Studium krajobrazowe miejsca UNESCO w dolinie rzeki na przykładzie otoczenia kościoła w Sękowej

(1)

Wst¿p

Introduction

Dolina rzeki Sökówki jest przy- käadem jednego z najbardziej malowniczych krajobrazów Maäopol- ski i Pogórza Karpackiego. Wyjñtko- wym jej fragmentem jest ten, który tworzy otoczenie zabytkowego ko- Ĉcioäa pod wezwaniem Ĉw. Ĉw. Fili- pa i Jakuba w Sökowej. AranĔacja tej przestrzeni tworzy niezwykäe relacje pomiödzy krajobrazem doliny a sub- telnñ formñ drewnianego koĈcióäka z XVI w. Majñc na uwadze wyjñtko- we walory koĈcioäa, na które skäada siö bryäa architektoniczna, jak rów- nieĔ Ĉcisäe jej powiñzanie z otacza- jñcym krajobrazem, ideñ przewodniñ prezentowanego tu opracowania sta- äo siö wydobycie i podkreĈlenie tych zwiñzków. Odniesiono siö do pod- stawowych zadaþ – ochrony obiektu i równoczesnej obsäugi ruchu turystycznego miejsca o unikatowej war- toĈci oraz aktywnoĈci zwiñzanej z Ĕy- ciem religijnym parafii. Koncepcja zawiera rozwiñzania formalne i funk- cjonalne, uwzglödniajñce okoliczne obiekty. Zostaäy one potraktowane jako elementy oczekiwanego doce- lowo planu zagospodarowania i za- rzñdzania przedmiotowym terenem i jego szerszym kontekstem jako oto- czeniem obiektu wpisanego na Listö ćwiatowego Dziedzictwa UNESCO.

Historia ochrony obiektu

History of the object’s protection

Pierwsze prace przy odnawia- niu Ĉwiñtyni prowadzono w 1819 r.

i na wiökszñ skalö przed 1888 r.

Kolejna renowacja, czöĈciowo fi- nansowana przez kolatora koĈcio- äa, wäaĈciciela sñsiedniej wsi Siary, Wäadysäawa Däugosza, miaäa miej- sce w latach 1900–1912. W okresie 1918–1919 pod kierownictwem Ta- deusza Szydäowskiego prowadzone byäy gruntowne prace majñce na celu odtworzenie bryäy oraz uzupeänie- nia konstrukcji koĈcioäa, zniszczo- nego w czasie dziaäaþ wojennych w 1915 r. W dziejach drewnianej architektury sakralnej w Polsce byä to pierwszy tak konsekwentnie od- budowany i konserwowany zabytek.

Kolejne prace budowlane i konserwatorskie wykonano w latach 1946–1955. Wymieniono wtedy miö- dzy innymi czöĈè elementów kon- strukcyjnych wieĔy i sobót, naprawio- no pokrycie dachu (1946), uporzñd- kowano i odwodniono teren przyko- Ĉcielny (1947), poäoĔono nowe po- sadzki w koĈciele (1951). W okresie 1948–1949 zrekonstruowany zostaä oätarz gäówny. W 1972 r. wzmoc- niono konstrukcjö wiöĒby dacho- wej i wymieniono czöĈciowo pokrycie dachu. Ostatni gruntowny remont koĈcioäa rozpoczöto w 1983 r., a za- koþczono w 1992 r. Prowadziä go

S tu d iu m k ra jo b ra zo w e m ie js ca U N ES C O w d o lin ie r ze ki na p rz yk Áa d zi e o to cz en ia ko Åc io Áa w S ¿k o w ej U rs zu la F o rc ze k - B ra ta ni ec , Z b ig ni ew M yc zk o w sk i

Landscape Study of

a UNESCO Site in

a River Valley – the

Setting of a Church

in S¿kowa

(2)

miejscowy proboszcz ks. Stanisäaw Dziedzic pod nadzorem säuĔb kon- serwatorskich. Renowacja i konser- wacja miaäy charakter kompleksowy i objöäy nie tylko architekturö budowli, ale i jej wyposaĔenie. Uporzñdko- wano teĔ teren wokóä koĈcioäa i od- tworzono kamienny mur otaczajñ- cy niegdyĈ cmentarz przykoĈcielny.

Wykonawcñ prac ciesielskich byäa firma Józefa Hronowskiego z Nowe- go Sñcza.

W lipcu 2003 roku uchwaäñ Zgromadzenie Generalnego UNE- SCO w ParyĔu szeĈè polskich drewnianych koĈcioäów gotyckich z terenu Maäopolski i Podkarpacia zostaäo wpisanych na ćwiatowñ Listö Dzie- dzictwa Kulturowego i Przyrodni- czego UNESCO. WĈród nich znalazä siö koĈcióä w Sökowej. Tu w rok póĒ- niej goszczono reprezentantów UNE- SCO, ICOMOSu i Rzñdu RP na uro- czystoĈci wröczenia stosownego aktu dla gospodarzy wszystkich wyróĔnio- nych Ĉwiñtyþ.

W dokumentacji zäoĔonej przez Polskö do UNESCO w zwiñzku ze staraniami o wpis na Listö ćwia- towego Dziedzictwa moĔna przeczy- taè miödzy innymi: KoĈcióä p.w. Ĉw.

Filipa i Jakuba naleĔy do najcenniej- szych i najbardziej malowniczych zabytków drewnianego budownic- twa sakralnego nie tylko na terenie Podkarpacia, ale takĔe w Polsce. JuĔ w XIX wieku doceniano jego wyjñt- kowe walory estetyczne, architekto- niczne i krajobrazowe […], o których decyduje wyjñtkowa malowniczoĈè bryäy koĈcióäka, o wymyĈlnej formie

nadajñcej mu indywidualny wyraz [...] JednoczeĈnie budowla jest obiek- tem, który harmonijnie äñczy znaczne walory techniczne, przestrzenne i ar- tystyczne z walorami uĔytkowymi.

W argumentacji w odniesie- niu do autentycznoĈci i integralno- Ĉci czytamy dalej, iĔ: koĈcióä w Sö- kowej zachowany jest w historycz- nej postaci i dziöki temu stanowi za- bytek w peäni autentyczny. Walo- ry budowli prezentujñ cechy cha- rakterystyczne dla regionu, a jedno- czeĈnie wyróĔniajñ Ĉwiñtyniö w ska- li ponadregionalnej. KoĈcióä naleĔy do najstarszych obiektów wzniesio- nych w konstrukcji zröbowej (wieþ- cowej), nieznanej w budownictwie Europy Zachodniej. WartoĈè koĈcio- äa w Sökowej wynika z poäñczenia walorów krajobrazowych, architekto- nicznych i historycznych, co pozwa- la zaliczyè obiekt do najcenniejszych zabytków drewnianego budownic- twa sakralnego. Dla charakterysty- ki koĈcioäa w Sökowej istotne jest to, Ĕe uwaĔano go za klasyczny przykäad architektury drewnianej w Polsce, Ĕe zachwycano siö nim od 4 èwier- ci XIX w., co w konsekwencji decy- dowaäo o tym, Ĕe byä on Ĉwiadomie chroniony.

W roku 2002 strona polska, w wyniku zmian zasad opracowy- wania dokumentacji dla obiektu z Li- sty ćwiatowego Dziedzictwa Kultury UNESCO, dokonaäa jej uzupeänie- nia o plany zarzñdzania i zagospodarowania.

Opracowanie Koncepcja archi- tektoniczno -krajobrazowa otoczenia

zabytkowego koĈcioäa pw. Ĉw. Ĉw.

Filipa i Jakuba w Sökowej wpisane- go na Listö ćwiatowego dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNE- SCO stanowi dalsze uszczegóäowie- nie i rozbudowanie powyĔszej dokumentacji dla otoczenia koĈcioäa w Sökowej oraz materiaä majñcy sta- nowiè podstawö dla dziaäaþ aranĔa- cyjnych ze szczególnym uwzglöd- nieniem udostöpnienia obiektu w na- wiñzaniu do standardów odpowiada- jñcych jego miödzynarodowej randze ochronnej i znaczeniu.

Kontekst krajobrazowy

Landscape context

Analizujñc mapö migracji woäo- skich i zasiög äemkowszczyzny moĔ- na pokusiè siö o stwierdzenie, Ĕe byä to koĈcióä graniczny – wyznaczajñcy zasiög katolickiej krainy Pogórzan, naprzeciw greckokatolickiej krainy ãemków. Minñwszy wieĈ Sökowa, podñĔajñc dalej na poäudnie wkra- czamy w krajobraz wsi äemkowskich, z charakterystycznymi budowlami dawnych cerkwi. Tak wiöc koĈcióä w Sökowej datowany przed 1522 r.

jest znakiem krajobrazowym trwajñ- cym niemal od czasów migracji wo- äoskiej. Od póä tysiñca lat wyznacza niegdysiejszy zasiög katolickiej Polski i rolniczej kolonizacji Karpat.

KoĈcióä poäoĔony jest w pew- nej odlegäoĈci od centrum Sökowej i centrum Siar. Od poäudnia otacza- jñ go zalesione wzgórza Pasma Ma- gurskiego, od póänocy äagodne pa-

(3)

górki pól Dominikowic, Siar i Ropi- cy Polskiej. W bezpoĈrednim otoczeniu koĈcioäa wystöpuje kilka rodza- jów konfiguracji i uĔytkowania terenu. Od zachodu po póänoc teren graniczy z rzekñ Sökówkñ, od póäno- cy granicö tworzy most i nasyp drogi nr 977 Gorlice -Konieczna, za któ-

rym znajduje siö kompleks zabudo- waþ i ogrodu w Siarach. Po zachodniej stronie znajduje siö zabudowa jednorodzinna ciñgnñca siö wzdäuĔ drogi w okolice koĈcioäa parafialnego. Na poäudniu teren koĈcioäa rów- nieĔ sñsiaduje z terenem zabudowa- nym – sñ to dawne zabudowania fol-

warczne, w których obecnie prowa- dzona jest dziaäalnoĈè produkcyjna.

Zespóä koĈcioäa i jego najbliĔ- szego otoczenia postrzegany jest obecnie jako köpa drzew, znacznie przewyĔszajñcych jego wysokoĈè i jego charakterystycznñ, unikatowñ bryäö, bödñcñ wyznacznikiem lokalnej toĔsamoĈci miejsca i obiektu.

Gruntowne, udokumentowa- ne zmiany w otoczeniu koĈcioäa za- szäy w XIX w. Zapewne okoäo poäowy XIX wieku zaäoĔono odröbny cmentarz parafialny. Formalne przesäan- ki dla zakäadania cmentarzy po za skupiskami zabudowy, z dala od ko- Ĉcioäów parafialnych pojawiäy siö w prawie austriackim juĔ u schyäku XVIII w. Usuniöcie cmentarza, a po- tem utrata tytuäu Ĉwiñtyni parafialnej na rzecz nowego koĈcioäa, spowo- dowaäa niewñtpliwie zmiany w otoczeniu koĈcioäa drewnianego. MoĔ- na podejrzewaè, Ĕe od tego momen- tu koĈcióä popadä w zapomnienie, a jego otocznie stawaäo siö coraz bar- dziej zaniedbane. Wtedy teĔ drewniany budynek przy koĈciele utraciä status plebanii, w Ĉlad za tym praw- dopodobnie zniknöäy zabudowania folwarku plebaþskiego widocznego na planie katastralnym z poäowy stu- lecia. Wspóäczesnym echem ogrod- niczych upraw przy plebanii i wyko- rzystania budynku jako „domu dla ubogich” sñ niezmienne säoneczniki widoczne na kilku przekazach iko- nograficznych w otoczeniu koĈcio- äa (ryc. 1, 2).

Zdjöcia z pocz. XX w. po- twierdzajñ stan opuszczenia. JuĔ Ryc. 1. Fotografia z pocz. XX w. (F. Kopera), udokumentowana relacja budowli z rzekñ

i lokalnymi ciñgami pieszymi; widoczne zadrzewienie (wyraĒne przypadkowe i swobodne, generujñce ograniczanie ekspozycji unikatowej bryäy koĈcioäa)

Fig. 1. Photograph from the beginning of the 20th century (F. Kopera), documented relation of the building and river and local pedestrian ways; visible tree-stands (evidently casual and unregulated, leading to the reduction of exposition of the unique shape of the church)

(4)

wtedy koĈcióä ukryty jest w grupie drzew, otoczony pastwiskami. Pod- jöta po zniszczeniach wojennych w 1915 r. odbudowa Ĉwiñtyni, reali- zowana byäa w duchu kreacji konser- watorskiej – bardzo wczesnej w historii polskiego konserwatorstwa.

Fakt ten, stanowi istotnñ przesäankö dla myĈlenia o wspóäczesnych losach Ĉwiñtyni i jej otoczenia. Owa aranĔa- cja oraz wczeĈniejsze notaty badaczy i konserwatorów naleĔñ do waĔnych elementów miejscowej tradycji i toĔ- samoĈci tego miejsca.

Analiza widokowa

Visual analysis

Analizö widokowñ sporzñdzo- no w oparciu o wizjö terenowñ, opracowanie kartograficzne oraz analizö panoram. Przebadano gäówne relacje widokowe w skali makro, mezo i mikro. Wyznaczono gäówne elementy ekspozycji czynnej – punkty ciñgi i päaszczyzny widokowe oraz elementy ekspozycji biernej okreĈla- jñc je jako pozytywne i negatywne.

WyróĔniono nastöpujñce punkty widokowe: skrzyĔowanie drogi do Sökowej z drogñ do Owczar – osiowy widok na koĈcióä, zjazd do koĈcioäa z drogi nr 977, teren dawnego folwarku, wjazd od strony Dominikowic, urzñd gminy – miej- sce imprez na wolnym powietrzu, cmentarz z pierwszej wojny Ĉwia- towej nr 80 oraz ciñgi widokowe:

najbliĔszy odcinek drogi 977 Gorli- ce – Konieczna – bliska ekspozycja koĈcioäa, odcinek drogi nr 977 Ko- nieczna – Gorlice – ekspozycja ko- Ĉcioäa w szerokim kontekĈcie doli- Ryc. 3. Analiza ekspozycji widokowej w skali makro-krajobrazowej doliny rzeki Sökówki wokóä miejsca UNESCO wokóä koĈcioäa w Sökowej Fig. 3. Visual exposition analysis in macro-landscape scale of the river valley around the World Heritage Site of the church in Sökowa

Ryc. 4. Analiza panoramiczna z wytycznymi w zakresie uporzñdkowania przedpola i kompozycji zieleni

Fig. 4. Panoramic analysis with guidelines in scope of arrangement of the foreground and the composition of greenery

(5)

ny Sökówki wraz z koĈcioäem para- fialnym, odcinek drogi Dominikowi- ce – Sökowa – piökna ekspozycja ko- Ĉcioäa w kontekĈcie okolicznych za- bytków – paäacu w Siarach, cmentarza parafialnego, koĈcioäa parafialnego i cmentarza z pierwszej wojny Ĉwiatowej, fragment drogi zjeĔdĔajñ- cej do Sökówki – ekspozycja koĈcioäa z Sökówkñ na pierwszym planie. Po- nadto, zgodnie z pragmatykñ postö- powania studyjnego w architekturze krajobrazu okreĈlono obiekty ekspozycji biernej, czyli obiekty widoczne z terenu opracowania i pojawiajñce siö w widokach z punktów widokowych (ryc. 3).

Jak wspomniano, koĈcióä znajduje siö w dolinie Sökówki. Otoczo- ny jest naturalnym makrownötrzem krajobrazowym, którego granice wy- znaczajñ grzbiety wzgórz i pagór- ków. NajwaĔniejsze powiñzania widokowe w skali makro dotyczñ relacji z, cmentarzem nr 80 z pierwszej wojny Ĉwiatowej (pkt. 6) oraz ekspozycji z drogi nr 977 przy wjeĒ- dzie od Sökowej (c2), (ryc. 4). W skali mezo mamy do czynienia z kilko- ma pozytywnymi i równieĔ kilkoma negatywnymi elementami znajdujñ- cymi siö w otoczeniu koĈcioäa. Ele- menty pozytywne ksztaätujñce charakter krajobrazu: to widok na ko- Ĉcióä parafialny (pkt. C), widok z fragmentu drogi 977 na odcinku c1, sñ- siedztwo odsäoniöcia geologicznego (pkt. B) oraz sñsiedztwo paäacu w Sia- rach (pkt. D). Elementy negatywne w otoczeniu koĈcioäa ukazujñce siö w widoku z terenu opracowania jak

i w widoku z zewnñtrz, to przede wszystkim urzñdzenia technologicz- ne pobliskiego zakäadu produkcyjne- go oraz bloki zlokalizowane w po- bliĔu koĈcioäa parafialnego (ryc. 5).

Odröbne zagadnienie wymaga- jñce uporzñdkowania to rola zadrze- wieþ w sñsiedztwie i na terenie opracowania. Analiza z gäównych punk- tów i ciñgów widokowych wykaza- äa koniecznoĈè korekty istniejñcej szaty roĈlinnej. Problematykö izola- cji widokowej przedstawia schemat wpäywu zadrzewienia na ekspozy- cjö oraz analiza panoram. Wstöpnñ ocenö szaty roĈlinnej i uwarunkowaþ w zakresie moĔliwoĈci i kierunku do- konania stosownych korekt w drze- wostanie w bezpoĈrednim otoczeniu koĈcioäa zawarto w oddzielnym opracowaniu.

Za najistotniejsze dziaäania wy- nikajñce z analizy widokowej uzna- no:

korektö zagospodarowania przedpola widokowego w widoku z drogi nr 977;

usuniöcie fragmentu zadrzewienia na brzegu rzeki oraz w bez- poĈrednim otoczeniu koĈcioäa;

– uporzñdkowanie przedpola widokowego od póänocy od widoku z drogi i od poäudnia od strony dawnego folwarku;

usuniöcie zbödnego zadrzewienia oraz tymczasowej zabudowy, zachowanie i uczytelnienie relacji widokowej koĈcióä parafialny – koĈcióä drewniany zarówno w widoku z zewnñtrz, jak i w widoku z terenu opracowania; pod-

kreĈlenie punktów, z których ko- Ĉcióä jest widoczny;

korektö przedpola widoku, zachowanie widoku na cmentarz nr 80 z przedpola koĈcioäa;

przywrócenie widoku na koĈcióä od strony rzeki – korekta zadrzewienia;

poäñczenie koĈcioäa z pobliskim odsäoniöciem geologicznym;

osäabienie oddziaäywania formy mostu – korekta kolorystyczna;

eliminacjö widokowñ elementów pobliskiego zakäadu produkcyj- nego, przysäoniöcie widocznych w panoramie bloków.

Ochrona ekspozycji widokowej z równoczesnym stworzeniem warunków dla czytelnej percepcji unikatowej bryäy zostaäa uznana za priorytetowy element wspóäczesnej jego ochrony.

Koncepcja

Conception

MyĈlñ przewodniñ pracy kon- cepcyjnej staäo siö podkreĈlenie dwóch cech usytuowania koĈcioäa – na äñce i nad rzekñ. Obecnie rze- kö odcina szczelny pas zadrzewienia äögowego, natomiast äñka posia- da szereg elementów zakäócajñcych widok na koĈcióäek. Ideñ pracy staäo siö wykorzystanie atutów otoczenia przy jednoczesnym wyposaĔeniu go w niezbödnñ infrastrukturö umoĔli- wiajñcñ zwiedzanie oraz stworze- nie oprawy dla funkcji koĈcielnych.

(6)

Zasadnicze problemy do roz- wiñzania sprowadziäy siö do: utrzy- mania otwarè widokowych, podkre- Ĉlenia relacji z zespoäem dworskim i traktami komunikacyjnymi, zatrzy- manie naporu inwestycji w sñsiedz- twie Ĉwiñtyni oraz organizacja ruchu turystycznego z wydzieleniem (rozĈrodkowaniem) miejsc parkingo- wych (z uwzglödnieniem moĔliwo- Ĉci podjazdu dla kilku autokarów), stworzeniem oĈrodka recepcyjno- -informacyjnego zorganizowanego na poziomie odpowiadajñcym stan- dardom obsäugi obiektów z Listy UNESCO, sprzedaĔy pamiñtek i de- wocjonaliów, tablic, czy systemów informacyjnych.

Ideogram ten wynika z ra- mowych uwarunkowaþ zawartych w planie ochrony i zagospodarowania i zarzñdzania zawartym w dokumentacji powoäanej w przypisie nr 3 niniejszego opracowania wykona- nej przez zespóä ROSiOćK w Krako- wie w roku 2002. Zasadnicze prze- säanie kompozycji otoczenia koĈcioäa wynika z analizy opartej na identyfi- kacji gäównych punktów, moduäów, miejsc formalnie waĔnych w oparciu o dyspozycje przestrzennñ zawartñ na mapach i planach kartografii kartografii historycznej (ryc. 6, 7).

Propozycje form maäej architektury przedstawione na wizuali- zacjach wynikajñ z przyjötych za- äoĔeþ projektowych i säuĔñc przede wszystkim celom uĔytkowym sñ tak- Ĕe noĈnikiem idei. Przyjöto ich pod- porzñdkowanie nadrzödnemu celo- wi wyeksponowania koĈcióäka jako

unikatowej zabytkowej formy archi- tektonicznej. Zaproponowano moĔli- woĈè organizacji stacji Drogi KrzyĔo- wej wzdäuĔ alei, która peäniäaby tak- Ĕe rolö alei procesyjnej. Wszystkie elementy maäej architektury powinny byè zbudowane z materiaäów rodzi- mych – drewna i kamienia, w oparciu o projekty indywidualne, zaakcepto- wane ze stanowiska konserwatorskie- go w kontekĈcie ich roli jako wypo- saĔenia otoczenia obiektu UNESCO.

Szczególnñ uwagö poĈwiöco- no zadrzewieniu w otoczeniu ko- Ĉcioäa. Obecnie zieleþ zasäania ko- Ĉcióä w widokach bliskich i dale- kich. W celu otwarcia krajobrazo- wego na rzekö zaproponowano wy- cinkö roĈlinnoĈci wzdäuĔ prawego brzegu na odcinku od mostu do ko- Ĉcioäa. Zieleþ na lewym brzegu peä- ni rolö kurtyny izolujñcej otoczenie koĈcioäa od sñsiadujñcej zabudowy, w zwiñzku z tym korekcie bödñ pod- legaäy te drzewa, które przysäaniajñ sylwetö koĈcioäa w widoku z drogi nr 977 i które wedäug wyĔej powoäa- nej ekspertyzy stanowiö wtórny ukäad wynikajñcy ze spontanicznej sukce- sji przywodnej roĈlinnoĈci äögowej.

W bezpoĈrednim otoczeniu ko- Ĉcioäa znajdujñ siö stare lipy, a takĔe wiele innych drzew liĈciastych i igla- stych dosadzanych przypadkowo i w róĔnych okresach. W celu upo-

rzñdkowania przestrzennego i uzy- skania poĔñdanej ekspozycji widokowej koĈcioäa zaproponowano usu- niöcie zbödnych nasadzeþ z wyjñt- kiem najcenniejszych okazów sta- rodrzewu (gäównie lip) wskazanych w ekspertyzie.

Podsumowanie

Conclusion

W tradycji miejsca pojedyncze stare drzewa okalajñce koĈcióä oraz pastwiska i ogrody stanowiñ istotny, wiodñcy element lokalnej toĔsamo- Ĉci miejsca. W obecnej postaci ko- Ĉcióä drewniany w Sökowej jest prawie niewidoczny. Otaczajñca zie- leþ stworzyäa wielowarstwowñ kurty- nö skutecznie przysäaniajñcñ koĈcióä Ryc. 5. Widok na otoczenie koĈcioäa w Sökowej

– miejsca Ĉwiatowego dziedzictwa UNESCO;

obiekt caäkowicie niewidoczny w istniejñcej grupie zadrzewieþ i zieleni Fig. 5. View of the surroundings of the church

in Sökowa – a World Heritage Site; the object is completely invisible in the existing group of trees and greenery

Ryc. 6. Ideogram aranĔacji otoczenia koĈcioäa w Sökowej w kontekĈcie krajobrazu rzeki Fig. 6. Ideogram of the arrangement of the church surroundings in Sökowa, in the river landscape

(7)

w widoku z zewnñtrz. Sñ to zarówno chaotyczne nasadzenia tuĔ przy mu- rze koĈcielnym, przypadkowo usy- tuowane drzewa na przedpolu oraz szczelnie zaroĈniöty brzeg rzeki.

Stan krajobrazu wokóä ko- Ĉcioäa stwarza warunki umoĔliwia- jñce uksztaätowanie odpowiednie- go przedpola widokowego niemal z kaĔdej strony po dokonaniu odpo- wiednich korekt. Gäówne dziaäania powinny byè podporzñdkowane od- säoniöciu koĈcioäa w widoku z gäów- nych punktów i ciñgów widokowych oraz uspokojeniu i uporzñdkowaniu otoczenia w celu stworzenia nieza- käóconej przestrzeni kontemplacji.

W dziaäaniach projektowych oraz w pracach realizacyjnych i administracyjno -logistycznych za- lecono utrzymanie oprawy zieleniñ, zastosowania naturalnych, zwiñza- nych z regionem materiaäów budow- lanych, oszczödnego brukowania i utwardzania nawierzchni. Wszel- kie dalsze fazy projektowe powinny na bieĔñco uzyskiwaè akceptacjö konserwatorskñ w kontekĈcie uwa- runkowaþ obiektu i miejsca z Listy UNESCO.

Ryciny wykonaäa U. Forczek -Brataniec.

Figures by U. Forczek -Brataniec.

Urszula Forczek -Brataniec Zbigniew Myczkowski Instytut Architektury Krajobrazu

Politechnika Krakowska Landscape Architecture Institute Cracow Technical University

Literatura

1. Brykowski R., 1968, Zabytki ar- chitektury powiatu gorlickiego [w:]

„Nad rzekñ Ropñ. Szkice historycz- ne”, Kraków, t. 3, s. 455–499; ten- Ĕe (1981) Drewniana architektura koĈcielna w Maäopolsce XV wieku, Wrocäaw.

2. Brykowski R., Kornecki M., 1984, Drewniane koĈcioäy w Maäopolsce poäudniowej, Wrocäaw, s. 89–90.

3. Dür J., 1935, Dziennik rysun- kowy Wyspiaþskiego z wycieczki na Podkarpacie [w:] „Ziemia”, 25, nr 9, s. 7.

4. Forczek -Brataniec U., 2008, Wi- dok z drogi Krajobraz w percepcji dy- namicznej, Elamed, Katowice.

5. ãuszczkiewicz W., 1891, Spra- wozdanie z wycieczki naukowej w okolice Sñcza i Biecza w roku 1889 [w:] „Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce”, t. 4, s. LXXVII–XCIII.

6. Kopera F., Lepszy L., 1916, Ko- Ĉcioäy drewniane Galicji Zachodniej, Kraków, s. 142–144, il. 230–235.

7. Kornecki M., 1969, KoĈcióä w Siemiechowie i poäudniowoma-

äopolska grupa gotyckich koĈcioäów drewnianych [w:] „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 31, nr 3, s. 348–353; tenĔe (1970) Uwagi do systematyki gotyc- kich koĈcioäów drewnianych w Ma- äopolsce [w:] „Teka Komisji Urbani- styki i Architektury”, t. 4, s. 142–155;

tenĔe (1972) Sökowa [w:] „Rocznik Diecezji Tarnowskiej za rok 1972”, Tarnów, s. 205–207; tenĔe (1998) Sökowa. Z dziejów koĈcioäa drew- nianego [w:] „KoĈcioäy Drewniane”, t. 67; tenĔe (1999) KoĈcioäy drewnia- ne w Maäopolsce, Kraków, s. 37, 42, 192, il. 61, 80, 87, 208.

8. Myczkowski Z., 2003, Krajo- braz wyrazem toĔsamoĈci w wybra- nych obszarach chronionych w Pol- sce, Wyd. Politechniki Krakowskiej, monografia, Kraków (wyd. 2).

9. Regionalny OĈrodek Studiów i Ochrony ćrodowiska Kulturowego w Krakowie, (2006) KoĈcioäy drew- niane w Maäopolsce, Wooden Chur- ches of Littre Poland, wydanie (red.

Jadwiga. Marcinek) dokumentacji UNESCO autorów: M. Kornecki, R. Marcinek, J. Bogdanowski, A. To- maszewski, M. Czuba, O. Dyba, A. Laskowski, Z. Myczkowski, A. Si- wek, T. ćledzikowski, Kraków, Szy- däowski T. (1919), Ruiny Polski, Kra- ków, s. 146–148, il. 180–184.

10. Totkowicz S., 1900, Inwentaryza- cja zabytków Galicji Zachodniej. Po- wiat gorlicki [w:] „Teka Grona Kon- serwatorów Galicji Zachodniej”, t. 1, s. 195–199.

11. Wäodarek A., 1995, Katalog za- bytków [w:] „Architektura gotycka w Polsce”, Warszawa, t. 2, s. 204.

Ryc. 7. Krajobraz doliny rzeczki Sökówki w otoczeniu koĈcioäa w Sökowej (wizualizacja)

Fig. 7. Landscape of the Sökówka river valley in context with the surroundings of the church in Sökowa