowić rodzaj manifestu woli i deklaracji prolegislacyjnych środowiska muzealnego. Założenie to, tożsame z jed- nym z głównych celów Kongresu, zostało zrealizo- wane – treść uchwał wskazała kierunek pożądanych zmian prawnych w zakresie muzealnictwa w Polsce.

Postulaty środowiska muzealnego zostały ujęte w sześciu dokumentach – w Uchwale nr 1. zawarto zapisy o istocie muzeum, muzealiach, zawodzie mu- zealnika i organizatorach muzeum; w Uchwale nr 2.

o zasadach bezpieczeństwa ekonomicznego muze- um; w Uchwale nr 3. o zasadach awansu zawodowe- go i naukowego oraz o uposażeniach muzealników;

w Uchwale nr 4. o potrzebie przyjęcia spójnej polity- ki gromadzenia i ochrony zbiorów; w Uchwale nr 5.

o potrzebie wsparcia przez instytucje państwowe pro- cesu cyfryzacji zbiorów polskich muzeów i społecz- nego udostępniania rezultatów cyfryzacji; w Uchwale nr 6. o potrzebie wypracowania zasad wspierania zadań muzeum przez działające w ich otoczeniu or- ganizacje społeczne i osoby prywatne. W głosowaniu, w którym udział wzięli wszyscy uczestnicy Kongre- su, wszystkie w/w uchwały zostały przyjęte. Nad ich realizacją zobowiązali się czuwać członkowie Komi- tetu Programowego Kongresu wraz ze statutowymi władzami Stowarzyszenia Muzealników Polskich, Polskiego Komitetu Narodowego Międzynarodowej Rady Muzeów ICOM oraz Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce.

Ze strony Muzeum Archeologicznego w Kra- kowie w Kongresie udział wzięli: dyrektor Muzeum dr Jacek Górski, wicedyrektor Tomasz Wichman, kierownik Archiwum, dr Marzena Woźny, kustosz Elżbieta Trela-Kieferling oraz emerytowany dyrektor placówki, dr Jacek Rydzewski.

Muzeum Archeologiczne w Krakowie

310