Zofia Kłosińska, Wacław Urban
Klątwy przeciwko Rejowi
Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 10, 217-226
R o c z n i k M u z e u m N a r o d o w e g o w K i e l c a c h T o m X , K r a k ó w 3977
ZOFIA K ŁOSIŃSKA, WACŁAW URBAN
KLĄTWY PRZECIW KO REJOW I
Ostatnie prace J. Starnaw skiego, S. Paulowej (om ówienie rewelacyjnych m a teriałów lubelskich w „A rcheionie”, t. LIII) i W. Urbana („Odrodzenie i Refor macja w Polsce” t. XVI; „Rocznik Muzeum Św iętokrzyskiego” t. X) w skazują na to, że Z. Kniaziołucki nie odszukał jeszcze w ielu m ateriałów do biografii autora K ró tk ie j ro zp ra w y m ię d zy trzem a osobam i, panem , w ó jte m a plebanem . Nie w ydane Rejoviana z akt grodzkich i ziem skich oraz ksiąg sądów duchow nych m ogłyby po odpow iednich kwerendach stworzyć duży tom, szkoda w ięc je „po partyzancku” publikować. Podajem y tedy tutaj do druku tylko dwa w y różniające się akty, które nie są w praw dzie autografam i pisarza, ale stanow ią silnie zniszczone i słabo czytelne dokum enty oryginalne. Treść takich aktów w arto już teraz uw iecznić drukiem, ne p e re a n t, tym bardziej że jest ona cie kaw a zarówno ze w zględów historycznoliterackich, jak i prawnokościelnych. W edług słusznego sądu Z. N owaka („Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, t. XV) M ikołaj Rej był już w czterdziestych latach XVI w ieku oczyw istym pro testantem , nie w yrzekał się jednak nigdy, kiedy to było dlań korzystne, związ ków z klerem katolickim . D nia 13 stycznia 1546 r. (potwierdzenie na rokach ziem skich krakowskich 30 stycznia) pożyczył on od związanej z Uniw ersytetem krakowskiej kolegiaty Sw. A nny 600 zł „na w yd erk ow ”, obiecując za to czynsz 15 zł półrocznie i zabezpieczając go na sw ych w siach P>obinie i Słonowicach w raz z km ieciam i. Zobowiązał w tedy też km ieci do ew entualnego płacenia za siebie czynszu pod grozą klątw y, a sam obiecał dostawić ich do W ielkanocy przed akta krakow skiego sądu duchownego dla zatwierdzenia tego zobowiąza nia. Żadnej z powyższych obietnic nie spełnił i dopiero w r. 1565 w edług druko wanych przez Kniaziołucki ego m ateriałów zapłacił kolegiacie jakiś czynsz. Za pew ne Rej, biorąc pożyczkę, był przekonany, że „kościół papieżnicki” w Polsce upadnie po śm ierci „starego króla” Zygmunta, a pieniądze przy nim zostaną. W dwadzieścia lat później, kiedy zbierała już siły polska kontrreformacja, do szedł znów do przeciwnego w niosku, że warto m ieć za kilkanaście złotych pół rocznie spokój z księżm i kanonikam i.
Opieszałość Reja w w ypełnianiu sw ych obow iązków dłużnika była powodem w ydania przez oficjała generalnego (głównego sędziego biskupiego) krakow skiego poniżej drukowanych ekskom unik. Rzeczą charakterystyczną jest, że sam oficjał Piotr Porębski był spokrew niony z różnowierczą szlachtą i czasem w sw oich w yrokach jej sprzyjał.
218 Zofia Kłosińska, Wacła w Urban
Na podstaw ie ekskom unik księża z okolicznych parafii w pisali Reja, jego rządców oraz chłopów z Bobina i Słonow ic do m etryk aggravatoru m lub e x
com m unicator um. Sprawa jest ciekaw a ze stanow iska ogólnego, gdyż nieźle od
daje od strony urzędowej proceder w yklinania opisyw any literacko np. przez sam ego poetę z N agłow ic. Frapująca jest poza tym kw estia „m etryk w y k lin a nych”. O spisach ekskom unikow anych, które prow adziły zarządy parafii w okre sie staropolskim , spotkałem sporo w zm ianek, ale samej tego rodzaju „m etryki” nigdy nie udało m i się zobaczyć (nie w spom ina o tym rodzaju źródeł także H. E. W yczawski, autor podręcznika archiw istyki kościelnej). Cenne byłoby już nie tylko odszukanie jakiejś „metryki ekskom unikow anych”, ale rów nież stw ier dzenie, dlaczego owego typu m ateriały tak doszczętnie w yginęły.
Zresztą także oryginalne akta dotyczące publikacji w yklinań szlachty w raz z poddanymi należą do rzadkości. I tak w sw ych w ieloletnich poszukiwaniach dotyczących M ałopolski od XVI do XVIII w. natrafiłem na jeden jeszcze tylko tego rodzaju akt odnoszący się również do w ybitnego kalw ina z Sandom iersz- czyzny Hieronima Ossolińskiego (por. W. Urban Chłopi w obec reform acji w M a-
lopolsce w d ru giej p ołow ie X V I w ., K raków 1959, s. 93). Zresztą problem y
prawne publikow anych dokum entów pozostaw iam y do opracowania ludziom bardziej kom petentnym — historykom prawa.
Ogłaszane poniżej akty m ów ią pośrednio sporo o sam ym protestanckim panu z Nagłowic, o jego dość nonszalanckim w praktyce stosunku do „papieżnickiego” Kościoła i chłopów, którzy bez swej w in y zostali w yklęci, o jego w reszcie spo sobie gospodarowania za pomocą rządców. Znaną skądinąd niechęć M ikołaja Reja do A kadem ii K rakowskiej można też w dużym stopniu w ytłum aczyć w łaśnie ślim aczącym się procesem przeciwko niem u ze strony uniw ersyteckiej kolegiaty.
Nasze w ydaw nictw o m oże m ieć w końcu pew ną w agę dla spraw językow ych. Ręka Feliksa Iw anow skiego, komendarza w Bobinie, zapisała tu raz nazw isko poety w form ie „Regy”, co w skazuje na sposób jego w ym aw iania. Interesujące mogą być też zm ieniające się jak w kalejdoskopie form y nazwisk Rejow skich poddanych.
Spadłe na pisarza pośrednio za sprawą A kadem ii ekskom uniki przechow ały się do dziś w A rchiwum U niw ersytetu Jagiellońskiego w K rakowie, dział A k ta
papierow e, fascykuł 191, dokum enty 4935 (akt II z 5 lutego 1547 r.) i 4936 (akt
I z 14 grudnia 1546 r.). Publikujem y je w całości, uwzględniając w szystkie cztery w spółczesne w arstw y zapisek: 1. teksty ekskom unik (charakterami pism a A i E): 2. dopiski o ich wprow adzeniu w życie (pismami B, C, G i H); 3. notatki kancelaryjne o kosztach ekspedycji aktów (pismem D) oraz 4. noty urzędników kurialnych o trybie dalszego postępowania (pism ami F oraz I). Późniejsze, zresztą nieciekawe, zapiski opuszczamy.
Teksty łacińskie m odernizujem y w edług zasad w ydaw nictw historycznych, teksty polskie i im iona w łasn e transliterujem y.
K l ą t w y przeciw ko Rejowi 219 I
PISMO A
P etru s P orem bski praepositus Os- viecim ensis, canonicus e t officialis ge neralis C racoviensis H onoran[dis] viris vicariis ad Om neš Sanctos Cra- coviae 2 et in B obin 3 ас аМ адпа К а- zim irza a 4 ceterisqu e praesen tibu s re- quirendis salu tem in Domino. N ostram excom m unicationis sen ten tiam in et contra generosum , nobilem et laborio- sos N icolaum R ey haeredem in B obyn et Slanovice 5 et ja c to rem eins et Cle- m en tem . M athiam G rudzień, Ioannem Goraczi, P h ilippu m B e n e k 6, Iacobum B enek, N icolaum noui km yecz, incolas in Bobin, et Nicolaum , Paulum , A n dreám , L au ren tiu m M aczkovici,
inco-PISMO А
Piotr Porębski, prepozyt ośw ięcim ski, kanonik i oficjał generalny kra kowski. Czcigodnym mężom, w ikariu szom u W szystkich Św iętych w Kra kow ie oraz w Bobinie i Kazim ierzy W ielkiej i innym , których teraźniejsze pismo obejm uje, pozdrowienie w Panu. Postanow iliśm y nałożyć klątw ę — jako też obecnym pism em w im ieniu Bo skim nakładam y — na urodzonego, szlachetnego i pracowitych: Mikołaja Reja, dziedzica na Bobinie i Słonow i- cach, oraz na jego rządcę i na Kle mensa, M acieja Grudnia, Jana Gorą cego, Filipa Benka, Jakuba Benka, nowego km iecia Mikołaja, m
ieszkań-1 Piotr Porębski (ok. ieszkań-1500— ieszkań-1564), pochodzący z oświęcimskiej szlachty herbu Kornicz, wieloletni oficjał generalny i kanonik krakowski oraz proboszcz oświęcim ski, potem kantor katedry krakowskiej, ześ około 1540 r. kanclerz królowej węgierskiej Izabeli Zapolyi (córki Zygmunta Starego) i proboszcz w Pécs. L. Łętow ski Katalog biskupów, pra ła tów i kanoników krakowskich, Kraków 1852, t. III, s. 475; S. Uruski Rodzina, Warszawa 1917, t. XIV, s. 261; J. Pajewski Węgierska polityka Polski w połowie XVI wieku (1540—
1571), Kraków 1932.
2 Ekskomunikę niniejszą miano w ysłać chyba dlatego do wikarych kolegiaty Wszystkich Św iętych w Krakowie, że Rej był współpatronem tego kościoła.
Nowe m ateriały archiwalne do biografii Mikołaja Reja, wyd. J. Starnawski
[w:] Miscellanea staropolskie, t. 2, 1966 („Archiwum Literackie”, t. X), dok. 7.
3 Wieś parafialna w dawnym powiecie proszowskim woj. krakowskiego; Rej był podówczas dziedzicem połowy Bobina.
* Kazimierza Wielka, w ieś parafialna w pow. proszowickim (obecnie miasto powiatowe w woj. kieleckim ).
5 Słonowice, w ieś Reja w par. Kazimierza Wielka.
6 O polach km ieci i poddanych Reja — Klem ensa, Grudnia (bez imienia), Jana Gorącego i Filipa Bedka (tak w owych szesnastowiecznych tekstach; dziś w okolicy w ystępuje nazwisko Będkowski) — wspom inają też: pergamin z r. 1546 przechowywany w archiwum parafialnym w Bobinie, będący aktem zam iany gruntów między m iejscow ym plebanem, Janem Zoleckim, a dziedzicem części wsi, Janem Sm olikiem , oraz potwierdzenie powyższej zamiany przez biskupa krakowskiego, Sam uela M aciejowskiego, 9 VIII 1546, zatytułow ane Perm utatio agrorum et pratorum Bobin. J. W iśniewski Histo
ry czn y opis kościołów, miast, z a b y tk ó w i pam iątek w Pińczow skiem, Skalb- mierskiem i Wiślickiem, Mariówka 1927, s. 20; Archiwum Kurii M etropoli
220 Zofia Kłosińska, W acław Urban
las villae Slanovicze, ad in stan tiam ven erabilis capituli ecclesiae collegia- tae Sanctae A nnae C rac[oviae] ratione contum aciae p er nos legitim e la ta m 7 du xim u s aggravandum , prou t aggra- vam us in D ei nom ine p er praesentes. Quocirca vo b is exequ en tibu s supradic- tis sub excom m unicationis poena m an dam us, quatinus praefatos, sic u t prae- fe rtu r excom m unicatos, ita nunc ag g ravates v e stris in ecclesiis singulis diebus dom inicis et festis nolis pulsa- tis, cereis accensis et ex tin ctis ac d e- m u m in terram proiectis publice pro- ponentes den u n ctietis et denunctiare curetis. Tam diu praem issa exequen- [do], donee a nobis aliud habueritis in m andatis. D atum Cracoviae X IV D e
cern bris anno D om ini 1546.
N ostro sub sigillo. Idem correxit.
ców w Bobinie, tudzież na Mikołaja, Pawła, Andrzeja, W awrzyńca Maćko- w iców , m ieszkańców w si Słonowice, na instancję w ielebnej kapituły kościoła kolegiackiego Sw. A nny w K rakowie, w yrokiem ekskom uniki przez nas prawnie w ydanym z racji niestaw ienia się. Dlatego w am w yżej w ym ienionym egzekutorom nakazujem y pod karą ekskom uniki, abyście w spom nianych — jak się rzekło — ekskom unikow anych w ten sposób teraz ogłosili i zatrosz czyli się o ogłoszenie [ich] za w y k lę tych w w aszych kościołach w poszcze gólne niedziele i św ięta: publicznie ich w ym ieniając przy biciu w dzwony, zapaliw szy i zgasiw szy św iece, a w resz cie rzucając je na ziem ię. Tak długo pow yższe w ykonujcie, póki nie bę dziecie m ieli innego polecenia. Dan w K rakowie, 14 grudnia roku P a ń sk ie go 1546.
Pod nasizą pieczęcią. Tenże popra wił.
Pieczęć opłatkowa: W środku w yobrażenie krzyża na postum encie bez górnego ram ienia (jest to herb Porębskich Kornicz). W otoku trudno czytelny napis:
P etrus P orem bski cano[nicusJ C racovien sis.
Na odwrociu:
p i s m o в
(posp ieszn e i trudno czytelne)
Anno quo infra die vero d iv i Tho- m ae [21 XII] f[esto ] etc. (?) Ego Iohan- nes vicarius in Magna C a zym yrza exe- cutus sum praesens m andatum , p er sonas infrascriptas b inscripsi in m etri- cam aggravatoru m ad declarand[um ] c iu xta vim et m andata praesentis pro cessus.
p i s m o с
Anno quo intro die M artis m ensis D ecem bris [wtorek, 21 XII ?]. Ego
Franciscus vicarius in Bobin executus
Na odwrociu:
p i s m o в
W roku jak w yżej, w dniu zaś św iątecznym św. Tomasza itd. Ja, Jan, w ikary w W ielkiej Kazim ierzy, w y k o nałem pow yższe polecenie; w yżej w y m ienione osoby w pisałem do m etryki w yklętych w celu obw ieszczenia, w e dług m ocy i nakazów obecnego proce su.
p i s m o с
W roku jak w yżej, w e w torek w grudniu. Ja, Franciszek, w ikary w Bobinie, w ykonałem pow yższe
po-7 Wyroku in contumaciam przeciwko Rejowi w aktach oficjalskich P oręb skiego nie odnaleziono.
K l ą t w y przeciw ko Rejowi 2 2 1
sum praesens m andatum , quia gene rosum dom in u m N icolaum R ey et eius incolas in eadem in m etricam aggra- v a to ru m inscripsi et eosdem in facie Ecclesiae ad audienda populo cum ula- to den u n tiam et den u n tiare curabo p ro u t in m andatis.
Notatka na dole strony: P I S M O D
A g g ra va tio gr 2; ad C azim irza g r 6 ; ad B obin gr 1 (denarii) 9. a a d o p i s a n e n a m a r g i n e s i e z a m i a s t s k r e ś l o n e g o : S t a n o v í c e b s k r e ś l o n o n a s t ę p n i e s ł o w a : v i d e l i c e t l a b o - r i o s o s i n c o l a s v i l l a e S l a n o v i c z e c s ł o w o s k r e ś l o n e
lecenie, gdyż w pisałem urodzonego pa na M ikołaja Reja i jego m ieszkańców w tej samej [wsi] do m etryki w y k lę tych i ogłoszę ich oraz zatroszczę się o ogłoszenie w obliczu gm iny kościel nej w obecności ludu zgromadzonego na w ysłuchanie, jak w poleceniach. Notatka na dole strony:
P I S M O D
K lątw a gr 2; [posłańcowi] do Ka zim ierzy gr 6; do Bobina gr 1 [dena rów] 9.
P I S M O E
P etru s P orem bski canonicus et offi- cialis generalis C racoviensis. Honoran- ld is] v iris vicariis in B obyn et Magna C azim irza ceterisqu e p raesen tiu m te nore req u iren [d is] salu tem in Domino. M andam us vo b is sub excom m unicatio- nis poena, quatenus ad in stan tiam v e - nerabilis capitu li ecclesiae collegiatae Sanctae A nnae C rac[oviae] personali te r accedentis a generosum , n obilem ас laboriosos N icolaum R ey haeredem et b fa cto rem ac incolas et cm ethones villa ru m Slan ovicze et B obyn vobis n om in an [dos], quorum nom ina et cognom ina a tergo praesen tiu m volu - mus habere d escrib en [d a ], m oneatis et requ iratis. Quos et nos praesen tiu m tenore requ irim u s et m onem us, u t in fra sex dies v e stra m huiusm odi m oni- tion em im m ed ia te se q u e n c e s], quos ipsis pro om nibus dilation ibu s term i- noque p erem p to rio ac te rtia canonica m onitione p ro x im a praefigim u s e t assi- gnam us, qu in decem florenos pecuniae num eri e t m on etae Polonicalis census
P I S M O E
Piotr Porębski, kanonik i oficjał generalny krakowski. Czcigodnym m ę żom, w ikarym w Bobinie i W ielkiej Kazim ierzy i innym objętym treścią obecnego pisma pozdrowienie w Panu. Nakazujem y w am pod karą ekskom u niki, abyście, na instancję w ielebnej kapituły kościoła kolegiackiego Sw. A nny w K rakowie w ystępując, osobi ście upom nieli i przestrzegli urodzone go, szlachetnego i pracowitych: Miko łaja Reja, dziedzica, i [jego] rządcę oraz m ieszkańców i km ieci w si Słono- w ice i Bobin, znanych wam , których im iona i nazwiska chcem y m ieć w yp i sane na odwrooiu tegoż pisma. I m y treścią niniejszego pism a przestrzega m y i upom inam y ich, aby w ciągu 6 dni bezpośrednio następujących po tym w aszym upom nieniu — które ustalam y i w yznaczam y im na w szel kie odroczenia i jako term in zaw ity oraz jako trzecie, ostateczne kano niczne upom nienie — dali, przekazali, w płacili 15 złotych w pieniądzu liczby
2 2 2 Zofia Kłosińska, W acław Urban
annui pro ratha e t festo N a tivita tis D om ini [25 XII] proxim e p raeterito solvere n eglect [os] den t, tradant, sol va n t obligationique suae anno proxim e p ra eterito die tredecim a m ensis Ia- nuarii 8 ad acta reve re n d i dom ini A n - dreae C za rn k o w sk i9 tunc sede vacante adm in istratoris Cracoviensis factae pareant realiter et in ejfectu . V eru m si se in praem issis gravatos senserint, ex - tunc ipsos coram nobis Cracoviae u l tim a die praesentis v e stra e m onitionis, si fu e rit iuridica alias prim a die iu ri- dica extu n c im m ediate sequenti, legi tim e com pareant, allegaturi causas rationabiles, cur ad praem issa m inim e teneantur. A lioqu in si secus jecerin t, extunc nos ipsos C hristi nom ine in vo- cato excom m unicam us in D ei nom ine his in scrip[tis] c e t vo s sic excom m u- nicatos den u n ctietis et denunctiare c u r [ e tis jd viso tarnen a nobis pi’ius praesen tiu m robore. Tam diu praem is sa exequen[do], donee a nobis aliud habueritis in m andatis. D atum Craco viae die V Februarii anno 1547. N os tro sub sigillo.
Dopisek u dołu z lew ej strony:
P IS M O F
M oneantur denuo de m andato do m ini nob[iles] dom inus R ey ac suus in B obyn f a c to r 10 personaliter. In con- sistorio correctum .
i m onety polskiej czynszu rocznego, które zaniedbali zapłacić jako ratę na niedawno m inione św ięto Narodzenia Pańskiego, i by w yp ełn ili rzeczyw iście i skutecznie sw oje zobow iązanie uczy nione w ubiegłym roku, w dniu 13 m iesiąca stycznia, w aktach w ieleb nego pana Andrzeja C zam kow skiego, w ów czas adm inistratora krakow skie go przy nie obsadzonym stolcu [bisku pim ], Jednak jeśliby się czuli poszko dowani w tej sprawie, ted y niech zgodnie z prawem zjaw ią się u nas w K rakow ie w ostatnim dniu tego w aszego upom nienia, jeśli będzie to dzień sądow y, inaczej zaś w pierw szym dniu sądow ym bezpośrednio na stępującym , i m ają przedstaw ić roz sądne pow ody, dlaczego n ie zastoso w ali się do pow yższego. G dyby zaś inaczej postąpili, to m y w ezw aw szy im ię C hrystusow e ekskom unikujem y ich tym pism em w im ieniu Boga, a w y ogłosicie tak ekskom unikow a nych i postaracie się o ich ogłoszenie, jednakże po poprzednim zatw ierdze niu przez nas m ocy obecnego pisma. Tak długo pow yższe w ykonujcie, póki n ie otrzym acie od nas innego rozkazu. Dan w K rakowie, dnia 5 lutego roku 1547. Pod naszą pieczęcią.
D opisek u dołu z lew ej strony:
p i s m o f
Niechaj ponow nie będą osobiście upom nieni, w ed le polecenia pana [ofi cjała], szlachetny pan Rej i rządca jego w Bobinie. Poprawiono w konsystorzu.
8 Zobowiązanie Reja z 13 I 1546 drukuje Starnaw ski (Nowe materiały, dok. 3). 9 Andrzej Czarnkowski h. Nałęcz (1507—1562), kanonik gnieźnieński, scholastyk
katedralny krakowski, proboszcz kolegiaty WW. Świętych w Krakowie itd., w latach 1545—1546 adm inistrator diecezji krakowskiej, od 1553 r. biskup poznański; prałat zam ieszany w „bunt żaków ” 1549 r. Polski sło w nik bio
graficzny, Kraków 1938, t. IV, s. 216—217.
18 Może niejaki Paw eł, który był rządcą części Reja w Bobinie w r. 1549. Ma
teriały do biografii Mikołaja Reja z Nagłowic, wyd. Z. Kniaziołucki, „Archi
w um do D ziejów Literatury i Oświaty w P olsce”, t. VII, Kraków 1892, nr 465, 471 i 489.
K l ą t w y przeciw ko R ejow t 223
Pieczęć opłatkow a jak w poprzednim dokum encie. Na odwrociu z lew ej strony:
P I S M O G
1547. Ego G regorius in M agna Caz- m yrza vicariu s praesens m an datu m sum executus, personas intro contentas in m etrica m excom m unicatorum in- scrïbendo, v id e lic e t generosum dom i num N icolaum R ey haeredem in Sla novicze et km eton es in Slqnovice, v i delicet Ioannem Podo, Laurentium M acyek, N icolaum M aczyek, Paulum M aczek, A n d reá m M aczek iu x ta exi- gen tiam processus.
Na odwrociu z lew ej strony: P I S M O G
1547. Ja, Grzegorz, w ikary w W iel kiej Kazimierzy, w ykonałem pow yższe polecenie, w pisując w yżej w ym ienione osoby do m etryki w yklętych, m ianow i cie uradzonego рапа M ikołaja Reja, dziedzica na Słonowicach, i kmieci w Słonowicach, tzn. Jana Podo, Wa w rzyńca Maćka, M ikołaja Maćka, Pa w ła Maćka, Andrzeja Maćka, w edle w ym ogi procesu.
Podobnie z lew ej strony: P I S M O H
D ie S atu rn i X II m ensis M artii. Ego F e lix 11 com m endarius in B obyn prae sens m an datu m execu tu s sum , quia personas, v id e lic e t n obilem N icolaum R egy et facto rem eius ac cm etones in B obyn eius om neš, v id elicet C lem en- tem , M ath iam G ru dzyen , Iohannem Gorący, P h ilippu m B enek, Iacobum Benek, now i km yecz inscripsi om neš in m etricam excom m unicatorum iu x ta form ám praesen tis processus.
Podobnie z lew ej strony:
p i s m o н
W 9obotę, 12 m iesiąca marca. Ja, Feliks, komendarz w Bobinie, w ykona łem obecne polecenie, gdyż w pisałem w szystk ie osoby do m etryki w yklętych, tj. szlachetnego M ikołaja Reja i jego rządcę oraz w szystkich jego chłopów w Bobinie, m ianow icie K lem ensa, Ma cieja Grudnia, Jana Gorącego, Filipa Benka, Jakuba Benka, nowego k m ie cia, w ed le form y obecnego procesu.
Następne zapiski na środkowej szpalcie odwrocia :
p i s m o b i
( o w i e l e s t a r a n n i e j s z e o d p i s m a B , t a k ż e i d e n
t y f i k a c j a r ą k j e s t n i e p e w n a ) P I S M O B j
A nno quo intro je ria tertia. Ego W roku jak w yżej, w e wtorek. Ja,
Iohannes vicariu s in M agna K a zy m irza Jan, w ikary w Kazim ierzy W ielkiej, in te dom inicam Q uinquagesim am [15 w ykonałem obecne polecenie przed
II] execu tu s sum praesens m an datu m , niedzielą zapustną, gdyż upom niałem
11 Ks. Feliks Iwanowski, który 24 V 1547 r. w ydzierżaw ił oficjalnie od plebana bobińskiego Jana Zoleckiego m iejscowy kościół parafialny wraz z m ajętno ściam i i dochodami. Dzierżawa rozpoczęła się już faktycznie od 25 stycznia (dlatego 1 5 II Iw anow ski podpisał się Felix arendarius), była obliczona na 5 lat, a dzierżawca m iał płacić 24—30 grzywien rocznie. Ks. Feliks pochodził może ze szlacheckiej rodziny podlaskiej h. Łodzią. 13 V 1552 r. komendarzem w Bobinie był już niejaki Mikołaj. Arch. Kurii Metrop. w Krakowie, Acta
Officialia, t. 80, s. 489—491 (Arenda ecclesiae parochialis in Bobin); t. 83, s.
224 Zofia Kłosińska, W acław Urban
e quia m onui e person aliter km ethones de Slanow icze ł, v id elice t A da [m um ] 12 factorem et Paulum , A n dreám , Lau- ren tiu m , N icolaum nec non Iochannem Podo M a c zy eyk y iu x ta exigen tiam pro cessus.
P I S M O H
Die M artis X V m ensis Februarii. Ego Felix arendarius in B obyn prae sens m andatum executus sum perso n aliter intro contentas, v id e lic et no bilem dom inum N icolaum R ey non in ven i nec eius factorem adm onendos eos, tam en cm ethones eius m onui, v i delicet C lem entem , M athiam G ru- dzyen , Iohannem G orączy, P hilippum Benek, Iacobum B enek g ac term in ů m eis assignan[do] g iu x ta form am prae- sen tis processus.
P I S M O I
Anno D om ini 1547 die V eneris X X V F e b ru a rii13. D om inus in contu m aciam cm etonum m on itorů m a tergo praesentium descriptoru m pro term ino illis assignato non com parentium e t d audiefndum ?] solitu m m e r ito d totu m robu r p rä e se n tiu m d ipsosque in sen- ten tiam excom m unicationis incidisse decrevit ac eosdem in ecclesiis publice excom m unicatos denuntian[dos] m an- d a v it praesentibus notariis 14.
Iacobus de Jarosław subscripsit.
Notatka na dole strony: P I S M O D
M onitorium 2 gr 2 d[en arii] ; cur sor gr 6 ad C azim irza; item gr 1
osobiście km ieci ze Słonow ic, m iano w icie Adam a rządcę i Paw ła, Andrze ja, Wawrzyńca, M ikołaja oraz Jana Podo M aciejków, w ed le w ym ogi pro cesu.
P I S M O H
We w torek, 15 m iesiąca lutego. Ja, Feliks, dzierżawca [plebanii] w Bobi nie,' w ykonałem teraźniejsze polecenie osobiście w obec osób w yżej w yrażo nych, m ianow icie nie zastałem szla chetnego pana M ikołaja Reja ani jego rządcy, aby ich upom nieć, upom nia łem jednak jego km ieci, tj. Klemensa, M acieja Grudnia, Jana Gorącego, Fili pa Benka, Jakuba Benka, w yznaczając im term in, w edle form y obecnego pro cesu.
P I S M O i
Roku Pańskiego 1547, w piątek, 25 lutego. Pod nieobecność napom nianych kmieci, w ym ienianych na odw rocie do kum entu, nie stawaj ących w term inie im w yznaczonym i zw ykłym na au diencję, pan [oficjał] uznał za słuszną całą m oc niniejszego pisma oraz że ciż podpadli pod w yrok ekskom uniki; na kazał też ogłosić ich publicznie w ko ściołach jako ekskom unikow anych, w obecności notariuszy.
Jakub z Jarosław ia podpisał. Notatka na dole strony:
P I S M O D
U pom nienie 2 gr 2 [denary] ; posła niec do K azim ierzy gr 6; następnie do
12 W oświadczeniu z 2 III 1556 r. o złożeniu pozwu na instancję kolegiaty Św. Anny są aż dwie osoby, które można by identyfikow ać z o 10 lat w cześ
niejszym rządcą: ważniejszy od innych kmieć Adam oraz faktor Wiącek.
Materiały (Kniaziołucki), nr 625.
13 Aktu dotyczącego interesującej nas sprawy nie odnaleziono pod tą datą w krakowskich Officiałiach, Episcopaliach i Vicarialiach.
14 W drugiej połow ie lutego 1547 r. jako sekretarze (notarii) oficjała Porębskie go w ystępow ali Jan Sloszek ze Żnina, Maciej S ław ecki i w łaśn ie autor po wyższej zapiski Jakub z Jarosławia — Arch. Kurii Metrop. w Kr., Acta
K l ą t w y przeciw ko Rejo wi 225
[den.] 9 ad ВоЪуп; ite m a robore m o- Bobina gr 1 [denarów] 9; następnie od dernarum [?]; item cursori ad Cazi- nadania m ocy obecnem u pismu; dalej m irza et Bobin gr 1 [den.] 9. posłańcowi do Kazim ierzy i Bobina
gr 1 [denarów] 9. a w t e k ś c i e : a c t e d e n z e s k r ó t e m . b w t e k ś c i e w o l n e m i e j s c e n a 2 w y r a z y . c t e k s t w y r w a n y , b r a k о к . 1 w y r a z u . p d z i u r a . e — e t e k s t w y b l a k ł y . f p r z e k r e ś l o n e : i u x t a . ë —g w i e r s z t r u d n o c z y t e l n y z p o w o d u z ł o ż e n i a .
226 Zofia Kłosińska, W acła w Urban АНАФЕМЫ РЕЮ Последние работы показали, что большая часть материалов к биографии „отца польской литературы” Миколая Рея из Нагловиц остаётся ещ ё в рукопи сях. Издатели публикуют здесь только два особо интересных оригинальных акта из Архива Ягеллонского университета в Кракове. Это анафемы от 14 XII 1546 и 5 II 1547 гг., которым был предан писатель и его челядинцы из Бобина и Слоновиц (юг Келецкого воеводства) по делу, связанной с Университетом Краковской коллегиаты Св. Анны. Поводом было невыполнение Реем долговых обязательств по отношению к этому учреждению. Документы, уснащ ённые множеством тогдашних приписок, наглядно показы вают механику церковного проклятия, а такж е отношение симпатизировавшего Реформации поэта к церкви. Интересно показаны такж е в документах низший приходский клир и челядинцы Рея.
ANATHEMAS AGAINST REY
Recent studies have shown that a large proportion of m aterial for a biography of the “father of Polish literature” are still left in manuscripts. Only two particularly interesting original documents from the A rchives of the Jagiellonian University, Cracow, are here published. These are anathem as of 14 December 1546 and of 5 Fe bruary 1547 pronounced against the w riter and his lieges from the villages of Bobin and Słonowice (Southern Kielecka Land) at the instance of St. Ann Collegiate Church, Cracow, which was associated w ith the University. The anathemas were occasioned by R ey’s failure to m eet his obligations to that institution. These docu ments, w ith m any contem porsry insertions affixed, vivid ly exem plify the m eans by w hich excom munication w as brought about as w ell as the poet’s (sympathizing with Reformation) attitude towards the Church. The sources also absorbingly disclose the parish lower clergy and R ey’s lieges.
