Bezpieczeństwo w miejscu pracy w Polsce

8. 1. Bezpieczeństwo w miejscu pracy w Polsce

Janusz Pokorski, Joanna Pokorska, Katarzyna Czabanowska

Słowa klucze: ochronapracy, choroby zawodowe, wypadkiprzy pracy, alkohol w pracy, badania genetyczne

W roku 2006 w Polsce doszłodo utraty 161,3 min dni roboczych z powodu absencji chorobowej. Świadczenia z tego tytułu wyniosły 6,57 mld złotych (ZUS 2007). Za stan ten odpowiadają również warunki pracy.

8. 1. 1. Obowiązki prawne przedsiębiorstw i pracodawców wobec zdrowia i bezpieczeństwa swoich pracowników

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej zapewnia każdemu „wolność wyboru iwykonywaniazawodu orazwyboru miejsca pracy” (art. 65),jak również stwier­ dza, że„każdyma prawo do bezpiecznychi higienicznych warunków pracy” (art.

66).Bezpieczne i higieniczne warunki pracyjest zobowiązanyzapewnićpracowni­ kom pracodawca (art. 15 kodeksu pracy; dalej k.p.). Obowiązkiem pracodawcy (art. 94 k.p.) jest organizowanie pracy w sposób zapewniający zmniejszenie uciąż­

liwości pracy, zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzenie systematycznegoszkoleniapracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, wpływanie na kształtowaniezasad współżyciaspołecznego wza­ kładzie pracy, przeciwdziałanie szerokopojmowanej dyskryminacji, przeciwdzia­ łanie mobbingowi (art. 11 i 94 k.p.). Podstawądo tworzenia systemuzarządzania bezpieczeństwem ihigieną pracy jest Polska Norma PN-N-18001 zroku 1999.

8. 1. 2. Opieka profilaktyczna nad pracownikiem

Opiekę profilaktyczną nad zdrowiem pracowników sprawuje służba medy­ cyny pracy (ustawa z 1997 o służbie medycyny pracy, tekstjedn. 2004). Czę­

stotliwość i zakres badań profilaktycznych określają przepisy, uwzględniając charakter pracy, jej organizację oraz ekspozycję na czynniki szkodli- we/uciążliwe (rozporządzenie Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, 1996 z późn. zm. ).

Pracownik ma prawo do bezpłatnych badań wstępnych, okresowych (ich czę­

stotliwość zależy od typu pracy oraz decyzji lekarza), kontrolnych (po trwają­

cym ponad30 dni okresieniezdolności do pracy zpowodów zdrowotnych) oraz ostatniego badania okresowego przed przejściem w stan spoczynku.

W uzasadnionych przypadkach (kontakt z czynnikami rakotwórczymi, pyłem zwłókniającym) pracownikowi przysługuje dożywotnia opieka medyczna na koszt pracodawcy lubświadczona przez wojewódzkie ośrodki medycynypracy w przypadkach, gdy poprzedni pracodawcanie jest osiągalny.

Pracownicyna badaniaprofilaktycznezgłaszają się ze skierowaniemod pra­

codawcy zawierającym szczegółową informację o charakterze pracy, czynni­ kach szkodliwych lub uciążliwych, wynikach pomiarów środowiskowych. Pra­ codawcanie może dopuścić do pracy pracownikanieposiadającego aktualnego orzeczenia stwierdzającego brak przeciwwskazań do wykonywania pracy.

Szczególna uwaga poświęcona jest opiece profilaktycznej nad kobietami (art.

176 k. p. ), kobietami ciężarnymi (art. 177-179, 185 k. p.; rozporządzenie Rady Ministróww sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom, 1996 z późn. zm. ) i pracownikami młodocianymi (art. 190-192 k. p.; rozporządzenie Rady Mini­ strów w sprawie wykazuprac wzbronionych młodocianym i warunków ich za­ trudnianiaprzyniektórychztych prac, 2004).

8.1.3. Zagrożenia związane z pracą

Pracodawca ponosiodpowiedzialność za stanbezpieczeństwa i higienypracy w zakładzie pracy(art. 207 § 1 k.p.). Ryzyko zawodowe jest definiowane jako

„prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanychzdarzeń związanych zwyko­

nywanąpracą, powodujących straty, w szczególności wystąpieniau pracowni­ ków niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy” (rozpo­

rządzenie ministra pracy i politykisocjalnej z 1997 w sprawie ogólnych przepi­

sów bhp, jednolity tekst 2003). Oceny ryzyka zawodowego powinno się doko­

nywać stosownie do Polskich Norm PN-N-18001 i PN-N-18002. Pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą i stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochronyprzedzagrożeniami (art. 226 § 1 i 2 k.p.).

Pracodawca jest zobowiązany stosować środki zapobiegającechorobom za­ wodowymi innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności

zaś: utrzymywać w stałej sprawności urządzenia ograniczające i eliminujące szkodliwe czynniki oraz urządzenia monitorujące; przeprowadzać, na swój koszt,pomiary czynników szkodliwychdlazdrowia - wyniki rejestrować, prze­

chowywać i udostępniaćpracownikom (art. 227 § 1 pkt1 i 2k.p.). Kodekspracy zobowiązuje pracodawcę do określenia stopnia szkodliwości materiałów i procesów technologicznych oraz do podjęcia odpowiednich działań profilak­

tycznych przed ich zastosowaniem (art. 220 k.p.). Oddzielne artykuły kodeksu pracy dotyczączynników chemicznych, mutagennych, biologicznych (art. 222) orazpromieniowania jonizującego (art. 223).

Wyniki pomiarów czynników szkodliwych dlazdrowia, odniesione do war­ tości dopuszczalnych (NDS1, NDN2), determinujączęstość wykonywania po­

miarów stosownie do bardzo szczegółowych wytycznych zawartych w rozpo­ rządzeniu ministra zdrowia z kwietnia 2005 roku (Dz.U. Nr 73, poz. 645).

W przypadku występowania czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagen­ nym pomiary przeprowadza się co najmniej raz na trzy miesiące, gdy ostatnia zmierzona wartośćprzekraczała0,5 NDS,w przypadku zaśstwierdzenia warto­

ści w przedziale0,1-0,5NDS - co najmniej raz na sześć miesięcy. Wprzypadku narażenia na czynniki inne niż wymienione wyżej badania powinno się prze­ prowadzać co najmniej raz w roku przy przekroczeniu 0,5 NDS, w przypadku zaś stwierdzenia wartości w przedziale 0,1-0,5 NDS- co najmniej raz na dwa lata. Ponadto badania powinny być przeprowadzane w przypadku zmiany w warunkach występowaniaczynnika. W przypadku narażenia na kilka czynni­

ków, gdy suma ilorazów ich stężeń i odpowiednich wartości NDS przekracza 1,0, obowiązuje stała kontrola(monitorowanie) lub przeprowadzaniebadań nie rzadziej niżco sześćmiesięcy. Przeprowadzanie pomiarów ciągłychobowiązuje również w przypadku występowania w środowisku pracy czynnika chemiczne­

go, dla którego określonowartość NDSP (najwyższe dopuszczalne stężeniepu­

łapowe3).

1 NDS - najwyższe dopuszczalne stężenie - wartość średnia ważona stężenia, którego oddzia­

ływanie na pracownika w ciągu ośmiogodzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymia­

ru czasu pracy, określonego w kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powin­

no spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych po­

koleń (rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń..., 2002 z późn. zm.).

2 NDN - najwyższe dopuszczalne natężenie fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia - ustalone jako wartość średnia natężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu ośmiogo­

dzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń (rozporządzenie ministra pracy i po­

lityki społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń..., op.cit.).

3 NDSP - najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe - wartość stężenia, która, ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika, nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie (rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń..., op.cit.).

Pracodawca, będąc zobowiązanym do zapewnienia bezpiecznych warunków pracy, powinien wdrażać zasady prawidłowego kształtowania warunków pracy i nadzoru nad nimi za pośrednictwem służby bhp. Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy w przedsiębiorstwie „służbę bhp”, w przedsiębiorstwach zatrudniających od 11 do 100 osób zadania służby bhp można powierzyć pracownikowi zatrudnionemu przy innejpracy, a w zakładach do 10 pracowników pracodawca takąrolę możepełnić sam, pod warunkiem od­

bycia odpowiedniego szkolenia. Przedstawiciel Państwowej Inspekcji Pracy może w tym zakresie wydać inne zalecenia, kierując się charakterem pracy i zagrożeń (art. 237 k.p.). Ponadtow przedsiębiorstwach zatrudniających ponad 250pracowników powołuje się komisję bezpieczeństwa ihigieny pracy jako or­ gan doradczy i opiniodawczy pracodawcy. W skład komisjiwchodzą przedsta­ wiciele pracodawcy i pracowników, w tym: pracownicy służby bhp, lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, społeczny in­

spektor pracy.

8.1.4. Choroby zawodowe

Za choroby zawodoweuważa się „(...) choroby ujęte w wykazie chorób za­

wodowych, jeżeli w wyniku ocenywarunków pracy można stwierdzić bezspor­ nie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywaniapracy (rozporządzenie Rady Ministróww sprawie wykazu chorób zawodowych..., 2002). Cytowane rozpo­

rządzenie zawiera również nowy wykaz chorób zawodowych obejmujący 26 grup schorzeń.

Według danychCentralnego Rejestru Chorób Zawodowych (Instytut Medy­ cyny Pracy im. prof. J. Nofera,Łódź), w roku 2006 stwierdzono w Polsce 3129 chorób zawodowych (32,8 na 100 tys. zatrudnionych). Wśród nich najczęściej występujące to: przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiemgłosowym (24,4procent), pylice płuc (21,3 procent), choroby zakaź­ ne i pasożytnicze (19,3 procent), zawodowe uszkodzenie słuchu (9,4 procent).

Przy ogólnej tendencji dozmniejszania się liczby rozpoznawanych chorób za­

wodowych na uwagę zasługuje wzrost liczby schorzeń zakaźnych i pasożytni­ czycho etiologii zawodowej.

Pracodawca jest zobowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu inspektorowi pracy każdy przy­

padek rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o takąchorobę (art.

235 § 1 k.p.). W przypadku rozpoznania choroby zawodowej obowiązkiem pra­

codawcyjest, działając wporozumieniuz Państwową Inspekcją Sanitarną, usta­ lić przyczyny powstania choroby oraz charakter i rozmiar zagrożenia, a także

przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników przyczynowych i zastosować inneniezbędne środki zapobiegawcze (art. 235 k.p.).

8.1.5. Wypadki przy pracy

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną ze­ wnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą (ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, 2002 z późn. zm.). W razie wypadku przy pracy pracodawca jest zobowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagro­ żenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustale­

nie, w przewidzianymtrybie, okoliczności iprzyczyn wypadku orazzastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom (art. 234 § 1 k.p;

ustawao ubezpieczeniu społecznym z tytułuwypadków przy pracy i chorób za­ wodowych, 2002 z późn.zm.; rozporządzenieRady Ministrów w sprawie usta­ lania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy..., 1998 z późn. zm.).

O wypadku śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym pracodawca powinienzawia­

domić inspektora pracy i prokuratora (art. 234 § 2 k.p.). Pracodawca jest zobo­ wiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy i chorób zawodowych (art.

234, 235k.p.).

W roku 2006 w Polsce 95 465 osób uległo wypadkom przy pracy, zczego 493 straciły życie (Sprawozdanie Głównego Inspektora Pracy z działalności Państwowej InspekcjiPracy w 2006 roku, 2007).

8.1.6. Pierwsza pomoc w zakładzie pracy

Kodeks kamy w paragrafie 1 art. 162 stwierdza, że ten, kto nie udziela po­ mocy osobie bezpośrednio zagrożonej utratą życia lub ciężkim uszczerbkiemdla zdrowia, nie narażając się przy tym samemu na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom sprawnie funkcjonującego systemu i środków do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku, a w przypadku prowadzenia działalności mogącej stwarzać nagłe za­ grożenie dla zdrowia iżycia - urządzeń i sprzętu ratowniczego oraz ich obsługi przez osoby należycie przeszkolone (art. 224 k.p.). W szczególności pracodawca powinien zapewnić:

- punkty pierwszej pomocy na wydziałach (oddziałach), wktórych wyko­

nywane są prace związane zdużym zagrożeniemwypadkowymlub emi­ sją szkodliwychsubstancji, wyposażone wniezbędnysprzętiinne środki doudzielania pierwszej pomocy;

- apteczki w poszczególnychwydziałach (oddziałach) zakładu pracy.

Rozmieszczenie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek po­

winny uwzględniać rodzaj i stopień mogącychwystąpić zagrożeń orazpowinny być ustalone z lekarzem sprawującym opiekę profilaktyczną nad zakładem. Na każdej zmianie powinnibyć pracownicy wyznaczeni do obsługi punktów i apte­

czek pierwszej pomocy. W punktach i w pobliżu apteczek pierwszej pomocy powinny znajdować się instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy i wykazpra­

cowników przeszkolonychw tym zakresie.Punktypierwszej pomocyi lokaliza­ cja apteczek powinny być oznakowane zgodniez Polską Normą i łatwo dostęp­ ne. (Rozporządzenieministra pracy i polityki socjalnej z 1997 w sprawie ogól­

nych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, tekst jedn. 2003). Naterenie zakładów pracy służba medycyny pracy jest właściwa dla inicjowania działań pracodawcy narzeczochrony zdrowia pracowników i ich realizacji między in­ nymi w zakresie informowania o zasadach zmniejszania ryzyka zawodowego i organizowania pierwszej pomocy przedmedycznej (ustawa z 1997 osłużbie medycyny pracy,tekstjedn. 2004).

8.1.7. Badania do celów sanitarno-epidemiologicznych

Jedną z form działania mającego na celu zmniejszenie zagrożeniaze strony pracownikawstosunku do społecznościogólnej sąbadania dlacelówsanitamo- -epidemiologicznych. Ich celem jest wykluczenie schorzeńzakaźnych i ich no­ sicielstwa osób wykonujących lub podejmujących prace, przy wykonywaniu których jest możliwe przeniesienie zakażenianainne osoby. Badania takie wy­

konywanesą przez stacje sanitarno-epidemiologiczne na kosztpracodawcy,sto­

sownie do szczegółowych przepisów (ustawa o chorobach zakaźnych i zakaże­ niach, 2001 z późn. zm.; rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniuktórych istnieje możliwość przeniesieniazakażenia na inne osoby, 2003; rozporządzenie ministra zdrowiaw sprawie badań do celów sanitarno-epidemiologicznych, 2006).

8.1.8. Organy sprawujące kontrolę nad warunkami pracy

Nadprawidłowościąrealizacjizadań związanych zbezpieczeństwem i higie­

nąpracy czuwają:

- Państwowa Inspekcja Pracy - organ kontroli i nadzoru państwowego nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów izasadbezpieczeństwai higieny pracy. PIP podlega Sejmowi RP, a nadzór nad nią sprawuje RadaOchrony Pracy, powoływana przez marszałka Sej­ mu RP(ustawa o PaństwowejInspekcjiPracy,2001 z późn.zm.);

- Państwowa InspekcjaSanitarna - upoważniona do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania zasad, przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy; w gestiiwłaściwych inspektorów PIS jest wydawanie decyzji o uznaniu choroby zawodowej(ustawa z 1985 oPaństwowej In­

spekcji Sanitarnej, tekst jedn. 1998);

- Społeczna Inspekcja Pracy - instytucjonalna forma kontroli społecznej sprawowana przez pracowników nad pracodawcą w dziedzinie warun­

ków pracy, kierowana przez zakładowe organizacjezwiązkowe(ustawa o społecznejinspekcji pracy, 1983 z późn. zm.).

8.1.9. Aspekty ekologiczne

Artykuł 74 Konstytucji RP stanowi, że: (1)władze publiczne prowadzą po­ litykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom; (2) ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych;

(3) każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska; (4) władze publiczne wspierajądziałania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu śro­ dowiska. Stosownie do postanowień ustawy Prawo ochrony środowiska (2001 z późn. zm.) wszystkie organizacje są zobowiązanedo ochrony naturalnego śro­ dowiska i eliminacji lub zmniejszania ich szkodliwego wpływu na środowisko tak w fazie inwestycyjnej, jaki produkcyjnej. Są zobowiązane do przestrzegania odpowiednich przepisów dotyczącychochrony środowiska, eliminowaniaźródeł zagrożeń środowiskowych. Na stanowiskachodpowiedzialnych zaodnowę śro­ dowiska zatrudnianemogą być jedynie osobyo odpowiednich kwalifikacjach.

8.1.10. Obowiązki pracowników wobec ich własnego zdrowia i bezpieczeństwa pracy i w stosunku do swoich kolegów w pracy i członków społeczeństwa ogólnego

Artykuł 100k.p. określający obowiązki pracownika stwierdza między innymi, że pracownik zobowiązany jest do przestrzegania regulaminupracy (§ 2 pkt 1), przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisówprzeciw­

pożarowych (§ 2 pkt 3),jak również zasad współżyciaspołecznegow zakładzie pracy(§ 2pkt 6).

W zakresie bezpieczeństwapracy art. 211 k.p. zobowiązuje pracownika do przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczegól­

ności pracownikjest zobowiązany znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i hi­

gieny pracy, brać udział w szkoleniu i poddawać się egzaminom sprawdzają­

cym, wykonywać prace zgodnie z zasadami bhp, stosować środki ochronyzbio­ rowej, używać przydzielonych mu środkówochrony indywidualnej oraz odzieży

i obuwia roboczego. Zasady kształcenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy sąokreślone w rozporządzeniu ministra gospodarki i pracy w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa ihigieny pracy (2004zpóźn.zm.).

Obowiązkiem pracownika jest poddawaniesiębadaniom profilaktycznym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosowanie się do wskazań lekarskich.

W przypadku braku aktualnego orzeczenia lekarzamedycynypracy pracownik nie możezostaćdopuszczony do wykonywania pracy,traci również, do czasu dostar­

czenia pozytywnego orzeczenia, prawo do wynagrodzenia (art. 211 k.p.).

Pracownik powinien niezwłocznie zawiadomićprzełożonegoo zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego, ostrzecwspółpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagro­

żenia ogrożącymim niebezpieczeństwie (art.211 k.p.).

8.1.11. Używanie alkoholu i nielegalnych środków w miejscu pracy

Stosownie do wyników badań przeprowadzonych na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowychwroku 2002 do spożywania alkoholowych napojów w miejscu i czasie pracy przyznało się 11,1 procentba­ danych, podczasgdy 19,5 procent było świadkiem takiej sytuacji. Wśród 3206 poszkodowanych w 2512 wypadkach przy pracy, które wydarzyły się w 2001 roku, u 65 osób wskazano na użycie alkoholujakojednąz przyczyn wypadku, co stanowi około 2 procent wypadków. W roku 2002 na 3245poszkodowanych w 2505 wypadkach u 2,25 procent osób użycie alkoholu było jedną z przyczyn wypadku.

8.1.12. Przepisy prawne regulujące użycie alkoholu lub innych niedozwolonych środków w miejscu pracy

Stosownie do art. 108 k.p. pracownik za stawieniesię w pracy wstanie nie­ trzeźwości lub spożywaniealkoholu w pracy może otrzymaćkarę upomnienia, naganylub pieniężną.Kodeks pracy(art. 52.1.1) przewiduje również możliwość rozwiązania stosunku pracybez zachowania wypowiedzenia z winy pracownika, o ile uzna się nietrzeźwość pracownikaza ciężkie naruszenie obowiązków. Kie­

rownikzakładulub osobaupoważniona ma obowiązek niedopuszczenia do pra­

cy pracownika w przypadku uzasadnionego podejrzenia stawienia się do pracy po spożyciu alkoholulubspożywania alkoholu wczasiepracy. Powód takiej de­ cyzji powinien być zakomunikowany pracownikowi (ustawa z 1982 o wycho­

waniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi,tekst jedn.2007).Na żą­ danie pracownika kierownik zakładu pracy lub osobaprzez niego upoważniona

jest obowiązana zapewnić przeprowadzenie badania trzeźwości pracownika (ibidem, art. 17.3). Autoromnieudałosiędotrzeć do danych statystycznych do­

tyczących powyższego problemu, należy jednak uważać, że jest to problemwy­ stępujący często.

Pracownik, podobniejak każdy obywatel, może być poddany badaniu ko­ niecznemu doustalenia zawartości alkoholu w organizmie(w szczególności po­

brania krwi)w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa lubwykrocze­

nia po spożyciu alkoholu (ibidem, art.47).Badaniew celu ustalenia zawartości alkoholuw organizmie może być wykonane w powietrzu wydychanym, krwi lub moczu stosownie do przepisów zawartych w rozporządzeniu ministra zdro­

wia i opieki społecznej (rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu doko­ nywaniabadańnazawartość alkoholu w organizmie, 1983). Pobraniakrwi po­

winien dokonać lekarzlubinny pracownik służbyzdrowia na polecenie lekarza.

Nie mapodobnych przepisów regulujących możliwość i tryb przeprowadza­

nia badań w celu stwierdzenia spożycia innych nielegalnych substancji uzależ­

niających.Nowelizacja przepisów powyższychjest wtoku i można spodziewać się,żeobejmą onerównież inne nielegalne substancje. Badania w celuwykrycia leków lub substancjidziałającychpodobniedo alkoholu sąwspomniane w usta­ wie Prawo o ruchu drogowym (2005 z późn. zm.), rozporządzeniu ministra zdrowia w sprawie wykazu środków działających podobnie do alkoholu oraz warunków i sposobu przeprowadzania badań na ich obecność w organizmie (2003 zpóźn. zm.) - obydwie regulacje dotycząkierowców.

8.1.13. Badania genetyczne a zatrudnienie

W Polsce nie ma przepisów/regulacji prawnych dotyczących badań gene­ tycznych wzwiązku z zatrudnieniem (Państwowa Inspekcja Pracy, 2004). Za­

pytani o to lekarze przemysłowi (wśród nich krajowy specjalista z zakresy me­ dycyny pracy) wyrażali przekonanie, że ten problem w Polsce nie istnieje i nie mieli wątpliwości, żebadania tego typu byłyby wysoce nieetyczne. W ich prze­ konaniu istniejące regulacje prawne dotyczące zakazu dyskryminacji w zatrud­ nianiu (zob. niżej) obejmują również i takie zagadnienia (Wągrowska-Koski 2005).

8.1.14. Problem dyskryminacji w zatrudnieniu z powodu niepełnosprawności

W Polsce istniejąprzepisy zakazujące dyskryminacji w zatrudnianiu z po­

wodu niepełnosprawności. Kodeks pracy zobowiązuje pracodawcę do przeciw­

działania dyskryminacji pracowników w zatrudnieniu, w szczególności ze

względuna płeć,wiek, niepełnosprawność,rasę, religię, narodowość, przekona­ nia polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także zewzględuna zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albow pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy(art. 11, 18, 94 k.p.). Zagadnienia predyspozycji genetycznych do określonych schorzeń idyskryminacji z tego powodu nie zostały ujęte w aktach prawnych, niemniej jednak - stosownie dowypowiedzi krajowego specjalisty z zakresu medycyny

pracy oraz pisemnej odpowiedziOkręgowegoInspektoratuPracy w Krakowie - powyższy zapis kodeksowy należy interpretować jako obejmujący również ten rodzaj potencjalnej niepełnosprawności (Wągrowska-Koski 2005; Państwowa Inspekcja Pracy 2004). Od powyższego zagadnienia należy odróżnić badania lekarskie i psychologiczne kandydatów do zawodów wymagających określo­ nych predyspozycji psychicznych i fizycznych. W tym wypadku jednak badania niedotyczą zagadnień genetycznych.

Bibliografia

Kodeks karny (1999), Bielsko-Biała, Studio.

Kodeks pracy (2004), Bielsko-Biała, Wydawnictwo Park Spółka z o.o.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (2004), Bielsko-Biała, Wydawnictwo STO.

Państwowa Inspekcja Pracy, OIP Kraków (2004), odpowiedź pisemna.

Polska Norma PN-N-18001:1999. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

Wymagania.

Polska Norma PN-N-18002:2000. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.

Rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 roku w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860 z późn. zm.).

Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 roku w sprawie ogól­

nych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz.

1650 z późn. zm.).

Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 29 listopada 2002 roku w sprawie naj­

wyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środo­

wisku pracy (Dz.U. Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.).

Rozporządzenie ministra zdrowia z 20 kwietnia 2005 roku w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 73, poz. 645).

Rozporządzenie ministerstwa zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 roku w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowot­

nej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.).

Rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z 6 maja 1983 roku w sprawie warun­

ków i sposobu dokonywania badań na zawartość alkoholu w organizmie (Dz.U. Nr 25, poz. 117).

Rozporządzenie ministra zdrowia z 4 kwietnia 2003 roku w sprawie wykazu prac, przy wy­

konywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (Dz.U. Nr 67, poz. 633).

Rozporządzenie ministra zdrowia z 11 czerwca 2003 roku w sprawie wykazu środków dzia­

łających podobnie do alkoholu oraz warunków i sposobu przeprowadzania badań na ich obecność w organizmie (Dz.U. Nr 116, poz. 1104 z późn. zm.).

Rozporządzenie ministra zdrowia z 2 lutego 2006 roku w sprawie badań do celów sanitamo- -epidemiologicznych (Dz.U. Nr 25, poz. 191).

Rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 roku w sprawie wykazu prac wzbronio­

nych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.).

Rozporządzenie Rady Ministrów z 10 września 1996 roku w sprawie wykazu prac szczegól­

nie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. Nr 114, poz. 545 z późn.

zm.).

Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 lipca 1998 roku w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu in­

formacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 115, poz. 744 z późn. zm.).

Rozporządzenie Rady Ministrów z 30 lipca 2002 roku w sprawie wykazu chorób zawodo­

wych, szczególnych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpozna­

wania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. Nr 132, poz. 1115).

Sprawozdanie Głównego Inspektora Pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2005 roku. PIP, Warszawa 2006 r.

Ustawa z 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902 z późn. zm.).

Ustawa z 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.).

Ustawa z 27 czerwca 1997 roku o służbie medycyny pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317).

Ustawa z 6 września 2001 roku o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz.U. Nr 126, poz.

1384 z późn. zm.).

Ustawa z 6 marca 1981 roku o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz.

1362 z późn. zm.).

Ustawa z 24 czerwca 1983 roku o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. Nr 35, poz. 163 z późn.

zm.).

Ustawa z 14 kwietnia 1985 roku o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r.

Nr 122, poz. 851 z późn. zm.).

Ustawa z 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.).

Ustawa z 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoho­

lizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473).

Wągrowska-Koski E. (2005), informacja ustna specjalisty krajowego w zakresie medycyny pracy.

ZUS (2007), Statystyka, http://www.zus.pl/default.asp.