Edward Olszewski, Henryk Majecki
"Początki władzy ludowej na
Białostocczyźnie (1944 - 1947),
Henryk Majecki, Lublin 1969 :
[recenzja]
Rocznik Lubelski 14, 262-264
262 R E C E N Z JE , N O T Y I S P R A W O Z D A N IA
H en ry k M a j e с к i: P oczątk i w ładzy lu d o w ej n a B ialostocczyźnie (1944—1947). L u b lin 1969, s. 176 nlb. 8, 18 tabel, zdjęcia
P ra c a H. M ajeckiego dotyczy podstaw ow ych problem ów k sz ta łto w a n ia się w ła dzy ludow ej w la tac h 1944— 1947 n a te re n ie w ojew ó d ztw a białostockiego. W ojew ódz tw o przechodziło specyficzne k o leje losów w ok resie w o jn y i okupacji, w iele sw oi stych problem ów m iało w ok resie w alk i o zdobycie i u trw a le n ie w ładzy. N a specyfikę w głów nej m ierze w płynęły: sk ład narodow ościow y (Polacy, B iałorusini, L itw in i), w łączenie w iększości B iałostocczyzny w la ta c h 1939—1941 do ZSRR, a części do P ru s W schodnich, b ra k w k o n sp irac ji P P R , G L i A L oraz b ardzo słabe w ykształcen ie się lew ego sk rzy d ła obozu prolondyńskiego — SL „R och” i BCh, specyficzne w a ru n k i gospodarcze.
O m aw iane zag ad n ien ia a u to r p rze d staw ił w trze ch rozdziałach:
Powstanie wła
dzy ludowej; Realizacja reformy rolnej; Walka o utrwalenie władzy ludowej.
P ra c a o p a rta zo stała o k ilk a n aście arch iw ó w c e n tra ln y c h i terenow ych, w y d aw n ic tw a źró dłow e, opracow ania, w spom nienia, re la c je i prasę. B ardzo pobieżnie om ów iono sy tu a c ję gospodarczą, p o m ijają c w zasadzie w szystkie in n e zag ad n ien ia (przem ysł, zw iązki zaw odow e, o rg an iz ac je społeczne, ZSCh, ZMW „W ici”, ZWM, OMTUR). P ra c a d o starcza w ielu ciekaw ych m a te ria łó w źródłow ych i w y ja ś n ia lu b p o d ejm u je p róbę analizy k ilk u problem ów .T ru d n o zgodzić się z p rz y ję tą w trze cim rozdziale ce zu rą czasow ą drugiego po d rozdziału (luty 1945 — koniec 1945). U w zg lęd n iając specyfikę B iałostocczyzny, s tw ie r dzić należy, że n ie w y zn aczają ta k ic h ra m czasow ych an i rozw ój sy tu a c ji politycznej, an i ekonom icznej, a tym b ard z iej m iędzynarodow ej. D ziałan ia w o jen n e w yznaczyły ram y czasow e pierwszego- o k resu — 22 V II 1944 do X II 1944 (211 1945). W ty m też okresie zam yka się rea liz a c ja refo rm y ro ln ej w y b ieg ając czasowo do m a rc a 1945 r. n a te re n ac h w yzw olonych w styczniu 1945 r. (większość pow. G rajew o, znaczna część pow. Łom ża oraz część pow. S u w a łk i i A ugustów ). C ezury te słusznie zastoso w an o w dw óch pierw szych rozdziałach. N ato m iast w rozdziale trzecim n ależało za stosow ać podokresy:
II 1945 — V I 1945. O kres R ządu Tym czasowego. B ra k opozycji legalnej.
VI 1945 — V I 1946. Z m ia n a sy tu a cji w ew n ętrz n ej i zew n ętrzn ej po p o w stan iu Tym czasow ego R ządu Jedności N arodow ej. P o w stan ie P SL i R eferendum .
V II 1946 — I 1947. D ecydujący o k res w alk i z opozycją. W ybory.
P rz y jęc ie ra m czasow ych II 1945 — koniec 1945 r. spow odow ało, że a u to r n ie w yeksponow ał zm iany sy tu a cji politycznej zarów no w ew n ętrz n ej, ja k i m ięd zy n aro dow ej po u tw o rze n iu TR zJN . N ie o d n ajd u jem y w p racy m om entu, w k tó ry m rodzi się i rozpoczyna działalność PSL.
Budzi ta k że pow ażną w ątp liw o ść ty tu ł podrozdziału drugiego w rozdziale I —
Powstanie organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego.
O m ów ionetu zostały: M iejska R a d a D elegatów L u d u P racu ją ce g o w B iałym stoku, W ojew ódzka R ad a N arodow a, te re n o w e ra d y narodow e, W ojew ódzki i p ow iatow e UBP, MO i W P. Należy się zgodzić, że w p ierw szym rzędzie były to o r g a n y w ł a d z y p a ń stw o w ej. Ich pow stan ie i p rzy jęcie przez nie w ładzy było zasadniczym pro b lem em rew o lu c ji lu d o w o-dem okratycznej w Polsce. R ady N arodow e łączyły początkow o fu n k cje o rganów sam orządu, a d m in istra c ji i w ładzy, ale były one pom yślane głów nie ja k o organy w ładzy i ta k im i sta ły się w dalszym rozw oju. N ie m a całkow icie w ą tp li wości, że w pełni i od sam ego początku o rg an a m i w ładzy były U BP, MO, ORMO,
R E C E N Z JE , N O T Y I S P R A W O Z D A N IA 263
WP. S tąd też ty tu ł podrozdziału p ow inien otrzy m ać b rzm ienie:
Powstanie organów
władzy, administracji...
Ze w zględu n a słaby rozw ój P P R n a Białostocczyźnie, a jeszcze słabszy p a rtii sojuszniczych (PPS, SL, SD), a u to r ro zp raw y zn alazł się w tru d n e j sy tu acji przy a n a liz ie k sz ta łto w a n ia się w ładzy ludow ej. W ty c h w a ru n k a c h dużą rolę o d eg rała — słusznie pod k reślo n a przez a u to ra — pom oc k a d ro w a u d ziela n a przez К С P PR , PK W N , ND WP. Pom oc ta nie rozw iązu je je d n a k całości problem ów . W ydaje się, że w p rzy p a d k u Białostocczyzny nie m ożna sobie pozw olić p rzy o p raco w y w an iu zagad n ie n ia p o w sta n ia w ładzy ludow ej n a pom inięcie w p ływ ów i roli zw iązków zaw odo w ych, Z w iązku Sam opom ocy C hłopskiej i chociażby ZWM z o rg an iz ac ji m łodzieżo w ych. Były one w szędzie so jusznikiem B loku D em okratycznego, sta n o w iły tr a n s m isję m yśli d em okratycznej do m as i zbliżały je do w ład zy ludow ej. Być m oże w sy tu a cji tego regionu dźw igały pow ażny ciężar p ra c y ? P rz y ta k im układ zie sił poli tycznych, ja k n a B iałostocczyźnie, pow ażn ą rolę odgryw ały UBP, MO, ORMO i WP, nie tylko w zw alczaniu zbrojnego podziem ia, ale i w pracy p o lityczno-propagando w ej. T ym organom i ich działalności należało pośw ięcić w ięcej m iejsca.
W odniesieniu do n ie k tó ry ch drobn iejszy ch sp ra w m am rów n ież k ilk a uw ag krytycznych. N a s. 26 a u to r pisze: „N a uw agę zasługuje fak t, że a k c ja o rganizow ania ra d n arodow ych n ie n a p o ty k ała w te re n ie n a żadne pow ażniejsze tru d n o ści [...]”. W arto byłoby prześledzić czy p rzy p ad k iem o rgany D eleg atu ry nie u ja w n ia ły się jako R ady N arodow e, albo też nie tw orzyli ich ludzie zw iązani z u g ru p o w a n ia m i p ro - londyńskim i. N a innych te re n ac h P olski L u b elsk iej ta k ie w ypadki były.
W ta b e li 4 (s. 47) nied o k ład n ie obliczono p ro ce n t gospodarstw w ym agających u p ełn o ro ln ien ia (37,3), gdy su m a gospodarstw do 2 h a (9,1%) i gosp o d arstw 2—5 ha (28,3%) d a je 37,4%. P odobnie w ta b eli 5 (s. 48) p ro ce n t zespołów roln y ch d la całego w ojew ództw a po zsum ow aniu poszczególnych g ru p w ynosi tylk o 99,5%. W ta b e li 8 (s. 77) podano, że p rze jęto gospodarstw opuszczonych 44155,17 ha. W y jaśn ien ie do zestaw ien ia (s. 73) nie po d aje w pełni, co zrobiono z resz tą a re a łu — 27 920,72 ha. W ta b e li 9 (s. 78) nie podsum ow ano danych. N a s. 119 a u to r pisze, że przyjęcie p ro pozycji w ejścia do bloku w yborczego P S L uzależniało od p rzy z n an ia m u 70% m a n datów , tym czasem w iadom o, że od rozm ów m oskiew skich, po k o n feren c ję w Ja łcie
(II 1945 r.) aż do w yborów M ikołajczyk dom agał się 75% m andatów .
„S tronnictw o P ra sy n a te re n ie w o jew ództw a białostockiego — pisze a u to r — w odróżnieniu od innych regionów k ra ju , zajm ow ało opozycyjne stan o w isk o w sto su n k u do w ładzy lu d o w ej” (s. 123). P odobnie było w całym k ra ju , a np. n a Rze- szowszczyźnie stanow isko to było niekiedy b ard z iej w rogie niż PSL.
P rzechodząc do sp ra w w arsztato w y c h należy stw ierdzić, że zn a jd u je m y tu k ilk a niedociągnięć. W w ykazie źródeł i b ibliografii pod lite rą D (
Wydawnictwa źródłowe)
i pod lite rą E (
Opracowania
) um ieszczono ró w n ież w spom nienia, k tó re należało w yodrębnić w oddzielnym w ykazie. S ą to w sp o m n ien ia n astęp u jący c h auto ró w : W. Bąk, L. Borkow icz, E. O rłow ska Wwatce o władzę ludową na Białostocczyź
nie
— p ra c a zbiorow a, M. G n atow skiKomuniści Białostocczyzny.
W w ykazie opraco w ań najczęściej p odajem y w y k o rzy stan ą w p rac y lite ra tu rę . A u to r pod ał 85 pozycji, z czego w przypisach o d n ajd u jem y tylk o 31. Być m oże w ykaz należy tra k to w a ć jako lite ra tu rę przedm iotu, ale w ów czas należałoby go uzupełnić. W zw iązku z tym , że a u to r ko rzy stał z szeregu arch iw ó w nieu p o rząd k o w an y ch bąd ź bez paginacji, w ze społach należało podaw ać ty tu ł d okum entu. W w iększości przy p ad k ó w a u to r stoso w a ł tę zasadę, w w ielu je d n a k od niej odchodził p o d ając tylk o zespół, bąd ź pozycję d ru k o w a n ą bez strony, np. s. 24 — p rzypis 45; s. 25 — p rzy p is 46, 47; s. 26 — przy pis 49; s. 28 — przypis 56; s. 59 — przypis 44; s. 67 — p rzy p is 74; s. 72 — przypis 94; s. 97 — przypis 62; s. 129 — przypis 173.264 R E C E N Z J E , N O T Y I S P R A W O Z D A N IA
W ydaje się, że n iezależnie od p racy H. M ajeckiego zachodzi jeszcze p o trzeb a dalszych pogłębionych b a d a ń n ad p o czątkam i w ładzy lud o w ej w w oj. białostockim . P ra c a d o starcza w ielu m a teria łó w , ro zw ią zu je n ie k tó re problem y, u k az u je tru d n o ści pierw szych la t w ład zy ludow ej, ale n ie w y czerp u je r e je s tru w ażnych sp ra w tego okresu.
Edward Olszewski
Is to rija ju in y c h i zap ad n y ch S ław ian.
Red. I. M. B i e l a w s k a j a , I. A. W o r o n k o w , W. G. K a r a s i o w , I. W. S o z i n M oskw a 1969, s. 535
R adziecka n a u k a h isto ry c zn a oprócz b a d a ń w łasn ej przeszłości k ie ru je ju ż t r a dycy jn ie sw o je za in te re so w an ia k u h isto rii p a ń stw i naro d ó w słow iańskich. W y sp e cja liz o w a n ą w ty m za k resie p lacó w k ą n au k o w o -b ad aw czą je st In s ty tu t S łow iano- z n a w stw a i B a lk a n isty k i A kadem ii N au k ZSRR, k tó ry szczyci się pow ażnym i osiągnięciam i nau k o w y m i i ścisłą w sp ó łp rac ą z h isto ry k a m i poszczególnych krajó w , w ty m ta k ż e z h isto ry k a m i polskim i. W o sta tn ic h la ta c h coraz w y ra źn iej p ro b lem a ty k a k ra jó w słow iań sk ich z n a jd u je się n a w arsztac ie histo ry k ó w skupionych w poszczególnych k a te d ra c h uniw ersy teck ich , a zw łaszcza w k a te d ra c h południow ych i zachodnich S łow ian w M oskw ie, K ijow ie, C harkow ie, M ińsku, L w ow ie i innych ośrodkach. W yrazem ty c h rosnących z a in te re so w ań i działalności n au k o w ej i d y d a k tycznej są organ izo w an e system aty czn ie k o n feren c je n au k o w e z udziałem uczonych z innych p a ń stw *. S p o tk a n ia te służą nie tylk o w y m ian ie poglądów n a w ażne p ro blem y n aukow o-badaw cze, lecz ró w n ież m a ją n a celu doskonalenie m etod n au c za n ia h isto rii poszczególnych naro d ó w słow iańskich. W ty m za k resie n a u k a rad z iec k a i stu d en ci sla w isty k i odczuw ali b ra k system atycznego w y k ła d u z zak resu historii, naro d ó w słow iańskich. N ie m ogła te j pow ażnej lu k i zapełnić coraz liczniejsza lite r a tu r a m o n ograficzna czy o p rac o w a n ia podręcznikow e poszczególnych k rajó w . Tę d o tk liw ą lu k ę w y p ełn ia w y d an y o sta tn io podręcznik, k tó rem u pośw ięcone są te uw agi, odnoszące się głów nie do rozdziałów , dotyczących dziejów naszego narodu.
P o d ręczn ik je s t zatw ierdzony przez m in iste rstw o szkolnictw a wyższego i p rze znaczony d la stu d e n tó w W ydziałów H istorycznych u n iw ersy te tó w ZSRR. O praco w a ny został przez praco w n ik ó w K a te d ry H isto rii P o łudniow ych i Z achodnich S łow ian u n iw e rsy te tu w M oskw ie. R e d ak c ja spoczyw ała w w y traw n y ch ręk a c h prof, d r I. M. B ielaw sk iej i doc. d r I. A. W oronkow a — k ie ro w n ik a w sp o m n ia n ej k ated ry , cenionych znaw ców h isto rii Polski. Do p rac y n a d podręcznikiem w ciągnięto rów nież h isto ry k ó w z inn y ch u n iw ersy te tó w Z w iązku R adzieckiego oraz p racow ników in sty tu tó w naukow ych w M oskw ie.
W e w stę p ie red a k to rz y słu szn ie z w ra c a ją uw agę, że stu d io w a n ie h isto rii p o łu d niow ych i zachodnich S łow ian m a bardzo duże znaczenie, albow iem „ k ra je i n arody słow iańskie odegrały w aż n ą rolę w ro zw o ju dziejow ym Europy. W niosły one po w ażny w k ład do sk a rb n ic y św iato w ej k u ltu ry i n a u k i”. P o d ręczn ik w zam yśle a u to ró w przeznaczony je st d la „w ykładow ców i stu d e n tó w uniw ersy tetó w , in sty tu tó w 1 Zob. A. K o p r u k o w n i a k
