M. Lubański
"Gnoseołogiczeskie probłemy
informacjonnogo modelirowanija
myszlenija", A.S. Mitrofanow,
"Fiłosofskie Nauki" Nr 1 (1971) :
[recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 8/1, 243-246
jest ok. 5/6 c a ło śc i z a m ie sz c z o n e j b ib lio g r a fii. P r a c a p o s ia d a in d e k s nazw isk o ra z in d e k s rz e c z o w y , k tó r e u ła t w i a ją p o s łu g iw a n ie się k s ią ż k ą .
M . L u b a ń s k i
A. S. M itro fa n o w , G n o se o ło g ic z e sk ie p ro b le m y in f o rm a c jo n n o g o m o d e lir o w a n ija m y s z le n ija , F iło s o fs k ie N a u k i 1971, N r 1, 50—58. Czy m o ż n a m o d e lo w a ć m y ś le n ie ? C zy m a s z y n a m o że b y ć in te lig e n t na? T e i te g o r o d z a ju p y ta n i a jesz c z e b a rd z o n ie d a w n o w y d a w a ły s ię czymś o c h a r a k t e r z e o b ra z o b u r c z y m w o d n ie s ie n iu do c z ło w ie k a . D ziś straciły ju ż o n e s w o ją o stro ść . N ie m a l p o w sz e c h n ie w ia d o m o , że m y ś le nie m o ż n a m o d e lo w a ć . R o z p a tr u je się ró ż n e a s p e k ty w s p o m n ia n e g o m odelow ania. W c y b e rn e ty c e m a m y do c z y n ie n ia z u k ła d a m i, k tó r e uzyskują, p rz e c h o w u ją i tr a n s f o r m u ją in f o rm a c je . A to p rz e c ie ż z a w sz e uchodziło za c z y n n o ść is to t in te lig e n tn y c h . S k o ro c y b e r n e ty k a b a d a układy o p o d a n y c h w y ż e j c e c h a c h , p rz e to m a se n s m ó w ie n ie o a n a l i zie in f o rm a c y jn e j m y ś le n ia , k tó r a je s t p r z e p r o w a d z a n a n a e le k tr o n ic z nych m a s z y n a c h c y fro w y c h . P o d e jś c ie od s tro n y in f o r m a c ji do m y ś le n ia oraz do p ra c y m ó z g u je s t n o w o śc ią , k tó r ą u m o ż liw iła c y b e rn e ty k a . T o się o d n o si do ró ż n y c h p o z io m ó w p o z n a w c z y c h c z ło w ie k a , a w ię c do poznania z m y sło w e g o , do m y ś le n ia lo g iczn eg o , a rty s ty c z n e g o itd . A n a liza in f o r m a c y jn a o d ró ż n ia się od a n a liz y fiz jo lo g ic z n e j, p s y c h o lo g ic z n e j oraz lo g ic z n e j. E le k tro n ic z n e m a s z y n y c y fro w e a n a li z u ją o ra z s y n t e ty zują sy g n a ły n io s ą c e in f o rm a c ję , p o d o b n ie ja k m ó zg a n a liz u je p o d r a ż nienia o rg a n ó w czu cia. W p r z y p a d k u p ie r w s z y m m a m y do c z y n ie n ia z sy g n ałam i te c h n ic z n y m i, w d r u g im — z fiz jo lo g ic z n y m i.
W ydaje się, że p ro c e s y in f o r m a c y jn e w y p e łn ia ją p e w n e g o r o d z a ju rozziew m a ją c y m ie js c e m ię d z y p o z n a n ie m z m y s ło w y m o ra z r a c j o n a l nym. M ię d z y w s p o m n ia n y m i p o z io m a m i p o z n a n ia m a m ie js c e s k o k j a kościowy. S k o k te n p o s ia d a zło żo n ą s t r u k tu r ę i w łą c z a w sw ó j z a k re s pracę in f o r m a c y jn ą m ó zg u . N a le ż y z d a w a ć so b ie s p r a w ę z teg o , że te n stosunek z a c h o d z ą c y m ię d z y w s p o m n ia n y m i p o z io m a m i p o z n a n ia je s t w ydzielany c z y sto m y ś ln ie . W rz e c z y w is to śc i p o z n a n ie lu d z k ie je s t jednym p e łn y m p o z n a n ie m , p o s ia d a ją c y m w so b ie z a ró w n o w ła s n o ś c i poziomu z m y sło w e g o ja k i p o z io m u u m y s ło w e g o . T o też is to tn y m p r o b lemem je s t z b a d a n ie n a ile p r a w a tr a n s f o r m a c j i in f o rm a c ji, k tó r y m podlega w s w e j p ra c y m ó zg lu d z k i, m o g ą b y ć o d tw o rz o n e n a in n y m substracie. W sz czeg ó ln o ści c h o d z iło b y o m o d e lo w a n ie ty c h fo r m m y ś le nia, w k tó r y m is to tn ą r o lę o d g ry w a św ia d o m o ść i k tó r y c h a lg o r y tm jest n ie z n a n y . O b e c n y s t a n b a d a ń p r z e d s ta w ia się w t a k i sp o só b , że nie p o tr a fim y m o d e lo w a ć , n a e le k tro n ic z n y c h m a s z y n a c h c y fro w y c h , m yślenia tw ó rc z e g o . I n n e r o d z a je m y ś le n ia d a się ju ż m o d e lo w a ć .
G d y id z ie o re f le k s , to on m oże p rz e b ie g a ć a u to m a ty c z n ie b ez u d z ia łu św ia d o m o śc i. Z in f o rm a c y jn e g o p u n k tu w id z e n ia p o le g a on n a t r a n s fo r m o w a n iu in f o r m a c ji w s y s te m ie n e rw o w y m . R e fle k s z a w ie ra w so b ie n ie ty lk o tr a n s f o r m o w a n ie in f o rm a c ji, a le ta k ż e w y k o rz y s ta n ie je j d la celo w eg o d z ia ła n ia o rg a n iz m u . S ta r y p ro b le m w z a je m n e g o s to s u n k u z a c h o d z ą c e g o m ię d z y s f e r ą p s y c h ik i a s f e r ą fiz jo lo g ii o b e c n ie , w c y b e rn e ty c e , p rz e n ió s ł się n a n o w y p o zio m , m ia n o w ic ie p o zio m e le k tro n ic z n y . B e h a w io ry s ty c z n e ro z w ią z a n ie p ro b le m u , a b s t r a h u ją c e od r e a ln y c h p ro c e só w , k tó r e z a c h o d z ą w m ó zg u z w ie rz ę c ia czy c z ło w ie k a , p ro w a d z i do u to ż s a m ia n ia m o d e lu z o ry g in a łe m , p ro c e s ó w in f o rm a c y jn y c h ze ś w ia d o m y m i itp . T r z e b a się zgodzić, n a p o d s ta w ie d a n y c h , k tó r e ju ż p o s ia d a m y , że m a m ie js ce je d n o ś ć p r a w tr a n s f o r m o w a n ia in f o r m a c ji i w o rg a n iz m a c h ż y w y c h i w u k ła d a c h c y b e rn e ty c z n y c h . J e d n a k ż e n ie m o ż n a s tą d w n io s k o w a ć o c a łk o w ite j id e n ty c z n o ś c i m ię d z y fu n k c jo n o w a n ie m m ózg u a f u n k c jo n o w a n ie m u k ła d u c y b e rn e ty c z n e g o . N ie m o ż n a w ię c u w a ż a ć , że m a s z y n a , k tó r a tr a n s f o r m u je in f o r m a c ję je s t ś w ia d o m a i m y śli. T o b y łb y b łą d . A u to r p rz y p o m in a tu p o w ie d z e n ie F. E n g e lsa , k tó r y p is a ł, że w p ra w d z ie p rz y r o d a ró ż n ic z k u je i c a łk u je , ta k ja k to r o b ią m a t e m a ty c y , ty lk o , że o n a c z y n i to n ie ś w ia d o m ie . Coś p o d o b n e g o m a m ie js c e , g d y id z ie o tr a n s f o r m o w a n ie in f o r m a c ji p rz e z c z ło w ie k a , czy te ż p rz e z u k ła d c y b e rn e ty c z n y . W y ra ż a ta k ż e p rz e ś w ia d c z e n ie , że je ż e li w z ią ć p ro c e s lu d z k ie g o m y ś le n ia w cało ści, n ie zaś je g o o d d z ie ln e a s p e k ty , to n ie m a s e n s u m ó w ić o m o d e lo w a n iu m y ś le n ia . P r z e k o n a n ie to w y r a ź n ie f o r m u łu je z a z n a c z a ją c , że c y b e rn e ty c y z a c h o d n i ja k i w Z S R R s k ł a n ia j ą się do z d a n ia p rz e c iw n e g o . P o d o b n ie c z y n ią ta k ż e i filo z o fo w ie m a r k s is to w s c y . U w a ż a je d n a k , że je s t to co n a jm n ie j p rz e s a d a . M o ż n a w ię c m ó w ić o m o d e lo w a n iu je d y n ie a s p e k tó w m y ś le n ia lu d z k iego.
M o d e lo w a n ie in f o r m a c y jn e m y ś le n ia m oże p rz e b ie g a ć n a n a s t ę p u ją c y c h tr z e c h p o z io m a c h : 1° a n a liz a p ro c e s u i fo rm m y ś le n ia , 2° a n a liz a p r o d u k tu m y ś le n ia , 3° a n a liz a s u b s tr a t u m y ś le n ia (m ózgu). O d n o ś n ie do p o z io m u p ie rw s z e g o m a się do c z y n ie n ia z ró ż n y m i m o d e la m i ty p u d y n a m ic z n e g o , k tó r e b a d a ją z a s a d y tr a n s f o r m o w a n ia in f o r m a c ji w ta k ic h p ro c e s a c h ja k d e d u k c ja , in d u k c ja , u o g ó ln ie n ie , k la s y f ik a c ja , p r e d y k c ja itd . N a p o z io m ie d ru g im m o d e lu je się s t r u k tu r ę , p ra w id ło w o ś c i s ta ty s ty c z n e ję z y k a , m u z y k i itp . P rz y m o d e lo w a n iu m ó zg u c h o d zi o u k ła d n e rw o w y , jeg o b u d o w ę i d z ia ła n ie . C y b e rn e ty k a p o s łu g u je się d w o m a m e to d a m i b a d a ją c m y ś le n ie . M e to d a p ie rw s z a p o le g a n a tzw . m a k r o p o d e jś c iu . T u ta j m ózg je s t r o z p a tr y w a n y ja k o „ c z a r n a s k r z y n k a ”. O s tr u k tu r z e m ó zg u n ic n ie w ie m y . T a s a m a f u n k c ja m ó z g u m oże b y ć tłu m a c z o n a ró ż n y m i s t r u k tu r a m i in f o rm a c y jn y m i.
D rugie p o d e jś c ie , z w a n e m ik ro p o d e jś c ie m , c h a r a k t e r y z u je się k o p io w a niem n e u ro n o w e j o rg a n iz a c ji m ó z g u lu d z k ie g o . O b ie m e to d y łą c z n ie p o zw alają p o z n a ć rz e c z y w is te p ra w id ło w o ś c i, m a ją c e m ie js c e p rz y p ra c y mózgu lu d z k ie g o .
Je d n o z g łó w n y c h z a g a d n ie ń c y b e r n e ty k i o ra z te o r ii p o z n a n ia p o lega n a ty m czy m o ż n a c a łk o w ic ie s f o rm a liz o w a ć w s z y s tk ie fo r m y św iadom ego tr a n s f o r m o w a n ia in f o rm a c ji. I n n y m i sło w y , ch o d z i o to, czy is tn ie je ja k o ś c io w a s p e c y f ik a m ię d z y tr a n s f o r m o w a n ie m in f o r m a cji p rz e z c z ło w ie k a a je j u ję c ie m w fo r m ę lo g ik o -m a te m a ty c z n ą . W ię k szość u c z o n y c h n e g u je m o ż liw o ść c a łk o w ite j f o r m a liz a c ji m y ś le n ia ludzkiego, p o w o łu ją c się p rz y ty m n a s ła w n e tw ie r d z e n ie G o e d la . A u tor z w ra c a u w a g ę , że w s p o m n ia n e tw ie r d z e n ie n a k ła d a o g ra n ic z e n ie zarów no n a c z ło w ie k a , ja k i n a e le k tro n ic z n ą m a s z y n ę c y fro w ą . J e d nakże, w o d ró ż n ie n iu do m a s z y n y m ózg lu d z k i p o s ia d a zd o ln o ść do tw orzenia n o w y c h m e ta s y s te m ó w , n a te r e n ie k tó r y c h p o p rz e d n ie n ie - dow odliw e te z y s t a j ą się d o w o d liw e . W te n sp o só b m a m y do c z y n ie nia z c ią g ły m p o s tę p e m , d z ię k i k tó r e m u m ózg f o r m a liz u je sie b ie s a mego. I to , w is to tn y sp o só b , o d ró ż n ia m ó zg lu d z k i od e le k tro n ic z n e j m aszyny c y fr o w e j, k tó r a do te g o r o d z a ju p ra c y m e ta s y s te m o w ë j n ie jest z d o ln a.
P ra c a m ó z g u lu d z k ie g o m o że b y ć, z te o r e ty c z n o - in fo r m a c y jn e g o punktu w id z e n ia , u j ę t a n a s tę p u ją c o : a) m y ś le n ie je s t ze sp o łe m całe g o rodzaju ró ż n y c h o p e ra c ji, z a k o d o w a n y c h w s y s te m ie n e rw o w y m , b) m yślenie z a c h o d z i n a b a z ie ję z y k a , c) ję z y k je s t fo r m ą k o d o w a n ia in fo rm acji, d) m y ś le n ie je s t zło żo n y m , w ie lo p ła s z c z y z n o w y m p ro c e s e m , który w łą c z a w s ie b ie u c z e n ie się, w y o b ra ż a n ie , ro z w ią z y w a n ie z a g a d nień, p rz y p o m in a n ie , in tu ic ję , e) w ty c h r o d z a ja c h m y ś le n ia , k tó r e t r a dycyjnie zw ie s ię tw ó rc z y m i, w ie lk ą ro lę o d g ry w a in tu ic ja , f) m y ś le nie m oże b y ć ś w ia d o m e , j a k i p o d św ia d o m e . A u to r p rz y p o m in a , że pozytyw ne w y n ik i u z y s k a n e w z a k re s ie p r o b le m a ty k i m o d e lo w a n ia m y ślenia, n ie k tó r y c h u c z o n y c h p ro w a d z ą do z b y t m o c n e g o w n io s k u n a tem at m y ś le n ia m a s z y n y . Z a z n a c z a , że je ż e li z a p o m n i się o p o z n a w czej, ś w ia d o m e j s tr o n ie m y ś le n ia lu d z k ie g o , to w ó w c z a s ła tw o je s t „udow odnić”, iż m a s z y n a m y ś li. A p rz e c ie ż , je ś li tr z y m a m y się je d y n ie faktów, to tr z e b a p o w ie d z ie ć , że m a s z y n a je s t „ ro z u m n a ” o ty le ty lk o , o ile t a k o n a z o s ta ła z a p ro g r a m o w a n a .
C y b e rn e ty k a w sp ó łc z e s n a n ie je s t w s t a n ie z b u d o w a ć u k ła d , k tó r y by był to ż s a m y z ż y w y m m ó z g ie m lu d z k im . Z a d a n ie to m o że b y ć w y konane je d y n ie z b io ro w y m w y s iłk ie m n a u k , k tó r e z a jm u ją się m ó z giem i m y ś le n ie m lu d z k im . A u to r w y m ie n ia t u n a s tę p u ją c e d y s c y p li ny: fiz jo lo g ia w y ższeg o u k ła d u n e rw o w e g o , n e u ro f iz jo lo g ia , b io fiz y k a , biochem ia, g e n e ty k a , p s y c h o lo g ia , lo g ik a , e s te ty k a , e ty k a . C y b e rn e ty k a pomoże je d y n ie in te g ro w a ć ic h w y s iłk i. I n t e g r a c j a ta w in n a b y ć w s p a r
t a n a w y p ra c o w a n e j p rz e z c y b e rn e ty k ę te o r ii o rg a n iz a c ji o ra z s a m o o rg a n iz o w a n iu się u k ła d ó w zło żo n y c h . D z ię k i fo r m a liz o w a n iu o ra z a l- g o ry tm iz o w a n iu s t r u k t u r św ia d o m e g o m y ś le n ia le p ie j p o z n a je m y p r a w id ło w o śc i, w e d łu g k tó r y c h o no fu n k c jo n u je . C y b e rn e ty k a u m o ż liw ia o b ie k ty w iz o w a n ie p ro c e s ó w d u c h o w y c h , z w ią z a n y c h z tr a n s f o r m o w a n ie m in f o rm a c ji, d o s ta rc z a n y c h p rz e z zm y sły . Z d a n ie m A u to r a w ie l k o ść c y b e r n e ty k i p o le g a tu n a ty m , że d o s ta rc z a n a m d y n a m ic z n y c h m o d e d li in f o rm a c y jn y c h . N ie m o ż n a o d ry w a ć m a s z y n y od ś ro d o w is k a lu d z k ie g o . T rz e b a b o w ie m z a w sz e p a m ię ta ć , że m a s z y n a je s t p rz e c ie ż u c ie le ś n ie n ie m d u c h o w y c h s ił c z ło w ie k a . I n ie m o ż n a p o z w o lić b y n a s tą p iło tu w y a lie n o w a n ie c z ło w ie k a p rz e z m a s z y n ę . C z ło w ie k m a p o z o sta ć w ła d c ą s w o ic h w y tw o ró w .
R o z p ra w a ta z a w ie r a w ie le trz e ź w y c h i in te r e s u ją c y c h m y ś li o d n o ś n ie do p r o b le m u m o d e lo w a n ia m y ś le n ia . W s k a z u je n a is tn ie ją c e tu p o w ią z a n ia m ię d z y te o r ią p o z n a n ia a o s ią g n ię c ia m i c y b e rn e ty k i. W y d a je się, w ś w ie tle teg o ro d z a ju p ra c , że w sp ó łc z e s n y w y k ła d te o r ii p o z n a n ia , w in ie n w c o ra z w ię k s z y m s to p n iu u w z g lę d n ia ć p o d e jś c ie od s tr o n y c y b e rn e ty k i. P rz e d tr z y d z ie s tu la t y p o s t u la t te g o ro d z a ju b y ł n ie ty lk o z b ę d n y , a le n a w e t n ie m ó g łb y b y ć p o s ta w io n y . D ziś, p r z e c iw n ie , n ie m o że n ie b y ć p o s ta w io n y . J e s t to f a k t h is to ry c z n y . W s k a z u je on n a is tn ie n ie w y ra ź n e g o p o s tę p u , ja k ż e w d o d a tk u o lb r z y m ie go, w z a k re s ie in te r e s u ją c y c h n a s z a g a d n ie ń . C zy n ie p o w in n o n a s to n a s t r a ja ć o p ty m is ty c z n ie ? M . L u b a ń s k i L u d w i k B o r k o w s k i, L o g ik a jo r m a ln a , W a rs z a w a 1970, s tr o n 393 (D e d u k c ja n a t u r a l n a w p o d rę c z n ik u d la h u m a n is tó w ) 1. T re ś ć p o d rę c z n ik a 1.1 C a ły m a t e r i a ł o m a w ia n e j p o z y c ji je s t p o d z ie lo n y n a d z ie w ię ć ro z d z ia łó w . D w a p ie r w s z e (25 s tro n ) m a ją c h a r a k t e r w s tę p u . D a ją o n e z a s a d n ic z e in f o r m a c je o d n o śn ie k a te g o r ii s k ła d n io w y c h (zd ań , n a z w , fu n k to ró w , o p e ra to ró w ) i o k r e ś la ją n ie k tó r e f u n k c je se m a n ty c z n e (s tw ie rd z a n ie , z n a c z e n ie , o z n a c z a n ie , d e n o to w a n ie ). Z n a jd u je m y d a le j o b ja ś n ie n ia d o ty c z ą c e r o z u m ie n ia z m ie n n e j i s ta łe j lo g iczn ej o ra z f o r m a ln e g o i n ie z a w o d n e g o s c h e m a tu w n io s k o w a n ia , j a k ró w n ie ż p o ró w n a n ie p o ję ć p r a w a i w y n ik a n ia lo g iczn eg o o ra z a k s jo m a ty c z n e j i z a ło ż e n io w e j m e to d y d o w o d u . Z a m y k a ją tę część u w a g i w p ro w a d z a ją c e p o ję c ie m e ta lo g ik i ja k o te o r ii s y s te m ó w lo g iczn y ch .
