CZESŁAW CHĘCIŃSKI (1851-1916) - ZAPOMNIANY MALARIOLOG Druga polowa XIX stulecia obfitowała w odkrycia w dziedzinie nauk parazytologicznych. Znane są całemu światu nazwiska wielkich badaczy malarii, jak Laveran, Ross, Grassi, Feletti, Bignami, Bastianelli, Sacha- row, Romanowski, Welch, Miecznikow i inni. Jednak wiele nazwisk od- krywców poszło prawie zupełnie w zapomnienie. Nie miejsce tutaj do-
szukiwać się przyczyn takiego stanu rzeczy.
Jednym z zapomnianych badaczy malarii był Polak, dr med. Czesław Chęciński. On to pierwszy wprowadził do diagnostyki barwienie krwinek i pasożytów krwi dwoma barwikami naraz - błękitem metylowym i eozyną. Odkrycie Chęcińskiego stało się punktem wyjścia dla Roma- nowskiego i Giemsy w dalszym opracowaniu przez nich metod barwie- nia pasożytów krwi.
Czesław Chęciński urodził się w Warszawie dn. 6 marca 1851 r. Ojciec jego, Jan Chęciński, był artystą scen warszawskich i poetą - m. in. auto- rem libretta do opery „Straszny dwór" S. Moniuszki. Młody Chęciński po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w 1870 r. wstępuje na Wydział Lekar- ski Uniwersytetu Warszawskiego. W 1876 r., po otrzymaniu dyplomu le- karza, pracuje w szpitalu dziecięcym w Warszawie, a w rok później zo- staje powołany do służby w carskiej armii. Jako lekarz wojskowy prze- niesiony w 1878 r. do Odessy, pracuje w wojskowym szpitalu. W 1881 r.
C. CHĘCIŃSKI - MALARIOLOG 449
zostaje odkomenderowany na okres jednego roku do Petersburga w celu specjalizacji w zakresie anatomii patologicznej w Wojskowej Akademii Medycznej. Po powrocie do Odessy pracuje w prosektorium szpitala miej-
~kiego pod kierunkiem wybitnego rosyjskiego anatomo-patologa N. W.
Stroganowa. W tym czasie Odessa skupiała wielu znanych uczonych.
\V Odesskim Uniwersytecie byli wykładowcami m. in. nasz rodak A. Ko- walewski - wybitny badacz bezkręgowców, I. lVL Sieczenow -- rosyj- ski fizjolog, mikrobiolodzy - L. S. Cenkowski i N. F. Gameleja, znany chirurg N. W. Sklifosowski, G. N. Minch, który udowodnił możliwość prze- noszenia chorób zakaźnych przez owady ssące krew. Tu również Chęciń
ski spotyka się z I. I. Miecznikowem. Zbliżenie tych dwóch ludzi nastę
puje w okresie, gdy Miecznikow przeprowadza w prosektorium prof.
Stroganowa szczegółowe badania zwłok chorych zmarłych na malarię. Być może że to pod wpływem Miecznikowa Chęciński zaczyna pracować nad zagadnieniem malarii. W 1889 r., w Wojskowej Medycznej Akademii w Petersburgu, Czesław Chęciński broni pracy doktorskiej pt. ,,Przy- czynek do poznania mikroorganizmów malarii". Przedstawia w niej ory-
ginalną metodę barwienia krwinek i pasożytów krwi przy pomocy błękitu
metylowego i eozyny. Jest to pierwsza próba barwienia zarodźców ma- larii dwoma naraz barwikami i „daje możność dokładnego przebadania zachowania się tych organizmów w czerwonych krwinkach"*. W pracy tej autor opisuje również stadia rozwoju pasożytów w preparatach świeżej
krwi i barwionych swoją metodą, podaje także wyniki badań histopato- logicznych wątroby, śledziony i mózgu ludzi zmarłych na malarię. Rok
wcześniej Chęciński opublikował wyniki tych badań w pracy pt. ,,Zur Lehre iiber den Mikroorganismus der Malariafiebers" w Centralblatt filr Bakteriologie und Parasitenkunde (1888, 3, 15, 457-460).
W 1892 r. Chęciński opuszcza szeregi armii rosyjskiej, a w 1897 r., po śmierci prof. Stroganowa, obejmuje kierownictwo prosektorium miej- skiego w Odessie, pozostając na tym stanowisku do ostatnich dni swego
życia.
Czesław Chęciński zajmował się nie tylko zagadnieniem malarii, opu-
blikował także szereg prac na temat zmian anatomopatologicznych w cho- lerze, durze brzusznym itp. Był również wybitnym organizatorem i peda- gogiem. Jego zasługą było m. in. unowocześnienie i zreorganizowanie
zakładu anatomii patologicznej oraz wprowadzenie wykładów i zebrań
naukowych w celu dokształcania młodych lekarzy w szpitalu miejskim w Odessie. Widocznie Czesław Chęciński musiał mieć duży wpływ na
młodzież lekarską i cieszyć się jej zaufaniem, a w swych wykładach za- pewne nie tylko traktował o wąskich sprawach fachowych, skoro władze
carskie zabroniły tych zebrań, grożąc mu nawet wysiedleniem z Odessy.
Umiera on w Odessie w 1916 r., przeżywszy 65 lat.
Metoda barwienia krwinek i pasożytów krwi ogłoszona w latach 1888-1889 przez dra med. Czesława Chęcińskiego szybko przyjęła się
w praktyce. O niej to pisał w 1901 r. Laveran, że daje wspaniałe rezul- taty. Niestety, Laveran pisząc to popełnił omyłkę - nazwał ją metodą
Miecznikowa. Omyłki tej nikt nie sprostował.
" K uc.:zeniju o mikroorganizmach malariji. Dissertacija. Odessa 1889, s. 21.
450 Z ŻYCIA NAUKOWEGO - KRONIKA
Sposób barwienia opracowany przez C. Chęci11skiego nie był tak do-
skonały, jak dzisiejsze metody; wadą było to, że nie barwiły się dokładnie
wszystkie elementy jądra pasożyta malarii. Osiągnęli to dopiero Roma- nowski i Giemsa. Ale Chęciński swoim odkryciem wskazał im drogę do dalszych badań.
Dane o Czesławie Chęcińskim zebrałem dzięki uprzejmości prof. N. N. Plotnikowa z Instytutu Parazytologii Lekarskiej i Medycyny Tropikalnej Ministerstwa Zdrowia ZSRR w MoskwiP, podczas moich tam studiów w 1959 r.
Ryszard Kuźmicki
