Gawlas, Sławomir
"Klasztor augustianów przy kościele św.
Katarzyny w Krakowie do połowy XVI
wieku. Fundacja, rozwój uposażenia i
rola kulturalna", Wacław Kolak, Kraków
1982 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 75/1, 206-207 1984
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
206 Z A P I S K I
badania poboczne nad rocznikami. Do sfinalizow ania prac Labudy przyczyniła się zapewne ostra polemiczna rozpraw a J. M a t u s z e w s k i e g o („Relacja Długosza o najeździe ta tarsk im w 1241 roku n a Polskę. Polskie zdania legnickie” zob. PH t. L X X n , 1981, z. 3, s. 582 n.), k tó rej autor odrzucił możliwość istnienia takiej kro n ik i czy rocznika, zaś opis bitw y legnickiej i wojny z Mongołami uznał za wymysł Długosza.
W książce niniejszej autor podejm uje próbę rekonstrukcji „zaginionej kroni k i” cz. I), idokonuje jej charakterystyki (cz. II) i wreszcie zajm uje się rozbiorem przekazu Długosza o najeździe Mongołów na Polskę w 1241 r. (cz. III).
Szczegółowe, analityczne, badania przeprow adzone przez G. Labudę doprow a dziły go do następujących najw ażniejszych wniosków:
1. Długosz dla lat 1182—1260 (dysponował nieznanym dziś źródłem, „którego zarysy w yraźnie w ystępują w latach 1202—1260/1264”, a miało ono być kontynua c ją k roniki M istrza Wincentego.
2. Była to kronika, k tó rą w krótce po 1260 r. napisał praw dopodobnie W incenty z opolskiej Kielczy, (dominikański przeor klasztoru w Raciborzu, identyczny z au to re m żywota i legendy o św. Stanisław ie, którego wywodzono do tej pory z Kielc.
3. Opis najazdu mongolskiego z 1241 r. zaczerpnął Długosz z tego w łaśnie źródła. 4. Lokalny historyk Raciborza ks. K. G r o m a n n , którego rozpraw ę całkiem odm iennie niż Labuda ocenił J. M atuszewski, m iał zdaniem autora niniejszej książ k i dostęp do w ypisu z zaginionej kroniki dom inikanina. Książka G. L a b u d y — m iej m y nadzieję — wywoła oddźwięk w śród specjalistów. Tu chcielibyśmy zasygnalizo wać jedynie spraw y wątpliw e. Dyskusyjny jest moim zdaniem przebieg działań wo jennych w 1241 r., a szczególnie mało praw dopodobnym w ydaje się trzykrotny napad Mongołów n a Racibórz w styczniu, m arcu i kw ietniu 1241 r.; przyjęte za G rom an- nem , możliwości m arszowe Mongołów ustalone n a 50—90 km na dobę są nazbyt optym istyczne; a nadto autor posługuje się nim i n a d e r elastycznie. Przydałby się także rozbiór całej rozpraw ki fcs. Grom anna, a nie jedynie tych jej fragm entów , k tóre odnoszą się do napadów Mongołów na Racibórz. Sądzę, że opis bitw y legnic kiej nie jest w ymysłem Długosza. Może gdy badania kom puterow e n ad słow nict wem, składnią, frazeologią będą dostępne naszym środowiskom naukow ym , prze badanie w ten sposób „Annales” Długosza, szczególnie zaś jego opisów bitew , uczy n i naszą wiedzę o roku 1241 znacznie pewniejszą.
Zaprezentow ano tu te w ą tk i książki, które w iążą się z polem iką m iędzy G. L a budą i J. Matuszewskim. N ajważniejsze jednak jej ustalenia dotyczą „odnalezienia” owej kroniki w źródłach odnoszących się do Х Ш w.
Książkę cechuje spokojny, rzeczowy ton.
1 R.K.
Wacław K o l a k , Klasztor augustianów przy kościele św. Kata rzyn y w K rakow ie do połowy X V I w ieku. Fundacja, rozw ój uposaże nia i rola kulturalna, Polskie Towarzystwo Teologiczne, K raków 1982, s. 144, ilustr.
%
Książka otw ierająca działalność w ydaw niczą W ydziału H istorii Kościoła w ery gowanej w grudniu 1981 r. Papieskiej A kadem ii Teologicznej w K rakow ie jest rozpraw ą doktorską przygotow aną na U niw ersytecie Jagiellońskim pod kierunkiem prof. dr. Zbigniewa P e r z a n o w s k i e g o .
P ow stały jeszcze w X III W. zakon erem itów św. Augustyna uform ow ał się ostatecznie n a przełomie następnego stulecia już jako żebraczy. Szerzeniu się augustianów w Europie sprzyjała opinia ich uczoności. Do najaktyw niejszych pro
Z A P I S K I 207
tektorów kongregacji należał cesarz K arol IV. A utor w pięciu rozdziałach przed staw ił: okoliczności fundacji klasztoru przez Kazimierza Wielkiego w (zapewne) 1343 r. na krakow skim K azim ierzu i założenia kościoła i klasztoru św. K atarzyny; rozwój uposażenia konw entu do połowy XVI w.; etapy budowy kościoła i zespołu klasztornego oraz ich wyposażenia; życie w ew nętrzne konw entu (organizacją, skład osobowy zakonników, ich pochodzenie, działalność um ysłową i kulturalną) a także funkcje dewocyjne (zwłaszcza związane z kultem m aryjnym ). Tekst uzupełniły wykazy: przeorów i m ajątk u klasztornego.
Oparcie pracy przede w szystkim na m ateriałach archiw alnych (zachowana spuścizna aktow a klasztoru, księgi: m iejskie Kazimierza, ziemskie krakowskie, oficjała i kancelarii biskupiej oraz m ateriały z archiw um kongregacji w Rzymie) pozwoliło na skorygowanie w ielu m ylnych opinii w ypow iadanych najczęściej przez historyków sztuki, których od daw na interesow ał zespół zabudowań poaugustiań- skich. Należy stwierdzić popraw ność w arsztatow ą książki, chociaż jej au to r może za bardzo uległ p resji schem atu m onografii historyczno-artystycznych. Rozprawa poszerza znajomość słabo jeszcze rozpoznanego życia zakonnego późnośredniowiecz nego K rakow a o interesujące intelektualnie i dewocyjnie środowisko, które wydało w badanym okresie kilka znaczących postaci (między innym i przeor Filip, Izajasz Boner). Mimo przeważnie mieszczańskiej rek ru tac ji zakonników zw racają uwagę więzy łączące konw ent z możnowładztwem małopolskim (Melsztyńscy, Lanckoroń- scy, Oleśniccy, Tęczyńscy, Szafrańcowie, Jordanowie). M ateriał (obfity od XV w.) dotyczący rozwoju uposażenia pozwala wniknąć w ekonomiczny aspekt funkcjono w ania klasztoru mendykanckiego.
S. G.
Najstarsze Historie o Częstochowskim obrazie P anny Maryi. XV! i X V I w iek, z rękopisów i stary ch druków w ydał H enryk K o w a l e w i c z , przekład tekstów H enryk K o w a l e w i c z , M onika K o w a l e w i c z ó w a, w prow adzenia do tekstów H enryk K o w a l e w i c z , Zofia R o z a n o w , In sty tu t W ydawniczy P ax, .Warszawa 1983, s. 241. W ydawnictwo P a x uczciło m. in. tą książką jubileusz jasnogórski. Złożyło się n a nią sześć tekstów dotyczących historii obrazu M atki Boskiej Częstochowskiej. Są to:
1. „Translatio tabulae...” w ydany przez o. S. S z a f r a ń c a w „Archiwa, Mu zea i Biblioteki Kościelne” (I960 r.), zachowane w koipii sporządzonej z pewnością nie z oryginału w 1471 r. W ydawca ustala czas pow stania tego zabytku n a lata 1393—1430, raczej bliżej tej drugiej daty,
2. „H istoria declaratoria...”, zachowana w odpisie z końca XVI w. pow stała w początku tegoż stulecia. Jeet to bądź kopia druku dewocyjnego, bądź kopia te k s tu przygotowanego do druku. Istniała najpew niej i polska w ersja tego druku.
3. Będąca przekładem powyższego „Hie volget dy H istorie” — druk plakatow y w ydany po 1515 r.
4. Ilustrow ana „H istoria Venerandae....” napisana przez M ikołaja Lanckoroń- skiego według tradycji około 1517 r., zachowana w odpisie o. P io tra Lasoty Rybic kiego z połowy XVII w. Opraw a m alarska rękopisu w zorow ała się na m iniaturach Stanisław a Sam ostrzelnika w jak i przyozdobiony był oryginał.
5. „Historia p u lc h ra ...” drukow ana u U nglera w 1523 r. pióra P iotra Rydzyń- skiego (Risinus). Je st to un ik at Biblioteki Ossolineum; zachow ał się też szesnasto- wieczny odpis tego druku.
