Stratygrafia warstw ostrawskich w świetle badań makrofaunistycznych

Karol BOJKOWSKI

Stratygrafia warstw ostrawskich w świetle badań makrofaunistycznych

Warstwy ostrawskie (grupa

brzeżna) twerzą peryferyczną strefę

kar- bonu produktywnego. po stronie zachodniej,

północnej

i

północno-wschod­

niej

Zagłębia Górnośląskiego..

Z.aliczane je do namuru

według

schematu

przyjętego

na

I

Kongresie

Karbońskim

w Heerlen w

1927

r. Oparto

się

tu

głóWlIlie

na

występowaniu

makroflory. Gonriatyty, które

pozwala'ją

na

dokładne

rozpoziomowanie karbonu w

zagłębiach 'Zachodnio.

europejskich w wypadku Górnego.

Sląska

nie

były

brane

pod uwagę.

Za

dolną granicę

warstw ostrawskich ·

przyjęte

proponowany przez

V. Sustę (1928)

poziom morski StUl", za

gÓlrną

natomri.ast

UZI1Iano spąg poIkładu

Prolrop-Poch- hammer

(510).

W . tym

U'jęciu

otrzymuje

się serię

warstw e

miąższości dochodzącej

de

3200

m (dla rejonu Osl:raiWY)

zawierającą wkładki

z

fauną morską isłod­

kowodną. Serię tę

podzielono

!Dla

cztery

podpiętra

(wa,rstwy)

na

podstawie

wyodrębm:eni:a

pewnych grup

pokładów węgla

omz na

właśoiwościac:h skał towarzyszących. Przyjęto OiStateczniepodział

proponowany przez W. Pe- trasclheka

(1928)

i

K.

Partlteisky'ego

(1929).

Poszczególnę podpiętr,a'

nazwano

począwszy od najwyższego: poręb-

skie, jaklowieckie, gruszowskie , i ptetrzkowiokie. .

Stosując nową nomenklaturę pokładów,

w polskiej

części Zagłębia Górnośląskiego, opracowaną

przez St. Doktorowicz-HrebniCkiego i

T; :B0-

cheńskiego (1952) 'za spąg

warstw

porębskich przyjęto spąg

poziomu Bar- bara, ja'klowieckich

pokład 723

R.

Granicę pomiędzy

warstwami gruszow:- skimi, a pietrzlrowickimi przeprowadZono w

spągtł łupku

szlifierskiego

1.

Badania nad rozmieszczeniem poziomów morskich i

słodkowodnych

w rejonie rybnickim prowadzone przez

A.

Makowskiego

(1937)

w latach

1930-1937 dostarczyły materiału,który pozwolił

temu autorowi na

po"

danie nowego projektu

podziału

warstw ostrawskich. Schemat ten przed-

stawia się następująco:

I

grupa górna - od

spągu

warstw

siodłowych

do stropu poziomu morskiego Barba, ra;

1 W polBkleJ części Zagłębia Górnośląskiego Jll.e określono dolnej granicy warstw pietrzko- wlck1ch, powewR dolna ich część nie. została udostępwona do badań robotami górniCZYmi lub

wlertw~ltl.1.

Stratygrafia warstw ostrawskich

533 II grupa

środkowa

- od stropu poziomu morskiego Barbara do

spągu

poziomu morskiego Franciszka;

, ' ,

III grupa dolna-

od. spągu

poziomu morskiego Franciszka do

końca

warstw ostrawskich.

Odm:i.ermy

pogląd

na

dolnągr,anicę

warstw

ostra~skich

w stosunku do Susty

wyraził

K. Patteisky (1936, 1957). Przeprowadza on

ją

w

spągu pokładu

Vicent, k:t6ryznadduje

się

ca 40 m

poniżej

po'ziornu morskiego

Teodor.

Pozostały

odcinek

aż'

do po- ziomu IUeSlZlOwice Patteislky zaUcza do wai'lstw

hluczyńskich,

które

są płonne

pod

względem występowania pokładów węgla. ,

Warstwy ostraw- skie w tym

ujęciu odpowiadają

mnie E

2 ,'

natomiast warstwy

hluczyńskie

ronie El

według podziału

goniatyto ..

wego

przyjętego

w Anglii i S'2Jkocji (fig. 1). Badacia po. ostatniej wojnie przeprowadZone nad warstwami ostrawskimi w

'

zachodniej i pómocno- -zachodn!iej

;c'zęści Za'głębia

GÓrno.-

śląskiego

(rejon

południowo

rybnicki

i

PyskOlwic)

dostarczyły dużo

mate-

riału

,analitycznego. Rzuca on nowe

światło

n.a

wykształcenie

litologiczne warstw,

rozmi.es~nia wkładek

z

fauną morską" słodkowodną

i cha- rakter faunistyczny

,poszczególnych

po'ziornów.

,-,r-r--",,...=,-, Pokład Prokop

ClI p,m .... blor _ Homoceras słri"Dfum(l)l'hill

.~ ClI p,m.Ro.""" - CroYenoc.m nilldum PItii/.

. ~ p.m.KDks - SutleticerasparvalinguePalt.

e p.m.Barbara . - Crovonocerascf.nitlfDitlesBisuf"

pokład Jon

pokład leopold

{ Sudeticeras oslraviensia Pau ..

- Oimorphocero8 sp.

....

~ ~ ~ !3p.m.f

!2 ~ ~ ... - Crovenocerasl"t8co.tafllm Palf.

~

^to

I "'.::::

^.;

Qpm,Non.t~ pokład

^~ '" ,_tup.k szlifierski ^Karol

~ ~

1-

~ 1;;

~+-'1Ci:ii+---1 pokłnd Vicen t

~~ ^'c; BDbrownika _ Crove'!ocerosbobro.wni*ensePaIf..

~ ~ Kutal kuło {cravenocemB vetum Palt.

~ ~ _§ , 8udetleeros ostroVlr,n'f!.9 Patl.

i::~:r; JIIBBZDwj~. Oimorp/JocefUs/uflu a nappo

~~

j

^{~ I~ '~}

_"

^li _~

""j~_iO_-!

Wiszkowice - Evmorph.ceros pseullqÓilinuve

m ,

bez ,kolI

, wg Pattelsky'ego 1957

Fig. 1. Podział utworów namuru A z re- jonu ostrawskiego

Division of siIrata ·of Namu.rian A from the Ostrawa region

Warstwy <>.Strawskie pod

wzglę­

dem

litologicznym

'dharakt~ują się

jako serie 'piaskpwców,

mułkow­

ców,

iłowców

i pOlclad6w

węgla.

W

'zależności

od

,

pos'ZJCZególnych re-

jonów

,

i warstw mamy

pmewagę

albo

łupków (iłowców

z

mułkowca­

mi), a1bo piaskowców co przedsta- wiono z pewnym

upros~eniem

na figurze 2

2. Równocześnie

I'l:aznacza-

się

redukcja warstw

jaklowi~icih

i

~bskich począwszy 'od obszaru

ryłmickiego

w kierunku

północnym

co daj e

się zaobserwow,ać,

na obszarze

kopalń:

Gliwice, Pstrowski i dalej ku

północnemu-wschodOW'

Poziomy mor:skie, które

składają się

z szeregu

wk~adek

o

różnejmiążsoości

(od kilkunastu centymetrów do killkun:alstu metrów

grubości) występują

w

wB!~adh

pietrzkowiclridh, gruS2JOlWlSkich

i portębskich. Zostały

one

zastąpione

w warstwach jakloWieckich przez

wkładki

z

. f,auną ą:łodko­

wodną 'reprezentowaną

prrez rodzaje: Carbonieola,

Anthraconauta~

2

Prom

lltologiczny i rozmieszczewe poziomów·. morskich rejonu Rybnika. zesta.wiono na podstawie profU1 wiertwczych 1 : 500 opracowanych przez 8. Kozioła.

Połotewe poziomów morskich: Teodor i 8tur podano w celu orientacyjnym. OdległoŚĆ ich od poziomu D:1orskiego Leonard przyjęto według BUSty (1928) dla rejonu Ostrawy.

534

Karol Bojkowski

Anthraconaia i Naiadites. Jak wynika z

załącZOlliej

figury 2,

ilQŚĆ

pod-

pięter

poziomów morskich jest

różna i związana

z lokalnymi w.a!runkami

.

facjalnymi;

Stała ilość

poziomów utrzymuje

się

w warstwach

poręb­

Rqjon pal/;óniowo -ryónicKi Rf(jon PI/skowie

Rfion KOp, Concorilia-PstrowsKi

:E::3=========:@~510 .

Roemerlc Roemerld

KonradD Henryk!!!

Barbara V g

c

Enna Yll 6

•

BezilT1l61111YYO/

Rolontl/J{

J

m::::::::::::ł---4"~~

Francisrlru X

. 6ropa dodnikowa NanettoXl.'ł

f{jrvpoththllmwrrg~

,~

BronoM ' ł I f:",,"3 - - - , 1

l

WilhelminoXlll

~ ~ DBrupodothll<owo

~

l

LlDnordXlV

•••• n {reodor xv}

•

.... u {fturXVI) .

Fig. :2. Zestawienie poziomów morskich warstw ostraw-

skich . .

SynopsIs of marine horizons of the Ostrawa beds l - Iłowce 1 mułkowce, 2 - pIaskowce, ił - pokłady węgla, 4 - łupek szllf1er8kl~ 5 ~ naprzemianległe pIaskowce 1 muł­

kowce

1 --'-. claystones and sUtstOIiell, 2 '-- sandstones, 3 - seamB of cOal, 4 - wetzsteln, 5'-'-.- sandst6nes and sUtstones

skich, natomiast do warstw gruszow- skich w rejonie Pyskowic dochodzi dodatkowa grupa

pornliędzy

pozio- mem morskim

Franciszką

a

łup­

kiem szlifierskim.

Skład

fauni- styczny poszcze- gólnych poziomów pmedstawiono na tabeli 1 z tym,

że

podano

narjczęściej

spotykane formy,

pominięto zaś

ga- tunki

pojawiające się'

sporad'YC7JJ1ie w warstwach ostrawskidh. Wy-

stępujące

w

spą­

gach niektórych po- ziomów lub w bli- skiej 04 nich od-

ległości

rodzaje:

Carbon~cola,

An- thraconauta, An- thraconaia, . lub

N

aiadites

również

nie

uwzględniono

na wymienionej tabeli. Fauna mor- ska w warstwach

ostrawskich jest

uboga w gatunki,

które

mlOgłY'by pre- destyt:l0w:ać

do

mianla forr.m prze-

wodnich zarówno

w

znacreniu lo-

:kalnym (dla

po-

szczególnych

po-

ziomów) jak i stra-

tygraficznym.

stratygrafia warstw ostrawskich

535

Porównując

habitus :faunistyczny poszczególnych poziomów daje

się zaobserwować, że dominującą przewagę występowania ilościowego

gatun- ków w warstwach ostrawskich.

mają

Pelecypoda.Z

pozostałych

gromadr które

są również

licznie reprezentowane pr.zez gatunki

można wymienić=

Gastropoda, Brachiopoda i Cephalopoda. Rozmieszczenie wymienionych

powyżej

gromad w profilu wanstwostrawskich . wskazuje,

że największy zasięg

pionowy

mają

Pelecypoda. Gastropoda zgrupowane

są przeważnie.

w waTstwach . gruszowskich, natomiast w

porębskich

i pietrzkowickich wy-

kazują

minimalne

różnice ilościowe.

Br.achiopoda reprezentowane·

są

naj liczniej w warstwach.

porębskich

:pajmniej w pietrzkowickich. Cephal.opoda nie

wyka'zują

zasadniczych

róż­

nic w w.aJrStWach

porębskich, .

grusrowskich i piJetrzkowickdch. W posz- czególnych poziomach

m~rskich ilość

gatunków z

reguły

nie przekracza zaSadniczo liczby 35. Odmienne zjawisko

zaobserwować można

w pozio- mie Franciszka.

Ilość występujących

form przekracza 50% wszystkich

.

gatunków zn,anych

z

warstw ostrawskich.

.

Również

bogatym w gatunki lecz w mniejszej

ilości·

w porównaniu

z

poziomem Franciszka jest poziom morski Barbara.

Pamom Stura, który

by~ przezkilkadzi€si.ąt

lat

niedostępny

do

badań,

nawiercono w latach 1956-1951 na

południe

od Ostrawy (rejan Frydek- Mistek). Chara'kter faunistyczny tego poZiomu wykazuje

dUż.e zróżnico­

wanie gatunków

zbliżone rzędem ilości

do Barbary.

Gatunki, które

mogą być

pomocne przy

określaniu

poszczególnych warstw

występuj ą przeważnie

w danych poziomach sporadycznie. Jak wynika z tabeli 1

następujące

formy

są

ogranicrone do wanstw

porę~skich:

Antiphyllum inopinatum S c h d

w f.

Fanestella ci. plebeja . M c C o

y

. Derbia sp.

Schizophoria resupinata

M

a r

^t;

cf. Krotovia aculeatus

M

art. em. P ae c k e l m.

Echinoconchus punctatus M a

T t;

em. P a ec k e l m.

Linoproductus striatus F

i

s c h e r Dunbarella cf. papyraceus S o. w.

DunbareHa rhytmicus J a c

k.

Anthracoceras cf. paucilobum P h

i II.

N

omismoceras cf. ratiforme P h

i Ił.

Cravenoceras roemeri

S

c

h

m. . Paladin margaritifera R o e m e r Pala din latilimbata latilimbata S c h w.

do warstw gt'IUlSZIOwskich:

Pleurophyllum (Ufimf.a)schwarzbachi S c h d

w f.

Allorisma cf. sulcata F 1 e m.

Paladin mucronatus M c C o

y

,

^.

w

pietrzkowi~kich

nie

poja,wiają sięzasadruczo

formy, które

miały

ogra-

ni'OZÓlny

zasięg.

Niemniej

j"edniak

nowo IlIawierOOiI1iY

pol1iom

Stura., o któ-

rym

wsponmiałem,

cha:r:akteryzuje

się

masowym

występowaniem

gatun-

ku:

Spirifer (Brachythyrina) strangwaisi

(?)

V e r n e u i 1, który nie jest

Rozprzestrzemenle fauny morskiej w warstwooh ostrawskich ^{Tabela l}

Podplęlra (warsiwy) POf'ębskie Gru5zowskie· Oielrzkowickie

lp,

J 4

f7 s

10

-Arif!ti[u",-

m~fUm .sd1dWr.

PI~ Ilum (lIfim~) XhWNZ6at:hl srhciWł.

Cr",o~

hne~+17i1 d' ple&p HeCoy TiiifUl.1 my"'OIdl'J 5iiw.

u'1tJvlJ et Sf/WmiNJr:md Ph,ll.

mvwSl'

Or6lculoiiIN mlsSOuren.,u Sclim.

OrbiculoK/N ('r.J~i1s -DPtn.1M,

~rb/~ sp. _.- - 1/ Schiropl'lorl.l rnUplNtJ /t'IJr!.

12 I S"lucherin" I'.Hlit1ns ph,,' 1.1 ~soi!iOnt1ii ~rdrrnsis PfJJ7I.

14 UijóJOCIII,/fItlkS J<l9ue.n/~nV.J de kM.

15 -Choneles d~lTłłnl"nu.J de Kon.

16 plicochiJMks &K}"anllS ch Iron.

17 cl/froltJlf/'oJ «ululUJ l1<lrl em. P<1«".

I~ lchinoconchuJ p.mcfJllis H.ut. MI.Tom!.

j9 Z,nóprótlł;Ci;;s slri"his łisch~

20 DtdytK/o3!łJs RI77/",llcul.,fus' ł1arfem.l1U1r-Woai

.... ~ ~ .... t:::...::::I ,::::.a

~II ~~~~;lt

~Hhf~~ ~~

e

o +1 1_1010

o o

01+1+1+101 10101 lo o'lel 1+10

&.lJ±

o

o

° °

e ol 10

°

o

°

o

-

o o

~ I ·

~ ^t

~ ~ ~~

.... "'ii:

e e

e ololelOU.lololo

ol 1+1

°

°

010

-

e

.2.

°

,~.Mtt

~.i~!tt·

~U.m

+

+ 1+,

[j

_~~. ^~ _~ ^<t~

-

^'"

elo

+1010 ⁰¹⁰¹⁰

"

S""

cli>':

j~ ~

~><

~

~ I~

~~ ^l'

~

... r..c::lI"-'I"bIQ.oI'tlloQl , ... "'tll 0.,,1 'tI1..c:r.lv'-.!

ol l". '+

°

₊

+ ^o

+ ^+[H[+ +

+[+

21 ~ ~Jow.

CI~ tt:ht. NrlCOJh Mili.

22 ol I' 1+1 I 101 10101 lelol I I I I I I le 010101 I I 1 I+I+I+! ol I I 1+1 l0' ,e

23 SpllYJf'ObiJ JP. 0101.101+

-

24 (Z'em'''lium.rp. elol+1 1.lololelol-lolol 101+l+1 lei lele +1+: 01+10101 101 1+1+10 +reFF1+1+101 101+

2> 3iJ7enpmy' pr/~rv" Phfll.

A1/orISmrJ et: Ju/cIAł F/~m .

0101 1+101 10101 1010101 101 I I lo ol I I I 101 1+10

. 26

27 StiIe---niiiiiiiij!i.,-(f p.lrvlJ, !. Mnd 28 l 1ókiJ()It1óf-Phl minor HrCQJI .1ⁱ

j-f

s.tnqLII'~t~S Inkrt:uP/łJs;;:a JI) SJnąviilOI ~ fr;(osf;hJs ~iI.

JI 32

~3

134'

54f11jVl"roliteS tricoslllf'tiJs ,.~r mJfrnJJ MI': noY.

Siltif{ui'ndlfes ph'itltus-1fWl.

r fdmor1(JM rUdls Rc.Coy I EtTtiiOiiill3iiIta7i7Jfiill.

+1 e

010

°

0l0TT10 01+1 °101~1 °1~IO o Ol lo ol I I I 101 lo

°

o

+' +fOTT-R+

o O"

+1 [ I 1+1

i+fTl+lo +

+

°

010 ps o

JiJ 1-C(liiiijiiilii7.iiiii'~fi1ifi/ll

EdmOńdi4 ""W'd Pluli I I I 1+1 I 10101 1 I 101 1 I 101 I I I lei I I I I I I 101010

37 Edmondld sp

° _

^{·0 o} 1+ +

°

e

°

+11+

+

o

+ o

3~ Nu,uld lucinifórmi, Phd.

+

+ + ^o +1+[ [t[ _ + + + + + +

p9 . NUcudohloną_"'CCo . ++0 -o +++ o ° +1-1-1+1+1+++

40 Nl.lculopsis a~/I'(]Jfn"s Por/I. + O O + J±iJ ;" .

41 NlKulop", ąibbo" FI.m. _ _ + e e o o ° o ° ° ° _ + o o + + + o

O'"

° o +

er --Ltt .

.:!O + + _ + e +

42 ~S/'<nVu"'~

_

oooeooooo 00l:t+ + + +eoeoo 000 ,-,tlti!l0+++eeo+

4) MIC~J/J--*ijiii1is .5Ow.

44 NuctJlopJis sCOllCd Hind +

ot_lo

°

⁺

45 C/(Inodont.1 oslrtlvlenJls rrTe"h

° °

⁰¹⁺

4ó (:pntXbn ~ rt1nJ"p~ I. I"

47 Clrnodon 'J smuos~

t+

o . o o o o o • .łf: +~

"" C~on_sp o +

++

49

L~dtl

alfenuafa f"lem. o o o o • • o o o o • • • -

ł:t: ~+

J..!!. -~~~-~~c'!"."~",-,,':!!2·''''-..cr--T + + t,-'

~ u:cJIlJ Jlldrm<1nJ vdr. vel/COS/dr • .:JcnwD. O . + o o o o o o o o

, °

ol*

o

:!:tE °

+

+1 I 1+1 1+1+ oH +11+1 I 1+[+[+1+1+

!II±~lol ~I+I

+1+1+1 :t).!j -1+1+1+1 ,I 1

I.

1

+

+ ¹⁺¹

c.n c.:l O)

~

O

...

bj

~ O O

!

52 Leoa stl/I~ McCoy + ++ ^O .+ O +

1sT t2O'~~semICO!E vs .C'6l1y o C.

s~ ~minatodon ~.J De Iflm. o o o • o o

ss Gr.1ml7"ldroaJn sp. o o o

56 _{57 ~ S9 50}

,I

_{,2 _} ~a l'1yalinJ I-'[.!S/Oonletld iJuI!"-~reJ. PO~0:!!-',!!!la ł'l"OlOschisodus Dunbo""ll~_ ~m,i:us ilnMOSd ue on, a c!; mlno~rown suko .. papyNc~ Sow. aevls_ FraqJlJ.f Dru~n lnu ./Jck. cCov o o .

•

+ o o

•

O . ^o o o o ^o o

•

+ o 0 0 ^o

•

o. + ^{0 0 0} o ^{o o o o} +

•

^l' o

~ ~rmopect.n sp o c

lEf.

,S

_6'6' 97 ₆₈ ^Eu~ia ~JeUUi/muslum Posiuuwmy. PosiaJnid Po~my. _{Lif77J.lJ im ~n.l~} ^~iden~ (PosidrJnid fl/llpm'lJm _fo!cCqy ^~ r~klla ^tram. il1/. 1ind tfh.JUn. O O

• •

^{O O} • O _o

• •

^CH-

fi!.. ^~ ",,!!!!,acrJf'!"'usFlY!ch.

7u DelIeropnon eoanmrtlcopm US Schwb. + ^O

•

^c'

71 __ lJuCtlnJOpsls mtJrtlVICUS JOe". O O o +

[7Z '79 _tJO 81 _{73 7.1 U 75 77} 76 PTiiiiOliima"",!E!n" ;;s Euphemus urei F.iem. m Bucaniopsls concVws BuCf1/1tOPS/5 Euphemus urei Rem. muf ardenen5ls Weir Eupnemvs _P Nalicopsis Eupnef17l.ls.-!!:!!!!!!·cu~rec. _P, eUIY!~iI/"ia euromtniTid O!!!t1/1'iensis sp. . urei ,. 'lem. sp et: car~lł1rir1 Wei,. Ph,lf. . Kleh. mdiWei" NorWO(/ et pretten + o

•

C . O o + + o o o • • • ^o c

•

^O

"

o o. ^{C .} O o o ^O c O

• •

^{O O}

• • •

+ + ⁺ + ^{. 0 . 0 c 0.0.0} + + + ++++ + +

82 Rhoipf1islUffliJ radians de on.

, •

83 HiłclTKheilus cranio1f8 Crom C o. C

84 ~cro~s a~u.s Saw. c c Q

.

8, _{81 88} ^~ Euom,!!!!/us EuanpIi3lus Lo _ _ Euomphalus parJYu!vs c, ~m;s ca~us ""Wirum l1ar . rrei9. ue libr!. KI.b. co.

• • •

⁺

8 PSllUdoormoCPIY/s srriOf3 m l"1eyer

l"" _{91 92} ^~ fłE!1cenl5 8r.c~mts sc~rt! ^'DCWVl~ sp. c. cJlł1mu.s dl' Gold 1flJn. co. 0 0 0 0 0 0 0 O +

•

+ ^O +

• •

+

~ ..!:!flfJralT'lOCPf"4S suk.i/rum em. O co. • c c C C O

9. EumorpnocMll sp. O

9. C",venocerassp

1 96 _{91 91} ...!!!!!!!!.1COCf'ri/S diSCUJ'-.!:...'recń. CrtlYel'1OC't!fl7S 1'Oemeri Schm. Anrnr4crJCP1l1s pauci 'obvm Phi/..

•

0 . . o. o. O C O C C

•

99 ~nmrr1cocer.JS .pi1uci~ Phlll O

lot! ~VC!!!!!slllOCeras et: r.li ^'rmt' Phi/.. O O

101 ~/ussp. O

•

102 _10J ...':.-aladin mucrona~Coy

•

1-'.1 ~dif1 111f11TJtir, "I!"era libemer

•

104 Patat/in .. 1 il7!_~ra-.!ati im/J.1fa SchwfJ.

•

/()5 ~nsp. O

IM _, E!!!{T: ., H-

/ +

F~. wysfępl.lj4CJ w rejonie G/iwice-PyskoWIce -/rop. PsfrowJ/r.,j o ForfTJiJ wysfępuj'4ca ^{w rejonie} południowo /,ybmclrim./ e Formi wspdlnJ d/.1 Wymienionych!

rej0ndw.. .

+

H-I

o. 0.1t

I

Ul r:t

Il>

'< r+

~ el.

....

Il>

~ '"

~

O

'"

<+

...

Il>

,~

'"

:>;"

g:

Ol c,., -1

538 .

Karol Bojkowski

znany z

wyższych

pooiomóww warstwachostrawskich.

Więks2lOść

z wy- mienionyclh

powyżej

form nie

występuje

w analogicznych poziomach

róż­

nych rejonów warstw ostraW1Skich

^3.

Fakt. ten wybitnie

obniża wartość

gatunków jako pomocniczych

skamieniałości

przewodnich. .

Rolę

prrewodnich gatunków

według

M. Schwarzbacha (1936)

mogą

. ..

spełniać

dla poziomu Gaeblera - Phillipsia latilimbata

S

c

Ih

w. i

Phillip~·

sia margaritifera R o e m., natomiast dla poziomu Konrada - Phillipsia sp. a (aft eichwaldi F i s c h e r) i we Franciszce Phillipsia mUCTonata

McCoy. .

Odnośniepo~iomu

Gaeblera

należy stwierdzić, że

wymienione formy

mają duży. zasięg

horyzontalny i

pojawiają się

w rejon.ach rybnickim i gliwickim. Natomiast nie ma maczenia j,ako

skamieniałoąć

prrewodnia Phillipsia sp. a (aff. eichwaldi F i s c

h

er). Phillipsia mUCTonata

M

c Coy

ma2'Je

znanych g.atunków trylobitów warstw ostrawskicIh naj-

większe

rozprrestrzenienie i pojawia

się·

w poziomie Fr.anciszki

począw­

szy od Ostrawy,

aż

po Pyskowice i dalej ku

północnemu

wschodowi. Obec-

ność

wymienionego gatunku

w

poziomie Enna (rejon rybnicki) stwierdza A. M.akowski (1937a).

Jeżeli

oznaczenie gatunku Phillipsia mUCTonata M c , C o y przyJmiemy za

^właściwe,

to forma ta znana dotychczas tylko

z

po-

ziomu Franciszki

zwiększa

Swój

zasięg

w kierunku pionowym.

, Po1arwiend:e

^się

goniatytów

w

Wlarstwadh ostraWISkich .

sprowadrm się

do kilku poziomów.

Z

powodu

złego

stanu zachowania i rzadkiego

wystę­

powania nie

odgrywają decydującej

roli przy identyfikacji poszczegól- nychpaziomlÓw. Dotychczas znamy ich

występowanie

z poziomów: Fran- ciszka, Enna, Barbara, Gabriela, Koks, Henryk, Roemer i Gaebler

według

A.

M.akowskiego (1937),

K.

Patteisky'ego (1936, 1957) i M. Schwarzbacha

.

(1937). Ostatnie badania

stwierdziły

ich

obecność

w poziomach Nanetta

i

Bruno.. .

Pomimo istnienia ,szeregu

skamieniałości

o cha, ra'kterze

zbliżonym

do prrewodniOh zasadnicze

określenie

poziomów oparte jest nie na

pojedyń':'

czych gatunkach, lecz na

^całym

'zespole. Wykorzystane jest zjawisko na- gromadzania

^się

jednego lub kilku gatunków w

^różnych

poziomach. To nagromadzanie

^się

fauny .

^występuje

w

^różnych

'zestawach gatunkowych.

Kryterium pomocniczym przy rozpoznaniu pomomów jest niekiedy sto- sunek ich do

skał niżej

. lub

wyżej ległych.

. .

Role

^poźiomów

przewodnich w warstwacil OtStrawakich

spełniają:

Fran- ciszka i Barbara.

^Mają

one

^najwię~ze

rozprzestrzenienie horyzontalne

i

naj

bogatszą faunę. Ważnymi

z punktu widzenia

podziału

i stratygrafii·

wamtw osbrawsikicih

^są

poziomy Enna i Gaebler. Pi€'l"Wmy ' z nich z

po-

wodu

^różnic

w charakterze faunistYcznym

uzależnionym

od rejonów nie jest zasadniczym poziomem przewodnim. Niemniej jednak ma

^doniosłe

znaczenie przy wprowadzaniu

różnych podzia'łów

dla warstw Ostrawskich.

Drugi poziom mOil'ski Gaebler

ISWOim położeniem

w profilu pionowym i ha- bitilsem fa.unistycznym,a

w.sZJCzególności obecnością

gonia,tytów 1: pekte- nidów jest dharakterystycmy przy opracowaniu str,atygrafii i korelacji warstw ostrawskich z utworami w irmych

zagłębiach.

W obecnym stanie poznania warstw ostrawskich, zarówno pod

wzglę­

dem pooiomów morskich jak i

wykształcenia

lit()llogicznego, mmna przy-

3 Na tabeli 1 podano .kt6ra z wymienionych form występuje w analogicznych poziomach z różnych rejonów.

T a-b el a 2 Podział stratygraficzny namuru w Polsce (Górny Sląsk) i w krajach Europy Zachodniej na podstawie goniatytów

, ~IO Belgia według Demaneta 1941 Anglia - Szkocj a * Górny Śląsk

I

Gl' C")

.... Q) >.

ao8 .... !

^{Poziom go- >.}

~Ol=l Poziom Formacja niatytowy

!

I-< Gl • Ul Ul Poziom

-as-NI=lI-< ^I-< Iitoio- według Bi-

li!

.~

^{Fauna morski}

'g ~~ Fauna giczna sata -1928 ~ Fauna

/l.'CI::t: i Currie 1952

lesllal ^{'CI GI-Gl} Zona de Oupeye

I

Gastriocera$ subCTenatum

~

S ·

C

m~"

Ga$triocera$ cumbTiense G

I

Gastrioceras cumbriense

-<U

Gastriocera$ crenulatum Gastriocera$ cancellatum

Gl Zona de Gilly: . I " ".---

8

Reticulocera$ superbUinąue

-

Reticulocera$

Gl

. ...

superbUłnąue

'CI I=l Zona de Baulet C!l ^l-<

B

-<

Reticuloceras bilinąue ^Gl R Reticuloceras bUinąue Brak fauny morskiej

Q I=l

Itl Zona de Sippenaeken

.s

Reticulocercis gracile

Gl _rt.I

rt.I

::::

Reticulocera$ reticulatum:

p .~. ReticUlaris reticularum

~

==

-<

Homoceras striolatum Reticulocera$inconstans

"o( Zona de Spy

-

_H Homoceras beyrichianum

Homoceras beyrichianum

Z ^l-< Gl ~ ~ 3. Nuculoceras nuculum ., Nuculoceras nuculum Gaebler Anthracocera.~ paucilobum

;g s:!

t . ^<::I

;g

^Gl lRoemer Anthracocera$ discus·

o ~

g

~ Cravenoceras nititoides ^{~ ~} Cravenoeras

.s::: _{Gl ~} steUarum.

~

Cravenoceras roemeri

U

₌₌

-a,§

^2. Cravenocera$ nitidum _~

§

Q, ~ranci- Anthracoceras paucilobum

A _{'CI Gl ~ ~}

§

Anthracocera$ ^.Q,Q,~e ^{._ ::l} E 2

-a]l

~

.§

Cravenoceras nitidum Anthracoce;a$ . b ^{as rt.I} s.zka . Cravenoceras Anthracoceras discus sp.

Gl ~ ~:o paucilobum p

. §

C!l ^o

rt.I ;! oC paucwbum Nanetta Eumorphoceras sp.

'fil rt.I ~ lZl L Cravenoceras edalense ^,.:iI _lZl AntTococeras glabrum Bi'UIlo Eumorphocera$ sp.

o( Zone de Bioul dl Gl al

g-

^{.... -...}

^-

^{... ~_ .. -... -}... _---...

Eumorphocera$

as:!

^o El Eumorphocera$ Brak opracowania

I

pseudobilinque

~~8o·

pseudobilinque litologiczno-faunistycznego

- - ------

• Poziomy gowatytowe H, R. G odnoszą slę tylko do AnglU.

fil

f1 SI)

~. ~

~ SI)

~ '"

~

~ ~

'1 SI)

~

'"

:>r

&

Ol

~

Karol Bojkowski

jąć, że podział

na trzy grupy proponow:any przez A. Makowskiego (1937) jest godny zainteresowania.

Fauna

słodkowodna

w warstwach ostrawskich nie jest

uwzględniana

przy ich podziale. Poziomy z

fauną słodkowodną

nie

mają

cech

stałości

w profilu pionowym nawet na niezbyt

odległych

od siebie obszarach.

Z tego

też

powodu nie przedstawiono ich na figurze 1, jak

również

nie podano listy gatunków.

Ilość

poziomów jest

różna

w poszczególnych war- stwach z tym,

że

wzrasta ona od pietrzkowickiCh. ku

porębskim.

Zjawisko to wybitnie uwydatnia

się

w rejonie rybnickim o czym nadmienia S. Ko-

zioł

(1954). Równici wymieniony autor

stwierdził

istnienie

stałego

po..;.

.

ziomu w warstwach

porębskich

na obszarze rybnickim

4.

Stratygrafia i korelacja warstw ostrawskich z innymi

zagłębiami

oparta

może być

z purlildu widzenia makrofauny tylko na goniatytach i pekte- niciach. Na podstawie goniatytów K.Patteisky (1936) zalicza warstwy ostrawskie do zony E-umorphoceras bisulcatum

^(E2) 'z tymże

poziom Gae- ble:ra

byłby

odpowiednikiem zony Homoceras beyrichianum

(H).

Wymie- niony autor (1957) przeprowadza powtórnie

korelację

warstw.ostTaw:skich z 'zonami goniatytowymi w Szkocji

zaliczając

warstwy ostrawskie do zony Cravenoceras nitidum

~5. RównJ.eż

M. Schwarzb.ach (1936) na podstawie goniatytów zalicza w:arstwy ostraw:skie do zony

E2 (według

W. S.

Bi-

sata, 1928).

Na podstawie nowych

materiałów

faunistycznych uzyskanych w okresie powojennym,

można stwierdzić, że

mUczenie wal"Sltw ostralWskich do zony Eumorphoceras bisulcatum B i s a t (E

2)

jest

słusZ'lle

(tab. 2).

.

Na

uwagę zasługuje

uznanie poziomu Gaeblera jako ekwiwalentu zony H .

.

Zona H (Homoceras beyrichianum) jest

najwyżej położona

w na-

murze A i odpowiada

według

F. Demanet'a (1941) strefie de Spy z warstw ChOtkier. DO!tycllcZJas w poil.sltiej·

części

wacr::stw os1JI1a.iWskioh nd.e napotkano gat.unku, który reprezentolwMby

wymienioną mnę. Obecność

farmy Dum- "

bareHa d. papyraceus S o w. w

najwyższych

poziomacli wal'Sltw

poręb­

skich (patrz taIb. 1)

świadczy

o

wyjątkowym,

w opisywanym obszarze

obniżeniu msięgu

jej

wyst~.

.

Dolna granica warstw oskawskich jest problemem nieopracowanym . po polskiej stronie

Zagłębia Górnośląskiego..

Wiercenia z rejonu Frydek- Mistek

dostarczyły materiału,

na którego podsta,wie

można przypuszczać, że

wydzielenie z dolnej

części

warstw pietrzkowic:kich (przez K. Pattei- iSky'ego),

części

warstw

hluczyńskich

przy o.becnym stanie

badań

- nie

roacałlrowitego

U'zasadnienia. Poziom Stur,a

rozciąga' się

na przestrzeni ca 80 m,

mając

ohaII1aJkterySItyawe

wykS'rt,ałceruLe

litologiczne,

oibeciność

gatunku przewodniego i

dużą domieszkę

form

vizeńskich. Występujące

nad nim poziomy brakiczne w

niedużych

od siebie

odległoŚGiach wypeł­

niają przyjmowaną

dOitycihcZJ8S

łUJkę pomiędzY pokładem

Vicent, a oma-

4 Wyniki ostatwch badań. nad fauną słodkowodnI!! w rejowe rybnickim przeprowadzone przez lt. Korejwo (1954) wykazują, :!:e SI!! poziomy tylko z fauną słodkowodną 8ensu 8tricto oraz po- ziomy o domieszce form morskich, które autorka nazywa umownie słonawowOdnymJ.. Powyt.szy takt rzuca 'nowe światło na wsp6ł:l:ycie form słodkowodnych i morskich. które napotyka się na

zło:!:u pierwotnym. Autorka zwraca uwagę, że .. namur Zagłębia Górnośląskiego, a zwłaszcza okręg

rybnicki i karwińBko-ostrawski jest jedynym w Europie zaWierającym tak bogatą, faunę".

5 Na figurze 1 podano podział oraz gatunki, na których podstaWie Pattelsky poróWnał

warstwy ostrawskie z zona.m1 gowatytowymi vi Szkocji. (Zony goniatytowe są Według Ethel i Currie 1952/54 Trans. Roy. Soc. Edinburg, Vol. LXII/II S. 527).

Stratygrafia warstw ostrawskich 541 wianym poziomem .. Obniżenie więc pokładów w profilu pionowym w w;ar- :stwach pire1Jrzkowickich do serii uważanej za płOIllIląprzemawia za kry- tycznym ustosunkowaniem się do podziału Patteisky'ego.

Można 'przypuszczać, że odcinek warstw hluczyńskich pomiędzy' po-

kładem VIicent, a poe;iomem Stu~a Jest ekwiwalentem wa'rstw

pietriko-

'wickich, który wykazuje duż,e różnice facjalne na niezbyt odległych od

siebie obszarach. PodOlbne stanowisko odnośnie powyź:szydh rozważań zajęli geolodzy czescy - O. MaLan (1954), i Z. Hokr (1955).

-Stacja G6rnoślą,8ka I. G.

::Nadesłano w: marcu 1958 r.

PIŚMIENNICTWO

:BlSAT W. S. (Ul30) - On the Goniatite and Nautiloid Faunas of the Middle Coal Measures of England and Wales. - GeoI. SUry. Great Britain. London . . DEMANET F., (1936) - Les Pectinides du Terrain houiller de la Belgique. Livre

jubilaire Felix Kaisin, Mem. Inst. GeoI. Univ. Louvain. lO. Louvain.

DEMANET F. (19141) - , Faune et stratigraphie de l'etage' Namurien de la Belgique.

Mem. Mus. roy. Hist. nat. Belg. 97. Btutxelles.

DOKTOROWICZ-HREBNICKI Sto i , BOCHEŃSKI T. (19512) - Podstawy i niektóre wyniki paralelizacji pokładów węgla w Zagłębiu Górnośląskim. GeoI.

Biul. Inform. z.' l', str. 113i--!lJ4, Warsżawa.

:HOKR Z. (1S15i5) - Hranice UJhlonosnasti hornoslezske panve v okoli Ostravy na zaklade dosavadnich vysledkugeologickeho vyzkuml\l. Pi'irodovedecky Sb. Ostravskeho Kraje., 16~ z. IV, Opava.

KOREJWO K. (.19614) - Fauna małżów słodkowodnych nam'llril okXęgu rybnickiego.

Acta Geol. Pol., 4. Warszawa_

'KOZIOŁ S. (1004) - Fauna' warstw ostrawskich na południe od Rybnika,Archi- wum, I. G_ (maszynopis). Warszawa.

:MAKOWSKI A. (19307) - Ueber die f3JUnistischen Horizoilteund die Oscillationser-

, scheinungen im Rybniker Karbon . .c-R du !2-e Cóngr. Stratigr. Carbon.

p. ~. Heerlen. ' , '

-ly.[AKOWSKI A. (19a17a) - Dalsze badania nad serią warstw Ostrawskich na Gór-

nym Śląsku. Pos. Nauk. Państw. Inst. GeoI. nr 4!8, Warszawa.

:MALAN O. (1'9514) - O mOZnostech petrografickeho rozliSeni biloveckeho hiucinskeho a peti'kovićkeho souvol'lStvi ostravske casti hornoslezske panve. SbiTka praci vyZllwmnyc!h ustavu, rada 3 - Prace ustav'u pro pruzkJUm lllhelntch lozisek. Publikace ć. 3. Praha. ,

:PAECKELMANN W. Cli9OO-3'1~ - Ole Fauna des deutsChen Unterkarbons. Ole Bra- chiopoden. Abh. d. Preu.ss'. GeoI. L.-A. N. F. T. I, H_ 1122, T. II; Berlin.

'PATTEISKY K., FOLPRECHT J. (1929) - Die marine Horizonte der Ostrauer

Schichten. Zschr. Obersch. Berg. - u. Hiitten. Ver. 68. Katowice;

:PATTEISKY K. (1936) - Ole oberkarboruschen Goiliatiten der Hultschiner und Ostrauer Sohichten. Neues Jahrb. f. Min. etc., Beil. Bd., 7~. Stuttgart.

:PATTEISKY K (,19517) - Ole phylogenetische Entwicklung der AJrten von Lyuino- pteris. Mitt.der Westfalischen Bęrg. gewerkschąftskasse Kukuk - Fest- schrift. H. 12, Bochum.

:PETRASCHECK W. (il928) - Ole Kohlenreviere von Ostrauer-Karwin-Krakau.

ZschT. Obell'schl. Berg.-; U. Hiitten. Ver., 67. Katowice.

542 ^Summary

SCHW ARZBACH M. (1936) - Die Trilobiten im Oberkarbon Oberschles. Jb. d ..

Preuss. ~ol. L.-A. 56, H. 0.. Berlin.

SCHW ARZBACH M. (10017) - . Biostratigraplhisclhe Untersuchungen im marinen, Oberkarbon (Namw.-) Oberschlesiens. N. Jb. f. Min. etc. Bei!. Band, 78,.

Abt. B, Stuttgart.

SUSTA V. (11928) - Stratigraphie des Os1lroo Karviner Steinkohlenreviers im Lichte' der Palaeontologie. Der Kohlenbergbau des Ostrau-Kaxviner Steinkohlen reviers. 1, Morawska Ostrawa.

Karol BOJKOWSKI

STRATIGRAPBY OF THE OSTRAVA BEDS IN VIEWOF MACROFAUNAL, INViESTIGATIONS

Summ.ary

According to the scheme approved by: the I Congress at Heerlen, the Ostraval beds (marginal group) have bean, assigned to the NaJlllUrian. The assignment tQ this stage has been c:hieflybased upon the occurrence of h1>rizoIłs with macroflora~

As lower bOUllldary of the OS'trava beds has been admitted, in accordance withl a suggestion made by Susta (1928), 1he marine horizon Stul', whiłe as upper boundary' there has been recognized the bottom of horizon Prokop - Poch!hammer (at present horizon Nr. 510). The bedscontained within both these' bOUllldaries have been divided~

into 4, substages (beds) on the basis of distinguiShing certain groups of coal seams and of the featllres of their accompanying rocks. These 9Ubstages, beginning with' the topmost, have been ealled eonsecutively: Poruba (Poręba), Jaldoviec, Hrusż6w

and Pietrzkowiee beds.

On the basis of the hum.eirical nomen.c1arure of seams which has been intToduced' into the Polish part of the Upper Silesian Coal Basin, as wggested by sto Doktoro-, ,wicz-Hrebnicki and T. Bocheński (1952), there has been designated as bottom of' the Poręba beds the bottomof horizon Barbara and of the Jakloviec beds - seam 7213 R*. T1he bounda·ry between the Hr,uszów 'and the Peti'kovice beds' has been drawn. at 1Jhe bottom of the whet shale.

'I1he lithologicail. development of these beds, somewhat simplified, is shown on Fig. 1. Beginning with theRybnik district,towards north there starts a thinning:

down of the Jakloviec and.the Poręba beds; jjbese same symptoms may be observed in a horllheastern direction. The marine horizonseonsist of a number of intercala- tlons of varying thiekness, from a seore of centimeters to a seore of meters. Their location inthe Ostrava beds in shown on Fig. 2, whereas the flll\lJIla appearing there' is illJustrated on Table 1. On this' table there have been omitted such species as appear but sporadically, nor have there been inclu:ded fresh-water forms which:

occ;ur at, or near, the bottom of some 'of the horizons.

• The letter R denotes the Rybnik d1str1ct.

Karol Bojkowski

543

In the individual marine horizons the number of species usually does not -exceed -3&.' An exception constitutes horizan Franciszka, wthere th.e number of forms -exceeds 500/0 of a11 species known in the Ostrava beds; in Ihorizon Barbara the .nurnber of species also sUlI'passes 35. Those species which might be help:ful in 1dentifying the individual strata appear, as a role, butt sporadically ~n these 11Orizons. The goniatitęs whose ocourrence in the Ostrava beds is limited to some horizons only, do not represent any value for stratigraplhical purpose due to their .poor state of conservation.

The identification of the horizons has been based not on individual species, but -on their entiire associations.

'Dhe function of index hori7!ons in the Ostrava beds is :liulfi1led by the horizons .Franciszka and Barbara, owing to theit having the Iargest horizontal range and i;heir containing the most abundant m.unPer of species. Moreover, important from -the point of view of diviSionand stratigtaphy of the Ostrava beds are 1;!he horizons . .Enna and Gaebler.

At the present phase of cognizance of the Ostrava beds with regard to their marine horizons as well as their lithological development we may aBSoume' with .a high degree of probability that the division of. these beds into 1;!hree flundamental .groups, a lower, middle and lUpperone, as has been proposed by A. Makowski (1937),

1s interesting. . . ' . ' .

In their majority, tlhe fresh-water horizons do not disclose any features of . <:ontinuity in their vertical section, upon areas not far away from each ·other.

The fresh-water fauna ]js repire5ented by genera: CarbonicoZa, Anthraconauta, Anthraconia and Naiadites. There alBO occur here hOrizons of :fireSih-water fauna .containing an admix1iulre of maxine forms, especially, according to K. Korejwo (1954), in the Ostrava-Karvina region. According to this au,thor, the district of Ryb~ik

.and Ostrava-Karvina is the only one in Eu,rope wlhich in the Namurian Bhows such .an abundance of 'fresh-water fauna.

, The asstignment of the Ostrava· beds to ZOIle Eumorphoceras bisuZcatus (~),

:suggested by K. Patteisky (1936, 1957) and M. Scbwarzbaoh. (1936) . on 1;!he basis of novel f8!Unal material, is jlUStified. Worlhly of note is the presence of species Dum- .barelZa cf. papyraceus S () w.' in horiZ'On Gaebler. This factproves an UIllIUsual de-

<:rease of the range of this horizon on the disoussed area.

In the PoliSlh part of the UpperSilesian .coal Basin 1;!he' lower baundary of . the Ostrava beds has not been ascertained. On the basis of material obtained from bore..fuoles in the region of Frydek-Mistek it might be assumed that the differen- -tiation of the ffiuczyn beds from tlhe Iower PaJl"t of the Peti'kovice beds, as suggested by K: Patteisky (1936, 1957), (fig. 1), does not seem fuiLly jl\llStified according to the

;present phase of investigations.

Horizan. StUlI' shaWs a characteI"istdc lithological stnlic1lllre, with Spirifer (Bra- .chythyrina) strangwaisi (?) Ve r n e tU i l as index species and with a considerable .admixture of Visean' foPlls. On top of this horizon there appear brackish horizons ,

,and coal seanis. It seems probable that the member of the IDuczyn beds between :seam. Vicent and horizon StIUr is the eqilllivalent of the Pietrzkowice beds, which latter il'eveal marked facial ·differences on areas not far away from each other . .A simi1ar viewpoint has be en expressed by the Czech geologists O. Malan (1954)

and

Z.

Hokr (1955). ' .