Z problematyki kosztów procesu cywilnego : (dokończenie)

Mieczysław Piekarski, Marian

Wilewski

Z problematyki kosztów procesu

cywilnego : (dokończenie)

Palestra 11/2(110), 36-46

1967

MIECZYSŁAW PIEKARSKI I MARIAN WILEWSKI

Z problematyki kosztów procesu cywilnego

(dokończenie)

V . K O S Z T Y P R O C E S U Z W I Ą Z A N E Z U D Z I A Ł E M P R O K U R A T O R A W S P R A W I E

U n o rm o w a n ie w d.k.p.c. k w e stii p onoszenia kosztów p ro cesu zw iązanych z u d z ia ­ łem p ro k u ra to ra w sprawrie n a s u w a ło zastrzeżen ia. P od rzą d em bo w iem a rt. 98 § 2 i 107 d.k.p.c. p r o k u ra to r b y ł „zró w n a n y ” co do zw ro tu kosztów p ro ce su z a d w o ­ k a ta m i, a za te m m ógł żądać zw ro tu kosztów p ro ce su zw iązanych ze sw ym ud ziałem w sp raw ie , n a to m ia st stro n y nie m ogły żądać z w ro tu kosztów p ro ce su spow odow a­ n y c h w y stą p ien iem p ro k u ra to ra .

O becnie a rt. 106 k.p.c. stan o w i, że u d ział p r o k u ra to r a w s p ra w ie n ie u z a sa d n ia zasą d zen ia z w ro tu kosztów p ro ce su an i n a rze c z S k a r b u P a ń stw a , an i od S k a rb u P a ń stw a . R o zw iązanie to u su w a n ieró w n o ść stro n w dziedzinie kosztów procesu, nie za leż n ie od fo rm y u d ziału p ro k u ra to ra w sp ra w ie (art. 7, 59 i 60 k .p .c .).30 N a le ­ ży je d n a k dodać, że ro zw iązan ie to nie dotyczy sy tu a cji, gdy w sp ra w ie stro n ą je s t S k a rb P a ń stw a , a p r o k u ra to r działa w n ie j ja k o o rg an p ań stw o w e j je d n o stk i ■organizacyjnej, z k tó re j d ziałaln o ścią w iąże się dochodzone roszczenie, lu b ja k o

je d n o s tk a n a d rz ę d n a (a rt. 67 § 1 k .p .c .)31.

W św ie tle zasad y p ra w n e j u ch w a lo n e j p rzez S ąd N ajw yższy w sk ła d zie 7 sę ­ dziów w d n iu 10.IX.1962 r . 32, w sp ra w ie p rze ciw k o S karb o w i P a ń s tw a o zw o ln ie­ n ie od z a ję c ia dokonanego w try b ie u sta w y z d n ia 21.1.1958 r. o w zm ożeniu ochrony m ie n ia społecznego p rze d szkodam i w y n ik a ją c y m i z p rz e stę p s tw a S k a rb P a ń stw a re p re z e n to w a n y je s t — co d o zab ezpieczenia grożącej grzy w n y — przez p r o k u r a ­

to ra i w te d y n ależ y m u s ię z w ro t ko sztó w p ro ce su ta k ja k stro n ie .

V I . K O S Z T Y W S P Ó Ł U C Z E S T N I C T W A W S P O R Z E

1. W spółuczestnictw o w sporze n a s u w a p o trze b ę u n o rm o w a n ia k w e stii kosztów p ro cesu z n im zw iązanych. Otóż a rt. 105 k.p.c. u trz y m u je re g u łę o b arc zając ą w sp ó ł­ u cz estn ik ó w sp o ru zw ro te m kosztów procesu w częściach ró w n y ch , c h y b a że w sp ó ł­ uczestnicy co do isto ty siprawy ponoszą odpow iedzialność so lid a rn ą ; w ów czas sąd m u si w łożyć n a n ic h so lid a rn y obow iązek z w ro tu kosztów pro cesu . Je ż e li w sp ó ł­ uczestn icy n ie ponoszą odpow iedzialności so lid a rn e j co do isto ty spraiwy, a co do u d z ia łu k ażd eg o z n ic h w sp ra w ie zachodzą znaczne różnice, s ą d m oże nak a za ć z w ro t kosztów procesu odpow iednio do u d ziału k ażdego z n ic h w sp ra w ie (art.

105 k.p.c.). ,

Od jednego pism a w sp ó ln ie w niesionego do są d u p rz e z k ilk u w spółuczestników m a te ria ln y c h ipobiera się jed en w pis, g dyż w pis te n n ależ y się od w arto śc i p rz e d ­

30 J . K r a j e w s k i , o p . c i t . , s . 60 1 61. 31 B M S n r 4 Ti 1965 r . , s . 15.

N r 2 (110) P ro b le m a ty ka k o sztó w procesu c yw iln eg o ₃₇

m io tu sp o ru nie za leż n ie od tego, ile osób w nosi d o są d u pism o pow odujące obo­ w ią z e k uiszczen ia w p isu M.

W ra z ie w y g ra n ia s p ra w y przez w sp ółuczestników z a stą p io n y ch przez jed n eg o a d w o k a ta s ą d p rz y z n a je im z w ro t kosztów a d w o k a ck ic h w w ysokości jed n eg o w y n ag ro d ze n ia należn eg o a d w o k a to w i34.

2. W orzeczeniu z dn. 1.VI.1965 r. I P Z 34/65 (OSN CP 1966 r. poz. 27 i O S P iK A 1966 r. poz. 61) S ąd N ajw yższy w y ra z ił pogląd, że są d m oże p rzy z n ać z w ro t k o sz­ tó w p o stę p o w an ia osobom w ym ien io n y m w ad liw ie przez pow oda ja k o s p a d k o b ie r­ cy pozw anego, g d y w y k a z a ły one, że n ie dziedziczą p o pozw anym ; sąd o d d a la w ów czas w n io sek o p o d ję c ie przeciw ko n im — ja k o n astęp c o m pozw anego — p o stęp o w an ia. S ąd N ajw yższy u zn a ł, że n ależ y ty m osobom p rzy z n ać zw ro t k o sz ­ tó w te g o p o stę p o w an ia , chociaż n ie są one stro n ą w p rocesie i w tym charakterze- sp raw y nie w y g ra ły . W p raw d zie z a rt. 98 § 1 k.p.c. n ie w y n ik a, by s tro n a p rz e g ry ­ w a ją c a b y ła zo bow iązana d o z w ro tu kosztów podm iotow i, k tó r y n ie je s t s tr o n ą procesow ą, je d n ak ż e w e w zm ian k o w an y m w yżej o rzeczen iu podano, że o b o w iąz ek te n istnieje, gdyż w p ew n y ch sy tu a c ja c h zarów no u p ra w n ie n ie , ja k i o bow iązek co d o zw ro tu ko sztó w dotyczyć m oże — p o za stro n a m i — ta k ż e in n y c h osób (a rt. 107 ii 110 k.p.c.), a k r y te r iu m p rz y ocenie u p ra w n ie ń i o b ow iązków w za k re sie k o sz­ tó w sta n o w i ta k ż e z a sa d a słuszności (art. 102 k.p.c.).

P rzytoczony w yw ód bud zi p o w aż n e w ątp liw o ści, gdyż a rt. 98 § 1 k.p.c. n ie m ó w i o „ s tro n ie ” p rze ciw n ej, a ty lk o o p rzeciw niku. D lateg o z w ro t k asztó w p ro c e su należy się p rze ciw n ik o w i, chociażby n ie b y ł stro n ą , gdy is tn ie ją p o d sta w y do p rz y ­ z n a n ia m u z w ro tu ty c h kosztów . P o n a d to w św ie tle a r t. 180 p k t 1 k.p.c. są d — d la u z n a n ia osób w ez w a n y ch w m ie jsc e pozw anego do u d z ia łu w procesie — n ie b y ł w ła d n y badać, czy są o n e sp a d k o b ierca m i pozw anego. B a d an ie ta k ie p rze w id y ­ w a ł a rt. 185 i§ 1 d.k.p.c. N ato m ia st art. 180 p k t 1 k.p.c. n a k a z u je sąd o w i p o d ją ć p o stę p o w an ie z chw ilą w sk a z a n ia n astęp c ó w p ra w n y c h zm arłego. Je że li w sk az an ie ich o k aże się w adliw e, m o ż n a to n a p ra w ie przez w ez w a n ie w łaściw y ch osób w m y śl a rt. 194 § 1 i 2 'k.p.c., k tó r y p rz e w id u je p rzy z n an ie osobie niesłusznie poz­ w a n e j zw ro t ko sztó w p ro c e su p rz y jej zw o ln ien iu od u d z ia łu w sp raw ie. P o n a d to z a rt. 102, 1107 i 110 k.p.c. n ie w y n ik a, b y m o żn a b y ło p rzy z n ać z w ro t ko sztó w p ro ­ cesu osobie trz e c ie j n ie w y m ie n io n ej w ty c h p rze p isac h . P rz e p isy te m a ją c h a r a k te r w y ją tk o w y , n ie p o d le g ają w ięc w y k ła d n i ro zszerzającej.

3. W orzeczeniu z d n ia 16-X.1965 r. I P Z 26,<65 35 S ąd [Najwyższy odm ów ił u cz est­ n ik o w i p rocesu p ra w a do żą d a n ia od drugiego w sp ó łu czestn ik a, w ystęp u jąceg o po te j sam ej stro n ie , z w ro tu kosztów procesu, k tó re zo stały w y w o łan e jego n ie su m ie n ­ n y m lu b oczyw iście n ie w łaśc iw y m postępow aniem .

M. P ie k a rs k i w k ry ty cz n ej glosie do tego o rzeczenia zarzucił, że za w iera ono n ie u za sad n io n e zacieśnienie zasięgu a rt. 103 § 1 k.p.c. P rz e p is te n p ozw ala s ą ­ dow i — n iezależnie o d w y n ik u sp ra w y — w łożyć n a stro n ę lu b in te rw e n ie n ta obo­ w iąz ek z w ro tu kosztów w y w o łan y ch ich n ie su m ie n n y m lu b oczyw iście niew łaściw ym postępow aniem . P rz e p is te n n ie w sk az u je , k o m u sąd m oże przyznać zw rot ta k ic h kosztów , i u s ta n a w ia p o trz e b n ą sa n k cję w obec stro n y lu b in te rw e n ie n ta , nie sto s u ­

33 P o r . o r z e c z . S N z d n . 2 8 .X .1963 r. I I C Z 85/63 (O S N C P , 1964 r. p o z . 166). N a t o m i a s t p r z y p r z e d m i o t o w e j k u m u l a c j i r o s z c z e ń p o b i e r a s i ę w p i s o d k a ż d e g o z e s k u m u l o w a n y c h r o s z c z e ń — p a t r z , o r z e c z . S N z d n . 2 .X II.1 9 5 9 r . 2 C O 10/59 ( O S P i K A 1960 r . p o z . C 329). 34 P o r . u c h w a ł ę s k ł a d u 7 s ę d z i ó w S N z d n . 2 0 .X II.1 9 6 3 r . I I I P O 17/63 ( O S N C P 1964 r . p o z . 107: O S P i K A 1964 r . p o z . C 190). 35 O g ł. W N P 1966 r . n r 5 , S . 673—675.

38 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i , M a r i a n W i l e w s k i _{N r 2 (110)}

ją c y c h się do dyscypliny p ro c e s o w e j36. P o w in n i oni zw rócić koszty w yw o łan e sw o im n iew łaściw y m p o stęp o w an iem ty m w szy stk im uczestnikom , k tó rzy je p o ­ n ie śli, chociażby w sp ó łu czestn ictw o m iędzy n im i zachodziło po je d n e j stro n ie. W o m aw ian ej sp ra w ie zresztą ta k n ie było, gdyż p ie rw o tn i w spółu czestn icy sporu zn a le ź li się n a s tę p n ie po p rze ciw n y ch stro n a c h i toczyli spór.

4. W spółuczestnictw o k ilk u pozw anych m oże w y n ik ać z ż ą d a n ia so lid arn eg o z a są ­ d z e n ia od n ic h połączonego ro szc ze n ia dochodzonego pozw em — bez w zględu r.a to , czy so lid arn o ść z n a jd u je u za sa d n ien ie w p rze p isac h p ra w a m a te ria ln e g o . Je że li s ię okaże, że co do k tó reg o k o lw iek z pozw an y ch solid arn o ść d łu g u n ie istn ieje, lecz j e s t on obow iązany do uiszczenia dochodzonej pozw em należności bez obciążenia go obow iązkiem so lid a rn e j zap łaty , to sąd n ie m oże odm ów ić ro zp o z n an ia p o łą ­ czonego roszczenia, n a to m ia st pow in ien je zasądzić i oddalić pow ództw o co do ż ą ­ d a n i a so lid arn eg o z a s ą d z e n ia 37,

5. W e w szy stk ich sp raw ac h , w k tó ry c h stro n ą je s t osoba p o zo sta ją c a w zw iązku m a łż e ń sk im , a p rze d m io t sp ra w y dotyczy w sp ó łw ła sn o ści łą cz n ej w p o sta ci s k ła d ­ n ik a m a jątk o w e g o objętego do ro b k iem (w spólnością ustaw ow ą), konieczne je s t za- p o z w a n ie w sp ó łm a łż o n k a (art. 195 k.p.c.). W św ie tle bow iem orzeczenia SN z cln. 20.VI.1964 ,t . I CR 635/65 38 m ałżonkow ie są u cz estn ik am i koniecznym i w ta k im sp o ­

rz e ; z w ra c a ją oni koszty p ro cesu so lid a rn ie w m yśl a rt. 105 § 2 k.p.c.

6. W zw iązku z m ożliw ością podm iotow ego p rz e k sz ta łc e n ia p ro ce su (a rt. 194— 193 k.p.c.) w y ło n iła się k w estia, czy pow ód ponosi koszty p ro cesu w y w o łan e w ezw aniem p rz e z sąd z u rz ę d u do w zięcia u d z ia łu w sporze w c h a ra k te rz e pozw anego osoby nie zapozw anej p rz e z pow oda, tj. n ie objętej pozw em (a rt. 194 § 4, 195 '§ 2 i 198 k.p.c. o r a z a rt. 13 u sta w y z dn. 17 czerw ca 1959 r. o w spółodpow iedzialności m a ją tk o w e j p rac o w n ik ó w za n ie d o b o ry w p rze d się b io rstw a c h o b ro tu to w a ro w e g o )39.

Z d a rz a ły się ju ż w y p ad k i, że w b re w sprzeciw ow i pow oda sąd w ez w a ł do w zięcia u d z ia łu w sp ra w ie w c h a ra k te rz e pozw an y ch osoby, co do k tó ry c h n a s tę p n ie p o ­ w ó d ztw o o d d alił albo uw zg lęd n ił je, a le w sk u te k re w iz ji ty c h osób pow ództw o uległo n a s tę p n ie odd alen iu . W w y p a d k a c h ta k ic h za ża le n ia pow odów n a o b arc ze­ nie ich obow iązkiem zw ro tu kosztów p ro ce su w y n ik ły ch , w b re w w o li pow odów , z in ic ja ty w y są d u p ie rw sz ej in sta n c ji n ie odnosiły sk u tk u , gdyż pow odow ie — acz­ k o lw ie k „ sp ra w y ” przeciw k o o m a w ian y m tu osobom n ie w n ieśli — to je d n a k „ p rz e­ g r a li” ją. K toś p rzecież m usi zw rócić s tro n ie w y g ry w a ją c e j jej k oszty procesu. Je d n a k ż e obarczenie ty m i k osztam i stro n y pow odow ej n a s u w a zastrzeżen ie w tedy, gdy o p onow ała ona przeciw k o p rzy c ią g a n iu ty c h osób do procesu. O becny sta n p ra w n y w ty m z a k resie n ie w y d a je się zad o w alający .

7. Je że li w sp ra w ie je s t k ilk u pozw anych, rozliczenie co do n ic h kosztów p rocesu p ow inno być d o k o n an e in d y w id u a ln ie . Może ono być d okonane grupow o w raz ie p o łą cz en ia p ozw anych w ęzłem so lid arn o ści (a rt. 105 § 2 k.p.c.). W b ra k u takiego w ęzła w ysokość kosztów p ro ce su p o d le g ają cy c h zw rotow i od każdego z pozw anych zależn a je s t od tego, w ja k im sto p n iu k aż d y z n ic h u leg ł w p ro ce sis *» sto su n k u do dochodzonego roszczenia o raz w ja k im sto p n iu w zględem każdego z pozw anych s tro n a pow odow a u leg ła w s p o r z e 40. W y jaśn ien ie pow yższe sto s u je się o d pow ied­ nio („o d w ro tn ie”) w sto su n k u do k ilk u pow odów w y stę p u ją c y c h w je d n e j sp raw ie.

36 e. W e n g e r e k : K o n c e n t r a c j a m a t e r i a ł u p r o c e s o w e g o w p o s t ę p o w a n i u c y w i l n y m , 1958 r ., s . 75 i n a s t . 37 P o r . o r z e c z . S N z d n . 1 7 .::. 1364 r . I I C Z 6/64 ( O S P i K A 1365 r . p o z . C 62 z g l o s ą W . S i e ­ d l e c k i e g o ) . 3« O S N C P 1965 r . p o z . 116. 3» P o r . M . P i e k a r s k i : R e a l i z a c j a u s t a w y o w s p ó ł o d p o w i e d z i a l n o ś c i p r a c o w n i k ó w z a n i e d c S o r y , N P 1965 r . n r 7—8, s . 779 1 n a s t .

N r 2 (110) P ro b lem a ty k a k o sztó w pro cesu c yw iln eg o

VjII. K O S Z T Y I N T E R W E N C J I U B O C Z N E J

I n te rw e n c ja uboczna n ie o b ję ta w spó łu czestn ictw em je d n o lity m n ie pociąga za sobą d la in te rw e n ie n ta n iesam oistnego obow iązku z w ro tu kosztów p ro cesu p rz e c iw ­ n ikow i stro n y , do k tó re j p rz y stą p ił. Je d n ak ż e sąd m oże p rzy zn ać od takiego in te r ­ w e n ie n ta n a rzecz w y g ry w a jąc eg o sp ra w ę p rze ciw n ik a zw ro t kosztów w yw ołanych sa m o istn y m i czynnościam i procesow ym i in te rw e n ie n ta , np. zgłoszeniem in te rw e n cji, gdy zg łaszający n ie został dopuszczony do u d ziału w sp ra w ie w sk u te k opozycji p rz e c iw n ik a 41 (art. 107 k.p.c.). T akiego p rze p isu n ie było w d.k.p.c.

Zgodnie z poprzednio o bow iązującym sta n e m p ra w n y m (a rt. 108 d.k.p.c.), ta k że obecnie pod rząd em a rt. 107 k.p.c. sąd m oże p rzy z n ać in te rw e n ie n to w i zw rot kosz­ tów in te rw e n c ji od p rze ciw n ik a obow iązanego do z w ro tu kosztów .

V I I I . K O S Z T Y S Ą D O W E

1. N ie uiszczone p rze z stro n ę o p ła ty sądow e, od k tó ry c h b y ła ona zw olniona z mocy u sta w y albo z m ocy orzeczenia są d u (art. 5 i 6 przep . o kosztach sąd. w sp ra w a c h cyw ilnych), n ie w chodzą w sk ła d kosztów p ro ce su poniesionych przez stro n ę, n ie p o d le g a ją w ięc „zw ro to w i” n a je j rzecz od p rze ciw n ik a . R ozliczanie nie uiszczonych o p ła t sądow ych n a s tę p u je nie m iędzy stro n a m i pro cesu , lecz m iędzy o rg an em S k a rb u P a ń stw a a stro n ą lu b obu stro n a m i w ra m a c h sto su n k u a d m in i- stra c y jn o -p ra w n e g o (należącego do p ra w a finansow ego, a nie do p ro c e d u ry cyw il­ nej). Z ty c h przyczyn k.p.c. n ie p rz e ją ł a rty k u łu 119 § 2 i 3 d.k.p.c. B ra k je d n ak tego p rze p isu w o bow iązującej obecnie p ro ce d u rz e cy w iln ej n ie stw o rzy ł „lu k i p ra w n e j” , gdyż a rt. 5 u st. 1 i a rt. 6 u st. 1 przep . o k o sz tac h sąd o w y ch w sp ra w a c h cyw ilnych o d sy ła ją w ty m w zględzie do sto so w an ia w sposób odpow iedni om a­ w ian y c h w yżej p rzepisów k.p.c.

D opuszczenie do p ro w a d z e n ia p ro ce su b ez o bow iązku u iszczenia z góry kosztów sądow ych (art. 3 ust. 1 p.o k.s. i a r t. 111 § 1 k.p.c.) n ie za w ie ra w ięc w sobie re z y ­ g n ac ji S k a rb u P a ń s tw a z ty c h kosztów . S k a rb P a ń s tw a je d y n ie „ k re d y tu je ” ie stro n ie , gdyż w m yśl a rt. 5 i 6 p. o k.s. m a on uzy sk ać — w zależności od w y n ik u p ro cesu — należność s k r e d y to w a n ą 42, i to albo od stro n y p rz e g ry w a ją c e j proces, albo od pow oda z zasądzonego m u roszczenia. T ylko w ra z ie całkow itego p rz e g ra ­ n ia p rocesu p rzez stro n ę k o rz y sta ją c ą z ustaw ow ego lu b sądow ego zw olnienia od kosztów sądow ych S k a rb P a ń s tw a n ie u zy sk a zw ro tu n ależ n o ści k red y to w a n y ch . N ato m iast u zy sk a je częściowo w ów czas, gdy stro n a n ie m a ją c a obow iązku u isz­ czenia kosztów sądow ych u trz y m a się z roszczeniem w ta k im zakresie, że p rz y p a ­ d a ją c a n a n ią część kosztów n ie z n a jd u je p o k ry cia w zasąd zo n y m roszczeniu.

A rt. 5 i 6 p. o k.s. n ie d a ją p o d sta w y do o b arc zen ia stro n y zw olnionej od kosztćw sądow ych odpow iedzialnością za te koszty z innego je j m a ją tk u niż zasądzone roszczenie lu b roszczenie n ależ n e je j n a p o d sta w ie ugody sądow ej, sku teczn ie z a w a rte j w ty m procesie, w k tó ry m stro n a k o rz y sta ła ze zw olnienia od kosztów sądow ych.

W św ietle zasady p ra w n e j u ch w alo n ej p rze z sk ład 7 sędziów SN z dn. 23.X.19C4 r. I II PO 27/63 43, w raz ie o d d alen ia re w iz ji p o w cd a zw olnionego od kosztów są d o ­ w ych należy zarządzić ściągnięcie od niego n ie uiszczonego w p isu od re w iz ji z ro ­ szczenia O sąd zo n eg o m u w y ro k iem są d u I in sta n c ji.

40 P o r . p o s t a n o w i e n i e S N z d n . 4 .I I . 1966 r. I I P Z 5/66 ( O S N C P 1966 r . p o z . 137). 41 P o r . o r z e c z e n i e S N z d n . 30.X .1956 r . 3 C R 741/50 ( O S P i K A 1958 r . p o z . C 221). 42 N i e p o d l e g a j ą ś c i ą g n i ę c i u k o s z t y s ą d o w e w w y p a d k u , g d y s t r o n a p o w o d o w a — w y ­ ł ą c z n i e w s k u t e k c o f n i ę c i a J e ] z w o l n i e n i a o d k o s z t ó w s ą d o w y c h — s k u t e c z n i e c o f n ę ł a p o z e w ( o r z e c z '. S N X d n . 15 .V II.1 9 6 5 r . I I I C R 81/65 — O S N C P 1966 r . p o z . 46). 43 O g l. w O S N C P 1965 r . p o z . 55.

40 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i , M a r i a n W i l e w s k i N r 2 (110) K oszty sądow e n ależ n e od stro n y zw olnionej od ich u iszczenia p o d le g ają w ięc ściągnięciu wyłącznie z Toszczenia zasądzonego albo uznanego w ugodzie sądowej

n a rzecz stro n y w ty m procesie, w k tó ry m k o rz y sta ła ona ze zw o ln ien ia od kosz­ tó w sądow ych. Od stro n y przeciw n ej, k tó ra w całości p rz e g ra ła sp raw ę, należy w orzeczeniu kończącym sp ra w ę w in s ta n c ji (art. 108 § 1 k.p.c.) zarządzić ściąg n ię­ cie — w całości — sk re d y to w a n y c h kosztów sądow ych za tę in sta n c ję (art. 98 § 1 k.p.c. w zw iązk u z ant. 5 d 6 p. o k.s.). W ra z ie zaś częściow ego ty lk o u w zg lęd n ie­ n ia żąd ań k oszty sądowe n ależ y ściągnąć od stro n w ta k im sto su n k u , w ja k im k a ż d a z n ic h u le g ła w sp o rze (art. 100 k.p.c. w zw iązku z cyt. w yżej p rze p isam i o k.s.). W z ajem n e zniesienie kosztów p ro ce su m iędzy stro n a m i w w y n ik u ro z ra ­ c h u n k u , o k tó ry m w yżej b y ła m ow a pod III, pow in n o pociągać za sobą zarząd zen ie śc ią g n ię c ia od k a ż d e j ze stro n y te j części n ie uiszczanych kosztów sąd o w y ch , k tó ra o d p ow iada p ro p o rc jo n a ln ie w sk aź n ik o w i p rz e g ra n ia sp raw y p rzez k aż d ą ze stro n .

D latego też n ie je s t p rze k o n y w a ją c e orzeczenie SN z d n ia 20.VIII.1965 r. N r II P R 281/65 o p a rte n a b łę d n y m założeniu, ja k o b y a rt. 119 d.k.p.c. n ie został z a s tą ­ p io n y żad n y m przepisem , i p rz y p isu ją c e n iesłu szn ie w ag ę do końcow ego w y n ik u rozliczenia kosztów . W brew założeniu zastosow anem u w ty m orzeczeniu n ie m ożna uto ż sam iać zn iesienia kosztów p ro cesu m iędzy stro n a m i z ro zdziałem po połow ie, gdyż zniesienie kosztów m iędzy stro n a m i sta n o w i je d y n ie w y n ik o p e ra c ji m a te m a ­ tyczn ej i m oże w y p ły w ać ze stosunkow ego ro zd z iele n ia kosztów w in n e j p ro p o rc ji niż po połow ie, nie u z a sa d n ia w ięc sam o p rzez się ob arczen ia stro n po połow ie sk re d y to w a n y m i k o sztam i sądow ym i, ja k to SN uczynił w sk ry ty k o w a n y m tu o rz e ­ czeniu.

P ra w id ło w o n a to m ia st w p o sta n o w ien iu z d n ia 17.VI.1966 r. N r II P Z 4/66 (do­ tychczas n ie p u b lik o w an y m ) S ąd N ajw yższy w y ja śn ił, że zniesienie kosztów p ro cesu n ie pociąga z a sobą konieczności a n i n ało ż e n ia n ie uiszczonych o p ła t sądow ych n a pow oda, a n i rozdzielenia ic h n a obie stro n y w częściach ró w nych. S ąd pow inien, ja k głosi to p o stan o w ien ie, w k ażdym k o n k re tn y m w y p a d k u ustalić, w ja k ie j części roszczenie zostało uw zględ n io n e i w ja k ie j k a ż d a ze stro n pon io sła ju ż e w e n tu a ln ie koszty sądow e. W k o n se k w e n cji n ależy je p ro p o rc jo n a ln ie p o ­ d zielić i obciążyć obow iązkiem uiszczenia opłat, od k tó ry c h s tro n a b y ła zw olniona, k a ż d ą ze s tr o n w odp o w ied n im sto su n k u — przy odpow iednim zarazem zastoso­ w an iu w yżej om ów ionych zasad o k reśla ją cy c h ponoszenie p rze z stro n y kosztów pro cesu . I

2. Is tn ie ją w ątp liw o ści co do dopuszczalności sto so w a n ia a rt. 102 k.p.c. do z a k re ­ d y to w an y c h op łat sądow ych i in n y c h kosztów sądow ych. P o g ląd y w tej k w estii są n ie uzgodnione, a S ąd N ajw yższy jeszcze się n ie w ypow ied ział w te j m a te rii.

W edług jed n eg o p o g lą d u sąd m oże w szczególnie u za sa d n io n y m w y p a d k u za­ n ie ch a ć o b ciążenia stro n y obow iązkiem uiszczenia za k re d y to w a n y c h je j kosztów sądow ych, gdy p rze z częściow e w y g ra n ie p ro cesu prow adzonego w d o b rej w ierze u zy sk ała o n a np. zasądzenie n a sw ą rzecz k w o ty zaledw ie w y sta rc z a ją c e j n a p o k ry ­ cie ty c h kosztów . T ak i w y p ad e k m oże się zdarzyć np. w ted y , gdy p rac o w n ik u tr a c ił w zro k z w in y z a k ła d u p ra c y w sk u te k choroby zaw odow ej i u trz y m a ł się ty lk o z n ie zn a cz n ą częścią dochodzonego w ysokiego odszikodow ania ze w zględu n a p rz e d a w n ie n ie zaległych roszczeń oraz p rzy p isa n ie m u smacznego p rzy c zy n ie­ n ia się do szkody. Z w olennicy tego p o g ląd u tw ie rd z ą, że a rt. 5 u st. 1 p. o k.s., o d sy ła ją c do p rzepisów k.p.c., dopuszcza tu m ożność sto so w a n ia a rt. 102 k.p.c., a w ięc p o zw a la ta k ż e n a ściągnięcie z zasądzonego roszczenia części kosztów są d o ­

N r 2 (110) P ro b lem a ty ka kosztdtD p ro cesu c yw iln eg o 41 w ych, p rzy p a d ają cy c h n a stro n ę częściowo p rze g ry w a ją c ą , w ed łu g stosunkow ego ro zd z iału kosztów procesu.

N ato m iast p rzeciw nicy pow yższego p o g lą d u za rzu ca ją , że w ta k ie j sy tu a c ji sąd nie m a p o d sta w y dio obarczenia stro n y przeciw n ej k o sz ta m i sądow ym i, u sta w a zaś o k o sztach sądow ych n ie z a w iera p rz e p isu stw ie rd z ając eg o rez y g n ację S k a rb u P a ń ­ stw a z ty c h kosztów . W ręcz przeciw nie, a rt. 5 u st. 1 p. o k.s. n a k a z u je ściągnąć z a k re d y to w a n e koszty sądow e w k aż d y m w y p ad k u , gdy s tro n a k o rz y sta ją c a ze zw ol­ n ie n ia od kosztów sądow ych w y g ra bodai częściow o proces. Z asadzie słuszności czyni zadość n ie ściąg an ie żad n y ch kosztów sądow ych od ta k ie j stro n y w ra z ie c a ł­ kow itego p rz e g ra n ia p rze z n ią procesu, ja k rów n ież ściąg an ie kosztów sądow ych p rz y p a d a ją c y c h od stro n y zw olnionej od kosztów sąd o w y ch w yłącznie z zasądzo­ nego n a je j rzecz roszczenia.

Sąd N ajw yższy będzie m u sia ł w n ajb liższy m czasie w y ja śn ić tę k o n tro w ersję . 3. J u d y k a tu r a co do śc ią g a n ia od stro n y kosztów sąd o w y ch w ym aga u je d n o li­ cenia, zw łaszcza gdy chodzi o sp ra w y zakończone u godą sądow ą. Istn ie je bowiem rozbieżność poglądów w k w estii, czy sąd m oże za rząd z ić ściągnięcie n ie uiszczo­ n y ch kosztów sądow ych z sum y n ależn ej stro n ie n a p o d sta w ie ugody sądow ej. S ąd N ajw yższy w orzeczeniu z d n ia 23.IV.1965 r. I CZ 26/65 (nie opublikow anym ) w y jaśn ił, że a rt. 5 ust. 1 p. o k.s. w zw iązku z a r t. 104 k.p.c. d a je p o d sta w ę do ściągnięcia nie uiszczonego p rze z pow oda w p isu sądow ego (obniżonego do połow y z m ocy a r t. 34 p. o k.s.) z n ależności p rz y p a d a ją c e j m u n a m ocy ugody. N ie to je st b ow iem decydujące, czy roszczenie zostało „zasądzone”, lecz — zgodnie z in te n c ją a rt. 5 ust. 1 p. o k.s. — fa k t, że pow ód u zy sk ał w k re d y to w a n y m m u procesie n ależn o ść bez w zględu n a to, czy zo stała zasądzona, czy też, n a ró w n i z zasądze­ n iem , podlega egzekucji, ja k o u z n a n a w ugodzie są d o w e j (art. 777 p k t 1 k .p .c .)45 4. O dm iennie p rz e d sta w ia się k w e stia u zu p e łn ie n ia w p isu od pozw u w niesionego przez je d n o stk ę g o spodarki uspołecznionej o w y n ag ro d ze n ie szkody w yrządzonej p rzez p ra c o w n ik a te j je d n o stk i. O tóż a rt. 28 ust. 2 p. o k.s. zobow iązuje pozw anego (lub jego spadkobierców ) do u z u p e łn ie n ia tego w p is u 4U. P o zw an y p raco w n ik w s k u ­ te k p rz e g ra n ia takiego p ro cesu obow iązany je s t d o d atk o w o uiścić tę część w pisu sto su n k o w eg o od pozw u, od k tó r e j pow odow e p rze d sięb io rstw o zostało zw olnione z m ocy w skazanego w yżej p rze p isu . O bow iązek u z u p e łn ie n ia w p isu je s t tu n ie za leż­ n y od tego, czy pozw any k o rz y sta ł ze zw olnienia od kosztów sądow ych, czy nie.

R a tio legis tego p rz e p isu p olega n a u ła tw ie n iu dochodzenia szkód w yrządzonych

p rzez pozw anego p ra c o w n ik a je d n o stc e g o sp o d ark i uspołecznionej, a n ie n a u p rz y ­ w ile jo w an iu pozw anego, zw łaszcza że nie za słu g u je on n a w zględy, gdy uległ w p ro ­ cesie. P o n ad to zw o lnienie od kosztów sądow ych n ie p o d leg a w y k ła d n i ro z sz e rz a ją ­ cej, nie sięga w ięc poza g ra n ic e zak reślo n e p rze z u sta w o d aw cę . Je że li ta k i pozw any p rac o w n ik u zy sk ał zw olnienie od kosztów sądow ych, to o b e jm u je ono je d y n ie s k r e ­ d y to w an ie o p ła t sądow ych i w y d atk ó w , k tó re m u siałb y uiścić w ty m procesie, np. w p isu od zażalen ia lu b rew iz ji, o p ła t k a n c e la ry jn y c h czy w y d atk ó w gotów kow ych. N ato m ia st n ie o b e jm u je ono różnicy pom iędzy w pisem sto su n k o w y m z a rt. 27 p. o k.s. a ta k im ż e w pisem z a rt. 28 ust. 1 ty c h że przepisów . R óżnica ta n ie je st

45 O d m i e n n i e o r z e k ł S N w p o s t a n o w i e n i u z d n . 22.1.1966 r . I C Z 93/66 g ł o s z ą c , ż e n i e j e s t d o p u s z c z a l n e ś c i ą g a n i e k o s z t ó w s ą d o w y c h z s u m y u z n a n e j w u g o d z i e , g d y ż w e d ł u g a r t . 5 t a k i e o b c i ą ż e n i e d o c h o d z o n e j n a l e ż n o ś c i j e s t d o p u s z c z a l n e t y l k o zi z a s ą d z o n e g o r o s z ­ c z e n i a , a w i ę c r o s z c z e n i a p r z y z n a n e g o s t r o n i e w o r z e a z e n i u s ą d o w y m . 46 w p i s w w y s o k o ś c i o k r e ś l o n e j w a r t . 28 u s t . 1 p . o k . s . s t o s u j e s i ę r ó w n i e ż w s p r a w i e , w k t ó r e j j e d n o s t k a g o s p o d a r k i u s p o ł e c z n i o n e j w p o s t ę p o w a n i u u p o m i n a w c z y m d o c h o d z i o d p r a c o w n i k a ( a lb o o d b y ł e g o p r a c o w n i k a ) n a p r a w i e n i a w y r z ą d z o n e j p r e2jz; n i e g o s z k o d y ( o r z e c z . S N z d n . 11.111.1966 r . I I I C O 8/66 — O S N C P 1966 r . p o z . 144).

42 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i , M a r i a n W i l e w s k i _{" r 2 (:;o )}

„s k re d y to w a n a ” pow odow ej jed n o stce g o sp o d ark i u społecznionej, gdyż je d n o stk a ta zo stała o stateczn ie u w olniona od jej uiszczenia. R óżnica t a w chodzi n a to m ia st w sk ła d kosztów p rocesu obciążających p rze g ry w ające g o te n proces p rac o w n ik a.

S ąd N ajw yższy w w y ro k u z d n ia 31.V.1965 r. I P R 118/65 47 w y ja ś n ił, że je d n o stk i go sp o d a rk i uspołecznionej są w z a k resie w p isu stosunkow ego u p rzy w ile jo w an e w te n sposób, że bez w zględu n a w y n ik p ro ce su n ie są obow iązane do uiszczenia w p isu stosunkow ego w yższego od w p isu określonego w a rt. 28 u st. 1 p. o k.s. N a ­ to m ia st ich p rze ciw n ik je s t obow iązany z m ocy a rt. 28 u st. 2 p. o k.s. uiścić S k a r ­ bow i P a ń s tw a różnicę pom iędzy w pisetr. z a rt. 27 ust. 2 p. o k.s. a w pisem z a rt. 28 ust. 1 p. o k.s., ale ty lk o od sum y, k tó ra od niego zo sta ła zasądzona.

W k o n se k w e n cji różnica pom iędzy w pisem p ełn y m a w pisem ulgow ym od o d d a­ lo n e j części pow ó d ztw a n ie p odlega ściągnięciu an i od stro n y pow odow ej, an i od p ozw anego p rac o w n ik a. W ynik zaś p rocesu w z a k resie o rzeczenia o k o sztach p ro ­ cesu stro n , n a w e t w raz ie ich w zajem n eg o zniesienia, n ie m a w p ły w u n a obow iązek pozw anego u iszczenia S k a rb o w i P a ń s tw a ow ej różnicy w p isu stosunkow ego.

M oże to n a jle p ie j zilu stro w ać n a s tę p u ją c y p rz y k ła d :

P ow odow e p rze d sięb io rstw o p ań stw o w e żądało zasąd zen ia od sw ego (ak tu aln eg o albo byłego) p rac o w n ik a, np. m a g az y n iera, 200 000 zł n a p o k ry cie m a n k a . Uiściło ono w pis ulgow y (3 200 zł) i w y d ało w p rocesie 6 000 zł n a w y n ag ro d ze n ie biegłych, pow ództw o zaś zostało u w zg lęd n io n e ty lk o w połow ie p rz e z zasąd zen ie 100 000 zł p rzy jednoczesnym o d d alen iu p ozostałych żąd an y c h 100 000 zł. P o zw an y k o rzy sta ł z pom ocy a d w o k a ta. W ta k im sta n ie fak ty c zn y m należy rozliczyć koszty procesu, ja k n a s tę p u je :

a) z m ocy a rt. 28 u st. 2 p rzep . o k o sztach sądow ych n a pozw anego należy w ło ­ żyć obow iązek za p ła ce n ia różnicy pom iędzy p ełn y m w pisem od w a rto śc i p rz e d ­ m io tu sp o ru 100 000 zł (5 453 zł) a ulgow ym w p ise m od te j w a rto śc i (2 200 zł), czyli n ależ y śc iąg n ą ć od pozw anego z u rzę d u 3 253 zł,

b) pow odow e p rze d sięb io rstw o łączn ie z w y n ag ro d ze n iem za p ro w a d ze n ie s p r a ­ w y (1 800 zł), w p ise m ulgow ym (3 200 zł) i w y d a tk a m i (6 000 zł) w yłożyło 11 000 zł n a p ro w a d ze n ie pro cesu , a pozw any n a te n cel w y d a ł ty lk o 1 800 zł n a w y ­ n a g ro d z en ie a d w o k a ta za p ro w a d ze n ie sp raw y . N ależy w ięc od połow y kosztów p ro cesu w y d an y c h przez pow odow e p rze d sięb io rstw o , tj. 5 500 zł, odjąć połow ę kosztów uiszczonych p rze z pozw anego, tj. 900 zł. W w y n ik u tego odejm o w an ia

n ależ y p rzy z n ać pow odow em u p rz e d się b io rstw u od pozw anego 4 600 zł zw ro tu kosztów procesu.

5. S p ra w d z e n ie w a rto śc i p rz e d m io tu sp o ru (a rt. 25 § 2 k.p.c.) m oże p o ciągnąć za sobą w y m ia r w ysokich o p ła t sądow ych, k tó ry c h pow ód n ie m a in te re s u uiścić. J e ż e li w w y n ik u sp ra w d z e n ia w a rto śc i p rze d m io tu sp o ru pow ód cofnie ze s k u t­ kiem p ra w n y m pozew , to o p ła ta sądow a w y m ie rz o n a od sp raw d zo n e j w arto śc i p rz e d m io tu sp o ru nie p odlega ściągnięciu, gdyż p o stę p o w an ie co do tego p rzed m io ­ tu skończyło się p rzed p o w sta n iem p rz e sła n e k do ż ą d a n ia u zu p e łn ie n ia o p ła ty .48

6. Z w y m ia re m kosztów sądow ych łączy się — w ięcej niżby to się p ozornie w y ­ d aw a ło — oznaczenie w ysokości w y n a g ro d z e n ia adw okackiego w sp ra w a c h o ro sz­ czenie n ie m a ją tk o w e . W ro zp o rzą d zen iu M in istra S p raw ied liw o ści z 22.IV.196i r.

w sp ra w ie w y n ag ro d ze n ia ad w o k a tó w za w y k o n y w an ie czynności zaw odow ych n ie o k reślono w ysokości tego w y n ag ro d z e n ia w e w szy stk ich ta k ic h sp ra w a c h cy ­

47 O S N C P 1966 r . p o z . 26.

4» P o r . o r z e c z . S N z d n . 27.11. 1964 r . 3 C R 385/63 ( O S P 1 K A 1965 r . p o z . C 157 z a p r o b u j ą c ą g l o s ą W . B e r u t o w i c z a ) .

N r 2 (110) P ro b lem a ty k a k o sztó w procesu c yw iln eg o 13 w iln y c h . S ą je d y n ie ogólne w sk azó w k i (§ 1 u st. 1 i § 6 u st. 3 cyt. ta ry fy ad w o k a c­ kiej), k tó re n a k a z u ją b ra ć pod u w ag ę ta k ie okoliczności, ja k ro d zaj sp raw y , sto ­ p ie ń je j zaw iłości oraz n a k ła d p rac y a d w o k a ta. O k re śle n ie w ysokości należnego w y n ag ro d ze n ia adw okackiego w ta k ie j sp ra w ie n a s u w a tru d n o śc i, zw łaszcza gdy k ie ro w n ik zespołu ad w okackiego tego n ie uczynił (§ 6 u st. 3 ta ry fy ), a ad w o k a t zażąd a kosztów „w edług n o rm p rze p isa n y c h ” , n ie sk ła d a ją c sąd o w i spisu kosztów .

Je ż e li u podłoża danego roszczenia n ie m ajątk o w e g o leży in te re s m a jątk o w y , to w arto ść tego in te re su w chodzi w zasięg w a rto śc i p rz e d m io tu sp o ru o roszczenie n ie m a ją tk o w e . D latego w sp ra w a c h o roszczenia n ie m a ją tk o w e sąd, o k re śla ją c w pis tym czasow y i w p is w orzeczeniu kończącym p o stę p o w an ie w p ierw szej in sta n c ji (art. 29 u st. 2 i 5 przep. o k o sztach sąd.), pow inien m . in. w ziąć pod uw agę w a r ­ tość w skazanego w yżej in te re s u m ajątk o w eg o . W artość ta np. w sp ra w a c h o do­ puszczenie do p racy , o p rzy w ró c en ie do p rac y albo o n a w ią z a n ie spółdzielczego sto su n k u p rac y w ynosi co n a jm n ie j su m ę w y n ag ro d zen ia za p ra c ę za o k res w y p o ­ w ied z en ia um ow nego sto s u n k u p ra c y . P ozy ty w n y b ow iem w y n ik tak ieg o p rocesu za p ew n ia tr w a n ie tego sto s u n k u co n a jm n ie j p rze z w sk az an y w yżej okres i d aje u p ra w n ie n ie do w y n ag ro d ze n ia za p ra c ę p rz y n a jm n ie j p rze z te n okres. K w ota w p isu (tym czasow ego i ostatecznego) p rzew idzianego w a r t. 29 ust. 2 i 5 przep. o kosztach sądow ych n ie p o w in n a być zatem m n ie jsz a od w pisu, ja k i by się n a ­ le ż a ł w raz ie w yto czen ia p o w ó d ztw a o w y n ag ro d ze n ie za p ra c ę za w sk az an y w yżej o k res w ypow iedzenia. T ak oznaczona k w o ta w p isu p o w in n a stan o w ić w sk azan y w a rt. 27 przep . o k.s. p ro c e n t '(4%, 4y2°/o, 5% albo 572%) w zależności od oszacow a­ n ia w arto śc i m a ją tk o w e j sp raw y . P rz y zastosow aniu w ięc tego w sk a ź n ik a p ro c e n ­ tow ego, w łaściw ego p rzy o b liczaniu w p isu stosunkow ego w zależności od w arto śc i p rze d m io tu sp raw y , m ożna n a p o d sta w ie k w o ty w p isu oznaczonego w orzeczeniu kończącym p o stęp o w an ie w p ie rw sz ej in sta n c ji obliczyć w arto ść p rze d m io tu s p r a ­ w y. N a p rz y k ła d jeżeli w p is w sp ra w ie o p rzy w ró c en ie do p ra c y oznaczono n a 503 zł, to odp o w iad a on w arto śc i p rze d m io tu sp ra w y w su m ie 10 000 zł i ona w ła ś ­ n ie p o w in n a być b ra n a pod u w ag ę ja k o p o d sta w a o znaczenia w ysokości w y n a g ro ­ d ze n ia adw okackiego, ch y b a że okoliczności sp ra w y u sp ra w ie d liw ia ją w yższy w y m ia r tego w y n ag ro d ze n ia albo oznaczono jc w in n y szczególny sposób, np. w sp ra w a c h rozw odow ych (§ 13 ta ry fy adw ok.).

O czyw iście oznaczenie w p isu w sp ra w ie o roszczenie n ie m a ją tk o w e m usi n a s tą ­ pić w ra m a c h w sk az an y c h w u staw ie, np. w a r t. 29 u st. 2 przep . o k.s. od 50 do 500 zł, a w sp ra w a c h o u n ie w a ż n ie n ie m a łż e ń stw a lu b rozw ód 49 — od 300 do 3 000 zł (art. 45 ty c h że przepisów ). W p raw d zie p rze p isy te, p rz e w id u ją c o stateczne ok reśle n ie p rze z sąd sum y w p isu w orzeczeniu kończącym postępow anie, n ie w y ­ m ie n ia ją górnej gran icy w p isu , je d n a k ż e zo stała ona w ty c h p rze p isac h oznaczona d la w y m ia ru w p isu tym czasow ego. N ie m oże w ięc być p rze k ro c zo n a p rzy o sta te cz­ n y m w y m ia rz e w pisu, gdyż n ie p o d o b n a pozostaw ić d ow olnem u u zn a n iu są d u o k re ­ ślen ie te j g ranicy, a p rzepisy o k o sztach sąd o w y ch w ty m w zględzie m a ją c h a ra k ­ te r fisk a ln y . W p a ń stw ie zaś p ra w o rz ą d n y m w y m ia r obciążen ia fisk aln eg o o b y w a ­ te li n ie m oże sięg ać poza w y ra ź n ie oznaczane n o rm y ustaw ow e.

7. W edług orzeczen ia SN z d n ia 6.V.1965 r . I P Z 15/65 bieg trzyleitniego p rz e d a w ­ n ie n ia roszczenia S k a rb u P a ń s tw a o uiszczenie o p ła t sąd o w y ch (art. 21 u st. 1 p. o k.s.) rozpoczyna się dopiero z dniem u p raw o m o c n ien ia się p o sta n o w ien ia z a w ie ra ­ jącego rozstrzy g n ięcie o o p ła ta c h sądow ych, n iezależn ie od tego, czy m ieści się ono

49 K o s z t y p r o c e s u r o z w o d o w e g o o m ó w i ł Z . K r z e m i ń s k i w a r t y k u l e p t . : K o s z t y p r o ­ c e s u r o z w o d o w e g o , „ P a l e s t r a ” z 1966 r . n r 10, s . 30.

44 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i , M a r i a n W ł l e w s k i N r 2 (110) w orzeczeniu kończącym p o stę p o w an ie w sp ra w ie (art. 108 § 1 k.p.c.), czy zo stało później w y d a n e n a p o d sta w ie a rt. 8 p. o k.s.

R o zstrzygnięcie to m oże b udzić w ątp liw o ści, je d n a k ż e ro z strz ą sa n ie ich p rz e k ra ­ czałoby ra m y nin iejszeg o p rzy c zy n k a.

V I I I . K O S Z T Y P O S T Ę P O W A N I A Z R E W I Z J I N A D Z W Y C Z A J N E J

P ro b le m a ty k a kosztów p rocesu w y s tą p iła ró w n ież w p o stę p o w an iu z re w iz ji n ad z w y c z a jn e j.

W yjaśniono, że re w iz ja n ad z w y c z a jn a od sam ego orzeczenia o k osztach p rocesu je s t n ie d o p u sz c z a ln a .50 S ąd N ajw yższy w y p ow iedział się ta k ż e pod rzą d em k.p.c. 0 zw rocie kosztów p ro cesu z re w iz ji n ad z w y cz ajn e j, o d s tę p u ją c 51 od u ch w a ły s k ła ­ d u 7 sędziów SN z d n ia 9.III.1959 r. 1 CO 127/58, k tó ra głosiła, że do p o stę p o w an ia z re w iz ji n a d z w y cz ajn e j ów czesne p rze n isy o obow iązku z w ro tu kosztów p rocesu n ie m ia ły zastosow ania.

S ąd N ajw yższy w w y ro k u z d n ia 24.111.1966 r. I II P R N 7/66 zw rócił uw agę :na tó, że w sp o m n ia n a w yżej u c h w a ła p rz e s ta ła obow iązyw ać w s k u te k zm iany sta n u p raw n eg o . W szczególności s tra c ił m oc zastosow any w je j u za sa d n ien iu — w d ro ­ dze analo g ii — p rze p is a r t. 107 d.k.p.c., w ed łu g któ reg o je że li p o stę p o w an ie w d a ­ n e j in s ta n c ji w szczął p ro k u ra to r, to ż a d n a ze stro n n ie m ogła żądać z w ro tu kosz­ tó w p rocesu. O becnie o b ow iązujący a rt. 106 k.p.c. stanow i, że u d ział p ro k u ra to ra w sp ra w ie n ie u z a sa d n ia zasądzenia z w ro tu kosztów p ro cesu n a rzecz S k a rb u P a ń ­ stw a an i od S k a r b u P a ń stw a . Z asięg tego p rz e p isu je s t zatem znacznie w ęższy pod w zględem podm iotow ym i przed m io to w y m niż za k res obow iązy w an ia a rt. 107 d.k.p.c. i n ie m a an i p otrzeby, an i p o d sta w y do tego, by sięgać, n a w e t przez analogię, do tego uchylonego ju ż p rze p isu w za k re sie obow iązku zw ro tu kosztów p o stę p o ­ w a n ia z re w iz ji n ad z w y cz ajn e j. W p o stę p o w an iu ty m bow iem obow iązu ją w p ro st p rze p isy a rt. 98— 124 k.p.c. re g u lu ją c e , m . in. w sposób ogólny, obow iązki stro n w za k re sie zw ro tu kosztów p o stę p o w a n ia w procesie. P rz e p isy te bow iem ze w zględu n a ich ogólny zasięg, o b ejm u ją cy w szelkie ro d z a je p o stę p o w an ia p ro ceso ­ w ego, zam ieszczono w części p ie rw sz ej k.p.c. o p o stę p o w an iu rozpoznaw czym w o d ­ rę b n y m ty tu le V p rze d un o rm o w an iem w n a stę p n y m ty tu le p o stę p o w an ia w p ie rw ­ szej in sta n c ji, śro d k ó w odw oław czych, w zn o w ien ia p o stę p o w an ia i re w iz ji n a d z w y ­ c z ajn ej o ra z w dalszym ty tu le V II — p o stę p o w an ia odrębnego. W yjęto w ięc — ja k b y p rze d w spólny n aw ia s p rze d w szy stk ie ro d za je p o stę p o w an ia rozp o zn aw ­ czego — n o rm y o zw rocie kosztów p ro cesu (art. 98—110) um ieszczone w p o p rze d za­ jącym ty tu le , w sk u te k czego o d p a d ła p o trz e b a o d syłania do ty c h n orm .

Toteż p rze p isy a rt. 417—424 o re w iz ji n ad z w y cz ajn e j n ie z a w ie ra ją ta k ieg o o d e­ sła n ia , p odobnie ja k n ie istn ie je ono w p rze p isac h o śro d k ac h odw oław czych 1 o w zn o w ien iu p o stę p o w an ia . Z tego w zg lę d u a rt. 98— 110 k.p.c. o zw rocie k o sz­ tó w p ro cesu o b o w iąz u ją bezp o śred n io (w prost) ta k ż e w p o stę p o w an iu w yw o łan y m w n iesien iem re w iz ji n a d z w y cz ajn e j. B ra k w ięc p o d sta w y do o d m a w ian ia stro n ie , k tó r a w y g ra ła sp ra w ę n a sk u te k re w iz ji n ad z w y cz ajn e j, z w ro tu kosztów procesu n a leż n y ch je j n a m ocy a rt. 98 k.p.c. od stro n y p rze ciw n ej (p rz eg ry w ają ce j spraw ę).

Z arów no w p is n ależ n y od re w iz ji n a d z w y cz ajn e j, ja k i ta ry fo w e w y n a g ro d z e ­

50 N P 1966 r . n r 7—8, s . 999 (z g l o s ą J . K r a j e w s k i e g o a p r o b u j ą c ą o r z e c z e n i e S N ) . 51 Z g o d n i e z w y w o d a m i M . P i e k a r s k i e g o ( N a l e ż n o ś c i i w y d a t k i a d w o k a t a w p o s t ę ­ p o w a n i u z r e w i z j i n a d z w y c z a j n e j w s p r a w a c h c y w i l n y c h , „ P a l e s t r a ” 1958 r . n r 1, s . 53), k t ó r y w y k a z a ł , ż e t a k ż e p o d r z ą d e m d . k . p . c . n a l e ż a ł s i ę z w r o t k o s z t ó w p o s t ę p o w a n i a z r e ­ w i z j i n a d z w y c z a j n e j .

N r 2 (110) P ro b lem a ty ka k o sztó w procesu c yw iln eg o

n ie a d w o k a ck ie za czynności a d w o k a ta w p o stęp o w an iu w y w o łan y m rew iz ją n a d ­ zw y czajn ą należ ą do kosztów procesu, zw łaszcza że pełnom ocnictw o procesow e o b e jm u je z sam ego p ra w a um ocow anie do w szy stk ich łączących się ze sp ra w ą czynności procesow ych, n ie w y łąc za ją c m . in. p o d an ia o złożenie re w iz ji n a d z w y ­ cz a jn e j i p o stę p o w an ia w yw ołanego je j w n iesien iem (a rt. 91 p k t 1 k.p.c.). Toczy się ono bow iem w sp ra w ie stro n .

S tro n a m oże w ięc w nieść p o d an ie o złożenie re w iz ji n ad z w y cz ajn e j do M in istra S p ra w ied liw o śc i lu b P ro k u r a to ra G eneraln eg o P R L (a rt. 418 '§ 1 k.p.c.), a o t e r ­ m in ie ro zp raw y w yznaczonej w sk u te k w n iesien ia re w iz ji n ad z w y cz ajn e j S ąd N a j­ w yższy za w iad a m ia stro n y (art. 420 § 1 k.p.c.), gdyż ich sp ra w a toczy się z ich u d ziałe m .. Je ż e li stro n a , zaw iadom iona o tym te rm in ie , w y stę p o w a ła w sp raw ie w p o p rze d n im p o stę p o w an iu b ez ad w o k a ta, to n ie p o d o b n a odm ów ić je j p ra w a sk o ­ rz y s ta n ia z pom ocy a d w o k a ta w p o stęp o w an iu w yw o łan y m w n iesien iem re w iz ji n ad z w y c z a jn e j. Je że li zaś w y g ra on sp raw ę w ty m p o stęp o w an iu , to n a m ocy a rt. 98 k.p.c. n ależy się je j od stro n y p rze g ry w ające j zw ro t ta ry fo w eg o w y n a g ro d z e ­ n ia i w y d a tk ó w a d w o k a ta oraz zw ro t kosztów sądow ych, m. in. zw ro t odpow iedniej o p ła ty k a n c e la ry jn e j i w p isu od re w iz ji n ad zw y czajn ej obciążającego ta k ą stro n ę w y g ry w a ją c ą n a p o d sta w ie a rt. 110 ust. 2 cyt. w yżej p rzep isó w o ko sztach są d o ­ w ych. W p ra w d z ie , k w o ta tego w pisu w chw ili orzeczenia o je j „zw rocie” n ie je st jeszcze uiszczona, je d n a k ż e nie należy n a d a w a ć w ty m z a k resie słow u „ z w ro t” ciasnego w yłączn ie w erb aln eg o znaczenia, gdyż pro w ad ziło b y to do obejścia celu rea lizo w a n eg o przez w y że j w sk a z a n e przepisy, częstokroć z uszczupleniem m ien ia społecznego w ra z ie w n ie sie n ia re w iz ji n ad z w y cz ajn e j w zw ią zk u ze złożonym p o d a ­ n ie m p o d m io tu uspołecznionego i w jego in te resie . N ależy w ięc tu słow u „z w ro t” n a d a ć znaczenie w yżej w y jaśn io n e, co nie p o zbaw ia za raze m tego słow a jego p o ­ tocznego znaczenia, gdyż stro n a w y g ry w a ją c a m oże żądać od p rze ciw n ik a zw rotu ■wpisu od re w iz ji n ad z w y cz ajn e j dopiero po jego uiszczeniu.

I X . Z A Ż A L E N I E N A O R Z E C Z E N I E O K O S Z T A C H P R O C E S U

Z aż ale n ia n a p o sta n o w ien ia są d u p ierw szej in sta n c ji dotyczące zw ro tu kosztów p ro c e su (art. 394 § 1 p k t & k.p.c.) o p a rte są często n a stw ie rd z en iu , że sąd p ie rw ­ szej in sta n c ji — z uch y b ien iem a r t. 328 § 2 i 361 k.p.c. — n ie u za sa d n ił za sk a rż o ­ n eg o orzeczenia o k o sztach pro cesu . N ie za stę p u je bow iem praw id ło w eg o u z a sa d ­ n ie n ia — w św ietle w ym ien io n y ch w yżej p rzepisów — sam o odesłanie do p rze p isu w sk az an e g o w m o ty w ach o rz e c z e n ia .52 D odać w y p a d a , że w za jem n e zniesienie kosztów p rocesu w se n te n c ji orzeczenia o raz po w o łan ie się w m otyw ach n a a rt. 100 k.p.c. n ie w y sta rc z a do u za sa d n ie n ia orzeczenia o ko sztach procesu, gdyż w s e n ­ te n c ji p o d a je się w y n ik ro z ra c h u n k u (działań m a tem aty czn y ch , opisanych w yżej pod III) i n ie m a w n ie j m ie jsc a n a w sk az an ie p o d sta w y dokonanego ju ż r o z r a ­ c h u n k u . P o d sta w a ta p o w in n a być p o d an a w u za sa d n ien iu orzeczenia o ko sztach p ro ce su .

W sp raw ie , k tó rą k ilk a osób p rze g ra ło , w ysokość p o d le g ają cy c h zw rotow i kosztów p ro c e su zależna je s t od tego, w ja k im sto su n k u k aż d a z ty c h osób u le g ła w p ro c e ­ sie w sto su n k u do roszczenia stro n y przeciw n ej. R ozliczenie kosztów pow inno być d o k o n a n e in d y w id u a ln ie , mioże zaś być d o konane g ru p o w o w ra z ie połączenia w ęzłem so lid arn o ści członków d an e j g r u p y .53

52 P o r . p o s t a in . S N z d n . 4.11.1968 г . I I P Z 5/66 ( O S N C P 1966 r . poz.'. 137). 53 P o r . o r z e c z e n i e S N c y t . w p r z y p i s i e p o p r z e d n i m .

46 L e s ł a w M y c z k o w s k ł _{N r 2 (110)}

O gólnikow e po w o łan ie się w u z a sa d n ie n iu orzeczenia o k o sz tac h p rocesu ty lk o n a p rze p is p ro c e d u ra ln y i n ie p rz y to cz en ie w u z a sa d n ien iu p rz e sła n e k fa k ty c z ­ n y ch o raz zasady p ra w n e j, n a k tó re j o p arto rozliczenie kosztów procesu, m oże w y w o łać — w raz ie z a sk a rż e n ia orzeczenia o ko sztach p ro cesu — uch y len ie tego orzeczenia i p rz e k a z a n ie sp ra w y w ty m za k re sie sądow i pie rw sz ej in sta n c ji do ponow nego rozpoznania, je że li sąd d ru g ie j in sta n c ji n ie m a w a k ta c h sp raw y m a ­ te r ia łu p o trzeb n eg o do m e ry to ry czn eg o orzeczenia o k o sz tac h p ro cesu w try b ie z a ­ ża le n ia (art. 394 § 1 p k t 9 i a rt. 397 § 2 k.p.c. w zw iązku z a r t. 388 k .p .c .).54

54 p a t r z ' o d s y ł a c z 52.

LESŁAW MYCZKOWSKI

Wkłady mieszkaniowe a pomoc finansowa

Państwa i zakładów pracy

W yrok z d n ia 22.X.1965 r. II CR 411/65 je s t pierw szy m orzeczeniem S ąd u N a j­ w yższego pośw ięconym specyficznej p ro b le m a ty c e tzw . pom ocy fin an so w e j n a u z u ­ p ełn ien ie w k ład ó w m ieszkaniow ych i bud o w lan y ch . W w y ro k u ty m postaw iono dw ie n a s tę p u ją c e tezy:

„1) S u m a w p łac o n a ja k o w k ła d do sp ółdzielni m ieszkaniow ej w zw iązku z w s tą ­ pie n iem do spółdzielni członka n ależy do członka bez w zg lęd u n a to, skąd u zy sk ał on k onieczne fun d u sze. J e ś li członek spółdzielni p ie n iąd z e n a w kład u zy sk ał od osoby trze cie j (za k ład u pracy), to tre ść sto su n k u p raw n eg o m iędzy n im a tą osobą d ec y d u je o tym , czy je s t on obow iązany zw rócić pieniądze, sto su n ek te n je d n a k nie je s t sk u te cz n y w zględem spółdzielni.

2) W czasie obow iązyw ania § 4 i 5 u ch w a ły R a d y M in istró w n r 60 z dn ia 15.111.1958 r. w sp ra w ie zakład o w y ch fu n d u szó w m ieszkaniow ych (M. P. N r 26, poz. 158) o c h a ra k te rz e pom ocy fin an so w ej d ec y d u je d y re k to r za k ła d u p r a ­ cy, ra d a za k ła d o w a zaś w y p o w iad a się w k w estii je j ro zm iaró w ”.

J e s t rzeczą w ysoce c h a ra k te ry sty c z n ą , że ja k do te j p o ry orzeczenie pow yższe zo­ sta ło o p u b lik o w a n e aż w 3 p e rio d y k a c h p raw n iczy ch : w O rzecznictw ie S ąd u N a j­ w yższego (Izba Cyw. o raz Izb a P ra c y i U bezp. Społ.) zesz. n r 6, poz. 99 z r. 19S6, w P rz eg lą d zie U sta w o d a w stw a G ospodarczego n r 5 z m a ja 1966 r. (str. 171—172), o raz w O rzecznictw ie S ądów P o lsk ic h i K o m isji A rb itra żo w y c h n r 7—8, poz. C-171 z ro k u 1966, co zd a je się św iadczyć o dużej doniosłości te g o orzeczenia. M ożna po­ za ty m spodziew ać się, że w w a ru n k a c h n ie sp o ty k a n eg o dotychczas rozw oju sp ó ł­ dzielczości m ieszk an io w ej w zro śn ie liczba procesów sądow ych n a podobnym tle, ja k rów n ież liczb a sporów a rb itra ż o w y c h m iędzy spółd zieln iam i a z a k ła d am i pracy.

N a istn ie ją c e w p ra k ty c e k o n tro w e rsje w sk a z u je n a d to w y d an ie — w ciągu n ie ­ sp e łn a ro k u — przez c e n tra ln e o rg an y a d m in istra c ji k ilk u in te rp re ta c ji przepisów