Modyfikacja żeliwa modyfikatorami złożonymi Fe-Si-Cr, Fe-Si-FeS

Z E S Z Y T Y N A U K O W E P O L I T E C H N I K I Ś L Ą S K I E J

23 Odlewnictwo 1 1960

S ta n isła w Jura

M O DY FIK A CJA ŻELIW A M ODYFIKATORAM I ZŁOŻONYMI Fe-Si-C r, F e-S i-F eS

STRESZCZENIE

W artykule podano przegląd istniejących teorii m odyfikacji m etali oraz wnioski i hipotezy autora dotyczące nowej klasyfikacji modyfikatorów.

Teza o zjaw isku m odyfikacji jako o m aksym alnym zaburzeniu krystalizacji ciekłego m etalu pozwala wyciągnąć wniosek, że m aksym alne efekty m odyfikacji uzyska się przez zastosowanie m odyfikatorów złożonych nie tylko ze składników powodujących grafityzację, ale i stabilizujących. Jako ilustrację tych wywodów podano efekty modyfikowania m odyfikatoram i złożonymi Fe-Si-C r i Fe-Si-FeS.

W yn ik i zaczerpnięte do tego artyk u łu oparte są na pracy dyplom ow ej m gra inż. A. H aducha i m gra inż. Z. K uźm ińskiego, przeprowadzonej w K atedrze O dlew nictw a P olitech n ik i Ś ląsk iej pod k ierunkiem Doc. mgra inż. W acław a Sakw'y. W pracy tej brał udział rów nież autor n in iejszego artyku łu.

M etoda m od yfik acji żeliw a od daw na zaiteresow ała od lew n ik ów . Za­

początkow ana przez M eehana w 1922 r. znalazła w ielu zw olenn ików i obecnie je st szeroko stosow ana w p rzem yśle. M etoda opatentow ana przez M eehana p olegała na dodaw aniu stopu C a-Si do ciek łeg o żeliw a. Okazało się, że n ie w ielk ie dodatki tego stopu pow odują znaczny w'zrost w łasn ości m echanicznych oraz w p ły w a ją na rozdrobnienie struk tu ry i rów nom ierne rozłożenie grafitu.

W p óźn iejszym czasie przeprow adzono dalsze badania, stosując cały szereg dodatków m od yfik ujących , d ających podobne efek ty jak Ca-Si.

W praktyce od lew n iczej obecnie n ajczęściej u żyw an ym dodatkiem do ciek łego m etalu jest żelazokrzem (F e-S i 75 %). J est to stop tani, ła tw y do otrzym ania i daje się bardzo łatw'o rozdrabniać. W szystkie te za lety spo­

w od ow ały jego szerokie zastosow anie w praktyce.

1. K rótki przegląd teorii m od yfik acji

Z jaw isko zm ieniania w łasn ości m etali przez dodanie n iew ielk iej ilości dodatków m od yfik u jących (stopow ych), bardzo zainteresow ało od lew n i­

ków. P ow stało cały szereg teorii tłu m aczących k in etyk ę działania dodat­

102 S ta n isła w Jura

ków m od yfik ujących . O bszerny zbiór poglądów i teorii m od yfik acji licz­

nych autorów zebrał w sw ojej książce K. J. W aszczenko [1], P ogląd y te m ożna zebrać w k ilk u punktach w ed łu g zjaw isk jakie w y w o łu je m o d yfi­

kacja ciek łeg o żeliw a:

1 . przegrzanie żeliw a,

2 . zapobieganie przechłodzeniu żeliw a,

3. tw orzenie d odatkow ych w trąceń, nierozpuszczalnych w' żeliw ie, a będących rów nocześnie ośrodkam i k ry stalizacji i grafityzacji, 4. tw orzenie ciek ły ch w trąceń ograniczających m echanicznie w zrost

kryształów ,

5. oczyszczanie stopionego m etalu z zanieczyszczeń, 6 . odgazowanie,

7. zm iana en ergii p ow ierzchniow ej żeliw a.

W iele z tych teorii d zięki n ow ym badaniom jest już obecnie n ieak tu ­ alne. Jednak jak dotąd, nie ma jedn om yśln ego poglądu na zjaw isko m o­

d yfikacji.

G. G irszow icz [2 ] dzieli m odyfikatory na dw ie grupy:

1 . tw orzące zw iązki trudnotopliw'e,

2 . tworzące zw iązki łatw iej top liw e od reszty m etalu.

Z w iązki trud n otop liw e tworzą zarodki k rystalizacji. N atom iast zw iąz­

ki łatw otop liw e nie tw orzą zarodków k rystalizacji, a u m iejscow iają się zaw sze na pow ierzchni rosnącego k ryształu i ham ują jego w zrost. Twórzą jak gd yb y w arstw ę graniczną m ięd zy cieczą a k ryształem , utrudniając d y fu zje atom ów z cieczy do k ryształu.

Istn ieje rów nież teoria adsorbcji w g której m od yfik a to ry obniżają napięcie p ow ierzch niow e na granicy ciecz — zarodek. W takim w ypadku praca tw orzenia zarodka jest m ała i d latego otrzym u je się m etal o struk­

turze drobnoziarnistej. Badania przeprow adzone przez J. P a k u lsk iego [3]

i K. S iem in czenk ę [4] w yk azały, że m ak sym aln e rozdrobnienie ziarna w m etalu otrzym u je się przy takiej zaw artości dodatku m odyfikującego,

przy której w y stęp u je m in im um napięcia pow ierzchniow ego.

Bardzo ciekaw ą teorię opracow ał N. I. C hvorinov [5]. A tom y przecho­

dząc przy k rystalizacji m etalu ze stanu ciek łego w stan k rystaliczn y, m u­

szą oddaw ać na granicy ciecz — k ryształ, sw oje utajone ciep ło topienia.

W zależności od rodzaju dodatku m od yfik ującego pow odują p rzyśp ieszenie w zrostu k ryształu albo ham ują jego w zrost. P rzypadek p ierw szy będzie m iał m iejsce w ted y, gdy „osiadający” atom w k rysztale będzie posiadał n iskie u tajon e ciep ło topienia. W drugim w yp ad ku spraw a przedstaw ia się odw rotnie. C hvorinov uw aża to jako jeden z głó w n y ch pow odów otrzym yw an ia d użych ziarn (jeżeli dodatki posiadają n isk ie ciep ło topie­

nia), lu b też rozdrobnienia ziarn (w ysokie ciepło topienia dodatku stopo­

w ego).

2. N ow a klasyfik acja m od yfik atorów

Studia, badania oraz abserw acja zjaw isk m od yfik acji naprow adziły autora na szereg w n iosk ów i hipotez.

D otychczasow e teorie i poglądy na zjaw isko m od yfik acji nie dają m ożliw ości dobrania odpow iednich dodatków stopow ych, m od yfik ujących

M o d y fik a cja żeliw a m od yfikatoram i złożonym i F e - S i- C r i F e -S i-F e S 103 dla różnych m etali. O becnie dobór ten jest w' d użym stopniu przypadko­

w y. Przeprow adza się c a ły szereg badań i dopiero na ich podstaw ie określa się odpow iedni dodatek stop ow y będący m odyfikatorem .

Badania nad k rzep n ięciem m etalu oraz kieru nk iem w zrostu k ryszta­

łów [6 ] w yk azały, że każdy m etal, a ściślej biorąc każda odmiana budowy siatki k rystalograficzn ej m a u stalony kierunek . w zrostu k ryształu przy przejściu ze stanu ciek łego w stan stały.

P rzy k rystalizacji c z y sty ch m eta li (pierw iastków) m ożna zaobserw o­

wać na przełom ach próbek bardzo siln ie rozwiniętą transkrystalizację.

N asuw a się przypuszczenie, że w czasie krzepnięcia takich m eta li nic nie przeszkadza w' rów nom iern ym w zroście d en drytów (kryształów). Osadza­

nie się atom ów w k rysztale je st rów nom ierne i ustalone zgodnie z pra­

w am i k ieru nk ow ego w zrostu kryształów . Badania autora przeprowadzone na stopach cyn k u i ołow iu w y k azały, że po w prow adzeniu do czystego m etalu dodatków stop ow ych (m odyfikujących), uzyskać m ożna całk ow ite zlik w idow an ie stru k tu ry transk rystalicznej, lub też m ożna otrzym ać je­

szcze bardziej w yraźną k rystalizację kierunkow ą.

Studia przeprow adzone nad tym i zjaw iskam i w skazują, że decydującą rolę odgryw a tutaj zaburzenie przebiegu k ieru nk ow ej k rystalizacji przez k in etyczn o-d yn am iczn e działanie dodatków stop ow ych (m odyfikujących).

Zaburzenia te m ogą b yć d w ojakiego rodzaju:

1 . pow odujące ham ow anie w zrostu k ryształów i rów nocześnie zm ianę kierunku krystalizacji,

2 . pow odujące zw iększenie szybkości w zrostu kryształów , a równo­

cześn ie u sta len ie kierunku k rystalizacji.

Jako param etr ok reślający jakość m odyfikatora p rzyjęto pęd poru­

szających się (drgających) atom ów dodatku stopow ego (m odyfikującego).

Param etr ten d ecyd u je o sposobie, kierunku i ilości p rzekazyw anej ener­

gii k in etyczn ej d rgających atom ów.

W pracy tej p om inięto dalsze rozw ażania teoretyczn e, m atem atyczn o- -fizyczn e, poniew aż zagadnienie to nie m ieści się w zakresie tego artykułu.

P rzyjęto hipotezę, że m odyfikacja, lub też zm iana w łasn ości m etalu przez dodatek stop ow y, to zaburzenie k in etyk i krystalizacji.

Z aburzenie to m ożna otrzym ać przez dodanie do ciek łego m etalu p ierw iastków , lu b też zw iązków m ięd zym etaliczn ych o m n iejszym pędzie poruszających się atom ów (drobin), niż atom y żelaza w1 żeliw ie. M odyfi­

katory tego typ u będą pow odow ać ham ow anie w zrostu kryształów oraz zm ianę jego kieru nk u k rystalizacji. Będą pow odow ać rozdrobnienie struk­

tury oraz rozdrobnienie w y d zieleń grafitow ych . Do grupy tych m od y fi­

katorów n ależy zaliczyć żelazokrzem (Fe-Si), w apniokrzem (Ca-Si) i inne dodatki grafityzu jące.

W ydaje się b yć słu szn ym stw ierd zen ie, że m odyfikatorem w żelazo­

krzem ie są nie atom y krzem u, lecz drobiny zw iązku m ięd zym etalicznego FeSi2. Drobina ta posiada sw oją charakterystyczną częstotliw ość drgań, masę drobinow ą oraz am plitudę drgań, którą określają w arunki w ew n ętrz­

ne w ciek ły m m etalu [7, 8 ], M odyfikator F eS i2 jest w m ałej koncentracji w żeliw ie i dość szybko u lega rozkładow i (1 0 — 2 0 min.), co powoduje zanik efek tu m od yfik acji.

104 S ta n isła w Ju ra

Do drugiej grupy m od yfik atorów n ależy zaliczyć te w szy stk ie m etale (pierw iastki) i zw iązki m ięd zym etaliczn e, które pow odują p rzyśp ieszenie w zrostu k ryształu, ustalając jedn ocześn ie kieru nek k rystalizacji. A tom y, lub drobiny takich dodatków posiadają w ięk szy pęd k in ety czn y porusza­

jących się atom ów (drobin) niż atom y żelaza w żeliw ie. Ł atw o oddają nadm iar sw bjej en ergii k in etyczn ej, a ich czas osiadania w siatce k rysta­

licznej k ryształu jest krótszy niż dla m od yfik atorów z p ierw szej grupy.

D odatki te n ie pozw alają na w y d zielen ie się grafitu, przez co otrzym u je­

m y żeliw o o strukturze p ołow iczn ej, lub żeliw o białe. W praktyce dodatki tego rodzaju p rzyjęto n azyw ać stabilizatoram i u trudniającym i grafityzację żeliw a.

Trzeba rów nież zaznaczyć, że dodatki stop ow e pow odują zaburzenia k rystalizacji ty lk o w ted y, je żeli tw órzą z m etalem m o d yfik ow an ym roz­

tw ory stałe. S tw ierd zen ie to jest oczyw iste, poniew aż trudno b yłob y m ó­

w ić o zaburzeniu w zrostu k ryształów przez dodatki stopow e, które w y - k rystalizow u ją w osobnych k ryształach. Ingerow ać w procesy k rystalizacji m ożna tylk o w ted y, jeżeli atom y m etalu m od yfik ow an ego i m od yfik u ją­

cego tw orzą w sp óln ie te sam e k ryształy.

M aksym alny efek t m od yfik acji m ożna otrzym ać przez dodanie dodat­

ków' stop ow ych o param etrach pędu krańcow o różnych od pędu atom u żelaza w żeliw ie. O bliczenia teoretyczn e przeprow adzone przez autora w ykazują, że do najbardziej grafityzu jących dodatków stop ow ych należą:

Ca-Si, F eS i2, A l. Do grupy stab ilizatorów zalicza się: Mg, Ce, B. Do tej sam ej grupy n ależy w liczy ć siarczek żelaza FeS.

Z p ow yższego zestaw ien ia w ynika, że już lep szych efek tó w m od y fi­

k acji jak przy pom ocy C a-Si i F e-S i n ie da się uzyskać. Część badań prak­

tyczn ych w yk aże jednak, że istn ieją m od yfik atory złożone, które dają lep szy efek t niż m odyfikacja żelazokrzem em , lub też w apniokrzem em .

Teza o zjaw isku m od yfik acji jako o m ak sym aln ym zaburzeniu k ry­

stalizacji ciek łego m etalu naprowadza na d alszy w niosek. M aksym alne efek ty m od yfik acji m ożna otrzym ać przez zastosow anie dodatków stopo­

w y ch złożonych. Dodatki te w in n y składać się ze składników pow odują­

cych grafityzację, jak rów nież ze składników siln ie ją utrudniających.

W ten sposób m ożna uzyskać m ak sym aln e zaburzenie k ry stalizacji żeliw a, co w efek cie da podn iesien ie w łasn ości m echanicznych.

Dobór m od yfik atorów złożonych w in ien być z góry ok reślon y w za­

leżn ości od składu ch em iczn ego żeliw a. Dla że liw o dużej sk łon n ości do grafityzacji n ależy stosow ać m od yfik atory o stosunku w zajem nym :

g rafityzator ^ stabilizator

D la żeliw a o m ałej skłonności do grafityzacji p o w y ższy stosunek składników w in ien w yn osić:

g rafityzator ^ stabilizator

W części drugiej artyk u łu om ów iono badania i próby m od yfik acji żeliw a m odyfikatoram i złożonym i: F e-Si-C r oraz m ieszaniną m echaniczna F e-S i (75 % Si) + FeS.

M o d y fik a c ja że liw a m o d y fik a to r a m i zło żo n y m i F e-S i-C r i F e-Si-F eS 1Q5

3. Badania w łasn e a. P rzeb ieg dośw iadczeń.

Z prac w ie lu autorów w ynika, że siarka w p ły w a n iekorzystn ie na w ła sn ości m ech an iczn e żeliw a. Przesuw a punkt eu tek tyczn y w prawo.

T w orzy w łasn ą fazę (FeS) o niskie] tem peraturze topienia (975°C). W pływ siarki na w ła sn o ści m echaniczne żeliw a p erlityczn ego jest niekorzystny,

pow oduje siln e ob n iżen ie jego w ytrzym ałości.

Chrom je st d odatkiem stabilizującym cem en tyt, podw yższa tw ardość i w łasn ości p rzeciw ściern e żeliw a oraz zapobiega puchnięciu od lew ów p racujących w p od w yższon ych tem peraturach.

M ieszanina m echaniczna m odyfikatorów złożonych z F e-S i (75 % Si) oraz F e—Cr (64 % Cr) przypuszczalnie n ie dałaby pożądanych rezultatów , p oniew aż czas rozpuszczania Fe-C r w żeliw ie b yłb y bardzo d łu gi. D latego p ostanow iono sto p y F e-S i i Fe-C r stopić w piecu elek tryczn ym łukow ym , celem otrzym ania jed n olitej m asy m odyfikatora. P rzyjęto, że głów n ym czyn n ik iem g ra fity zu jącym jest Fe S i2, a czynn ikiem stab ilizującym jest Cr. Skład ch em iczn y m od yfik atora p rzyjęto na podstaw ie założenia, że stosu nek ilości drobin grafityzatora do ilości atom ów stabilizatora w in ien

w yn osić 1 . F e S i2

Cr ~ L

D rugi m od yfik ator F eS i2 + F eS użyto do badań jako m ieszaninę m e­

chaniczną F e-S i (75 % Si) + FeS. Próba stopienia tych składników nie po­

w iod ła się. A naliza otrzym anego stopu w yk azała, że zaw artość siarki w ty m stop ie w y n o si 0 ,0 2 %.

W zajem ny stosunek drob in ow y grafityzatora do stabilizatora przyjęto:

F eS i2

l i s = 0 ’5 ; 1 : 2 ‘

W tab licy nr 1 podano skład ch em iczn y m od yfik atorów złożonych.

T a b l i c a 1

M odyfikator

Stosunek drobinowy grafityzator stabilizator

Analiza chemiczna

Fe Si Cr FeSi 75% FeS

1 27,9 49,9 22,2

Fe-S i-C r

2 26,7 60,0 13,3

0,5 36,7 61.3

Fe-Si + FeS 1,0 56,0 44,0

2,0 71,7 28,3

P rzy m od yfik acji żeliw a okazało się, że m od yfik ator F e-Si-C r bardzo dobrze rozpuszcza się w żeliw ie, bez w zględ u na w ielk o ść dodaw anych k aw ałków . Jest to bardzo w ażna zaleta tego stopu, k tóry m ożna stosow ać

106 Stanisław Ju ra

nie tylk o do m odyfikacji, ale rów nież do otrzym yw an ia niskostopow ego żeliw a chrom ow ego. Dodając stop F e-Si-C r bezpośrednio do ciek łego m e­

talu m ożna zapobiec stratom Cr w p rocesie w ytap ian ia żeliw a.

W ten sposób p rzygotow an ym i m odyfikatoram i przeprow adzono m o­

d yfikację żeliw'a. Dla porów nania w yn ik ów m od yfik acji n ow ym i m o d y fi­

katoram i przeprowadzono rów nież m od yfik acje tego sam ego żeliw a przy pom ocy żelazokrzem u.

Do badań p rzyjęto trzy rodzaje żeliw a: ZIM 26, ZIM 30 oraz ZIM 34.

Ż eliw o w ytop ion o w piecu elek tryczn ym łu k ow ym o w y p raw ie zasadow ej i pojem ności 250 kg. Skład ch em iczn y że liw m o d yfik ow an ych przedstaw ia tablica nr 2 (próbki do badań chem icznych pobrano z żeliw a przed m od y­

fikacją).

T a b l i c a 2

Klasa żeliwa wyjściowego '

Skład chemiczny żeliwa w %

C Si Mn P S

Z1 26 3,44 2,02 0,8 0,17 0,008

Z1 30 3,38 1,84 1,08 0,1 0,017

Z1 30 3,26 1,79 0,52 0,1 0,018

Z1 34 3,1 1,48 1,06 0,11 0,017

Wsad m eta lo w y składał się z su rów k i h em aty to w ej oraz złom u stalo- wtego.

C elem uniknięcia w p ły w u w arun k ów topienia na e fe k t m od yfik acji przyjęto, że tem peratura żeliw a na ryn n ie sp ustow ej w inna w y n osić oko­

ło 1400°Pbp. P rak tyczn ie tem peratura żeliw a na ryn n ie sp u stow ej w y n o ­ siła od 1450°— 1350° Pbp., natom iast tem peratura zalew ania w ah ała się w granicach 1420°— 1320° Pbp. M odyfikator w odw ażonej ilości dodaw ano do kadzi przed jej n apełn ien iem . P o napełn ien iu kadzi m etal en ergiczn ie m ieszano sta lo w y m prętem . N astępn ie ściągano żużel i zalew ano form y.

Do badań odlew ano próbki okrągłe o średn icy 30 m m i d łu go ści 350 mm . Pierw szą form ę zalew ano żeliw em n iem od yfik ow an ym . N astępn e m od y­

fikow ano kolejno przy pom ocy F e-Si, F e-Si-C r oraz F e-S i + (FeS) w ed łu g w zrastającej zaw artości procentow ej m odyfikatora.

b. W yniki badań.

Badania w ytrzym ałościow e przeprow adzono zgodnie z normą PN /H -752. D la bardziej p rzejrzystego obrazu w y n ik i przedstaw iono za pomocą w yk resów . W ykresy zestaw ion o jeko zależność w ytrzym ałości żeliw a, od procentow ej ilości dodaw anego m odyfikatora. R ys. 1, 2, 3, 4.

Jak duży w p ły w ma tem peratura przegrzania żeliw a na e fek t m od y­

fik acji w yk azu je rys. 3. T em peratura spustu żeliw a w y n o siła 1360°—

— 1320° Pbp. Jak w idać z w y k resu żeliw o w y jśc io w e do m od yfik acji po­

siada najw iększą w ytrzym ałość. M od yfik atory sp ow odow ały obniżenie w łasn ości w ytrzym ałościow ych . P otw ierd za się tutaj zasada, że żeliw o do m od yfik acji m usi b yć siln ie przegrzane.

M o d y fik a c ja że liw a m o d y fik a to r a m i zło żo n ym i F e-S i-C r i F e-S i-F eS 107

Na rys. 4 przedstaw iono w y n ik i m od yfik acji żeliw a ZIM 34 przy po­

m ocy F e-S i-C r o stosunku drobinow ym : F eS i2

~ C r ~ ” 2’

Bez m od yfik acji żeliw o krzepło jako białe. Po m od yfik acji Fe-Si-C r otrzym ano żeliw o o p rzełom ie szarym i bardzo w ysok iej w ytrzym ałości, w ynoszącej 46 kG /m m 2.

Badania tw ardości przeprow adzono na próbkach w ytrzym ałościow ych.

U chw yt próbki szlifow an o na tw orzącej, na głębokość 3 m m celem u zy s­

kania rów nej p łaszczyzny.

Badania w yk azały, że tw ardość próbek w ahała się w granicach 190—

— 230 H^b n iezależnie od k lasy żeliw a.

Żeliwrn po m od yfik acji żelazokrzem em przedstaw iono na rys. 5. Gra­

fit jest drobnopłatkow y o zu p ełn ie ch aotyczn ym ułożeniu.

M od yfik atory F e-S i + F eS w yk a za ły n ajw ięk szy w p ły w na postać grafitu. P ła tk i grafitu są grube i krótkie. Taka postać grafitu m oże w p ew ­ nym stopniu tłu m aczyć w zrost w y trzym ałości żeliw a. R ys. 6 i 7 przed­

staw iają zgłady m etalograficzn e żeliw a m od yfik ow an ego przy pom ocy F e-S i + FeS.

W że liw ie m od yfik ow an ym przy pom ocy F e-Si-C r nie zaobserw ow ano • żadnych różnic w porów naniu z żeliw em m od yfik ow an ym przy pom ocy żelazokrzem u.

Z głady traw ione nie w y k a zy w a ły rów nież dostrzegalnych różnic w postaci p erlitu . Jak z tego w yn ika, m od yfik atory u żyte do badań posia­

dają jed n ak ow y w p ły w na strukturę perlitu.

O bserw acje przeprow adzone na przełom ach próbek w ykazują, że żeli­

wa m od yfik ow an e p rzy pom ocy F e-Si-C r oraz F e-S i + F eS posiadają przełom jedw ab isty, jednorodny i bardziej drobnoziarnisty jak na przeło­

m ach próbek m od yfik ow an ych żelazokrzem em .

Próba k lin ow a posiadała jedn ak ow y charakter dla w szystk ich m ody­

fikatorów'.

Próba lejn o ści w yk azała, że żeliw o m od yfik ow an e przy pom ocy F e-Si-C r oraz F e-S i + F eS posiada m niejszą lejność, niż żeliw o m o d y fik o ­ w ane przy pom ocy żelazokrzem u.

c. W nioski

1. P rak tyczn e zastosow anie jako m od yfik atory dla żeliw a Z1 18, Z1 22 oraz Z1 26 m ogą znaleść m od yfik atory F e-Si-C r i F e-S i + F eS o stosunku drobinow ym :

grafityzator stabilizator

D la żeliw a ZIM 30 — ZIM 38 n ależy stosow ać p ow yższe m od yfik atory o stosunku d rob in ow ym 2 .

2. O ptym alna ilość dodatków m od yfik u jących w y n o si 0,8 do 0,9 % ciek łego m etalu.

3. T em peratura żeliw a m od yfik ow an ego na rynnie spustow ej w inna w yn osić ~ 1400°Pbp. (wg pirom etru optycznego bez poprawki).

108 S t. Ju ra

4. Ze w zględ u na bardzo dobrą rozpuszczalność stopu F e-Si-C r w że­

liw ie można go stosow ać jako dodatek do ciek łego m eta lu w kadzi przy otrzym yw an iu nisk ostop ow ego żeliw a chrom ow ego.

LITERATURA

[ł] K. 1. Waszczenko: M o d i f i c i r o w a n n y j czugun. Maszgiz. Moskwa 1946.

[2] N. G. Girszowicz: C z u g u n n o je litie. M etałłurgizdat. Moskwa 1949.

[3] J. Pakulski: M o d y f i k o w a n i e s t a li w a . Przegląd Odlewnictwa Nr 8, 1957.

[4] A. S .Sieminczenko: P o w i e r c h n o s t n y j e j a w i e n i a w m e t a la c h . Maszgiz. Moskwa 1952.

[5] N. J. Chvorinov: K r i s t a l i z a c j a i n ie o d n o r o d n o s t stali. Maszgiz. Moskwa 1958.

161 Charles S. M. B aret: S t r u k t u r ę of M e t a ls C r y s t a lo g r a f ic M e th o d s. Principles and Data, Londyn 1953.

[7.] J. Frenkel: W s t ę p do te o r ii m e t a li . PWN. W arszawa 1955.

[8] A. Brodski: C h e m i a fi z y c z n a . PWN. W arszawa 1954.

Rys.1. Wpływ ilości modyfikatora na wytrzymałość żeliwa (R ) kldsy Z1 26

r

Rys.2. Wpiyw ilość modyfikatora na wytrzymałość żeliwa (Rr ) klasy Z1 30

Ry's*3* Wpływ ilości modyfikatora na wytrzymałość żeliwó (R ) kla3y Z1 30 (żeliwo o niskiej temperaturze spustu)

r

Rys.4* Wpływ ilości modyfikatora Fe-Si-Cr F© Si

na

2.^*

Rys.5. Żeliwo ZIM 26 modyfikowane żelazokrzemem Zgład nietrawiony Pow. 150x

■MHBBBnmI -... ' ' ■ " ' ■

*< -■**'

» * '

*■ ^ * Wr -J

rf 0 ; v * 3

■

7 . » •

•,. * i <

* V ' * t v

R y s . 6. Żeliwo ZIM 26 modyfikowane modyfikatorem FeSi,

złożonym Fe - Si + PeS o stosunku ( pes Zgład nietrawiony. Pow. 150x

0 , 5 ) . ,

V :

j . v

r ; i . . > -

'T T j*

s s

* v

O k

/ i

Rys.7. Żeliwo Z I M 3 0 modyfikowano modyfikatorem.

FeSi

Pe-Si+PeS o stosunku = 2). Zgład nietra-1 wiony. Pow. 150x