U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S Kà O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A
VOL. XLV, 1 SECTIO H 2011
Katedra Finansów Publicznych, Uniwersytet Marii Curie-Skáodowskiej w Lublinie
TOMASZ M. BUDZYēSKI
Wydatki sztywne bud Īetu paĔstwa w Polsce
Firm expenditures of state budget in Poland
WstĊp
Poziom i struktura wydatków budĪetowych są przede wszystkim determinowane zakresem zadaĔ ciąĪących na wáadzy publicznej, a ten w Polsce jest nadal szeroki, pomimo wielu prób jego ograniczania. WielkoĞü i struktura wydatków jest uwarun- kowana zarówno historycznie, jak teĪ wynika z przyjĊtej przez wáadze publiczne doktryny spoáeczno-gospodarczej. W strukturze wydatków budĪetu paĔstwa w Polsce wydatki o charakterze sztywnym odrywają dominującą rolĊ, konieczne wydaje siĊ zatem przeanalizowanie ich poziomu, dynamiki oraz struktury w kontekĞcie zagroĪeĔ dla sytuacji budĪetowej w Polsce.
1. PojĊcie i istota wydatków sztywnych
Obowiązek ponoszenia wydatków sztywnych w okreĞlonej wysokoĞci wynika bądĨ z odrĊbnych ustaw, bądĨ teĪ ze zobowiązaĔ, które zostaáy ujĊte w ramy prawne.
Z punktu widzenia stopnia i sposobu ograniczania swobody politycznej organów przedstawicielskich i wykonawczych w zakresie okreĞlania celów wydatkowania, wyróĪnia siĊ nastĊpujące grupy wydatków sztywnych1:
1 T. DĊbowska-Romanowska, Wydatki publiczne, ich formy prawne oraz zasady realizacji w sektorze finansów publicznych, [w:] System prawa finansowego, t. II. Prawo finansowe sektora finansów publicznych, red. E. RuĞkowski, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2010, s. 130.
1. Skonstruowane na podstawie ustawowego parytet, w ten sposób, iĪ czĊĞü Ğrodków publicznych jest przeznaczona na z góry okreĞlony cel;
2. W odniesieniu do których w odrĊbnych ustawach dokonano ustalenia przesáanek materialnych dotowania lub subwencjonowania;
3. Tworzące system kompensacyjny, polegający na prawie do przyznania naleĪnej dotacji w zamian za spowodowany uszczerbek w dochodach wáasnych.
Poziom wydatków sztywnych uwarunkowany jest przede wszystkim czynni- kami historycznymi. JednoczeĞnie naleĪy podkreĞliü, iĪ proces redukcji wydatków sztywnych jest niezwykle trudny, zarówno w punktu widzenia prawnego, jak teĪ politycznego i spoáecznego. Trudno jest bowiem szybko ograniczyü zakres i poziom finansowania zadaĔ realizowanych przez paĔstwo. Z drugiej strony niezwykle waĪna jest proporcja miĊdzy wydatkami sztywnymi a elastycznymi, bowiem to wydatki zmienne wyznaczają potencjalne pole wyboru wáadz publicznych w alokowaniu Ğrodków, dziĊki czemu wyznaczają ramy prowadzonej przez paĔstwo polityki budĪetowej2.
Wydatki uznane za elastyczne obejmują przede wszystkim: wynagrodzenia i wy- datki rzeczowe (bieĪące) jednostek budĪetowych, dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego, dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych (dotacje do szkóá wyĪszych, jednostek naukowo-badawczych itp.), dotacje do pod- miotów gospodarczych i dotacje do jednostek niezaliczanych do sektora finansów publicznych oraz wydatki majątkowe3.
2. Poziom i struktura wydatków sztywnych w Polsce
Od roku 1999 struktura budĪetu paĔstwa pod wzglĊdem udziaáu wydatków sztywnych przybraáa wysoce niekorzystny wymiar, bowiem lata 90. XX wieku charakteryzowaáy siĊ co prawda stopniowym wzrostem relacji wydatków prawnie zdeterminowanych, niemniej jednak pozycjĊ dominującą, choü podlegającą osáa- bieniu ogrywaáy wydatki elastyczne. Z chwilą wprowadzenia reform systemowych i zmiany sposobu finansowania niektórych wydatków nastąpiáa zamiana znaczenia tych dwóch grup wydatków. RolĊ pierwszoplanową, nie tylko z punktu widzenia prawnego, ale przede wszystkim ekonomicznego zaczĊáy odgrywaü niestety wydatki sztywne.
Udziaá wydatków sztywnych w budĪecie paĔstwa juĪ w roku 1999 siĊgnąá po- ziomu 67,2, tak aby w ciągu 4 nastĊpnych lat zwiĊkszyü siĊ o 7,7 pp (do 74,9 %), zaĞ w 2009 roku relacja ta osiągnĊáa prawie poziom 78%, a zatem zakres wydatków sztywnych powiĊkszyá siĊ w ciągu 11 lat o 11 punktów procentowych. Nieznaczne obniĪenie tej relacji w 2010 i 2011 roku (do 75 %) jest wynikiem przeniesienia czĊĞci
2 S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005, s.243.
3 Ustawa budĪetowa na rok 2006. Omówienie, Rada Ministrów, Warszawa 2005, s. 50.
wydatków do budĪetu Ğrodków europejskich. RównoczeĞnie ekspansja wydatków prawnie zdeterminowanych odbywaáa siĊ kosztem wydatków elastycznych. O ile ich udziaá w budĪecie paĔstwa ksztaátowaá siĊ w 1999 roku na poziomie prawie 33 %, o tyle w 2011 roku spadá do okoáo 25 %.
60
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
72,9 73,3 76,1 76,4 77,5 77,8 75,4 74,8
27,1 26,7 23,9 23,6 22,5 22,2 24,6 25,2
8 G ] L D á
/DWD
:\GDWNLV]W\ZQH :\GDWNLHODVW\F]QH
Rys. 1. Udziaá wydatków sztywnych i wydatków elastycznych w wydatkach budĪetu paĔstwa w latach 2004-2011 (w %) ħródáo: Opracowanie wáasne.
Ponadto moĪna zauwaĪyü, iĪ dynamika wydatków sztywnych byáa bardzo wysoka oraz poza dwoma przypadkami przekraczaáa dynamikĊ ogóáem wydatków budĪetu.
JednoczeĞnie to wydatki sztywne, ich wysoka dynamika i rosnące znaczenie byáy zasadniczą determinantą wzrostu poziomu wydatków budĪetowych, bowiem po- miĊdzy rokiem 2000 a 2009 dynamika wydatków sztywnych wyniosáa aĪ 250 %, podczas, gdy wydatków elastycznych jedynie 150 %. Pomimo bardzo wysokiego tempa wzrostu wydatków elastycznych zanotowanego w 2004 i 2007 roku, a z uwagi na ich niewielkie i sáabnące znaczenie w budĪecie, nie byáo moĪliwe tym samym odwrócenie tego niekorzystnego „ukáadu siá” w budĪecie.
NajwiĊkszą grupĊ pod wzglĊdem udziaáu w strukturze wydatków sztywnych budĪetu paĔstwa stanowią wydatki na ubezpieczenia spoáeczne i wydatki socjalne, choü ich udziaá wykazuje systematyczną tendencjĊ malejącą (z 43,8 % w 2004 roku do 36,7 % w 2011 roku), na którą wpáyw miaáo zachowanie staáej kwoty Ğrodków przekazywanych do Funduszu Emerytalno-Rentowego, przekazanie wypáat zasiáków i ĞwiadczeĔ przedemerytalnych do Funduszu Pracy od 2009 roku oraz niewielki tylko wzrost nakáadów na Ğwiadczenia rodzinne, zaliczki alimentacyjne oraz zasiáki z pomocy spoáecznej.
Tabela 1. Wydatki sztywne w budĪecie paĔstwa w latach 2004-2011 (w mln zá) 20042005200620072008200920102011 Ogóáem, w tym: 144038,6152498,3169378,1192674,6215331,0231912,9227174,6234492,8 1. Ubezpieczenia spoáeczne i wydatki socjalne63095,462709,967876,97085279717,376596,985623,886136,2 Dotacja do FUS22959,220112,124483,4238933323030503,337923,637134,4 Dotacja do FER1515914712,514936,714685,214867,915705,415335,815120 ĝwiadczenia emerytalno-rentowe wypáacane bezpoĞrednio z budĪetu paĔstwa89109156,8987010447,411150,212115,91319214102,4 ĝwiadczenia zlecone do wypáaty ZUS i KRUS---4054,84061,54043,54172,14203 Renty socjalne oraz Ğwiadczenia i zasiáki przedemerytal- nea3425,56904,96301,25363,74219,41791,81808,71899,4 ĝwiadczenia rodzinne, zaliczki alimentacyjne oraz zasiáki z pomocy spoáecznej8487,29162,6968910017,69660,494479359,69616 Skáadki na ubezpieczenie zdrowotne i spoáeczne pokrywa- ne z budĪetu paĔstwa164516812179,61933,71636,34225430933322 Dotacja do Funduszu Alimentacyjnego502------- Dotacja do Funduszu Pracy1102,5------- Dotacja do PFRON905980417456,6891,6736739739
2. Funkcjonowanie paĔstwa16218,118163,219211,322077,82058123832,525978,128041,1 Obrona narodowa11027,112420,813159,615518,813812,116800,918546,520258,1 UrzĊdy naczelnych organów wáadzy1512,11737,31654,71802,71767,819261957,32154,5 Sądownictwo powszechne3678,94005,143974756,35001,15105,65474,35628,5 3. Obsáuga dáugu publicznego22674,224976,227849,62758125116,732227,834868,538434,5 4. Subwencje dla JST3080132486,634540,436759,240459,745042,647184,548357,6 5. Pozostaáe11249,914162,419899,935404,649456,354213,133519,733523,4 Infrastruktura drogowa4730,83795,726796789,611577,77813,230422189 Skáadka do budĪetu UE5825,39753,4983910616,712213,213417,914082,115656,4 Wydatki na finansowanie projektów z udziaáem Ğrodków UE--6883,617582,125166,73243215867,815028 Premie gwarancyjne oraz wykup kredytów mieszkanio- wych693,8613,3498,3416,2498,7550527,8650 a – wypáatĊ ĞwiadczeĔ i zasiáków przedemerytalnych przejąá od 2009 roku Fundusz Pracy. ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie SprawozdaĔ z wykonania budĪetu paĔstwa za poszczególne lata oraz Ustawy budĪetowej na rok 2010 i 2011.
Ogromne Ğrodki pocháaniają przede wszystkim dotacje do Funduszu Ubezpie- czeĔ Spoáecznych (16 % wydatków sztywnych), a ponadto znaczne Ğrodki finansowe kierowane są na dotacje dla Funduszu Emerytalno-Rentowego (6,4 % wydatków sztywnych),, Ğwiadczenia emerytalno-rentowe wypáacane bezpoĞrednio z budĪetu paĔstwa (6 % wydatków sztywnych) oraz Ğwiadczenia rodzinne, zaliczki alimenta- cyjne oraz zasiáki z pomocy spoáecznej (4,1 % wydatków sztywnych).
Wzrost udziaáu wydatków na funkcjonowanie paĔstwa o 0,7 pp do 12 % wynikaá ze wzrostu znaczenia wydatków na obronĊ narodową, co naleĪy wiązaü z wysokim tempem wzrostu PKB, przepisy bowiem nakazują przeznaczanie na finansowanie potrzeb obronnych RP co najmniej 1,95 % PKB z roku poprzedniego4. Wydatki na sądownictwo powszechne oraz funkcjonowanie naczelnych organów wáadzy paĔstwo- wej, kontroli i ochrony prawa wraz z sądami i trybunaáami stanowią odpowiednio 2,4 % oraz 1 % wydatków sztywnych.
Koszty obsáugi dáugu publicznego są jednym z przykáadów wydatków sztywnych zaliczanych do kategorii „klasycznych” wydatków sztywnych, czego powodem są zobowiązania Skarbu PaĔstwa podjĊte przede wszystkim wskutek emisji skarbowych papierów wartoĞciowych. Jakiekolwiek perturbacje finansowe w zakresie bieĪącej obsáugi dáugu publicznego rodziáyby ogromne negatywne skutki i doĞü szybko zaprowadziáyby w zasadzie kaĪdy kraj na skraj niewypáacalnoĞci i bankructwa, albowiem bardzo duĪe potrzeby finansowe związane z operacjami rolowania dáugu publicznego ĞciĞle wyznaczają granice zachowania paĔstwa, tak aby nie doszáo do sytuacji, w której inwestorzy niechĊtnie lub caákowicie zaprzestają nabywania nowych emisji skarbowych papierów wartoĞciowych.
Na przestrzeni lat 2008-2011 obserwowany jest bardzo znaczny przyrost wydat- ków związanych z kosztami obsáugi dáugu publicznego, bowiem kwota wydatków powiĊkszyáa siĊ z 25,1 mld zá do 38,4 mld zá, co oznacza 53 % wzrost tej wielkoĞci.
Nastąpiáo w związku z powyĪszym takĪe podwyĪszenie udziaáu tej grupy wydatków w strukturze wydatków sztywnych z 11,7 % do 16,4 %.
Konstytucja RP zapewnia jednostkom samorządu terytorialnego udziaá w docho- dach publicznych odpowiednio do przypadających im zadaĔ5, a jedną z gáównych form realizacji tego obowiązku są subwencje ogólne przekazywane jednostkom sa- morządu terytorialnego z budĪetu paĔstwa w podziale na czĊĞci, których wielkoĞü wynika z okreĞlonych, obiektywnych kryteriów. Udziaá subwencji ogólnej dla JST w strukturze wydatków sztywnych budĪetu paĔstwa utrzymywaá siĊ w badanym okresie na staáym poziomie 21 %.
W formie parytetu ustalono równieĪ zakres minimalnych wydatków przeznacza- nych z budĪetu na infrastrukturĊ drogową, które powinny wynosiü co najmniej 18
4 Art. 7 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Siá Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2009 r. nr 67, poz. 570, z póĨn. zm.)
5 Art. 167 Konstytucji RP.
% wpáywów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych6. Udziaá tych wydatków wzrastaá aĪ do roku 2008, w którym osiągnąá wartoĞü maksymalną 5,4 %/, obecnie zaĞ wynosi okoáo 1 %, co związane jest z przeniesieniem finansowania czĊĞci tych zadaĔ do Krajowego Funduszu Drogowego.
Wpáata do budĪetu ogólnego Unii Europejskiej z tytuáu przekazania Ğrodków wáasnych UE (tzw. skáadka) jest waĪnym zobowiązaniem wynikającym z czáonkostwa w Unii Europejskiej na podstawie Traktatu Akcesyjnego. Udziaá skáadki do budĪetu UE w wydatkach sztywnych siĊga niemal poziomu 7 %, a wzrost kwoty skáadki jest w duĪej mierze uzaleĪniony od stosunkowo wysokiego tempa przyrostu polskiego PKB na tle pozostaáych paĔstw unijnych.
Udziaá wydatków na finansowanie projektów z udziaáem Ğrodków UE podlegaá w badanym okresie duĪym wahaniom. Wiązaáo siĊ to, po pierwsze, z wyodrĊbnieniem tej grupy wydatków rodzajowych dopiero od 2006 roku, po drugie, z wáączeniem w latach 2007-2009 caáoĞci wydatków na ten cel, zarówno w czĊĞci podlegającej refundacji z budĪetu ogólnego UE, jak teĪ w czĊĞci wkáadu krajowego, i po trzecie, z wyáączeniem wydatków podlegających refundacji i przeniesieniu ich do odrĊbnego, ale wchodzącego w skáad budĪetu paĔstwa7, budĪetu Ğrodków europejskich. Zatem udziaá tych wydatków w wydatkach sztywnych wynosiá w roku 2006 4,1 %, w latach 2007-2009 9-14 %, zaĞ w ostatnich dwóch latach okoáo 7 %.
3. Ocena wydatków sztywnych w budĪecie paĔstwa w Polsce
DogáĊbna analiza obecnej struktury wydatków budĪetu paĔstwa rozpatrywanej pod wzglĊdem udziaáu wydatków sztywnych oraz w ukáadzie dziaáowym, funkcjonalno- -zadaniowym i rodzajowym uprawnia do sformuáowania ogólnego wniosku: struktura ta jest niekorzystna z punktu widzenia realizowanych celów polityki gospodarczej, gdyĪ tylko w niewielkim stopniu powala ona na wykorzystywanie budĪetu w celu przyspieszenia wzrostu gospodarczego, tempa wzrostu PKB, skutecznej walki z bez- robociem oraz zmniejszania luki gospodarczej i cywilizacyjnej w stosunku do innych paĔstw czáonkowskich Unii Europejskiej8.
Trudno mówiü o moĪliwoĞciach prowadzenia racjonalnej polityki budĪetowej w sytuacji, gdy prawie 80 % wydatków budĪetu paĔstwa jest wydatkami prawnie zdeterminowanymi, a niewiele ponad 20 % to wydatki elastyczne, z których poáowa przypada na wynagrodzenia pracowników sfery budĪetowej9. Mamy do czynienia ze staáym wzrostem wydatków sztywnych, choü wielokrotnie podkreĞlano wagĊ tej kwestii, w zasadzie Īadna ekipa rządowa nie dokonaáa istotnych zmian w tym wzglĊ-
6 Art. 5 ustawy z dnia 16 grudnia 2005 r. o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego (Dz. U.
nr 267, poz. 225 z póĨn. zm.)
7 C. Kosikowski, Nowa ustawa o finansach publicznych. Komentarz, LexisNexis, Warszawa 2010, s. 300.
8 J. Ciak, Polityka budĪetowa, TNOiK, ToruĔ 2002, s. 149.
9 M. Markiewicz, J. SiwiĔska, Reforma wydatków publicznych, CASE, Warszawa 2004, s. 12.
dzie. Z jednej strony, nie moĪna tutaj podejmowaü dziaáaĔ spektakularnych i szybko przynoszących efekty, z drugiej strony, podejmowane są dziaáania powiĊkszające jeszcze bardziej napiĊty zakres „zdeterminowania” w formie kreowania nowych zadaĔ i struktur organizacyjnych, które trzeba nastĊpnie sfinansowaü. NapiĊcia wywoáane zbyt sztywną strukturą wydatków ujawniają siĊ z caáą mocą w sytuacji kryzysu gospodarczego, który pogarsza takĪe sytuacjĊ budĪetu paĔstwa10.
Jednym z kluczowych problemów wynikających z analizy struktury wydatków sztywnych, jak i struktury dziaáowej jest bardzo wysoki udziaá w wydatkach bu- dĪetowych wydatków na cele socjalne, w tym przede wszystkim na finansowanie funkcjonowania trzech odrĊbnych systemów ubezpieczeĔ spoáecznych. Niemal 40 % wydatków sztywnych i niemal 30 % wydatków ogóáem z budĪetu paĔstwa przeznacza siĊ na cele o charakterze spoáecznym. UwzglĊdniając fakt, iĪ pozostaáa czĊĞü wydat- ków sztywnych ma charakter administracyjny – są to wydatki na funkcjonowanie paĔstwa, obsáugĊ dáugu publicznego i system zasilania subwencyjnego samorządu terytorialnego, a wraz z wydatkami socjalnymi stanowią áącznie 80 % wydatków sztywnych, naleĪy wyciągnąü wniosek, iĪ w duĪym stopniu taka struktura wydatków sztywnych stanowi spuĞciznĊ po poprzednim systemie gospodarczym. Usztywnie- nie wydatków budĪetu odzwierciedla natomiast interesy okreĞlonych grup nacisku i nie zawsze jest zgodne z interesem publicznym, a utrzymywanie trzech odrĊbnych systemów emerytalno-rentowych jest oznaką sáaboĞci paĔstwa11.
JednoczeĞnie trzeba mieü na wzglĊdzie takĪe fakt, czĊsto nieĞwiadomie pomijany, iĪ sztywnoĞü wydatków budĪetu paĔstwa jest o wiele wiĊksza, niĪ wynika to z ofi- cjalnych statystyk, nie jest bowiem moĪliwe zupeánie dowolne, niczym nieskrĊpowane i bardzo elastyczne podejĞcie do swobodnego ksztaátowania wydatków elastycznych12. PodjĊty ostatnio wysiáek reformatorski związany z wejĞciem w Īycie oraz no- welizacją nowej ustawy o finansach publicznych13w zasadzie nie dotknąá gáĊbiej problemu zbyt wysokich wydatków sztywnych w polskim budĪecie paĔstwa. W usta- wie wprowadzono tzw. reguáĊ wydatkową, która polega ona na zaprogramowaniu z góry dynamiki tzw. elastycznych wydatków budĪetu paĔstwa. Tempo wzrostu tej grupy wydatków budĪetowych moĪe wynosiü maksymalnie tyle, ile stanowi suma prognozowanej inflacji i co najwyĪej 1 punkta procentowego, a zatem realnie mogą one wzrosnąü co najwyĪej o 1 punkt procentowy w stosunku do roku poprzedniego.
W ten sposób implementuje siĊ swoisty hamulec wzrostu wydatków elastycznych.
Reguáa wydatkowa ma zastosowanie tylko w okresie, kiedy Polska podlega procedurze nadmiernego deficytu naáoĪonej przez RadĊ Unii Europejskiej zgodnie z art. 126 ust. 7
10 E. Chojna-Duch, BudĪet paĔstwa na 2008 rok – podstawowe uwarunkowania, „Kontrola PaĔstwowa”, 2008, nr 1, s. 30.
11 M. Markiewicz, J SiwiĔska, Wydatki sztywne budĪetu paĔstwa, CASE, Warszawa 2003, s. 57-58.
12 Racjonalizacja finansów publicznych. Raport nr 50, RSSG, Warszawa 2004, s. 12.
13 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. nr 157, poz. 1240) oraz Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.
nr 257, poz. 1726).
Traktatu o funkcjonowaniu UE z wyáączeniem sytuacji nadzwyczajnych w odniesie- niu do projektu ustawy budĪetowej oraz Wieloletniego Planu Finansowego PaĔstwa.
Reguáa wydatkowa ma zastosowanie w peáni do wydatków elastycznych, nie ma natomiast w caáoĞci zastosowania do pierwszej grupy wydatków sztywnych, które obejmują: koszty obsáugi dáugu publicznego, skáadkĊ do budĪetu unijnego oraz orga- nizacji miĊdzynarodowych, wydatki na finansowanie programów z udziaáem fundu- szy unijnych i Ğrodków zagranicznych, wypáaty ĞwiadczeĔ rodzinnych i ĞwiadczeĔ z funduszu alimentacyjnego, skáadki na ubezpieczenie spoáeczne opáacane z budĪetu, Ğwiadczenia emerytalno-rentowe dla sáuĪb mundurowych oraz sĊdziów i prokuratorów, dotacje dla FUS, FE-R i FEP. Do drugiej grupy wydatków sztywnych obejmującej:
subwencje ogólne dla JST, wydatki na potrzeby obronne RP, skáadki na ubezpieczenie zdrowotne opáacane z budĪetu, wydatki na Ğwiadczenia zlecone do wypáaty ZUS i KRUS, wydatki na finansowanie infrastruktury transportu lądowego, wydatki na programy wieloletnie oraz inne wydatki, których poziom zostaá okreĞlony w ustawie regulującej zadania publiczne, odnosi siĊ ona tylko czĊĞciowo – nie podlega limito- waniu wzrostu tych wydatków wynikającemu z obecnie obowiązujących przepisów, natomiast regule wydatkowej podlegają tylko wydatki, których zwiĊkszenie nastąpiáo na skutek przyszáej zmiany przepisów.
ZakoĔczenie
W sytuacji osiągniĊcia zbyt duĪego puáapu wydatków sztywnych konieczne staje siĊ podjĊcie dziaáaĔ mających na celu „odsztywnienie” struktury budĪetu w kierunku zwiĊkszenia udziaáu wydatków elastycznych, jak teĪ obniĪenia wielkoĞci wydatko- wych z budĪetu Ğrodków ogóáem.
Wydaje siĊ zatem celowe wprowadzenie pewnej procedury o charakterze ostroĪ- noĞciowym, podobnie jak w przypadku dáugu publicznego, czy unijnej procedury nadmiernego deficytu. W literaturze proponuje siĊ, aby w przypadku przekroczenia przez wydatki sztywne pewnej relacji bĊdącej wartoĞcią krytyczną (referencyjną), np. 75 % ogóáu wydatków, powodowaáo to zobowiązania parlamentu do dokonania sui generis przeglądu ustaw rodzących zobowiązania do wypáaty ĞwiadczeĔ na rzecz osób trzecich, celem ich uchylenia lub zmiany na przyszáoĞü14.
Dokonując redukcji wydatków budĪetowych, trzeba wziąü pod uwagĊ równieĪ fakt istnienia procesów mnoĪnikowych wywoáywanych przez wydatkowanie Ğrodków publicznych w gospodarce narodowej. Szacowany dla roku 2009 mnoĪnik wydatków paĔstwowych ksztaátowaá siĊ na poziomie okoáo 1,80, co oznacza, iĪ przy redukcji wydatków budĪetowych o 1 mld zá dochód narodowy ulega zmniejszeniu o 1,8 mld zá,
14 T. DĊbowska-Romanowska, Charakter prawny i klasyfikacja tzw. wydatków sztywnych a granice swobody politycznej wáadz paĔstwa, [w:] Uwarunkowania i bariery w procesie naprawy finansów publicznych, red. J. Gáuchowski, A. Pomorska i J. Szoáno-Koguc, Wyd. KUL, Lublin 2007, s. 292.
a przez to dochody budĪetowe ulegają takĪe stosownemu pomniejszeniu (o 320 mln zá).
W efekcie powoduje, iĪ wywoáany tym posuniĊciem spadek deficytu budĪetowego zmniejszy siĊ netto tylko o 2/3 początkowych oszczĊdnoĞci15.
Bibliografia
1. Chojna-Duch E., BudĪet paĔstwa na 2008 rok – podstawowe uwarunkowania, „Kontrola PaĔ- stwowa” 2008, nr 1.
2. Ciak J., Polityka budĪetowa, TNOiK, ToruĔ 2002.
3. DĊbowska-Romanowska T., Charakter prawny i klasyfikacja tzw. wydatków sztywnych a granice swobody politycznej wáadz paĔstwa, [w:] Uwarunkowania i bariery w procesie naprawy finansów publicznych, red. J. Gáuchowski, A. Pomorska i J. Szoáno-Koguc, Wyd. KUL, Lublin 2007.
4. DĊbowska-Romanowska T., Wydatki publiczne, ich formy prawne oraz zasady realizacji w sektorze finansów publicznych, [w:] System prawa finansowego. Tom II. Prawo finansowe sektora finansów publicznych, red. E. RuĞkowski, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2010.
5. Kosikowski C., Nowa ustawa o finansach publicznych. Komentarz, LexisNexis, Warszawa 2010.
6. àaski K., OsiatyĔski J., ZiĊba J., MnoĪnik wydatków paĔstwowych i jego szacunki dla Polski,
„Materiaáy i Studia”, Zeszyt nr 246.
7. Markiewicz M., SiwiĔska J., Reforma wydatków publicznych, CASE, Warszawa 2004.
8. Markiewicz M., SiwiĔska J., Wydatki sztywne budĪetu paĔstwa, CASE, Warszawa 2003.
9. Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005.
10. Racjonalizacja finansów publicznych. Raport nr 50, RSSG, Warszawa 2004.
11. Ustawa budĪetowa na rok 2006. Omówienie, Rada Ministrów, Warszawa 2005.
12. Ustawa z dnia 16 grudnia 2005 r. o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego (Dz. U. nr 267, poz. 225 z póĨn. zm.).
13. Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Siá Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2009 r. nr 67, poz. 570, z póĨn. zm.).
14. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. nr 157, poz. 1240) oraz Ustawa z dnia z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 257, poz. 1726).
Firm expenditures of state budget in Poland
Almost 80 % of total expenditures in state budget in Poland are firm expenditures. Main expenditures which are legally determined are: grants for ZUS and KRUS, cost of public debt, social expenditures, national defence, contribution to EU budget, jurisdiction, grants for local governments. Poland has implemented the expenditure rules together with mechanisms to monitor and enforce them. One of the rule will strongly limit the growth in discretionary expenditure, i.e. not resulting from applicable acts regulating the public expenditure. But it will be necessary to continue the „untightening” of general government expenditure.
15 K. àaski, J. OsiatyĔski, J. ZiĊba, MnoĪnik wydatków paĔstwowych i jego szacunki dla Polski, „Ma- teriaáy i Studia”, Zeszyt nr 246, s. 20.
