Władysław Bugajski
Przepisy o zakładaniu na cudzych
nieruchomościach urządzeń
wodno-kanalizacyjnych,
gazociągowych, energetycznych i
telekomunikacyjnych, a tzw.
służebności ustawowe (art. 145, 146
k.c.) : (uwagi na tle problematyki
granic prawa własności) : (ciąg
dalszy)
Palestra 10/12(108), 46-65
1966
46 W ł a d y s ł a w B u g a j s k i Nr 12 (108)
pisów za w a rty c h w a rt. 172, 224 § 1 i 2, a rt. 226, 227 •§ 1 i 2 i a rt. 231 § 1 k.c. O zaliczeniu danego p o sia d an ia do k a te g o rii p o sia d a n ia sam oistnego d ec y d u ją : z a k res w ła d z tw a fak ty c zn e g o o d p o w iad ający treścio w o podm iotow em u p ra w u w ła s ności oraz w o la jego p odm iotu te m u p o sia d an iu to w arzy sząca i w y ra ż a ją c a się in a n :m o re m sib i habendi bez w zględu n a jego d o b rą czy też złą w iarę . W ra z ie w ątp liw o ści przychodzi n a m z pom ocą przepis a rt. 339 k.c., n a k a z u ją c y przy jąć, że „ten, k to rzeczą fak ty c zn ie w ład a, je st posiadaczem sa m o istn y m ”.
P o siad a n e zależne, odpow iad ające daw n em u p o sia d an iu praw , z zastrzeżeniam i, o k tó ry c h b y ła w yżej m ow a, je st w ład z tw em fak ty c zn y m n a cudzej rzeczy w z a k resie odp o w iad ający m tre śc i p ra w cyw ilnych, różn y ch od p ra w a w łasności i s łu żebności.
'W reszcie p o siad an ie służebności je st nie w ład ztw em , k tó re łączy się z pojęciem ja k iejś całości, lecz jed y n ie fak ty c zn y m k o rzy sta n ie m z cudzej nieru ch o m o ści w z a k re sie o dpow iadającym tre śc i służebności, a w ięc k o rzy sta n ie m w sto s u n k u do ja k ie jś jed y n ie jego części — z w y ją tk ie m służebności m ieszkania, k tó reg o za k res
odpow iada tr e ic i u ży tk o w an ia.
WŁADYSŁAW BUGAJSKI
Przepisy o zakładaniu na cudzych nieruchomościach
urzqdzeń wodno-kanalizacyjnych, gazociqgowych,
energetycznych i telekomunikacyjnych,
a tzw. służebności ustawowe (art. 145, 146 k.c.)
(Uwagi na tle problematyki granic prawa własności)
(ciąg dalszy)
IV
U R Z Ą D Z E N I A T E L E K O M U N I K A C Y J N E
22. N ależy te ra z zastanow ić się n ad zag ad n ien iem ew e n tu aln eg o u sta n o w ien ia służebności drogi koniecznej d la lin ii te le k o m u n ik a c y jn y c h (zw łaszcza te lefo n ic z nych), bo ró w n ież p o trze b y w zaKresie tego ro d z a ju łączności m iędzy ludźm i zy sk u ją w naszy m k r a ju c h a ra k te r pow szechności.
Z treśc i a rt. 1 u st. 1 p k t 3 u sta w y z d n ia 31.1.1961 r. o łączności (Dz. U. N r 8, poz. 48) w yn ik a, że za k ła d a n ie i u żyw anie lin ii i u rzą d zeń te lek o m u n ik ac y jn y ch je s t w yłączn y m p ra w e m P a ń stw a . F rz ep is a rt. 1 u st. 3 te j u sta w y w y ja śn ia n a - stcpnie, źe lin ia m i i u rzą d zen iam i te lek o m u n ik a c y jn y m i są lin ie i u rzą d zen ia s łu żące do n a d a w an ia , przen o szen ia i o d bioru — p rzy użyciu en e rg i e lek try cz n ej —■ znaków , pism a, m ow y, dźw ięków , obrazów ru ch o m y c h i n ieru c h o m y ch oraz iu n y c b
Nr 12 (108) Z a k ła d a n ie na c u d z y c h n ie r u c h , u r z ą d z e ń a tz w . s łu ż e b n o ś c i u sta w . 47
sygnałów przenoszonych za p o śred n ic tw em przew odów , fa l rad io w y c h lu b in n y c h system ów elek tro m ag n ety czn y ch . K ró tk o m ów iąc, P a ń stw u p rz y słu g u je m onopol w z a k ła d a n iu m . in. ta k ż e przew odów te lefo n iczn y ch oraz im podobnych (np. m e gafonow ych i innych).
23. T ę działalność, o b ję tą p ra w e m w yłączności (w sk ład k tó re j w chodzi p o n ad to n ie in te re su ją c y n as tu zarobkow y przew ó z poczty i k o lp o rta ż u czasopism — a rt. 1 ust. 1 i 2 te j ustaw y), w y k o n u ją — w dziedzinie z a sp o k a jan ia p o trze b sp o łeczeństw a, gosp o d ark i n aro d o w ej oraz organów w ładzy i a d m in istra c ji p a ń s tw o w ej — je d n o stk i podległe M in istro w i Łączności, ja k o tym m ów i a rt. 6 ust. 1 p k t 1 u sta w y o łączności. W ty m w łaśn ie celu zostało stw orzone znane pow szechnie „ P ań stw o w e P rz ed się b io rstw o P o lsk a P oczta, T ele g ra f i T elefon” (w skrócie: PTT), n a z w an e w a rt. 28 ust. 1 tej u sta w y p rze d sięb io rstw e m u ży tk u publicznego, k tó re w m yśl p o sta n o w ien ia a rt. 33 ust. 1 te j u sta w y n ie może n ik o m u o d m ó w ii u słu g w y m ie n io n y ch w a rt. 31 ust. 1 i 2 te j u sta w y (...), k tó ry m M in ister n a d a ł c h a r a k te r pow szechności, je śli żąd ając y u słu g spełni w a ru n k i w te j u sta w ie w y m ie nione. A le z p rzepisów a rt. 1 ust. 1, a rt. 3 ust. 3 i a rt. 14 i in. u sta w y z 17.11.1930 r. o z a o p a try w a n iu ludności w w odę (Dz. U. N r 11, poz. 72; zm.: Dz. U. z 1'62 r. poz. 158 i Dz. U. z 19 5 r. poz. 314) w zw iązku z przep isam i § 4 i in. za rząd z en ia M in. G osp. Kom . z 6.V.1S63 r. (M. P. N r 40, poz. 199), a n a stę p n ie z p rzep isó w a r t. 2 ust. 1 i in. u sta w y z 30.V.1962 r. o gospodarce p aliw o w o -e n erg ety c zn e j (Dz. U. N r 32, poz. 150) w zw iązku z p o sta n o w ien iam i § 1 i 13 za rząd zen ia M in. G ćrn . i Energ. z 2 .VIII.1964 r. (Dz. U. N r 62. poz. 2'6) te ż ostatecznie w y n ik a, że ró w n ież je d n o stk i b u d u ją ce i ek sp lo a tu ją c e sieci w odociągo w o -k an alizacy jn e, e n e r getyczne, cieplne, gazow e i zw iązane z n im i u rzą d zen ia n ie m ogą odm ów ić nik o m u p rzy łą cz en ia jego nieruchom ości lu b n a w e t m ieszk an ia do sieci w spólnych, przez te p odm ioty za rządzanych, je śli w nio sk o d aw ca w yp ełn i w szystkie w a ru n k i w y m ag a n e o b ow iązującym i p rzep isam i i w y sta rc z a ją c e do u zy sk an ia tak ieg o p o d łączen ia jego u rzą d zeń do sieci w spólnych.
v
K RYTYCZNE UW AGI O PROBLEM ATYCE PO T R 7ER SĄ SIED ZK IC H , NIE UREGULOW ANEJ EXPLICITE W S S S T E B ilE PRAW NYM PRL
24. P ra w o w yłączności P a ń stw a w d ziedzinie te le k o m u n ik a c ji n ie o b e jm u je w e w n ą trz zak ład o w y ch przew odow ych sieci te lek o m u n ik ac y jn y ch , gdyż ta k sta n o w i p rze p is a rt. 3 ust. 1 cyt. w yż. u sta w y z 31.1.1931 r. o łączności (Dz. U. N r P, poz. 48). Z dalszej tre śc i tego p rze p isu oraz z treśc i rozp. Min. Ł ączności z 5.VII.1931 r. (Dz. U. N r 35, poz. 180) w y n ik a, że za sieć w e w n ątrz za k ład o w ą u w aż a się sieć założoną i uży w an ą w o b ręb ie jednego za k ła d u p rac y g o sp o d a rstw a rolnego lub leśnego, je li ta k i zak’ad lub g o sp o d arstw o rol. e albo leśne posiada w ięcej b u d y n ków położonych n a k ilk u różnych p a rc e la c h w chodzących w sk ład je d n e j n ie r u chom ości, za k ła d u lu b g o sp o d arstw a rolnego b ąd ź leśnego. Je że li w ięc w łaściciel p ry w a tn e g o g o sp o d a rstw a rolnego będzie chciał uzyskać połączenie telefo n iczn e (telek o m u n ik a cy jn e) przew odow e m iędzy sw oim i poszczególnym i p a rc e la m i o d dzielonym i od siebie przez g ru n ty innych osób, to w ów czas p rze d sięb io rstw o F T T n ie m a obow iązku (praw nego) w y k o n a n ia tak ieg o p ołączenia i n ie będzie m ogło ch y b a sk o rzy stać z przepisów a r t. 35 i 33 u sta w y w yw łaszczeniow ej z 12.11.1958 r. (Dz. U. z 19"1 r. N r 18, poz. 94) oraz nie będzie m ogło u sta w ić p rz y m usow o słupów telefonicznych n a g ru n cie sprzeciw iającego się te m u są sia d a
48 W ł a d y s ł a w B u g a j s k i Nr 12 (108)
d z ia łk i p o trz e b u ją c e j i izolow anej od re sz ty n ieru ch o m o ści w łaściciela, żądającego p o łączen ia sw ych d ziałe k p rze w o d a m i te lek o m u n ik a c y jn y m . Z ajd zie w ted y p o trz e b a połączen ia ta k ic h dw óch d ziałe k jed n eg o w łaścic iela p o śred n io p rze z sieć ogólną — z pom inięciem n ieruchom ości te g o są siad a , k tó ry n ie zgad za się n a z a ło ż en ie p rzew odów b ie g n ąc y ch p rzez jego nieru ch o m o ść. P o d o b n ie te ż p rz e d sta w ia ć
się będzie sp ra w a w w y p a d k u , gdy w łaścic iel g o sp o d a rstw a rolnego, p o siad ający ■budynki n a k ilk u oso b n y ch d ziałkach, będzie chciał założyć sobie je d n ą sieć w o
d n o -k a n a liz a c y jn ą p odłączoną ty lk o w je d n y m m ie jsc u do sieci w spólnej za pom ocą jed n eg o w odom ierza. W ów czas — w raz ie sp rze ciw u sąsiad ó w — te ż zajdzie p o tr z e b a za in sta lo w a n ia osobnego w odom ierza d la k aż d ej z oddzielonych od siebie działek tw o rzą cy ch je d n o g ospodarstw o i p o tra k to w a n ia p rzez do staw cę w ody ty c h działek ja k o osobnych nieruchom ości.
25. I w ła śn ie dopiero w te d y p o w sta n ie zag ad n ien ie, czy m ożna u sta n o w ić odpo w ie d n ią służebność d ro g i koniecznej p rzy analogicznym zasto so w an iu a r t. 145 i 146 k.c. do p rze p ro w a d z e n ia przew odów w o d n o -k a n a l. lu b in n y c h podob n y ch przew odów . O sta tec zn e ro zstrzy g n ięcie dopuszczalności służebności drogi koniecznej w ta k ic h w y p a d k a c h n a s tą p i w d alszy ch w yw o d ach , tu zaś należy ju ż p o d k reślić, co n a s tę p u je :
a) S am odzielne p ry w a tn e u rzą d zen ia w o d o cią g o w o -k a n aliza cy jn e należ ą do n ie zw y k ły ch w y ją tk ó w , gdyż m ogły one istn ie ć ty lk o w w ięk szy ch z a k ła d a c h p rac y , k tó re zostały ju ż d aw n o znacjo n alizo w an e. U rz ąd z en ia te n ie b y ły w naszy m k r a ju n igdy b u d o w an e w celach zarobkow ych. B yły to za k ła d y k o m u n a ln e (gm inne i m ie jsk ie p rz e d e w szystkim ). P o n a d to przepis § 10 cyt. w yż. rozp. M in. B ud. o raz G osp. Kom . z 9.X.1956 r. w sp ra w ie u rzą d z e ń w odociągo w y ch i k a n a liz a c y jn y c h (Dz. U. N r 48, poz 216) stanow a, że dom ow e u rzą d zen ia w odociągow e p o w in n y być za o p a try w a n e w w odę z w odociągu publicznego, n a to m ia st z w łasn y ch u rzą d zeń — je śli te u rz ą d z e n ia sta le i p ew n ie d o sta rc z a ją w odę z d a tn ą do p ic ia — w n a s tę p u ją c y c h w y p a d k a c h :
1) gdy n a d an e j ulicy i p la c u n ie m a w odociągu publicznego,
2) gdy w odociąg p u b liczn y n ie je s t w s ta n ie do starczy ć p o trze b n y ch ilości w ody,
3) gdy w zględy ekonom iczne p rz e m a w ia ją za u trz y m a n ie m istn iejący c h w łasn y ch u rzą d zeń z a o p atrz en ia n ieru ch o m o ści w w odę.
T ak w ięc istn ie n ie p ry w a tn y c h u rzą d zeń w o d n o -k a n al. n ie je s t w sposób a b so lu tn y w ykluczone.
b) P rz y łąc za n ie i bu d o w a u rzą d zeń w o d n o -k a n a l. zw iązanych z siecią w sp ó ln ą je s t b ard z o ta n ie , bo d o sta w ca w ody m u si w ta k im w y p a d k u liczyć koszty ta ry fo w e n a jw y ż e j z 5% m a rż ą zarobkow ą, ja k to w y n ik a z cyt. w yżej p ism a okólnego M in. G osp. K om . n r 18 z 15.IV.1961 r. (Dz. U rzęd. M GK z 1961 r. N r 7, poz. 45). P rz y łąc za n ie i b u d o w a u rzą d zeń w o d n o -k a n a l. n ie je s t w ięc dziś ta k im pro b lem em , k tó ry b y n ie m ógł być za łatw io n y w łasn y m kosztem każdego w łaściciela czy p o sia d ac za nieruchom ości.
c) P o zostałe przew ody, ja k np. p rzew ody energ ety czn e, gazow e itp., a n a d to p rz e w ody te le k o m u n ik a c y jn e (telefoniczne) m ogą być ró w n ież d o prow adzone od każdej oddzielonej d ziałk i osobno do sieci w sp ó ln ej, p rzy czym koszty ich z a k ła d a n ia te ż n ie są zbyt w ysokie, p o n iew aż w y k o n an ie m ty c h u rzą d zeń z a j m u ją się d o staw cy liczący zaw sze ta k ż e k o szty ta ry fo w e.
W szystkie te m o m en ty raz em w zię te m u szą m ieć znaczenie p rzy ocenie, czy m ożna dopuścić w ta k ic h w y p a d k a c h służebność drogi koniecznej d la p rz e w o dów e n e rg ety c zn o -w o d n o -k a n aliz ac y jn y c h i te lek o m u n ik ac y jn y ch , albow iem os
Nr 12 (108) Z a k ła d a n ie n a c u d z y c h n ie r u c h . U rzą d ze ń a tz w . s łu ż e b n o ś c i u s ta w . 49
ta te c z n a o cena dopuszczalności ta k ie j służebności m u si być u za le żn io n a ta k ż e od w spółczynników ekonom icznych — p rz y u w zg lęd n ien iu in te re s u ek onom icz nego w n ioskodaw cy żądającego u sta n o w ie n ia ta k ie j służebności o raz in te re su ekonom icznego w łaściciela n ieru ch o m o ści obciążonej, co je s t oczyw iste. O p ie r a ją c się w ięc n a pow yższych m o m e n ta ch n a tu ry ekonom icznej, m ożna p o w ie dzieć, że nie m a żadnych u zasad n io n y ch p o d sta w (z p u n k tu w id ze n ia in te r e sów oby d w u stron) do tw ie rd z en ia , iż istn ie je ja k a ś ogólna p o trz e b a d o p u sz czan ia m ożności u sta n a w ia n ia służebności d rogi koniecznej w o m a w ian y c h tu w y p a d k a c h , skoro w łaściciele ta k ic h w ielo p arcelo w y ch nieru ch o m o ści m a ją m ożność sk o rz y sta n ia z b ezpośredniego podłączen ia k aż d ej poszczególnej p a r ce li d o sieci w sp ó ln ej. M im o że a rg u m e n t te n n ie m a ta k ie g o sto p n ia ścisłości logicznej, ażeby m ożna b yło n a n im pop rzestać, je d n a k ż e p rzy ocenie d o p u sz czalności an a lo g ii w ta k ic h w y p a d k a c h m u si on o dgryw ać w aż n ą rolę.
26. P ro b le m sto so w an ia analo g ii p rz y in te r p re ta c ji p ra w a — w szczególności p ra w a rzeczow ego — je s t za g ad n ien iem odręb n y m . J e s t to bow iem szczególny sposób o rze k an ia , odm ienny od o rze k a n ia jednoznacznego i od o rze k a n ia w ielo znacznego — w łaśn ie sposób o rz e k a n ia analogiczny. O rzek an ie ta k ie m oże być b ardzo b lisk ie jednoznaczności, gdy a n a lo g ia je s t „ b lisk a ”, i b ard z o od niej d a lekie, a zbliżone ju ż do różnoznaczności, gdy an a lo g ia je s t „ d ą le k a ” , ja k się to p o p u la rn ie m ów i. A nalogia je s t w ięc w ielk im i tru d n y m p ro b lem em w p ra w ie cyw ilnym . B ra k — zdaje się — d otychczas d o k ła d n y ch o p u b lik o w a n y ch o pracow ań p ro b le m u .143
27. R ów nież pro b lem sto so w an ia k la u z u li o b ejm u ją ce j zasady w spółżycia sp o łecznego — ja k o sam odzielnej p o d sta w y pow ó d ztw a i p o d sta w y sam oistnego p ra w a podm iotow ego — w ca le n ie je s t ła tw ie jsz y m im o w szy stk ich doty ch czaso w ych b a d a ń w ty m zakresie. Co innego bow iem je s t znalezienie sam o d zieln ej p o d sta w y pow ództw a, a co innego zn alezien ie w a rt. 5 k.c. p o d sta w y sam oistnego p ra w a podm iotow ego.
S. G rzybow ski s ta ra się w ykazać, rów n ież n a p rzy k ła d zie o m aw ian ej tu sp raw y o u sta n o w ie n ie służebności drogi koniecznej d la p ro w a d ze n ia p rzew odów sieci elek try c z n e j (na tle orzecz. SN CR 1006/62), że a rt. 5 k.c. m oże stan o w ić sa m o dzieln ą p o d sta w ę pow ództw a, gdyż — zdaniem tego a u to ra — k la u z u la g e n e ra ln a z a w a rta w a r t. 5 k.c. je s t ta k ż e n o rm ą, czem u zre sztą w ed łu g m n ie n ik t chyba obecnie zaprzeczyć n ie p o tra fi.15- 16> 17>18
K lau z u le g e n e ra ln e z a w a rte w a rt. 5, 140 i in. k.c. są je d n a k n o rm a m i sp ecy ficz n y m i w ła śn ie ze w zględu n a sw ą ogólność (bo są to k la u z u le g en eraln e). P ro b lem to oczyw iście ta k ż e ogrom ny, n ie m n iejszy w cale od p ro b lem u analogii. P o w stało b y bo w iem n a ty c h m ia st zag ad n ien ie, czy w ła śn ie a rt. 5 k.c. n ie dopuszcza m ożliw ości sto so w an ia a n a lo g ii n a w e t w ted y , gdy sta n o w i on sam odzielną p o d sta w ę pow ódz tw a. O czyw iście nie ty lk o pod w a ru n k ie m , że n a jp ie rw m u sielib y śm y stw ierdzić
Ma O s ta tn io u k a z a ła s ię w k s ię g a r n ia c h p r a c a J . N o w a c k i e g o p t.: A n a lo g ia le g is (W a rsz a w a 1966), k t ó r a p o d k r e ś la w s p o m n ia n ą t u w a g ę te g o z a g a d n ie n ia (p a ssim , ^uwłaszcza j e d n a k ro z d z . V , VTII, IX ) i je d n o c z e ś n ie d o w o d z i, że b a d a n ia p r o b le m a ty k i a n a lo g ii w p r a w ie tr z e b a p ro w a d z ić n a sz e rs z e j p ła s z c z y ź n ie e p ió tę m o lo g ic z n e j i o n to lo g io z n e j, n iż c z y n i to J . N o w a c k i. P o r . p o n a d to M. A . K r ą p i e c : T e o ria a n a lo g ii b y tu , T o w a rz y s tw o N a u k o w e K U L , L u b lin 1959, s. io i p a s s im . 15 S. G r z y b o w s k i : 1. c. 16 a . S t e l m a c h o w s k i : K la u z u le g e n e r a ln e w k o d e k s ie c y w iln y m , P iP 1965, z. l, s. 9—17. 17 a. W o l t e r : R o la z a s a d w s p ó łż y c ia sp o łe c z n e g o w n o w y c h k o d e k s a c h , N P 1964, z. 11, s. 1031—1042. 18 A . S z p u n a r , 1. c. 4 — P a l e s tr a
50 W ł a d y s ł a w B u g a j s k i Nr 12 (108)
istn ien ie lu k w d an y m dziale p ra w a , a le m oże ta k ż e i w ted y , gdy w y ra ź n e ro z strzy g n ięcie d a n e j k w e stii w u sta w ie o ceniam y ja k o n iew łaściw e i n ie słu sz n e (w łaśnie ze w zg lęd u n a jego sprzeczność z za sa d am i w spółżycia społecznego).
P ro b le m ta k i te ż n ie m oże tu być rozw ażan y . J e d y n ie ty lk o n a m a rg in esie ro z w aż ań S. G rzybow skiego p ra g n ę zaznaczyć, że w oby d w u rozw ażan y ch p rzez n a s orzeczeniach SN w sp ra w a c h o u sta n o w ie n iu służebności drogi koniecznej celem założenia u rzą d zeń w o d o cią g o w o -k a n aliza cy jn y c h i en erg ety czn y ch w nioskodaw cy w y p ro w a d za li i(w każd y m raz ie w ich w ła sn y m p rze k o n an iu ) sw oje roszczenia p rzed e w szy stk im ze sw ego podm iotow ego p ra w a w łasn o ści oraz ze sto su n k u s ą siedztw a, bo zarów no w je d n y m , ja k i w d ru g im w y p a d k u sąsiedzi n ie p o zw a lali w nioskodaw com n a dop ro w ad zen ie do ich dom ów u rzą d zeń w o d n o -k a n aliza cy jn y c h i en erg ety czn y ch . T a k w ięc gdyby n a w e t dopuścić u sta n o w ien ie służebności drogi koniecznej w oby d w u ty c h sp ra w a c h (a ta k p rzecież p o stą p ił SN), to ró w n ież i w te d y a rt. 5 k.c. s ta je się zaledw ie sa m o d zieln ą p rze słan k ą , z k tó re j m o żn a w yw odzić co -najw yżej ty lk o ja k ie ś u p r a w n i e n i e , n a to m ia st n ie je s t on jeszcze s a m o i s t n ą p rz e s ła n k ą p o w sta n ia p r a w a p o d m i o t o w e g o , k tó ry m to p ra w e m było i w je d n y m , i w d ru g im w y p a d k u p ra w o w łasności w n io sk o d a w ców i w y n ik a ją c y z niego sto su n ek są sied z tw a m iędzy stro n a m i sp ó r w iodącym i. D latego te ż — zd a n ie m m oim — n a w e t w y k az an ie , że k la u z u le g e n e ra ln e z a w a rte w a rt. 5 k.c. są n o rm a m i i m ogą sta n o w ić sam o d zieln ą p o d sta w ę ja k ieg o ś roszczenia, n ie oznacza jeszcze, że m ogą one sta n o w ić s a m o i s t n ą p o d sta w ę takiego p ra w a podm iotow ego i ta k ieg o sto su n k u p raw n eg o , k tó ry — poza k la u z u la m i g en e ra ln y m i — ża d n ej in n ej p o d sta w y n o rm a ty w n e j w system ie p ra w n y m nie m a. A le n a szczegółow e ro zw aż an ia ta k ieg o p ro b le m u b r a k tu m ie jsc a i m u si on być w yłączony z n in ie jsz y ch rozw ażań, k tó re m a ją c h a ra k te r p rze w a żn ie p r a k - tyczno -d o g m aty czn y .
VI
F U N K C JA NO RM ATYW NA PRZEPISÓ W O G RANICZAJĄCYCH PRAW O W ŁASNO SCI
28. O p iera jąc się n a p o w o ły w an y ch — w dotychczasow ych w y w odach — p rz e pisach p raw n y ch , k tó re re g u lu ją sposób z a o p a try w a n ia lud n o ści P R L w w odę i w ró żn e p o sta cie e n e rg ii (ele k try cz n ej, cieplnej, gazow ej) oraz w u rzą d zen ia t e le k o m u n ik a cy jn e , m ożna będ zie ju ż bez pom ocy k la u z u l g en e ra ln y c h uzyskać k ilk a ogólniejszych d y re k ty w dotyczących in te r p re ta c ji przepisów p ra w a są sie d z kiego i w te n sposób dojść do ro zstrz y g n ięc ia pozostaw ionej tu d o ty ch czas w zaw ieszen iu sp o rn e j k w estii u sta n o w ien ia służebności d ro g i koniecznej d la za ło żenia n a cudzej n ieru ch o m o ści przew odów i u rzą d zeń w o d n o -k a n aliza cy jn y c h , energ ety czn y ch , gazow ych i te lek o m u n ik a c y jn y c h , k tó re m a ją łączyć albo dw ie izolow ane od siebie p a rc e le jed n eg o w łaściciela n ieruchom ości, albo te ż je d n ą ta k ą nieruchom ość p ry w a tn ą z u rzą d zen iam i w o d n o -k a n aliza cy jn y m i, en erg ety c zn y m i i te le k o m u n ik a c y jn y m i n i e w ł ą c z o n y m i bezp o śred n io do sy stem u w sp ó ln y ch sieci pu b liczn y ch . S tw ierd ziliśm y bow iem n ie ty lk o n a p o d sta w ie p rzep isó w k.c., ale ta k ż e n a p o d sta w ie w yczerp u jąceg o p rz e d sta w ie n ia w szy stk ich p rzep isó w reg u lu ją c y c h sp ra w ę za o p atrz en ia lu d n o śc i w w y m ien io n e w yżej ro d z a je dó b r k o n su m p c y jn y c h (w oda, św iatło , gaz itp.), że b ra k je s t rzeczyw iście w naszy m sy stem ie p ra w n y m przepisów , n a p o d sta w ie k tó ry c h m ożna by b yło zm usić w łaścicieli i p osiadaczy n ieru ch o m o ści do w y ra ż e n ia zgody n a założenie n a ich n ie ru ch o m o ściach o m a w ian y c h tu u rzą d zeń w w y p ad k a ch , gdy n ie chodzi o b e z p o śred n ie p o łączenie p o trz e b u ją c e j n ieru ch o m o ści z p u b lic zn ą siecią w odociągow o- -k a n a liz a c y jn ą , e n e rg ety c zn ą czy te le k o m u n ik a c y jn ą . Czy je d n a k m am y tu do
Nr 12 (108) Z ak ład an ie n a c u d z y c h n ieru c h , u r z ą d z e ń a tz w . s łu ż e b n o ś c i u s ta w . 51
cz ynienia z lu k ą w p ra w ie sąsiedzkim , gdy chodzi o za spokojenie ta k ic h w łaśn ie p otrzeb, czy te ż po p ro stu n asz sy stem p ra w n y w ręcz n ie p o zw ala n a z a sp o k a jan ie ta k ic h p o trze b w drodze przy m u so w ej?
N ik t n ie w y k a z a ł dotychczas — o ile m i w iadom o — że w sto su n k a c h są sie d z kich w szelk ie ja k iek o lw iek p o trze b y je d n y ch osób (zw łaszcza sąsiadów ) m uszą być za sp o k a ja n e kosztem in n y c h osób — bez w zględu n a ro d za j i c h a ra k te r ty c h p o trze b — dlatego, że ta k ie potrzeby istn ie ją . T w ierd ze n ie ta k ie n ie zostało n a w e t w y ra źn ie w y su n ię te ja k o te z a ogólna an i p rzez S ąd N ajw yższy p rzy ro zp o z n a w an iu oby d w u o m aw ianych p rzez n a s sp ra w o u sta n o w ien ie służebności drogi k o n iecznej, a n i też przez ty c h autorów , k tó rzy o sta tn io zajm o w ali się ta k ą p ro b le m a ty k ą, ja k S. G rzybow ski, A. S zp u n ar, J . N ow acki i A. K u b as.19 A p rzecież je s t rzeczą m ożliw ą, że n asz system p ra w n y w rę c z od m aw ia sto so w a n ia p rz y m u su państw ow ego w ta k ic h w y p ad k a ch , ja k ie tu jeszcze ja k o sp o rn e pozostały, i że ta k a odm ow a je st całkow icie w y ra źn a , choć m ilcząca, ja k zre sztą k a ż d a w ypow iedź usta w y w y ra ż o n a per co n tra d ic lio n em (logicznie p e r negationem ). Je d n a k ż e p rz y ro z strz y g a n iu te g o d y le m atu trz e b a w ła ś n ie uw zględnić p rz y n a jm n ie j te przep isy p ra w n e , o k tó ry c h w spom niano ju ż w dotychczasow ych w yw odach, n ie o g ra n i czać się zaś ty lk o do tra d y c y jn y c h p rze p isó w p ra w a sąsiedzkiego (art. 144—154 k.c.), gdyż w ła ś n ie w ow ych u sta w a c h szczególnych z n a jd u je m y to, czego szukać m u sieli w k la u z u la c h g en e ra ln y c h i w a n a lo g ii z u sta w y w szyscy ci au to rz y , k tó rzy — n ie w iadom o w łaściw ie dlaczego — sądzą, że tra d y c y jn e p rze p isy p ra w a sąsiedzkiego sta n o w ią p a n a c e u m n a zasp o k o jen ie w szelkich p o trze b sąsiedzkich.
29. T a k a p o sta w a poznaw cza była, ja k w idzieliśm y, an ach ro n iczn a, w o dniesieniu do s p ra w zw iązanych z z a k ła d a n ie m n a cudzych nieru ch o m o ściach przew odów en erg ety czn y ch ju ż od chw ili w y d a n ia u sta w y elek try cz n ej z 21 m a rc a 1922 r. (jednol. te k s t: Dz. U. z 1935 r. N r 17, poz. 98), bo ju ż w te j u sta w ie zastosow any został in n y sy stem re g u la c ji p ra w n e j z a sp o k a ja n ia po trzeb lud n o ści w z a k resie o trzy m y w a n ia e n e rg ii elek try c z n e j, z ogólnych sieci energetycznych, n iż to m iało m iejsce w e w szy stk ich d aw n iejszy ch sy ste m a c h p raw n y ch .
P ra w o z a k ła d a n ia u rzą d zeń i p rzew odów e lek try cz n y ch n a cudzych n ie ru c h o m ościach zostało ta m p rzy z n an e n ie w łaścicielom czy posiadaczom ty c h n ie r u chom ości, do k tó ry c h trz e b a było d oprow adzić en erg ię elek try cz n ą, lecz k o n ce sjo n o w anym i n ad zo ro w a n y m p rzez P a ń stw o za k ład o m elek try cz n y m (art. 8 i 1 tej ustaw y). T a k ą sam ą k o n s tru k c ją o g ran ic za n ia p ra w a w łasności p o słu g u je się n asz sy stem p ra w n y w ty m za k re sie do d n ia dzisiejszego. D ow odem tego je s t treść a rt. 35 i 36 u sta w y w y w łaszczeniow ej z 12.11.1958 r. (jednol. te k s t: Dz. U. z 1961 r. N r 18, poz. 94). P rz ep isy a r t. 35 i 33 te j u sta w y należy, ja k w idzieliśm y, stosow ać w e w szy stk ich w y p ad k a ch , w k tó ry c h chodzi o zaspokojenie p o trze b ludności w z a k resie o trzy m y w a n ia w ody, gazu i różn y ch p o sta ci en e rg ii przez d o p ro w ad zen ie o dpow iednich p rzew odów od sieci w spólnych przez cudze n ie ru c h o m ości w b re w w oli ich w łaścicieli i założenie n a ty c h nieru ch o m o ściach p o trz e b nych w zw iązku z ty m ro zm a ity c h in n y c h u rzą d zeń . Z tego w y n ik a, że pow yższe p rzepisy m a ją c h a ra k te r ogólny, chodzi je d n a k o to, żeby w y k ry ć za k res (stopień) te j ogólności.
30. N orm y z a w a rte w a r t. 35 i 36 o m aw ian ej u sta w y w yw łaszczeniow ej są n o r m am i o d sy łający m i, chociaż w yszczególniają one potrzeby, d la za sp o k o jen ia k tó rych m oże n a s tą p ić ścieśnienie w yłączności w łaściciela w z a k resie k o rz y sta n ia przez niego z jego nieru ch o m o ści i d y sp o n o w an ia n ią. N ie z tre ś c i bo w iem s a m ych ty c h przepisów , lecz dopiero z tre ś c i w ym ienionych w yżej u sta w : o zao p a
52 W ł a d y s l a w B u g a j s k i Nr 12 (108)
try w a n iu lu d n o śc i w w odę (Dz. U. z 1960 r. N r 11, poz. 72; zm iana: Dz. U. z 1962 r. N r 34, poz. 158 i Dz. U. z 1965 r. N r 51, poz. 314), o z a o p a try w a n iu ro ln ic tw a i w si w wo'dę (Dz. U. z 1965 r. N r 51, poz. 314), o gospodarce p aliw o w o - -e n e rg e ty cz n ej (Dz. U. z 1962 r. N r 32, poz. 150) oraz z w szy stk ich in n y c h w y m ienionych w n in ie jsz ej p ra c y p rzepisów w yk o n aw czy ch ja k ró w n ież p rzepisów zw iązkow ych, a n ad to z u sta w o p la n o w a n iu p rz e strz e n n y m i p la n o w a n iu gospo d arczy m — m ożem y dow iedzieć się o całym p ra w n y m sy stem ie ogólnym oraz o w szy stk ich szczególnych sposobach z a sp o k a ja n ia w szelkiego ro d z a ju p o trze b lud n o ści P R L w o m a w ian y m p rzez n a s zak resie, tj. o trzy m y w a n ia w ody, św iatła, en erg ii i p ołączeń te lek o m u n ik ac y jn y ch . P a ń stw o socjalisty czn e bow iem p rze jęło n a siebie w ra z z n a c jo n a liz a c ją całego w ielkiego i średniego p rze m y słu o raz znacznej części ro ln ic tw a obowiązek; z a sp o k a ja n ia w szelk ich p o trze b ekonom icz nych i k u ltu ra ln y c h o byw ateli, co w y n ik a zaró w n o z tre ś c i w yżej cytow anych ustaw , ja k i z p rzep isó w a rt. 7 u st. 1 i 3 oraz a rt. 3 K o n sty tu c ji.
W łaśnie za p o śred n ic tw em sw ych je d n o ste k o rg an iz ac y jn y ch (zakładów , p rz e d się b io rstw p ań stw o w y ch ) a ta k ż e za p o śred n ic tw em in n y c h o rg an iz ac ji społecz n ych (jak np. k ó łk a ro ln ic ze lu b in n e zrzeszenia) P ań stw o z a jm u je się z a sp o k a ja n ie m ty c h p o trze b ludności. J e ś li w ięc u z n a je m y np. p rze p isy a r t. 145, 146 k.c. za p rze p isy re g u lu ją c e w sze lk ie sp o rn e p ro b lem y , ja k ie się w iążą z koniecznością zap ew n ien ia k a ż d em u w łaścicielow i i p osiadaczow i nieru ch o m o ści d o stę p u do d rogi p u b lic zn e j, to ja k ie ż w zględy m a ją p rze m aw ia ć za ty m , że o m aw ian e tu n o rm y a rt. 35, 36 u sta w y w yw łaszczeniow ej i całe te kom p lek sy p rzep isó w u sta w szczególnych, do k tó ry c h a rt. 35 u sta w y w yw łaszczeniow ej odsyła, n ie sta n o w ią łącznie c a ł e g o s y s t e m u p r a w n e g o , k tó ry ju ż g e n e r a l n i e (a w ięc ta k ż e ogólnie — pod o b n ie ja k a r t. 145, i 146 k.c.) re g u lu je w szelk ie sp o rn e k w estie, ja k ie się w y ła n ia ją p rz y re a liz a c ji za sp o k a ja n ia o m a w ian y c h p o trze b ludności?
31. W edług m n ie żad n e w zględy n ie z e zw a lają n a to, żeby p rze p isy a rt. 35 i 36 u sta w y w yw łaszczeniow ej, łączn ie z w szy stk im i w y m ien io n y m i p o przednio p rz e p i sam i, u zn aw ać za p rze p isy m n ie j ogólne niż p rze p isy a r t. 145 i 146 k.c. W idzim y bow iem w y ra źn ie, że je ś li chodzi o p o trze b ę fizycznego p ołączenia ja k ie jk o lw ie k n ieru ch o m o ści ze św ia tem d la n iej ze w n ętrzn y m oraz je śli ta k ie p o łączenie m usi p rzeb ieg ać p rzez n ieru ch o m o ści sąsiednie, to ty lk o u sta n o w ien ie służebności drogi k oniecznej w ścisłym sensie tego o k reśle n ia je s t reg u lo w a n e w y ra źn ie p rze p isam i k.c. (art. 145 i 146), z a sp o k a ja n ie zaś w szelk ich in n y c h p o trze b w za k re sie stw o rz e n ia ta k ie j fizycznej łączności reg u lo w a n e je s t w naszym sy stem ie p ra w n y m p rz e p isa m i a r t. 35 i 36 u sta w y w y w łaszczeniow ej łączn ie z p rze p isam i pozostałych w y m ien io n y ch w yżej u sta w szczególnych.
S tą d w ła śn ie w y n ik a, że p rze p isy a rt. 35 i 36 u sta w y w yw łaszczeniow ej z 1958 r. m u szą m ieć c h a r a k te r co n a jm n ie j ta k sam o ogólny ja k p rze p isy a rt. 145 i 146 k.c. D lateg o te ż tw ie rd z e n ia A. K u b a s a o szczególnym c h a ra k te rz e p rz e p isu a rt. 35 u sta w y w y w łaszczeniow ej n ie m o żn a w ed łu g m n ie uznać za tra f n e .20
32. N ik t ch y b a n ie p o tra fi w ykazać, że ogran iczen ia p ra w a w łasności, ja k ie w p ro w a d z a ją p rze p isy a rt. 35 i 36 te j u sta w y , n ie m a ją w obec w łaścicieli n ie ru chom ości sk u tk ó w rzeczow ych — pod o b n ie ja k służebności z a rt. 145 i 146 k.c., lu b in n e o g ran ic ze n ia p ra w a w łasności z a w a rte w p ozostałych p rzep isach p ra w a sąsiedzkiego, zw łaszcza w a rt. 147, 149, 152 i in. k.c., chociaż o g ran iczen ia z art. 35 i 36 u s ta w y w yw łaszcz, n ie s ą oczyw iście s łu żeb n oś ci am i se n su stricto. N ie są o n e słu żeb n o ściam i w ścisłym znaczeniu dlatego, że s k u tk i tego ro d z a ju o g ran
Nr 12 (108) Z a k ła d a n ie n a c u d z y c h n ie r u c h , u r z ą d z e ń a tz w . słu ż e b n o ś c i u sta w . 53
czeń — pod o b n ie ja k s k u tk i ogran iczeń p ra w a w łasności w y m ien io n e w a rt. 147, 149 i 152 k.c. — ró żnią się pod w ielo m a w zg lęd am i od sk u tk ó w p ra w n y c h w y w o ła n y c h p rze z u sta n o w ien ie służebności, ja k o ty m będzie niżej m ow a. M ają one je d n a k — pod o b n ie ja k służebności — s k u tk i rzeczow e, gdyż o g ran iczen ia te s p ro w ad z a ją się zaw sze do tego, że k aż d y posiadacz czy u ży tk o w n ik (a n ie ty lk o w łaściciel nieruchom ości) m oże być zm uszony n a p o d sta w ie np. a rt. 35 u sta w y w y w łaszczeniow ej z 1958 d o znoszenia (pati) z m i a n r z e c z o w y c h n a sw e j n ie ruchom ości, bo n ie w olno m u się sprzeciw iać z a k ła d a n iu ta m p rzew odów i u r z ą dzeń, ja k ie o każą się p o trze b n e zarów no d la d ostaw cy e n e rg ii elek try c z n e j, cieplnej, gazow ej itp., ja k i d la odbiorcy tej energ ii, i że ta k ie ogran iczen ie p ra w a w łasności u sta w a w p ro w a d z a po to, żeby ta k ż e w szyscy in n i — d a lsi i b liżsi sąsiedzi — m ogli k o rzy sta ć z ty c h u rządzeń.
D latego też rów n ież n ak a z y z a rt. 35, a ta k ż e a rt. 37, 39 — 42 o m aw ian ej u sta w y w yw łaszczeniow ej (i in n y c h jeszcze u sta w , o k tó ry c h niżej) ad re so w a n e są n ie tylko do w łaścicieli nieruchom ości, lecz ró w n ież do w szystkich osób, k tó re fa k ty c z nie w ła d a ją n ieruchom ością ja k w łaścic iele lu b n a w e t ja k „nie w łaścic iele” (art. 336 k.c.). D zieje się zaś dlatego, że trz e b a zapew nić w ła śn ie ów rzeczow y — a p rze z to i bezw zględny — c h a ra k te r o g raniczeń fo rm a ln e g o czy n ie fo rm a ln eg o w ła d a n ia g ru n tem , sk u teczn y w obec k aż d ej osoby, k tó ra to w ła d a n ie w y k o n u je. Pod ty m w zględem nie ró żn ią się w ięc p rze p isy a rt. 35, 36 i in. u sta w y w y w ła sz czeniow ej z 1958 r. od p ra w rzeczow ych ograniczonych oraz od n o rm a r t. 145— 146 w zw iązku z a rt. 283 k.c. S ą to w każdym ra z ie rzeczow e o g ran iczen ia p ra w a w łasności z a w a rte w u sta w ie (in lege).
33. W szelkie ograniczenia p ra w a w łasn o ści z a w a rte w u sta w ie (in lege) d z ie lą się, . ja k to w y n ik a z k.c. i u sta w szczególnych (z k tó ry c h zaledw ie n iezn a cz n a część zo sta ła t u w y m ieniona) n a d w ie k ateg o rie.
D o p i e r w s z e j k ate g o rii n ależ ą ta k ie n o rm y p raw n e, k tó re śc ieśn iają zak res w yłączności w łaściciela w ro zp o rzą d zan iu przed m io tem jego w łasn o ści i k o rz y sta niu z niego od chw ili p o w sta n ia w otoczeniu tego p rz e d m io tu o k reślo n y ch po trzeb in n y c h osób (niekoniecznie n a w e t sąsiadów ), p rz y czym o g raniczenie to działa bez p o trze b y w cześniejszego w y d a w a n ia ja k ieg o k o lw iek orzeczenia u p o w a ż n ia ją cego osobę p o trz e b u ją c ą do użycia (a n a w e t zużycia) cudzej rzeczy lu b do innego n a ru sz e n ia w yłączności w łaściciela w ro zp o rzą d zan iu przez niego jego rzeczą. T en ty p o g ran ic ze n ia p ra w a w łasności je s t w idoczny np. w a rt. 142, 147 i 149 k.c., w a r t. 17 u sta w y w odnej (Dz. U. z 1962 r. N r 34, poz. 150 — p ra w o ścieżki h o low niczej w ra z z dostępem do w ody) itp. S ą to w ięc ogran iczen ia niesfo rm alizo - w ane, b o w y n ik a ją one w p ro s t z w ypow iedzi u sta w y — e x lege. T ak ich ograniczeń je s t w naszy m u sta w o d aw stw ie niew iele.
D o d r u g i e j zaś k a te g o rii zaliczam y w szy stk ie ta k ie o g ran iczen ia p ra w a w ła s ności, k tó re m ogą być rea lizo w a n e dopiero n a p o d sta w ie u p rze d n iej decy zji w ła ś ciw ej w ład z y w sikazanej w u staw ie, a w ięc n p . n a p o d sta w ie zezw olenia w ydanego
w m y śl a rt. 35 o m aw ianej u sta w y w y w łaszczeniow ej albo n a p o d sta w ie orzeczenia są d u w ra z ie u sta n o w ien ia służebności z a r t. 145 lu b 146 k.c. W y starcz a przy tym , że d ec y zja w ład z y a d m in istra c y jn e j lu b orzeczenie sąd u je s t w y k o n a ln e na p o d sta w ie a rt. 100 kjp.a. b ąd ź a rt. 730 i n a s t. k.p.c., b o w e w szy stk ich ty c h sp ra w a c h m ożna realizow ać ogran iczen ia p ra w a w łasn o ści n a p o d sta w ie orzeczeń i decyzji n a w e t niepraw o m o cn y ch , a ty lk o n aty ch m iasto w o w y k o n aln y c h . S ą to w ięc ta k ie o g ran iczen ia p ra w a w łasności, k tó re r e a liz u je się za p o śred n ic tw em w łaściw ych w ład z sądow ych lub ad m in istra c y jn y c h i n a p o d sta w ie fo rm a ln y c h decyzji tych w ładz, a w ięc e x officio.
54 W ł a d y s ł a w B u g a j s k i Nr 12 (108)
I
34. N ależy dodać, że p o stę p o w an ie p o p rze d zając e re a liz a c ję tego ty p u u p r a w n ie ń m oże być b a rd z ie j (całkow icie) lu b m n ie j (częściowo) sform alizow ane. N ie kiedy, ja k n p . w ra z ie u s ta w ia n ia sta ły c h zn ak ó w g ran ic zn y c h n a n ie ru c h o m o ś ciach, trz e b a uzy sk ać p rz e d te m p raw o m o c n e orzeczenie są d u (art. 152, 153 k.c.). J e s t to o g ran iczen ie całkow icie sfo rm alizo w an e. W in n y c h n a to m ia st w y p a d k a c h w y sta rc zy sa m p rze p is u sta w y p rzy z n ają cy p rac o w n ik o m określo n y ch u rzęd ó w czy in s ty tu c ji p r a w o w s t ę p u n a o k reślo n e n ie ru c h o m o śc i i do b u d y n k ó w oraz p o sia d an ie p rzez ty c h że p rac o w n ik ó w o d pow iednich dow odów le g ity m a cy jn y ch stw ie rd z a ją c y c h , iż p e łn ią oni o k reślo n e fu n k c je . T a k a je s t w ła ś n ie sy tu a c ja w w y p a d k u ogran iczeń p r a w a w łasn o ści w p asie d ro g i g ran ic zn e j, w s tre fie n a d g ra n ic z n ej, ja k to w y n ik a z p rzep isó w a rt. 8, 9, 11 i 21 d e k re tu z 23, m a rc a 1956 r. o o chronie g ra n ic p ań stw o w y c h (Dz. U. N r 9, poz. 51). P o d o b n a je s t je d n a k s y tu a c ja rów n ież w w y p a d k a c h p rze w id zia n y ch w p rze p isa c h a r t. 10 d e k re tu z 13.VI. 1956 r. o p ań stw o w e j słu żb ie g eodezyjnej i k a rto g ra fic z n e j (Dz. U. N r 25, poz. 115), poniew aż ró w n ież i t u p rac o w n icy służby geodezyjnej m o g ą dokonyw ać czynności p om iaro w y ch n a w szy stk ich n ieru ch o m o ściach w k r a ju n a p o d sta w ie pow ołanego d e k r e tu o raz z p o w o łan iem się n a p o sia d an e le g ity m a c je i p o le ce n ia służbow e.
P oza ty m i szczególnym i w y p ad k a m i, k tó ry c h z re sz tą w naszym u sta w o d aw stw ie je s t niem ało, p ra w o w stę p u n a cudzą nieru ch o m o ść o raz p ra w o w y k o n y w an ia ta m o k reślo n y ch ro b ó t lu b czynności p rz y słu g u je p rac o w n ik o m ty c h organów a d m in is tra c ji ogólnej i gospodarczej, k tó re u zy sk ały od w łaściw y ch org an ó w w ład z a d m in is tra c ji ogólnej (w zasadzie p re z y d iu m WRN) zezw olenie n a w y k o n y w an ie czynności i ro b ó t o kreślonego ro d za ju , ja k np. zezw olenie u zy sk an ia n a p o d sta w ie a r t. 35, 37, 39— 42 u sta w y w yw łaszcz, z 1958 r . n a z a k ła d a n ie u rzą d zeń w szelkiego ro d z a ju n a o k reślo n y m obszarze oraz n a d o k o n y w an ie ta m in n y c h w stę p n y c h czynności albo zezw olenie n a d o k o n y w an ie b a d a ń geologicznych n a p o d sta w ie a rt. 5—7 u sta w y z 16.XI.1960 r. o p ra w ie geologicznym (Dz. U. N r 52, poz. 313) oraz zezw olenia n a p o d sta w ie in n y c h licznych tego ro d z a ju p rze p isó w p raw n y ch .
35. D ecyzja w y d z ia łu sp ra w w e w n ę trz n y c h p re z y d iu m P R N w y d a n a w try b ie a r t. 35 u sta w y w y w łaszczeniow ej n ie je s t z m ócy p ra w a n a ty c h m ia st w y k o n aln a , je d n ak ż e m o żn a je j n a d a w a ć ry g o r n aty c h m ia sto w e j w y k o n aln o ści n a za sa d ach ogólnych w tr y b ie a rt. 100 k.p.a. N ato m ia st decy zje z a w ie ra ją c e zezw olenia n a p o d sta w ie a rt. 39—42 te j u sta w y są n a ty c h m ia st w y k o n aln e , co w y n ik a z a r t. 43 te j u sta w y .
In n y m ta k im decyzjom m o żn a n a d a ć ry g o r n a ty c h m ia sto w e j w y k o n aln o ści n a p o d sta w ie szczególnych przepisów , ja k np. n a p o d sta w ie p rz e p isu § 3 u st. 2 rozp. R ad y M in. z 9.1.1963 r. w s p ra w ie w stę p u i czasow ego za jm o w a n ia n ieru ch o m o ści d la p rze p ro w a d z a n ia b a d a ń geologicznych (Dz. U. N r 1, poz. 3), co odbyw a się — oczyw iście — bez u d ziału z a in te re so w a n y c h w łaścicieli n ieruchom ości. C i o sta tn i m a ją w p ra w d zie p ra w o o d w o ły w an ia się od w szelkich ta k ic h decyzji n a z a sa d a c h ogólnych (art. 110— 122 k.p.a.), gdyż są oni n ie w ą tp liw ie stro n a m i w rozu m ien iu a r t. 25, 26 i n a st. k.p.a., je d n a k ż e o g ran iczen ia p ra w a w łasn o ści om aw ianego tu obecnie ty p u są o g ran ic ze n iam i częściowo ty lk o sfo rm alizo w an y m i (i to w różnym stopniu) dlateg o , że ic h re a liz a c ja n a s tę p u je n a p o d sta w ie decy zji w ła d z a d m in i stra c y jn y c h w y d a n y c h w ta k im p o stę p o w an iu , w k tó ry m w łaściciele n ieru ch o m o ści n ie m uszą b ra ć u d z ia łu — podo b n ie z re sztą ja k n ie b io rą oni u d ziału w p o stę p o w a n iu zabezpieczającym , k tó r e m oże p o p rze d zać u sta n o w ien ie służebności drogi koniecznej (a rt. 145, 146 k.c. w zw iązku z a r t. 730 i n a s t. k.p.c.).
N iesfo rm alizo w an e o g ran ic ze n ia p r a w a w łasności (np. z a rt. 142, 147, 149 k.c. —
Nr 12 (108) z a k ł a d a n ie n a c u d z y c h n ie r u c h , u r z ą d z e ń a tz w . s łu ż e b n o ś c i u s ta w . 55
(e x officio) b o n p . w w y p ad k u , gdy w łaścic iel ja k ie jś n ieru ch o m o ści A n ie chce
zezw olić są siad o w i B n a ścięcie n a n ie ru c h o m o śc i A w ysokich i zm u rsz ały ch d rzew , k tó re gro żą w y w ró cen iem się i zniszczeniem b u d y n k ó w są sia d a B, to te n o sta tn i m oże się zw rócić do są d u o w y d a n ie odpow iedniego orzeczenia n a zasadzie a rt. 142 k.c., je ś li n ie chce w ejść w k o n flik t z A . M ożliw e tu je s t te ż zabezpieczeni» tak ieg o pow ództw a, n a w e t p rze d w n iesien iem pozw u, a to n a zasadzie a rt. 730 i 734 k.p.c.
36. Z ach o d zą — rzecz ja s n a — ra d y k a ln e różnice w pozostałych sk u tk a c h p r a w n y c h m iędzy ograniczeniam i e x l e g e a o g ran ic ze n iam i e x o f f i c i o . O pór w łaśc ic ie la p rzeciw ko u życiu jego rzeczy m a te ria ln e j d la ra to w a n ia d o b ra osobistego lu b n a w e t m a ją tk o w e g o in n ej osoby w w a ru n k a c h p rze w id zia n y ch w a r t. 142 k.c. je s t czynem b ez p raw n y m , przeciw k tó re m u m ożna stosow ać n a w e t o bronę konieczną w ra m a c h a r t. 21 k.k. T a k i oporny w łaścic iel m u si w ted y ponosić odpo w ied zial ność cy w iln ą za w szelk ą szkodę w y rz ąd z o n ą zagrożonej osobie n a zasad zie a rt. 415 k.c., je że li n ie pozw oli ra to w a ć sw ym kosztem zagrożonych d ó b r te j osoby lub in n y c h cudzych dóbr, a n a w e t odpow iedzialność k a r n ą n a p o d sta w ie a r t. 247 k.k., gdy zachodzą odpow iednie k u te m u in n e jeszcze w a ru n k i.21 T ym czasem w w y p a d k u sform alizow anego o g ran iczen ia p ra w a w łasności odpow iedzialność ta k a p o w sta je n ie w m om encie p o ja w ie n ia się okoliczności fak ty c z n e j u z a sa d n ia ją c e j sto so w an ie o g ran iczen ia np. z a r t. 145, 146 k.c., lecz z chw ilą w y d a n ia w ykon aln eg o orzeczenia czy zezw olenia przez sąd lu b in n ą w ład z ę (np. zezw olenia n a p o d sta w ie a rt. 35, 39— 42 u sta w y w yw łaszcz.).
T ych ró żn ic n ie m ożna oczyw iście a n i zacierać, a n i ty m b a rd z ie j negow ać. J e d n ak ż e d la sam ej fu n k c ji o g ran ic za n ia p r a w a w łasności różnice ta k ie n ie m a ją isto tn eg o znaczenia, gdyż i konieczność u z y sk a n ia odpow iedniego o rzeczenia w ład zy w w y p a d k u sform alizow anego o g ran ic ze n ia p rz e su w a ty lk o (czasem z re sz tą b ard z o nieznacznie) m om ent, od k tó reg o ogran iczen ie sfo rm alizo w an e zaczyna działać.
37. D opóki obow iązu je u sta w a , k tó r a p rz e w id u je m ożność o g ran ic za n ia p ra w a w łasności, d o póty n ie m oże się p rz e d a w n ia ć roszczenie u p raw n io n e g o p odm iotu o re a liz a c ję ta k ie g o ogran iczen ia — nie za leż n ie od tego, czy chodzi o o g ran ic ze n ia ty p u z a r t. 142, 147, 149 k.c. (e x lege), czy te ż ty p u z a r t. 145, 146, k.c., a r t. 35, 37, 39, 40, 41 i 42 u sta w y w yw łaszcz, z 1958 r. ( e x officio). P rz e d a w n ie n iu (w y gaśnięciu) m oże w p ra w d zie u le c u sta n o w io n a n a zasadzie a r t. 145 i 146 k.c. s łu żebność drogi koniecznej w sk u te k n ie w y k o n y w a n ia je j przez la t 10 (arg. e x a r t. 293 k.c. — lege n o n d istin g u en te), je d n ak ż e ró w n ież i w te d y m ożna żąd ać p o now n ie u sta n o w ie n ia w yg asłej służebności w ty m sam y m lu b in n y m m ie jsc u d la sa m e j n ie ru c h o m o śc i (art. 145 k.c.) lu b te z d la te j sam ej osoby (a rt. 14«
ai M a m t u n a m y ś li ty lk o ta k i e s y tu a c ie . s t a r y c h p o d m io ty u p r a w n e p . 143, 149, 147 w z w ią z k u z a r t . 144 k .c . p o n io s ły ju ż sz k o d ą w s k u te k te g o , że w ła ś c ic ie le p o - w ie a n ic n n ie r u c h o m o ś c i z a c h o w a li s ię s p rz e c z n ie z ty m i p rz e p is a m i. W w y p a d k u a m c h o d z i V k a ż d y m r a z ie o d p o w ie d z ia ln o ś ć d e lik to w a z a r t . 415 k .c ., k t ó r a z a le ż n a je s t o c z y w iśc ie o d w y k a z a n ia p o z w a n e m u w in y c h o c ia ż b y n ie u m y ś ln e j. J e d n a k ż e o b ie k ty w n a z p r a w n o ś ć i s tn ie je ta k ż e w te d y , g d y s p r a w c a (n p . z p o w o d u b łę d u , c h o ro b y p s y c h ic z n e j .) n ie p o n o s i w in y , g d y ż d la is tn ie n ia w in y k o n ie c z n e j e s t is tn ie n ie je j p r z e d m io tu (o e u ), ' ’" ^ " k o n i e c z n e J e s t z a c h o w a n ie się o b ie k ty w n ie sp rz e c z n e Z z a c h o w a n ie m się o p isa n y m
w u s t a w i e . . . D l a t e g 0 t e ż tw ie r d z ę , że w o p is a n y c h t u
s y t u a c j a c h z a c h o w a n ie się w ła ś c ic ie fi n f e f u A W i . w1« 6 « 0 ____ „ nrr, aY /ian y m i p rz e p is a m i o g r a n ic z a ją c y m i p r a w a w ła s n o ś c i e x le g e , J e s t z a w sz e b e z p r a w n e , c h o c ia ż m e z a w sz e u ę d z le o n o ro d z iło p o ic h s tr o n ie o b o w ią z e k o d s z k o d o w a n ia n a z a sa d z ie a r t . 415 k .c . P o s z u k iw a n ie p o d s ta w o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a s z k o d y s ą sie d z k ie z b r a k u p o d s ta w a r t . 415 k .c . p r z e k r a c z a z a k r e s n in ie js z e j p r a c y . P o r . w t e j k w e s tii J . S z a c h u ł o w i c z : o d p o w ie d z ia ln o ś ć p rz e d s ię b io r s tw a a s z k o d y s ą sie d z k ie , N P 1965, z. 11, s. 1272—1279.
56 W ł a d y s ł a w B u g a j s k i Nr 12 (108)
ty lk o istn ie je (lub ponow nie p ow stanie) sta n rzeczy p rze w id zia n y w h ipotezach tych przepisów . O d m ie n n a te z a im p lik u je bow iem w niosek, że p rz e d a w n ia się u sta w a, co je s t oczyw iście n ie do p rzy ję cia .22
A w ięc ta k ż e i pod ty m w zględem n ie w id ać różn icy pom iędzy w szelkim i o g ra niczeniam i p ra w a w łasności za w a rty m i w p rze p isac h p ra w a sąsiedzkiego z je d n e j stro n y a o m a w ian y m i tu p rze p isam i a rt. 35 i 36 u sta w y w yw łaszcz, z 1958 r. i innych u sta w z a w ie ra ją c y c h podobne p rze p isy — z drugiej.
38. O g ran iczeń p ra w a w łasn o ści n a w zór a r t. 35 u sta w y w yw łaszcz, z 1958 r. je s t w naszym sy stem ie p ra w n y m b ard z o w iele, albow iem ogran icza się p ra w o w łasności d la w ielu inn y ch jeszcze celów an iżeli te, n a k tó re w sk a z u je u sta w a w yw łaszczeniow a.
T ak w ięc z n a jd u je m y o g ran iczen ia p ra w a w łasn o ści np. d la celów obrony P a ń stw a. N ależą tu p rze p isy cyt. wyż. u sta w y z 23.111.1956 r. o ochronie g ran ic p a ń stw ow ych (Dz. U. N r 9, poz. 51), d e k re t z 6.IX.1951 r. o ob szarach szczególnie w ażnych d la obrony k r a ju (Dz. U. N r 46, poz. 341) i in n e. O graniczenia zaś p ra w a w łasności d la celów o chrony dó b r p rzy ro d y z a w a rte są w u sta w ie z 7.IX.1949 r. (Dz. U. N r 25, poz. 180), a d la ochrony zab y tk ó w k u ltu ry — w u sta w ie z 25.11. 1962 r. o ochronie dó b r k u ltu r y i m u zeach (Dz. U. N r 10, poz. 48). D la o chrony zdro w ia pow szechnego i celów porząd k o w y ch o g ran ic za ją p ra w o w łasności ró w n ież liczne p rzepisy, do k tó ry c h n ależ y np. u sta w a z 13.XI.1963 r. o zw alczan iu chorób zakaźnych (Dz. U. N r 50, poz. 279) o raz u sta w a z 22.IV.1959 r. o u trz y m a n iu p o rz ą d k u i czystości w m ia sta c h i osiedlach (Dz. U. N r 27, poz. 167). Ju ż sam o w y liczenie w szy stk ich ta k ic h p rzepisów je s t zad an iem ogrom nie tru d n y m .
O graniczenia te też n ie m a ją oczyw iście c h a ra k te ru służebności, gdyż n ie m am y tu n ieruchom ości „w ła d n ąc y ch ” an i n ieruchom ości „ słu że b n y ch ” .
22 P o r. A . K u b a s , 1. e., s. 345 i n f in e (i p r z y p is 27) o r a z s. 346 i p rz y p . 28 A u to r te n n a z y w a „ m o ż n o ść ż ą d a n ia u s ta n o w ie n ia s łu ż e b n o śc i” z a r t . 145 k .c . ro sz c z e n ie m w śc isiy m m a te r ia ln o - p r a w n y m s e n sie te j n a z w y i tw ie r d z i, że t a k i e ro sz c z e n ie p o w in n o się w z a sa d z ie p r z e d a w n ia ć z m o c y o g ó ln e j z a s a d y a r t . 117 § 1 k .c ., g d y z n ie n a le ż y o n o d o k a te g o r ii rosziczeń p r z e w id z ia n y c h w a r t . 222 k .c ., k t ó r e z n ó w z m o c y a r t . 223 § 1 k .c . w y ją tk o w o n ie u le g a ją p r z e d a w n ie n iu . D la te g o te ż K u b a s r a d z i s z u k a ć a r g u m e n tó w n a u z a s a d n ie n ie te z y 0 n ie p r z e d a w n ie n iu s ię t a k i c h ro sz c z e ń a lb o w r o z s z e rz a ją c e j i n t e r p r e t a c j i a r t. 223 § 1 k .c ., a lb o w a r g u m e n ta c ji w y s u w a n e j w l i t e r a tu r z e a u s tr ia c k ie j, w m y śl k t ó r e j ro sz c z e n ie o u s ta n o w ie n ie słu ż e b n o śc i le g a ln e j s ta le o d ż y w a , bo w y n ik a o n o z p e w n e g o tr w a łe g o s ta n u f a k ty c z n e g o . R o sz c z e n ie ta k i e z a m ie n ia się — z d a n ie m A . K u b a s a — „ w p ra w o , k tó r e g o d o t y c h c z a s n ie b y ło ” , d o p ie r o z m o c y o rz e c s e n ia s ą d u w y d a n e g o n a z a sa d z ie a r t . 145 k .c . 1 ^ »'.»w o a r t . 626 k .p ,c .
N ie w d a ją c n*s +11 ^ an aiiZ ę r o z ró ż n ie ń m ię d z y r o z m a ity m i k a te g o r ia m i ro sz c z e ń i u p r a w n ie ń , p r a g n ę p o d k r e ś lić , w o o g lą d o n ie p r z e d a w n ia n iu się ro s z c z e ń z a r t . 145, 146 k .c . m o ż n a u z a s a d n ić n a jp e w n ie j te z ą , w m y śl k io**} 145^ 1 4 5 k .c . w s p ó łw y zmacza j ą a a r t . 140 i in . k .c . u sta w o w e g r a n ic e p r a w a w ła s n o śc i, k tó r y c h o rz e c z e n ia s ą d u <czy in n y c h w ła d z ) n ie m o g ą z m ie n ia ć , le c z j e t y l k o u s t a la ją d la k o n k r e tn y c h ' w y p a d k ó w p r a w a w ła s n o śc i w c e lu p ó ź n ie j sz e j r e a liz a c ji u p r a w n ie ń z a in te r e s o w a n y c h o só b w d ro d z e e g z e k u c ji, a lb o w ie m p rz e p is y w y z n a c z a ją c e g r a n ic ę p r a w a w ła s n o ś c i — ja k o n o r m y u s tr o jo w e — n ie m o g ą u le c z m ia n ie W sp o só b w y r a ź n ie przjez u s ta w ę n ie p r z e w id z ia n y . P o n ie w a ż t e g r a n ic e — j a k b ę d z ie n iż e j w y k a z a n e — są z m ie n n e i w k o n k r e t n y c h w y p a d k a c h n a le ż n e t a k o d t r e ś c i z m ie n ia ją c y c h się u sta w , j a k i od o k o lic z n o ś c i w a r u n k u j ą c y c h s to s o w a n ie o g r a n ic z e n ia (^ 2^A9^ n,¥ a k ty c z -n ie ż z m ie -n -n y c h ), t o z c h w ilą p o ja w ie -n ia T461'&Tc., „ p o tr z e b u ją c y s ą s ie d z i iz a r t . 145—146
n y c h , w a r u n k u ją c y c h — . . . A
k .c .- n a b y w a j ą n ie w y k o n a ln e je s z c z e u p r a w n ie n ia d o d r o g i k o n ie c z n e j » m o c y ty c h ż e p r z e
p isó w . Jednak*«* r e a liz a c ja ty c h u p r a w n ie ń n a s tę p u je n ie n a p o d s ta w ie s a m e g o te k s tu u s ta w y fea. le g e ) j a k w w y p a d k u a r t . 142, 149 k .c ., le c z z m o c y o rz e c z e n ia s ą d u ( e x o f f i c l o ), w o b e c czeg o u p r a w n ie n ia t a k i e s ą d o c h w ili w y d a n ia o rz e c z e n ia w t r y b ie a r t. 626 k .p .c . c ią g le je s z c z e t y lk o ro s z c z e n ia m i, k t ó r y c h n a t u r y n ie b ę d z ie m y t u b liż e j ro z w a ż a ć .
№ 12 (108) Z a k ła d a n ie n a c u d z y c h n ie r u c h , u r z ą d z e ń a tz w . s łu ż e b n o ś c i u s ta w . 57
39. A le je d n a cecha zasadnicza je s t w sp ó ln a ty m w szystkim ograniczeniom (poza p o d k reślo n y m i ju ż w yżej rzeczow ym i ich sk u tk a m i w obec w łaścicieli). D o póki m ianow icie o b ow iązują przep isy o d pow iedniej u sta w y ścieśn iającej za k res w yłączności w łaścic iela w ro zp o rzą d zan iu p rze d m io te m jego w łasności w ja k ie j kolw iek sferze (posiadania, rzeczy k o rz y sta n ia z n ie j i d y sp o n o w an ia rzeczą), dopóty d ziała o g raniczenie p ra w a w łasności, gdy ty lk o p o ja w ią się okoliczności fak ty c z n e u z a sa d n ia ją c e stosow anie odpow iedniego tak ieg o p rze p isu — bez w zg lęd u n a to, czy m am y do czynienia z k la sy cz n ą służebnością le g aln ą (np. z a rt. 145, 146 k.c.), czy te ż z ograniczeniefti p ra w a w łasn o ści n a m ocy a r t. 35 u sta w y w y w łaszczeniow ej czy w reszcie z ja k im k o lw ie k in n y m u sta w o w y m ograniczeniem . W y n ik a stą d , że w szy stk ie p rze p isy zezw alające n a p o zbaw ienie w łaścic iela określo n y ch u p ra w n ie ń w y n ik ając y ch z podm iotow ego p ra w a w łasn o ści p e łn ią ostateczn ie je d n a k o w ą fu n k c ję n o rm a ty w n ą zasadniczą, a m ianow icie w y zn a cz ają usta w o w e g ran ic e tego p ra w a . T ru d n o w ięc — ja k to czyni J. W asilk o w sk i — n a zyw ać o g ran iczen ia p ra w a w łasn o ści e x lege ty p u np. a rt. 142, 147, 149 k.c. o g r a n iczeniam i pozornym i, a o g raniczenia e x o ffic io ty p u art. 145, 146 k.c., a rt. 35 usta w y w yw łaszcz, i in. ogran iczen iam i rze czy w isty m i ty lk o dlatego, że d la r e a li zacji ty c h p ie rw sz y ch (e x lege) nie je s t k o nieczne w y d an ie u p rze d n io o rzeczenia bądź zezw olenia w ładzy, n a to m ia st te d ru g ie ta k ie g o u p rzedniego o rzeczen ia w y m a g a ją (ograniczenia e x officio). W szelkie bow iem ta k ie przep isy o g ran ic z a ją p ra w o w łasności, ale też jednocześnie w szy stk ie one w y zn a cz ają g ran ic e tego p ra w a .23
40. W idzim y je d n a k , że g ran ic e p ra w a w łasn o ści są w rzeczyw istości społeczno- -p ra w n e j ró żn e d la różn y ch poszczególnych k o n k re tn y c h w y padków , a n a d to że n a w e t to sam o k o n k re tn e p ra w o w łasności u leg a zm ianom ta k ż e w ted y , gdy n ie n a s tę p u je ż a d n a zm ian a w p rze p isac h og ran iczający ch to p raw o. T rz eb a w ięc d o k ła d n ie usta lić , w ja k i sposób ow a zm ienność g ran ic p ra w a w łasn o ści w iąże się p raw n o -lo g icz n ie ze stosow aniem u sta w o w y c h p rzepisów o g ran ic za jąc y ch to n ajw a ż n ie jsz e w p ra w ie cyw ilnym i je d y n e w sw ym ro d z a ju p raw o podm iotow e, p oniew aż ty lk o w te n sposób m ożna będzie w y k ry ć ścisłe re g u ły in te rp re ta c y jn e , ja k ie p rzy sto so w an iu ty c h przepisów n ależy stosow ać.
T ak w ięc je że li n a n ieruchom ości m ie jsk iej stoi dom czynszow y, to w łaściciel ta k ie j n ieru ch o m o ści je s t w naszy m sy te m ie p ra w n y m (poza o p isanym i ju ż o g ra niczeniam i) pozbaw iony p rze w a ża jąc ej części u p ra w n ie ń w chodzących w sk ła d tre śc i p ra w a w łasn o ści ta k dalece, że jego sy tu a c ja p ra w n a w y d a je się pozornie ró w n ać s y tu a c ji a d m in istra to ra , upow ażnionego p rzez P ań stw o do za rząd u n ie ruchom ością, sta n o w iąc ą ty lk o fo rm a ln ie jego w ła s n o ść ale m a te ria ln ie p rz e z n a czoną n a u ży tek społeczny. N ie d y s p o n u j ol1 bow iem lo k a lam i w ty m dom u, gdyż n a m ocy a r t. 2 p ra w a l^ c u u w e g o z 30.1.1959 r. (Dz. U. z 1962 r. N r 47, poz. 227) w vH -''-‘ »«»P. kom . i m ieszk. w łaściw ego p rez y d iu m ra d y n aro d o w ej decyzje o p rzy d z iała ch n a te lok ale, po czym um ow y n a jm u z o sta ją z a w a rte n a p o d sta w ie ty c h decyzji z ch w ilą objęcia lo k a lu p rzez osoby o trzy m u jąc e przydział, a w ięc bez w oli lu b n a w e t w b re w w oli w łaściciela, k tó ry n ie je d n o k ro tn ie sam n ie m oże otrzy m ać m ie sz k an ia w e w łasn y m dom u. W łaściciel ta k ie j n ie r u chom ości m u si w p łac ać w szy stk ie czynsze (po u p rzed n im u reg u lo w a n iu bieżących kosztów e k s p lo a ta c ji i p odatków ) — n a k o n to zablo k o w an e — do b a n k u p a ń s tw o wego, co w y n ik a z p o stan o w ień § 14— 16 rozp. R a d y M in. w sp ra w ie czynszów za lo k a le m ie sz k a ln e (Dz. U. z 1965 r. N r 35, poz. 224). W łaściciel ta k ie j n ie ru c h o m ości m oże w p ra w d zie , a n aw e t, ja k w idzieliśm y, m u si pod grozą u tr a ty p o sia
58 W ł a d y s ł a w B u g a j s k i Nr 12 (108)
d a n ia n ieru c h o m o śc i zarząd zać nią, a le te n za rząd je s t k o n tro lo w an y przez s a m o rząd m ieszkańców , co z k o le i w y n ik a z p o sta n o w ień M in. F in . z 25.VIII.1965 r. <Dz. U. N r 35, poz. 226). Z czystych dochodów n ie ru c h o m o śc i m oże on podejm o w ać za zezw oleniem w y d zia łu gosp. kom . i m ieszk. w łaściw ego p rez y d iu m ra d y n a r o d o w ej n ajw y ż ej k w o ty do 750 zł m iesięcznie n a sw o je osobiste p o trzeb y , je śli w y d zia ł gosp. kom . uzna, że je s t to u za sa d n io n e jego s y tu a c ją m a te ria ln ą {§ 10 u st. 1 tegoż rozp. M in. F in.).
Te sa m e zasad y odnoszą się ta k ż e do w łaścicieli dom ów je d n o ro d zin n y ch , je ś li ta dom y n ie p o d le g a ją w y łąc ze n iu spod p u b l. gosp. lok. n a zasadzie u sta w y z 28.V, 1957 r. (jedn. te k s t: Dz. U. z 1962 r. N r 47, poz. 228), co w y n ik a z p o sta n o w ię* te j u sta w y .
P od o b n y ch o g ran iczeń d o zn a ją ta k ż e w łaściciele nieru ch o m o ści i ruchom ości u zn a n y ch za d o b ra k u ltu ry z m ocy a rt. 5, 27 u sta w y o o chronie dó b r k u ltu ry i m u zeach (Dz. U . z 1962 r. N r 10, poz. 48), a ta k ż e u zn a n y ch za d o b ra p rzy ro d y z m ocy a r t. 18—21 u sta w y o o chronie p rzy ro d y (Dz. U. z 1949 r. N r 25, poz. 180). P oza ty m w łaściciele ta c y d o zn ają o graniczeń u sta w o w y c h w in n y c h jeszcze i w y p ad k a ch .
41. Je ż e li je d n a k za jd ą odpow iednie z m i a n y w sam ym p rzed m io cie p ra w a w łasności (np. gdy dom czynszow y się sp a li lu b zo stan ie p rz e b u d o w a n y albo gdy rzecz s tra c i cechy d o b ra p rz y ro d y czy te ż d o b ra k u ltu ry ) z ja k ich k o lw iek p rz y czyn albo gdy z a jd ą zm iany n a w e t w osobistych okolicznościach w łaścic iela (np. w łaściciel d om ku je d n o ro d zin n eg o zam ieszka w nim ), albo w reszcie — i to je s t n ajw a ż n ie jsz e — gdy z a jd ą z m i a n y w o t o c z e n i u p rz e d m io tu p ra w a w ła s ności (np. są sia d w ro zu m ien iu a rt. 145 k.c. u zy sk a dostęp do now o w y b u d o w an ej d ro g i publicznej), to w ów czas ogran iczen ia p ra w a w łasn o ści o k reślo n e j n ie ru c h o m ości czy ru ch o m o ści u s ta ją . O g ran iczen ia te u s ta ją b ą d ź au to m aty cz n ie i n a ty c h m ia st ja k n p . w w y p a d k u o g ran iczeń e x lege ty p u a rt. 142 k.c., b ąd ź te ż d o p ie ro z m ocy decy zji w łaściw y c h w ładz, gdyż służebność drogi k o n ieczn ej znosi są d (a w ięc o g ran ic ze n ie u s ta je e x officio ) w ted y , k ie d y s ta n ie s ię ona zb ę d n a (art. 295 i 297 k.c.).
I tu je d n a k w idzim y b r a k zasadniczych różnic w sam ej fu n k c ji w y zn a cz an ia g ran ic p r a w a w łasn o ści m iędzy ograniczeniam i e x lege ty p u a rt. 142, 147, 149 k.c. z je d n e j stro n y a o g ran ic ze n iam i e x o ffic io ty p u a r t. 145, 146 k.c., a r t. 35, 37» 39—42 u sta w y w yw łaszcz, z 12.11.1958 r. (jedno!, te k s t: Dz. U. z 1961 r . N r 18, poz. 94) z d ru g ie j — poza ro jn ic a m i w sam y m ty lk o tr y b ie i czasie u s ta w a n ia (w ygasania) ta k ic h ograniczeń. A lbow iem rowiiU>ż roszczenie o zniesienie służebności m oże być w y k o n a ln e w p o stę p o w an iu zabezpieczający i»* n a w e t p rze d w szczęciem p o stę p o w a n ia w sp ra w ie z m ocy a r t. 730, 734 k.p.c., w obec czego w . i . o g r a n i c z e n i a p ra w a w łasności z a r t. 145, 146, k.c. m ogą p rz e sta ć d ziałać p ra w ie niezwłoczni*,
k n ię c iu okoliczności, k tó re u za sa d n ia ły ich stosow anie.
42. W spólną cechą w szy stk ich o m a w ian y c h tu o g ran iczeń p ra w a w łasn o ści je s t jeszcze to, że są to o g ran ic ze n ia n o rm a ty w n ie w zg lęd n e w za k re sie ich p o w s ta w a n ia i z n ik an ia , tzn. są to ta k ie ograniczenia, k tó re sto su je się ty lk o o ty le , o ile zachodzą okoliczności fa k ty c z n e p rze w id zia n e w h ip o te za ch odpow iednich n o rm p ra w n y c h (np. w a rt. 142, 147, 149, 145 i 146 k.c. o ra z in n y c h podobnych przep isach ); in n y m i słow y — sto s u je się je ze w zg lę d u w ła śn ie n a ta k ie okolicz ności fak ty c zn e , często n ie za leż n e n a w e t od w oli w łaścic iela i od w o li p o d m io tu k o rzy sta ją ce g o z cudzej w łasn o ści n a m ocy tego o graniczenia.
